„Ik hou nu eenmaal van een kunstmatige wereld" EEN ZAAK VAN LEVEN OF DOOD 7Ustéven kan." Grammofoonplatenhandel draait elke dag slechter WIM CROUWEL, BETREKKELIJK KOEL: BOEKEN SYMPOSIUM QQNDERDAG 14 APRIL 1983 iVan onze kunstredactie Wim Crouwel, ontwerper. Iedereen die wel eens een telefoonnummer opzoekt („Die nieuwe rangschikking, op adres, vind ik ook rampzalig!') of een brief verstuurt („Eigenlijk had niet ik, maar Willem Sandberg, die prijsvraag voor de nieuwe cijferpostzegels gewonnen"), kent zijn werk. Hij ontwierp een schrijfmachine- en computeralfabet, gaf vorm aan de Spectrum encyclopedie en verzorgt sinds 1964 de affiches en catalogi voor het Stedelijk Museum in Amsterdam. Was een van de oprichters van het nu internationaal bekende ontwerpersbureau Total Design en hoogleraar industriële vormgeving aan de TH in Delft. Helderheid en stnkte ordening het zijn. mét het nastreven van abstractie en het weren van franje, kenmerken van zijn werk Zijn beginperiode, na het doorlopen van de Groningse Minerva-academie, viel in de jaren vijftig. „Dat is natuur lijk een periode, vooral wat je leeftijd betreft, waarin je nog ontzettend ont vankelijk bent voor alles wat er om je heen gebeurt. Ik bedoel: onbewust ontvankelijk. Als je zo tussen de 20 en 30 bent, dan sta je van nature opener voor dingen die je zelf nog niet in de gaten hebt. Nu achteraf kun je zien dat je door een aantal incidenten die in die jaren gebeurden, bent beinvloed" Zo kwam Crouwel via een baan bij een tentoonstellingsbouwbedrijf („alhoe wel ik. van de academie komende, typografie wilde doen") in aanraking metde Zwitserse typografie. „Ik leerde een aantal Zwitsers kennen die van die pure Zwitserse typografieschool afkwa men. en dat is een heel belangrijk moment geweest. Daar heb ik eigenlijk het fundament geleerd van datgene waarvan ik dacht: nou ja, zo moet het natuurlijk. Door die Zwitsers ben ik op m(jn geloof terechtgekomen en Ik heb, in die jaren vijftig, geprobeerd daar iets mee te doen". Een tweede periode die van groot belang was voor Crouwel. was zijn Eind deze maand verschijnt bij uitgeverij Reflex Ontwerp: Total Design, een onorthodox vormge geven boek waarin, voornamelijk aan de band van illustraties, een overzicht wordt gegeven van twintig jaar grafisch en indus trieel ontwerpen op dit mede door Wim Crouwel opgerichte bureau. Het boek, samengesteld door de kunsthistoricus Kees Broos, dient tevens als catalogus voor een ge lijknamige rondreizende expositie over het werk van Total Design, die begint in het Bredase cultureel centrum De Beyerd (29 april tot en met 5 juni) en die, behalve in enkele andere musea, ook in het -buitenland te zien zal zijn (van Duitse, Belgische, Engelse en Zwitserse zijde is reeds belangstel ling getoond). In Breda zal gedu rende de tentoonstellingsperiode .tevens een landelijk symposium over de toekomst van het grafisch vormgeven worden gehouden Het ongewone aan de vorm van het boek is het feit dat het niet rechthoekig is. De voor de vormge ving verantwoordelijke jongere garde van Total Design heeft twee ontwerpstramiens ten opzichte van elkaar gedraaid, waardoor zij op een schuine snij vorm uitkwam. Dit heeft tot gevolg dat het boek er ten-opzichte van de andere titels in de boekenkast iets 'uitspringt'. Ontwerp: Total Design zal vanaf 29 april, in de boekhandel voor 35,- verkrijgbaar zijn: in het mu seum kost het 27,50. De academie voor beeldende kun sten St.-Joost in Breda organi seert woensdag 18 mei een sympo sium, dat als titel draagt 'DESIGN 2003'. Het richt zich op studenten en docenten van academies voor beeldendo kunsten en vormgeving en technische hogescholen in Ne derland en Belgiè, de beroepswe reld van grafische en industriële vormgeving. 