VECHTEN
OM DE
ZUIDPOOL
omstreden
schatkamer
van de natuur
PZC/ weekendkrant
In gemoedelijker tijden dan de onze plachten tal van kranten en tijdschriften
hun lege hoekjes op te vullen met rubrieken onder titels als 'Raar Maar Waar',
'Wist U Dat...?', vol kleine maar opvallende feitjes, doorgaans ontleend aan de
wereld der wetenschap.
De Zuidpool moet voor menige
schrijver van dit soort rubriek
jes een onuitputtelijke bron
van inspiratie zijn geweest.
Wist u dat 95 procent van het
landoppervlak van de Zuid
pool permanent met ijs bedekt
is? Dat je daar 90 procent van
al het ijs ter wereld vindt?
Dat de ijslaag op Antarctica hier en
daar maar liefst vijf kilometer dik is?
Dat. als al dat ijs zou smelten, het
wateroppervlak van de wereldzeeën 55
meter zou stijgen? En. wist u dat de
winter op de Zuidpool negen maanden
duurt, en dat het dan 60 graden onder
nul kan worden?
Enzovoorts, enzovoorts. Antarctica,
guur maar onbedorven, een van de
laatste plekken op de wereld waar nog
i ontdekkingen te doen vallen, minder
1 gedetailleerd beschreven dan de ach-
tussen 20 en 80 graden westerlengte
bevindt) werden, hoewel ze niet daad
werkelijk werden bezet, door de junta
namens het volk van Argentinië op
geëist.
De afloop is bekend: de Argentijnen
verloren de oorlog, en werden niet
alleen van de Falkland-eilanden. maar
ook van South-Georgia en de South-
Shetland-eilanden (waar ze overigens
al jaren een door niemand opgemerkt
weerstation hadden) met harde hand
verwijderd.
Uiteraard handhaafden ze hun aan
spraken. Vooral de situatie op het
vasteland van Antarctica is wat claims
henk dam
terkant van de maan, is een eldorado
voor rariteitenverzamelaars en roman
tici.
Zou je op het eerste gezicht zeggen. De
werkelijkheid ziet er anders uit. In de
winter werken er een kleine 500 hoog
gekwalificeerde wetenschappers, een
uit 14 landen afkomstige Gideonsben
de die in de korte Poolzomer uitgroeit
tot een paar duizend man. Die doen
heel wat nuchterder werk dan het
verzamelen van curiositeiten.
Deze mannen en een enkele vrouw
doen onderzoeken naar zaken als
De anatomie van de Ommatophoca
rossi', 'De geomorfologie van de
Stromness Baai', of Diffuse weerkaat
singen van radiogolven van de ionos-
fere F-laag boven de Argentinië-
eilanden'.
Dit zijn allemaal titels van studies
gedaan onder verantwoordelijkheid
van de British Antarctic Survey (BAS),
de overheidsinstelling waaronder het
Britse stukje Zuidpool-onderzoek res
sorteert. Recentelijk heeft de in de
oude universiteitsstad Cambridge ze
telende BAS een aardige opsteker ont
vangen.
Het budget van het onderzoek
instituut. vorig jaar nog 5,7 miljoen
pond (23 miljoen gulden) groot, is door
de Britse regering ineens bijna verdub
beld. De BAS mag nu in dit jaar en de
volgende twee jaren in totaal 14 mil
joen pond extra (57 miljoen gulden)
uitgeven.
Directeur dr. R.M. Laws van de BAS.
om een reactie gevraagd: „Het is uiter
aard erg goed nieuws voor ons insti
tuut We hebben de laatste jaren door
alle bezuinigingen nogal moeten in
krimpen. We hebben nu 300 mensen in
dienst, tegen 340 enkele jaren geleden.
Nu kunnen we weer terug naar die
340".
En dat allemaal in een Engeland dat
onder Maggie Thatcher elke penny drie
keer omdraait voor hij wordt uitgege
ven. De onverwachte gulheid van de
Britse regering heeft dan ook nogal
dwingende redenen. De Falklandoor-
log is er daar een van, het vermoeden
dat de Zuidpool wel eens een (erg) rijk
bezit zou kunnen zijn, een tweede.
betreft bijzonder onoverzichtelijk. Ar
gentinië meent recht te hebben op
vrijwel het hele stuk Zuidpool waar
over de Britten zeggen souvereiniteit
te hebbm.
De Britse aanspraken steken, juri
disch gesproken, ongetwijfeld een
stuk beter in elkaar dan de Argentijn
se. De Britse claims gaan terug tot
1843, en werden in 1908 en 1917 for
meel door het parlement bekrachtigd.
Die aanspraken zijn gebaseerd op het
feit dat Britse ontdekkingsreizigers
als eersten het onbewoonde Antarcti
ca voor hun land in bezit namen.
Argentinië maakte in 1925 de eerste
aanspraken, en formaliseerde die per
decreet van 2 september 1946. Deze
claims hebben in feite niet meer grond
dan de constatering dat het opgeëiste
stuk Antarctica het dichtst bij Argenti
nië ligt. Britse uitnodigingen om het
geschil voor het Internationaal Ge
rechtshof uit te vechten, werden door
Argentinië steeds van de hand gewe
zen. en het is wel duidelijk waarom.
