psychiatrie
al eeuwen
in beweging
BIJZONDER
ZIEKENHUIS
bij pzz lopen alleen
de koks in het wit
je moet
degast
tevreden
stellen
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
econoom geeft aan dat de zienswijze
ook voor de patiënten geldt. „De
manier waarop wij met elkaar om
gaan, dat is ook de manier waarop we
met patiënten omgaan" Bram Stroo
(hij kan vergelijken tussen Vrederust
en PZZ) beaamt dat volmondig. „Ik
heb wel gezegd: de medewerkers moe
ten hier een heel andere opleiding
hebben gehad. Ik kan niet verklaren
waarom, het is gewoon zo. Je kunt
met de verpleegkundigen plezierig
omgaan Er is geen betutteling". Voor
Jozien Dijkwel is dat vanzelfspre
kend. „Als je gewend bent met colle
ga's samen te werken, dan is het
logisch dat je dat ook met patiënten
doet. Dat werkt heel goed. Wanneer je
iemand laat meewerken aan zijn eigen
behandeling, dan werkt dat veel beter
dan van bovenaf opleggen. Je zult
natuurlijk wel je aanpak moeten aan
passen aan de aard van de ziekte".
Kok Dees beschouwt de patiënten in
de eerste plaats als gasten. „Ik denk
dat je dat altijd en overal zo moet
rinus antonisse
zien. De mensen komen niet om een
warme prak, die komen eten. Het is
geen bakje met een vette hap die
ingeschept wordt, maar een dekscha-
lensysteem, zoals dat ook thuis wordt
gebruikt. Of je nu in het PZZ of in het
Hilton werkt, dat maakt niet uit. Je
moet de gast tevreden stellen. Het
budget is wel wat verschillend, maar
in het PZZ zeker voldoende".
Directeur Bierens wijst erop dat het
Psychiatrisch Ziekenhuis Zeeland in
feite is opgebouwd als woonhuis.
„Dal is bij de inrichting zoveel moge
lijk aangehouden". Patiënt Stroo
spreekt dat bijzonder aan. „Je hebt
het direct over huis in plaats van
over paviljoen en over huiskamer in
plaats van ziekenzaal. Je bent met
een kleine groep. In Vrederust waren
cr wel slaapzalen met 24 bedden".
Volgens verpleegkundige Dijkwel is
bij dit alles de terugkeer in de maat
schappij erg belangrijk en wordt ge
probeerd de situatie in de samenle
ving zoveel mogelijk te benaderen.
„Er wordt bij opname bekeken wat
het beste is. De therapie wordt erop
afgestemd. We proberen de reden voor
de opname weg te nemen. Vaak gaat
het om mensen die op enigerlei wijze
zijn vastgelopen", aldus Jozien Dijk
wel. Ze voegt eraan toe dat veel
mensen beter weggaan, meestal weer
terug in de eigen omgeving, maar
soms ook naar de woonhuizen op het
terrein van het PZZ (als tussenfasei.
In de toekomst komen er ook hostels,
een begeleide woonvorm voor mensen
die het nog niet zelfstandig kunnen
redden. Jozien Dijkwel heeft veel op
met de dagbehandeling. „Die is opna
me-voorkomend. Opname is nu een
maal een hele ingreep in iemands
leven en gezin. De dagbehandeling
werkt goed. Het is niet alleen opname-
voorkomend; ook om de terugkeer in
de maatschappij te bevorderen. Een
soort opstapsysteem. Er is nog wel
veel onbekendheid met de dagbehan
deling, zowel bij de verwijzers als bij
de patiënten" De verpleegkundige
onderstreept dat de behandeling
vooral teamwerk is. „Regelmatig zijn
er patiëntenbesprekmgen. We probe
ren om tot een zo goed mogelijk
behandelplan te komen. En er zijn
goede contacten nodig met de ambu
lante geestelijke gezondheidszorg. De
nazorg van de patient mag niet ver
waarloosd worden. Als je voortduren
de kunt samenwerken, dan heb je als
verpleegkundige zeker niet het gevoel
dat je zwemt". Bierens voert wat
cijfers aan. In 1982 werden er in het
PZZ 474 patiënten opgenomen en 370
ontslagen Hij tekent erbij aan dat er
ruim 30 chronische patiënten uit an
dere ziekenhuizen kwamen. Thans lig
gen opnamen en ontslagen rond 40
per maand.
afstand
Bram Stroo, afkomstig uit Vlissin-
gen, heeft zijn opname destijds in
Vrederust best erg gevonden. Zijn
plaatsing in het PZZ, op eigen ver
zoek, is daarentegen erg meegeval
len. Niet alleen vanwege de moderne
re opzet, maar ook vanwege de lig
ging van het PZZ.