'Design 2003' poogt een vooruitblik te geven op het ontwerpen in de komende 20 jaar. Gene Youngblood, docent aan het California Institute of Arts, expert op het terrein van 'electronic art and technology' en auteur van het boek Expanded Cinema' zal in zijn openingsvoordracht het kader van het symposium aangeven: een toekomstbeeld over communica tie, de distributie van informatie, de relatie informatie en maat schappij en de rol van de ontwer per daarin. Matthew Carter, Lon den, letterontwerper o.a. voor Bell Telephone Company (Bell Centen nial) zal ingaan op de vormgeving van letterbeelden voor electroni- sche toepassing en andere massa communicatie media. Voor het deelgebied ruimtelijke vormgevin g/tentoonstellingstechnieken zijn contacten gelegd met de vormge vers van Olivetti/Milaan. Over computer aided design zal een voordracht worden gegeven, uit samenwerking tussen de ontwer per Paul Mijksenaar en ir. Erik Jansen, wetenschappelijk mede werker van de TH-Delft. Het symposium, dat mede haar aanleiding vindt in de tentoon stelling 'Ontwerp Total Design' in de Beyerd zal met een afsluitende voordracht worden afgerond door prof. Wim Crouwel. een van de oprichters van Total Design. Het symposium 'Design 2003' is een gezamenlijk initiatief van de academie St.-Joost en de Beyerd, centrum voor beeldende kunst te Breda. samenwerking, van 1956 tot '70, met de Chinese interieurarchitect Ko Liang Ie „Wij hadden samen een bureau; hij maakte meubelen en ik maakte daar naast grafisch werk. Dat is een fantas tische periode geweest, vooral omdat hij een Chinees was. met een heel oosterse mentaliteit. Zijn kijk op esthe tiek was veel vrijer dan de mijne. Mijn kijk was heel gpricht; allerlei dingen die ik niet nodig had, daar wilde ik me niet mee bezighouden. En hij was een hele poëtische man. die alles pakte en zich rustig liet beinvloeden, maar tege lijk een heel strikte, elementaire ont werper was". Total design Na vervolgens drie jaar alleen te heb ben gewerkt, richtte Wim Crouwel in 1963 met de ontwerpers Friso Kramer en Benno Wissing en de zakelijke leiders Paul en Dick Schwarz Total Design op. ..Nou, in die tijd. met dat bureau, heb ik weer heel veel geleerd van Benno Wissing. Dat was. filosofisch, een heel interessante man, die voortdurend weer dingen ter discussie stelde. Het was een periode waarin ik opnieuw ontzettend veel opgestoken heb. Maar je kunt niet zeggen dat je dan nog echt gevormd wordt hoor, dan ben je er wel. Dan heb je al zo je eigen verhaal, datje je met meer laat beinvloeden. Dat is meer heel bewust mensen interessant vinden om hun filosofieën, en door je daarjuist tegen te scherpen, probeer je je eigen opvattingen meer fundament te geven". Over die eigen opvattingen; „Ja, die basisuitgangspunten, datje dus op een heel functionele, verstandelijke manier wilt werken wat dan in de middelen neerkomt op het werken met stramiens en met een beperkt aantal letters en een beperkt aantal garnituren uit die letters daar waren de Zwitsers het verst in. Maar: de Zwitsers keken naar typografie toch door de oogharen „als dat blok maar grijs is" en dat heb ik nooit gedaan. Ik heb niet eh... geschilderd met die grijze blokken „De Zwitsers gebruikten hun stramien altijd op een hele eenduidige manier. Terwijl ik er altijd lol ik gehad heb en dat vind ik het leuke van die serie catalogi voor het Stedelijk om een stramien te maken en daar eindeloos op te variëren; om iedere catalogus weer op een andere manier te doen". „Ik bekijk de typografie toch ook meer als de Engelsen, en dan vooral de modernere Engelse typografen, die met bang zijn om met vet en halfvet en cursief te werken. De Zwiters deden dat met. Die passen nauwelijks een cursiefje toe Dat vinden ze storend Terwijl ik dat met liefde doe". Crouwels stramien een vast patroon van maten en verhoudingen is bijna spreekwoordelijk. ..Het is een uiterst enkelvoudig reken kundig stramientje van vierkanten van 12 bij 12 cicero waar zo veel variatiemogelijkheden op zijn, dat ik daar tot op de dag van vandaag alles mee doe. Ja, alle mogelijke dingen- ...lijnpositioneringen daarin en het ge bruikmaken van verschillende corp sen. In het begin gebruikte ik wel alle garnituren van de letter, maar maar