Een ander gedeelte van het Britse
gebied wordt opgeeist door Chili, ter
wijl de claims van Chili en Argentinië
elkaar ook weer overlappen. Behalve
deze drie landen zijn er nog vier andere
staten (Australië. Noorwegen. Nieuw-
Zeeland en Frankrijk) die zeggen de
souvereiniteit over gedeelten van An
tarctica te hebben. Het gedeelte Zuid
pool tussen 90 en 150 graden wester
lengte wordt door niemand opgeëist.
In 1952 leidden de verschillende aan
spraken al eens tot een treffen. Tussen
Argentijnse en Britse militairen von
den toen schotenwisselingen plaats.
Dat het daarbij is gebleven, is te
danken aan het Antarctica Verdrag,
dat in 1959 door twaalf landen werd
ondertekend.
Behalve de zeven landen die menen
souvereiniteit te kunnen laten gelden
op delen van Antarctica waren dat
België, Japan. Zuid-Afrika. de Sovjet-
Unie en de Verenigde Staten. Sinds
dien zijn ook Polen (in 1979) en West-
Duitsland (in 1981) als Verdragsleden
geaccepteerd.
Het Antarctica Verdrag was een regel
recht uitvloeisel van het zeer succes
volle Internationaal Geofysisch Jaar
(1957 58). In dat jaar vonden weten
schappelijke onderzoekers van vele
landen elkaar, en in het enthousiasme
dat daar het gevolg van was, besloten
de naties gezamenlijk het onderzoek
van de Zuidpool ter hand te nemen.
De landen die het Antarctica Vverdrag
tekenden, beloofden elkaar te helpen
bij het wetenschappelijke onderzoek
van de Zuidpool, en in het kader van
die samenwerking souvereiniteits-
vraagstukken te laten rusten. Ze zeg
den verder toe het gebied ten zuiden
van 60 graden zuiderbreedte (Antarcti
ca en directe omgeving) niet voor mili
taire doeleinden te zullen gebruiken.
Elke twee jaar vergaderen de landen
die het Antarctica Verdrag onderte
kenden over, zoals dat heet 'zaken van
algemeen belang Antarctica betreffen
de'. Wie iets over de Zuidpool te
zeggen wil hebben, moet er dus voor
zorgen bij die vergadering aanwezig
te zijn.
Het opmerkelijke is dat in principe elk
land tot het clubje van 14 dat nu in
feite Antarctica bestuurt, kan toetre
den. Zo'n land moet dan twee dingen
doen zich aanmelden als adspirant-lid
én zich bereid tonen onderzoek in het
Zuidpoolgebied te verrichten.
Een groot aantal landen, waaronder
Nederland, heeft zich als adspirant-lid
opgegeven. En daar hebben ze gelijk in
ook. omdat het waarschijnlijk is dat
later, als er gepraat moet worden over
de exploitatie en verdeling van de
natuurlijke schatten van de Zuidpool,
dit in verdragsverband zal gebeuren
Nederland moet echter het volledige
lidmaatschap van het Antarctica Ver
drag nog verdienen Ons land doet
geen wetenschappelijke onderzoeken
in het Zuidpoolgebied, en heeft ook
geen vastomlijnde plannen in die rich
ting. Dat is opmerkelijk, omdat de
twee potentieel rijkste exploitatiemo
gelijkheden van Antarctica, gaswin-
Foto rechts: Krill een soort garnaal)
wordt onderzocht en geteld.
Foto onder: De 'Bransfïeld'. één van de
twee schepen, die de Britten gebruik
ten om hun manschappen in Antarcti
ca ie bevoorraden.
ZATERDAG 2 APRIL 1983
±V
ning en visserij, bij uitstek vertrouwd
terrein voor ons land zijn.
Dat besef begint nu kennelijk door te
dnngen. want onlangs heeft de Neder
landse Raad voor Zeeonderzoek, res
sorterend onder de Koninklijke Raad
voor de Wetenschappen, de opdracht
gegegeven de researchmogelijkheden
voor het Zuidpoolgebied te inventari
seren.
Dit onderzoek wordt op het Neder
lands Instituut voor Onderzoek van de
Zee op Texel gedaan door Mevr. Magda
Bergman, die medio dit jaar haar rap
port af moet hebben. Het rapport zal
ondermeer duidelijk moeten maken
wat het kost om research op Antarcti
ca te doen. en hoe men zo'n onderzoek
het best kan opzetten
mangaanknollen
Er zijn de afgelopen jaren uitermate
sensationele verhalen opgedoken over
de schatten die de Zuidpool zou bevat
ten. Antarctica zon rijk aan uranium
zijn, volgens sommige van die verha
len. Anderen hebben op de mangaank
nollen gewezen die op de zeebodem
rond de Zuidpool voor het oprapen
zouden liggen.