„De afstand speelt een rol. Het is niet
zo ver weg als Vrederust. Mijn vrouw
zegt dat ook, en de situering dicht bij
de stad is plezierig". Stroo legt er de
nadruk op dat het PZZ een ziekenhuis
is en blijft. De patiënten zijn er we
gens ziekte, niet voor hun lol. „Het
streven is toch weer om naar huis
terug te gaan, al moetje soms geduld
hebben", betoogt Stroo. Hij heeft er
varen dat de patiënten, voor zover dat
in hun behandelplan past. veel vrij
heid genieten en dat zint hem best.
Naar zijn oordeel is ook van belang de
wijze waarop therapie en vrije tijd
kunnen worden ingevuld (zijn activi
teiten in de drukkerij vindt hij fijn). In
dit kader vestigt Bram Stroo de aan
dacht op de verschillen die zijns in
ziens bestaan tussen PZZ en Vrede
rust en die volgens hem verband
houden met het levensbeschouwelijk
karakter. Directeur Bierens kan over
de mogelijke verschillen en oorzaken
ervan met oordelen. „Instellingen mo
gen geen belemmeringen hebben, van
welke aard dan ook. voor de bewoners
in het verzorgingsgebied. Je moet je
verder houden - en dat is wederzijds -
aan de behandelafspraken en met
zeggen doe maar een beetje aan",
luidt zijn algemene visie in deze.
erkenning
In de Zeeuwse gezondheidszorg is het
PZZ niet door iedereen met gejuich
begroet. Bierens constateert dat de
erkenning bijna dagelijks beter
wordt. „Het is wel zo: we zijn er 100
jaar niet geweest. We kwamen op een
moment dat bepaald werk door ande
ren gedaan werd. Die moesten door
onze komst wat inleveren en afstaan.
Dat vraagt aanpassing. We hebben
van begin af gezegd: wc zijn er en we
blijven ook. We willen graag met
anderen samenwerken, al houden we
daarbij wel voor ogen dat we onze
taak goed moeten kunnen uitvoeren.
Het PZZ is nooit een eiland, maar een
deel van het geheel".
De directeur-econoom zegt dat het
PZZ niet altijd met open armen ont-
vangen is. „Als we de gelegenheid
krijgen onze bedoelingen te verduide
lijken. dan groeit meestal het begrip.
In dit verband is erg belangrijk dat
een provinciaal bestuur en een raad
voor de volksgezondheid achter de
komst van het PZZ staan". Bierens
acht. het. van groot belang dat er in de
provincie een behandelnetwerk aan
het ontstaan is, dat zorgt voor zo goed
mogelijke omstandigheden en behan
delingen voor patiënten. „Er is nog
geen sprake van een compleet circuit
van voorzieningen. Het is niet af.
zolang we met beschikken over een
aantal hostelvoorzieningen, de hoe
veelheid klinische bedden waarop we
als provincie recht hebben en enkele
goede pensionhuizen. Ook de samen
werking kan verdiept worden Juist
de Zeeuwse situatie biedt een schitte-
bewuste keus
Uit alle hoeken en gaten van het land
(en vooral van Zeelandi zijn ze de
afgelopen jaren naar het PZZ getrok
ken. Medewerkers en voor een deel
ook patiënten blijken in veel gevallen
erg bewust te hebben gekozen voor de
nieuwe voorziening. Sommigen heb
ben er al lang op gewacht. De gemid
delde leeftijd van de medewerkers is
laag. eerder bij de 30 dan bij de 40
jaar. Patiënten zijn er vanaf 17 jaar.
De enigen die er in een witte jas lopen
zijn de koks. De bewuste keuze is ook
van invloed op de sfeer.
Hoofd-keuken Dees solliciteerde al
voordat de gebouwen er stonden. Hij
maakte de overstap vanuit het Jacob
Roggeveenhuis in Middelburg, een
bejaardenoord. Na 10 jaar wilde hij
wat anders. „Ik werkte in een bepaald
rondje, alles werd wat hetzelfde. Ik
voelde me meer koker dan kok".
Jan-Piet Dees koos tussen PZZ en
emigratie naar Canada Zonder spijt-
gevoelens staat hij nu in de zieken
huiskeuken, „Mijn verwachtingen zijn
prima uitgekomen. Alles is nieuw, de
bevolking zit tussen 17 en 90 en als
keuken hangen we er niet bij".