een corps: 8 punten. Dat heb ik heel lang gedaan Pas achterin de jaren zestig ben ik begonnen er wel eens een grotere kop in te zetten en daar ben ik in de jaren zeventig veel vrijer in geworden. In de tweede helft van de jaren zeventig interpreteerde ik mijn stramien soms zelfs zo vrij, dat ik mijn eigen vierkanten nog weer een keer herverdeelde. Maar dat deed ik niet vaak. Dat beschouwde ik als een soort verraad aan mezelf, bijna Maar af en toe wilde ik het wel eens. Dan wilde ik het wat levendiger maken". Dat laatste had ook iets te maken met de conservatoren van het Stedelijk, die zo zegt Crouwel „natuurlijk van mijn strikte typografie ook langzamer hand hun buik vol hadden" en om verlevendiging vroegen Crouwel: „Pas had ik ze nog weer aan de telefoon. Ik ben bezig met een dikke catalogus van Willem de Koning waar veel tekst in komt. Lange, interessante artikelen. Ik zeg: Jongens, daar hoefje je niet voor te generen, dat worden twaalf bladzijden tekst achter elkaar. Zeiden ze: Nou. kunnen we die illustra ties dan niet tussendoor zeiten? Ik zeg: Heb je die tekst gelezen? Ja. dat had- Wim Crouwel den ze. dat was een fantastische tekst Nou. waarom mag dat dan niet gewoon als een roman gelezen worden? Waar om moet je voortdurend door die plaatjes worden afgeleid?" „Ik heb van nature een beetje kriebel tegen dingen om der wille van de levendigheid versieren. Kijk, je spreekt daar bijna ongemerkt kritiek over de tekst mee uit. Alsof die tekst niet de moeite waard is om te lezen. Het moet opgelleurd worden. Maar mensen die museumcatalogi kopen en lezen, dat zijn geinteresseerde mensen. Je hebt met met een algemeen publiek te ma ken In een tijdschrift zou ik het ook nooit aanraden Daarin moet je om de vijf regels een vet woord zetten, bij wijze van spreken, dat moeten hapkla re brokjes tekst zijn. Daar scan je overheen. Maar een goed kunsthisto risch artikel wordt gelezen, en ik denk dus dat je niet zo bang moet zijn". Computers Vernieuwing. Een belangrijk begrip in het werk van Wim Crouwel. En in de meest praktische zin van levensbe lang voor de ontwerpers van nu. „De laatste vijfjaar is de computerise ring, ook van het zetten, als een water val over alle ontwerpers heen geko men. De meest lullige kleine drukkerij- tjes schaffen zich al voor zo'n 50.000 gulden een micro-electronisch zetsys- teempje aan. Ja. en dan moet je een andere typografie maken dan wij dat tien. vijftien jaar geleden deden. Maar er zijn. ook bij Total Design nog steeds ontwerpers die hun zetinstructies nog altijd in cicero's geven, terwijl dat nu toch langzamerhand echt onzin begint te worden. Je moet nu toch wel in de nieuwe maatsystemen thuis zijn. Kijk, die drukkers vallen je er niet mee lastig hoor. die vertalen dat intern even, maar als jij je stukje typografie van een instructievorm voorziet die zonder meer zo op het beeldscherm kan ver schijnen. dan heb je ook meer kans dat het direct goed is". „Ik begrijp het wel hoor. er gaat iets van onze mystiek weg. Wij hadden ons eigen jargon, spraken over punten en cicero's een stukje geheimtaal waar andere mensen bedremmeld bijston den omdat ze er niets van begrepen. En nu spreken we gewoon over millime ters. dat begrijpt iedereen en dat is natuurlijk heel vervelend, hahaha!, dat begrijp ik ook best. maar het is natuur lijk wél onzin!" Uitbundige lach. „Kijk, er komt natuurlijk ook weer een nieu we romantiek voor in de plaats. Dat omgaan met die toetsenborden, dat is een hele romantiek op zichzelf. Als ik die jonge programmeurs hier bezig zie, dan valt mij de bek ook open hoor. Dan heb je diezelfde bewondering weer te rug. En ik geef je op een briefje dat over tien jaar alle ontwerpers achter een toetsenbord zitten. Ze moeten zich de nieuwe technieken wel eigen maken, want anders worden ze gewoon uit de markt geprijsd, straks. „De creativiteit wordt door al die apparatuur bedreigd noch verbeterd. Het blijft altijd van ons uit komen. Met een computer kun je fantastische dingen doen, maar als er een stupide iemand achter zit, dan doet hij ook niks". (Door Cor Boos) De grammofoonplatenbranche krijgt zware klappen. De omzet in deze handel loopt drastisch terug. Verkoop- en distributiemaatschappij Rotonde BV in Haarlem heeft onlangs voor twaalf van de 62 werknemers ontslag moeten aanvragen. „Er was geen andere keus. Als we er niet toe waren overgegaan, zouden we allemaal op straat komen", verduidelijkt algemeen-directeur drs. J. Th. van der Peet. De verkoop is in 1981 en in 1982 in Nederland met 15 procent afgenomen en zal volgens Van der Peet dit jaar zeker nog eens met 10 procent dalen. Daarmee komt de omzet op het niveau van 1975. „Eén van de oorzaken is het thuis kopiëren van muziek, wat gigan tische vormen aanneemt" De verkoop van muziekcassettes. waar indertijd veel van werd verwacht, valt boven dien bijzonder tegen en maakt slechts een kwart uit van de omzet. Diezelfde cassette stelt iedereen nu echter wel in staat platen over te nemen". Rotonde werd in 1968 door zeven Ne derlandse grammofoonplatenfabrie- ken opgericht om hun produkien geza menlijk te kunnen distribueren. Hoe slecht het in deze branche gaat illu streert de Rotonde-directeur met cij fers. „Zo'n tien jaar geleden waren er ongeveer zestienhonderd platendetail- listen. Daar zijn er nog ruim vijfhon derd van over. Aangezien de meeste mensen platen impulsief kopen (dus alleen als zij ze zien staan) ontstaat een sterke daling van de verkoop. Maar er zijn meer oorzaken. De grote jeugd werkloosheid bijvoorbeeld Jongeren zijn namelijk de koopkrachtigste groep. Maar ook nieuwe produkten. zoals surfplanken en tv-spelletjes spe len de grammofoonplatenhandel par ten", aldus Van der Peet. „Ze kunnen een gulden maar een keer uitgeven en de grammofoonplaat is voor hen niet meer het enige aantrekkelijke pro- dukt Het is overigerls niet alleen de jeugd die minder zwarte schijven koopt en veel op cassettebandjes overneemt Vooral de groep consumenten tussen 35 en 50 jaar koopt aanzienlijk minder platen dan voorgaande jaren. Volgens Van der Peet is duidelijk waarneem baar dat deze categorie consumenten sterk in koopkracht is achteruit ge gaan. En de grammofoonplaat is het eerste wat men laat staan". En dat komt hard aan bij Rotonde, die name lijk zelf onder het label Circle zoge naamde „sfeermuziek" uitbrengt Een repertoire dat bij die groep de meeste aftrek heeft „Het beste van .de geza menlijke maatschappyen". verduide lijkt Van der Peet. Piraten De produktiemaatschappijen onder vinden ook grote hinder van de „pira ten". die massaal platen uitgeven zon der auteursrechten of royalties te be talen. Ze kunnen daardoor hun pro- dukt veel goedkoper op de markt brengen. Oneerlijke concurrentie op de snel slinkende markt. De branche krijgt met enorme kosten te maken, verduidelijkt Van der Peet. Een televisiereclamecampagne kost ons bijvoorbeeld een kwart miljoen gulden Daar moet je zestigduizend platen voor verkopen en dan heb je nog niets verdiend. Wij begonnen als eerst met tv-reclame en toen werkte het wel. maar de consument ziet nu door de bomen het bos niet meer. De spoeling wordt dun en daardoor het effect steeds kleiner Ofwel, steeds minder opbrengsten voor de bedrijven, terwijl de kosten blijven stijgen' Het aantal verkooppunten dat door dit Haarlems bedrijf werd bevoorraad, is inmiddels teruggebracht van 360 tot 140. Alleen de laatste afzetpunten ble ken volgens Van der Peet nog renda bel. Rotonde wil overigens wel in Gro ningen een grossierderij openen, om dat daar nog een gat in de markt blijkt. „Pas op de lange termijn gaat dat winst opleveren, maar als je niets doet weet je zeker dat je er nooit wat verdient". En wat de toekomst betreft, het zal volgens de Rotonde-directeur nog wel een jaar of tien duren voor de compact disc massaal in gebruik is. De CBS gaat binnenkort een fabriek in Amerika bouwen. Een miljardenin vestering. Het zet echter nog geen zoden aan de dijk. Van der Peet ver wacht dat dit jaar vijftienduizend