Mede op aandrang van zijn vrouw
ging patiënt Bram Stroo naar de
bouw van het PZZ kijken. De opzet
beviel hem en hij vroeg overplaat
sing aan. „Ik verwachtte een betere
behandeling. Ik zat in Vrederust in
een kringloop, waar ik niet uit kon
komen. Ik was 2 jaar in Vrederust en
in die 2 jaar ben ik nooit zover
gekomen als 'n half jaar PZZ". Zijn
familie juichte de verhuizing toe en
Stroo prijst vooral de andere benade
ring.
Thijs Bierens was directeur bij het
Zeeuws Kruis. Via een bestuurslid
hoorde hij over de plannen voor een
psychiatrisch ziekenhuis. „Ik dacht:
ze zullen vast iemand nodig hebben
die over de centen gaat. Na het ver
schijnen van een advertentie heb ik
gesolliciteerd". Bij de kruisvereniging
had Bierens een opbouwfase (fusies,
financiële opzet) afgesloten en hij had
het idee dat zijn taak daar achter de
rug was Naast een verdere stap in een
persoonlijke carrière, hoopt hij via
werken bij het PZZ een aandeel te
leveren in het dichter bij de bevolking
brengen van de psychiatrie.
Tijdens haar opleiding in Oegstgeest
hoorde verpleegkundige Jozien Dijk
wel dat er bij Kloetinge een psychia
trisch ziekenhuis zou komen Ze
moest ruim 10 jaar wachten voordat
ze via de psychiatrische afdeling van
de Oosterscheldeziekenhuizen naar
het PZZ kon. „Van begin af aan alles
opzetten en, samen met collega's,
alles uitzoeken. Je steekt er meer tijd
in dan in een gevestigd iets. maar als
het je aantrekt is het leuk. Het is
niet-statisch. er zijn veel jonge men
sen en je hebt inspraak"
De ontwikkelingen van geestelijk zieken zijn vol golfbewegingen. De
laatste jaren is er van vele kanten forse kritiek geuit op de
psychiatrische zorgverlening. Opvattingen over patiëntenrechten en
behandelingen veranderen, alhoewel het inslaan van andere wegen niet
meevalt en traag verloopt. In tegenstelling tot andere voorzieningen in
de gezondheidszorg, daalt sinds 1955 het aantal patiënten dat is
opgenomen in psychiatrische inrichtingen. De instellingen proberen te
moderniseren, hetgeen vooral neerkomt op kleinschaliger voorzienin
gen en een open instelling naar de maatschappij. Geestelijk ziek zijn
moet niet louter medisch worden aangepakt; geestelijk zieken moeten
niet meer uit de samenleving worden verwijderd.
Over de behandeling en positie van
geesteszieken in vroeger tijden is
weinig bekend. Mensen die van het
doorsnee gedragspatroon afweken,
worden als gestoord beschouwd.
De medische wetenschap staat in
de kinderschoenen, van behande
ling is nauwelijks sprake. Aanvan
kelijk worden mensen met een
geestelijke afwijking volledig in fa
milieverband verzorgd. Kloosters
en kerken nemen die taak (mede in
het kader van de gasthuizen en
plicht tot naastenliefde) over en
later gaan ook de stedelijke overhe
den zich ermee bemoeien.
In de vijftiende eeuw worden in
Nederland voor het eerst twee in
stellingen opgericht voor het bewa
ren van dollen. Reinier van Arkel
en Willem Arntsz nemen het initia
tief. Daarna gebeurt er lang niets.
Pas in de tweede helft van de
zestiende eeuw komt er een derde
dolhuis bij (in Amsterdam), ge
volgd door een simpelhuis in Mid
delburg. Aan bestaande gasthuizen
worden aparte afdelingen voor
geesteszieken gevormd, meestal in
combinatie met onderkomens voor
besmettelijke zieken De groei van
gasthuizen, waaraan dolhuizen ge
koppeld zijn. gaat gestaag door.
Hel rijk stelt in 1818 een onderzoek
in naar het aantal krankzinnigen
en hun wijze van leven. De gege
vens tonen aan dat er 5 opvangs-
vormen zijn: in het eigen gezin,
uitbesteed bij een vreemd gezin; in
een liefdadig gasthuis; in een ge
sticht voor krankzinnigen, dat
wordt beheerd door de gemeente
of stichting; in een particuliere
inrichting.