afspelers worden verkocht en niet meer dan honderdduizend plaatjes. Overigens speelt de korte levensfase van grammofoonplaten de fabrieken en handel ook parten. „De zwarte schijven zijn veel eerder incourant dan voorheen en moeten dan worden afge prijsd. waardoor de winstmarge vaak nihil wordt Als maatschappij moet je een minimaal aantal platen persen om de kosten te kunnen dekken. En wan neer je dan een partij overhoudt, moet er geld bij", aldus Van der Peet „Het vergaren van verkoopinformatie en uit zoeken hoe je het de volgende keer beter kunt doen ls dus absolute nood zaak. Reden waarom een nieuw com putersysteem bij Rotonde is geïnstal leerd om dagelijks een overzicht te kunnen krijgen van de verkoop bij de distributiepunten in Nederland Alleen dan kan tijdig worden ingegrepen". In video ziet Van der Peet vooralsnog niet veel brood. „Allereerst worden die banden voornamelijk gehuurd en bovendien moeten we daarvoor een ander distributieapparaat opzetten, aangezien slechts weinig grammo foonplatenzaken in video doen. Je kan ook wel alles tegelijk op je nek nemen, maar je kunt beter waar je al mee bezig bent beter gaan doen. Ik zie trouwens wel mogelijkheden in cur sussen op video. Die kun je namelijk verkopen, speelfilms niet. Peter Faber en Carta Hardy in Een zaak Door Pieter van Lieropi Vorig jaar won Eric de Kuyper met Casta Diva de Grand Prix op het festival voor experimentele films in Hyeres. Een paar jaar eerder werd aiezelfde prijs veroverd met eveneens een Nederlandse film: Instant Pictures van George Schouten, gedraaid in 1978. Hoe verlammend zo'n internationale onderscheiding kan werken, lijkt te zijn bewezen doordat we tot deze week moesten wachten op een nieuwe speelfilm van Schouten. Een Zaak van Leven of Dood, zo luidt de titel. Te vrezen valt dat het werkstuk in de 12 bioscopen waar hij is uitgebracht geen lang leven beschoren zal zijn. Het is een zwak werkstuk. Na Instant Pictures heeft George Schouten het ene script na het ande re ontworpen en liep daar alle Ne derlandse producenten mee langs. En als er eens eentje hapte, dan gooide het Productiefonds roet in het eten. of CRM, of er' bleek geen tv-omroep bereid tot mede financiering. Uiteindelijk is Schou ten (opgeleid door Frans Zwartjes, •maar niet langer een experimenta list) ingegaan op het door Matthijs van Heijningen gedane aanbod onm Zonder Dollen aan te pakken, de roman van Hans Vervoort waar eer der Otto Jongerius. Ben Verbond en Bobby Eerhart op waren ingestapt en afgeknapt. Toch was het scherp gezien van Van Heijningen dat hij de rechten gekocht had, want het boek bezat aantrekkelijke mogelijkheden voor een film. bijvoorbeeld als een Nederlands-Hongaarse co- produktie. Het verhaai speelt zich grotendeels af op zeer pittoreske lokaties in Boedapest, waar het trouwens goedkoop filmen is en de Hongaarse technici behoren tot de besten van Europa. Snelle jongens Het verhaal heeft als thema de nieuwsgierigheid naar de redenen van het menselijk doen en laten. Het gaat over marktonderzoekers: snelle jongens (maar niet zo snel als de reclame-bovs) die weten om te gaan met lijsten van vragen en antwoorden. Maar in deze geschie denis blijken ze slecht in staat om inzicht te krijgen in hun eigen ge drag en dat van hun naasten. En het is een verhaal over fobieën: Extre me angsten voor stereotiepe situa ties. Hoogtevrees, claustrofobie, pleinvrees, zijn er voorbeelden van. Hitchcock heeft er schitterende films over gemaakt, fobieën zijn dankbare dingen over psycho- thrillers. Maar Schouten komt er slecht mee uit de voeten. Peter Faber speelt de rol van markt onderzoeker Hans Jansonius. die verliefd wordt op zekere Eefje (Carla Hardy), een typiste van zijn kantoor. Hij trouwt haar, vindt dan dat ze niet langer typiste kan zijn en maar lekker thuis moet blijven. Na enige tijd durft ze ineens de deur niet meer uit: straatangst Er wordt onvoldoen de hulp geboden en een ongelukkig toeval brengt Eefje in contact met Derek de Lint als