Uit het onderzoek blijkt dat er ruim
2 000 krankzinnigen zijn. van wie er
bijna 800 in ongeveer 70 tehuizen
verblijven en 1.200 bij particulie
ren. De rijksoverheid komt tot de
gevolgtrekking dat de zorg voor
geesteszieken dringend verbete
ring behoeft. Toch duurt het tot
1841 voordat er e.en krankzinnigen
wet komt. waardoor het rijk moge
lijkheden tot hervorming krijgt.
herziening
In 1885 komt een herziening van de
krankzinnigenwet tot stand, met
de bedoeling een eind te maken
aan het plaatsgebrek in de tehui
zen. Dat is wel nodig ook want het
aanbod van patiënt groeit. In 1910
zijn er in 28 gestichten 11 746 pa-
tien ten (ofwel 220 op de 100 000
inwoners waren opgenomen, tegen
u ui lööüi Een aanzienlijk aantal
geesteszieken wordt buiten de in
richtingen verpleegd. Het ver
schijnsel van de particuliere dol
huizen ialleen is de benaming
thans kuuroord) steekt - na te zijn
verdwenen door de komst van de
krankzinnigenwet - opnieuw de
kop op. Er komen ook inrichtingen
die zich toeleggen op bepaalde vor
men van geestelijk ziek zijn (voor
epileptici, idioten, drankzuchtigen,
misdadige krankzinnigen). De
groei van het patiëntenbestand
gaat door (met een daling in de
Tweede Wereldoorlog door ingrij
pen van de bezetters) In 1955 staat
het grootste aantal geregistreerd:
28.000 patiënten. Daarna zet een
daling in. Niet omdat er ineens
minder aanbod is, maar door 'spe
cialisatie'. Het aantal zwakzinni
geninrichtingen breidt uit en de
verpleeghuizen voor geestelijk ge
stoorde bejaarden ontstaan. Die
uitbouw van voorzieningen - waar
door de krankzinmgeninrichtingen
zich kunnen ontwikkelen tot psy
chiatrische ziekenhuizen - wordt
steeds breder. Naast zwakzinnigen
inrichtingen en verpleeghuizen ver
schijnen er kinder- en jeugdpsy
chiatrische voorzieningen, thera
peutische gemeenschappen, psy
chiatrische afdelingen algemene
ziekenhuizen, hostels, pensionhui
zen en ambulante voorzieningen
voor geestelijke gezondheidszorg.
nieuw beeld
De ontwikkeling van nieuwe ge
neesmiddelen (die van invloed zijn
op de menselijke geest) heeft, sa
men met de hokjesachtige specia
lisatie, na de tweede wereldoorlog
in belangrijke mate bijgedragen
aan het nieuwe beeld van de
geestelijke gezondheidszorg.
Toepassing van geneesmiddelen in
positieve zin, maakt een open be
nadering naar de maatschappij
mogelijk, alsmede andere vormen
van therapie (al ligt het gevaar van
'platspuiten' steeds op de loeri De
rijksoverheid haakt daar in 1977 op
in, door de trefwoorden 'nieuw
bouw' en 'regionalisatie' in te voe
ren Een onderzoek toont aan dat
de huisvesting van vooral langduri
ge verblijfspatiënten achterop is
geraakt Niet zo verwonderlijk. De
accommodatie van veel tehuizen
kwam vóór 1910 gereed. Er ont
staat een golf van vernieuwing.
Oude gebouwen worden gesloopt
en nieuwe verrijzen. De totstandko
ming van het Psychiatrisch Zieken
huis Zeeland en de renovatie van
Vrederust in West-Brabant zijn er
voorbeelden van. In een langer be
staande instelling als Vrederust
zijn kleinschalige afdelingen opge
zet en is het initiatief genomen tot
oprichting van een kleiner zieken
huis voor Zeeland
Het PZZ is in Nederland na vele
jaren het eerste nieuwe psychiatri
sche ziekenhuis dat - uiteraard vol
gens de huidige inzichten - patiën
ten behandelt De bouw past in het
idee om voorzieningen te spreiden
over het land. zodat ze dichter bij
de gebruikers komen te liggen Zo
heeft het PZZ de verantwoordelijk
heid voor de regio Zeeland gekre
gen. Tegelijkertijd is rekening ge
houden met de bedoeling het aan
tal langdurige behandelingen in
inrichtingen te verminderen en wel
door mogelijkheden voor hostels en
pensionhuizen te openen Voor
Middelburg en Terneuzen staan
dergelijke voorzieningen in de
startblokken.
TXie is rijp voor Vrederust". In Zeeland weet iedereen wat daarmee wordt bedoeld.
1/Zeker als er veelbetekenend bij op het voorhoofd getikt wordt. Het slaat op de
chiatrische inrichting - goed verstopt in de bossen bij Halsteren - waar vanaf 1908 onder
-• vleugels van 'christelijke barmhartigheid' Zeeuwse geesteszieken verpleegd worden.
Wim Riemens
ingeburgerd begrip, dat Vrede-
Opgericht en nog altijd gesteund
een ledenrijke vereniging. Van
een gezindheid van mededogen
al het gebeuren in Vrederust
«lettend gevolgd. Nog maar enke
ren geleden werd de vraag aan de
gesteld of paapse zielszorg wel in
calvinistische instelling paste.
Ikostte best moeite duidelijk te
dat eigentijdse psychiatrie
lmet dergelijke vraagstukken niet
bezig moet houden. Door de
nje historie, de aanwezigheid van
vereniging en de grootte van de
ichting. staat Vrederust meer be-
idals verblijfsoord, dan als plaats
te genezen. Een eiland in de
sieving, waarover vaak met een
EUikte glimlach op het gelaat
raat wordt.
men met geestelijke problemen
isinds enige tijd niet langer meer
(twezen op Vrederust. Over enke-
pratics zal, als het goed is, de
uking „die is rijp voor Vrede-
il'iljn betekenis hebben verloren,
tornt door de bouw van het
iatriseh Ziekenhuis Zeeland
!Z) bij Kloetinge. Een voorziening
trop in de provincie lang gewacht
Met andere mogelijkheden en
een. Met de bedoeling midden in
ïmenleving te staan. Zonder cti-
zonder medelijdende glimlach,
at haalbaar is, zal in belangrijke
mede afhangen van medewer-
in patiënten. Voorlopig is er nog
lalom bekende uitdrukking over
PZZ, De afkorting leent zich er
ook niet zo voor. Maar de
llach van de buitenstaander is er
Want een psychiatrisch zieken-
is en blijft voor velen een gek-
int Bram Stroo (51) heeft dat aan
lijve ondervonden. „Veel mensen
geren vreemd als je zegt dat je in
psychiatrisch ziekenhuis bent op-
Het PZZ kennen ze nog niet
eed Maar wanneer je vertelt dat
Vrederust zit, dan kijken ze of je
osgebroken tijger bent. Er is
begrip voor". Directeur-
mom Thijs Bierens (38) stelt dat
oroordelen en onbekendheid ten
en van het psychiatrisch zieken-
doorde hele maatschappij lopen.
Is dezelfde glimlach. Of je nu met
groep huisvrouwen, rotaryleden
nwonenden praat - de vragen zijn
Elfde, hooguit is het taalgebruik
Zitten hier ook gevaarlijke
is zo'n vraag. Mijn antwoord
«is: natuurlijk zitten hier men-
dle ernstig ziek zijn. Maar minder
«fineen algemeen ziekenhuis. De
sfeer in het PZZ is ook plezieriger
in het algemene ziekenhuis".
uwsgierigheid
S [leegkuiuligc Jozien Dijkwel (33)
1 op dal nieuwsgierigheid en
lendheid een belangrijke rol
1- „Het is belangrijk dat daar-
-algedaan wordt. Er zijn in het
■Pschoolkinderen uit de omgeving
lr*sf Dat was een goede kans om
J wrdelcn weg te nemen. Patién-
kunnen met hun bezoek rond-
look dal is een goede zaak. Er
mensen die denken dat er tralies
8 Laat ze maar komen kijken
het in werkelijkheid is". Hoofd-
»en Jan-Piet Dees (30) kan zich
onbegrip bij de buitenwacht wel
indenken. „In liet begin was ik
r best huiverig. Ik wist niet veel
I eenpsychiatrisch ziekenhuis. Nu
h8t vreemd wanneer iemand
"«rijpt hoe het zit".
I open houding naar de maat-
PPl) on een behandeling die erop
ht is de terugkeer in die maat-
PPiJ zo snel mogelijk te verwezen-
r Bierens beklemtoont dat voor
Bedachtengang heel bewust ge-
ils „In het algemeen hebben we
stateerd dat. in bestaande orga-
es bepaalde zaken erg vastlig-
"ij willen dat vermijden Natuur
den we in onze jeugdige over-
'ook zelf fouten: dat mag ook.
roberen te streven naar verhou-
•jj waarbij iedereen meepraat
de gezamenlijke doelstellingen
'oorbeeld is de benoeming van
*e personeelsleden. De medewer-
tajgen daarbij zelf veel zeggen-
1 Hoe dat concept op lange
I" uitwerkt, weet ik met. We zijn
begonnen". De directeur-
ZATERDAG 14 MEI 1983