de door Jansonius verafschuwde collega Jack, die eveneens behept blijkt met een of andere fobie. Maar Jack heeft zijn afwijking leren hanteren en dat be looft hij Eefje eveneens bij te bren gen. Zonder dat Hans aanvankelijk iets in de gaten heeft, krijgt Jack macht over de vrouw die zich volle dig overlevert in een relatie die sado-masochistisch geaard blijkt Hans is haar kwijt, maar ook de verhouding met Jack loopt uit de hand. Eefje stort zich in wanhoop van de hoogste etage van Jacks fiat. Juridisch kan niets tegen Jack wor den ondernomen, maar Hans Janso nius ziet zijn collega als een moorde naar en wil een bekentenis uit hem zien te wringen door hem eerst in de situatie te lokken waar hij doods bang van moet zijn. Tijdens een congres voor marktonderzoekers zet Hans de vallen uit waarmee hij moet achterhalen wat de fobie is van Jack. En als hij de zwakte van zijn tegenstander gevonden heeft, ja. dan gebeurt er iets. Iets dat helaas nogal afwijkt van wat Hans Vervoort had geschreven. Flets Zonder Dollen was leuk en intrige rend te lezen. De transpositie van Hongarije naar de Rijnmond doet weliswaar het exotisme wegvallen, maar men moet toegeven dat in Rotterdam en Vlaardingen de mo gelijkheden om met fobieën te stoeien redelijk te compenseren zijn. Toch heeft het me moeite ge kost om Een Zaak van Leven of Dood braaf uit te zitten. Misschien dat voorkennis van de plot (die is ingewikkelder dan hier net is sa mengevat) afbreuk doet aan wat Schouten heeft mee te delen, maar dat is nu eenmaal het risico dat iemand loopt als hij een nogal be kende roman gaat verfilmen. Dat Een Zaak van Leven of Dood zo'n fletse indruk maakt, heeft echter minder te maken met het verbaal als zodanig, als met de slome ma nier waarop het wordt verteld. Zo is het altijd lastig om mee te voelen met stevig verknipte heden wanneer het hen ontbreekt aan te vens voldoende heldere momenten, of aan referenties naar de tijd toen ze nog ongestoord waren. Een verhou ding die je kapot ziet gaan is een dramatisch gegeven, maar in Schou- tens film is niet te begrijpen dat het ooit kon klikken tussen Eefje en Hans Jansonius en dan wordt het allemaal een stuk minder drama tisch. De straatangst van de vrouw is nog te volgen, maar hoe dat dan weer verband houdt met de plotse linge wens om zich op glazen tafels te laten vastbinden, dat blijft myste rieus^ Carla" Hardy heeft zich in Menuet (van Lili Rademakers) doen kennen als een erg goed en vooral erg subtiel actrice, maar in de rol die ze nu te spelen kreeg, roept ze weinig meer op dan een vaag medelijden. Maar Peter Faber is erger. Van de sul die hij neerzet als Jansonius, valt niet te snappen wat Eefje ooit in hem gezien heeft, of wat zijn talent kan zijn in de marketing (dat geldt trouwens ook voor colle ga's Gerard Cox en Derek de Lint), of waar hij ineens de brille vandaan haalt om Jack als het te laat is zo geraffineerd aan te pakken. Hoe wel ons ook veel te weinig informatie bereikt over De Lints personage, werkt het daar tenminste nog een beetje verontrustend, al verlopen de confrontaties tussen hem en Faber kleurloos, zelfs al staan ze bovenop de Euromast, onder begeleiding van nerveuze synthesizer-klanken. Ze blijven een ijzeren Hein en een hou ten Klaas. Een zo stijve en stramme film was van juist George Schouten niet te verwachten geweest. In het laatste verschenen nummer van Skoop no teert de cineast dat producent Van Heijningen zo goed begrepen had dat spanning en seks dicht bij el kaar liggen. Maar aan Een Zaak van Leven of Dood valt weinig spanning te beleven. En trouwens ook weinig sex. (ADVERTENTIE i Echte Boter, die laat je niet schieten. Als 't éven kan. Want waar blijf je als zelfs de echt lekkere dingen geschrapt worden? Bovendien is Echte Boter lichter verteerbaar. Er zitten natüürlijke vitaminen in. Daarom mag Echte Boter hoog op uw boodschappenlijstje blijven staan. Zo is het toch? tt&mm Niet te versmaden.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 11