De in Cambridge zetelende weten
schappelijke commissie van het An
tarctica Verdrag, kortweg SCAR
(Scientific Committee on Antarctic Re
search) heeft zich enkele jaren geleden
eens over de natuurüjke rijkdommen
van het Zuidpoolgebied gebogen, en
het resultaat van onderzoeken van de
wetenschappers van de lidstaten ge-
bupdeld.
Uranium en mangaanknollen worden
in die studie niet genoemd, maar wel
wordt de aanwezigheid van metalen als
koper, chroom, platina, lood. zink. zil
ver, tin. ijzer en goud in de eeuwig
bevroren bodem van Antarctica op z'n
minst niet uitgesloten. Of die metalen
er in winbare hoeveelheden zijn, en of
exploitatie de komende decennia tech
nisch mogelijk zal zijn, is echter nog de
vraag
Positiever is het rapport van SCAR
over olie en gas. Aangetoond is al, dat
rond Antarctica de geologische om
standigheden van de zeebodem op vele
plaatsen zodanig zijn, dat de aanwezig
heid van olie en gas waarschijnlijk is.
Er wordt in dat verband een rapport
van de United States Geological Sur
vey aangehaald, dat spreekt over 45
miljard vaten olie, en 2000 miljard
kubieke meter gas.
De winning van deze onvoorstelbaar
grote hoeveelheden olie en gas is ech
ter geen eenvoudige zaak. Voor er
geboord kan worden, aldus SCAR,
moeten we eerst meer weten over de
gevaren van onder meer pakijs, ijsber
gen. bevriezing van apparatuur en de
Het geofysisch observatorium van Bri
tish Antarctic Survey op de Argeniiniê-
eilanden is sinds 1947 constant in
gebruik geweest
hevige stormen die het gebied plegen
te teisteren.
De aan de winning verbonden gevaren
maken het eindprodukt ook duurder.
Of winning van Zuidpoolgas en -olie
economisch verantwoord is. hangt af
van de wereldprijzen voor deze grond
stoffen. Bronnen bij de British Atlantic
Survey (BAS) schatten, dat olie en gas
zeker tien keer zo duur moeten worden
als thans, wil dat punt bereikt worden.
garnaal
Dichterbij ligt de winning van krill,
een maximaal zeven centimeter lang
soort garnaal, dat in onvoorstelbare
hoeveelheden in de wateren rond de
Zuidpool voorkomt. De bioloog W.
Bonner van de BAS daarover: „Het
totale gewicht van alle krill samen is
meer dan 100 miljoen ton. Er is nog
maar één levensvorm op aarde met
evenveel totale biomassa: de mens".
Krill (het woord komt uit het Noors) is
het begin van de voedselketen in het
Zuidpoolgebied. Pinguins, andere vo
gels, zeehonden, vissen en walvissen
leven allemaal van hun dagelijkse
maaltje krill. De laatste jaren wordt dit
aan eiwitten rijke dier ook voor mense
lijke consumptie aangewend.
Vooral Russen en Japanners zijn in
krill geïnteresseerd en nemen het
grootste deel van de 600.000 ton die
thans jaarlijks wordt gevangen, voor
hun rekening Het is echter nog niet
helemaal duidelijk wat je nu precies
met krill kan doen
Bonner- „De Japanners eten het zoals
wij een garnaal zouden eten, maar het
is daarvoor eigenlijk een te klein en te
mager diertje Anderen maken er een
soort vismeel van, en in West-
Duitsland is zelfs geprobeerd het vlees
te roken, waarna er worstjes van wer
den gemaakt'
Onderzoeken rond Antarctica van de
BAS en vergelijkbare instellingen van
andere landen zijn erop gericht na te
gaan. hoe krill een antwoord kan vor
men op het wereldvoedselprobleem,
zonder dat overbevissing van de gar
naaltjes leidt tot een ecologische ramp.
Bonner: „We weten nog niet hoe we
zo'n ramp moeten voorkomen".
gevaar
Krill, olie, gas. metalen, het zijn de
natuurlijke rijkdommen van een ge
bied dat de wetenschap nog maar net
begint te kennen zo is nog maar 20
procent van Antarctica op een schaal
van 1 250.000 in kaart gebracht,
waarmee de geografische kennis van
het gebied geringer is dan die van de
achterkant van de maan.
Tegelijkertijd vormen deze schatten
een gevaar voor de toekomst van het
gebied. Daarbij kan je denken aan
ecologische catastrofes de gevolgen
van bijvoorbeeld een olieramp zijn in
dit uiterst stabiele gebied waar de
natuur over geringe herstelvermogens
beschikt, niet te overzien maar niet
minder aan politieke en militaire con
frontaties.
In 1991 namelijk is het Antarctica
Verdrag aan revisie toe. De lidstaten
hebben het recht het verdrag dan
eventueel op te zeggen, en de zeven
landen met souvereimteitsaanspraken
zouden 'hun' gebied dan kunnen opei
sen. Ruzie is dan onvermijdelijk omdat
die aanspraken, zoals we eerder con
stateerden. elkaar overlappen
De overige staten die het Verdrag
ondertekenden, zullen trouwens ook
niet zomaar opstappen De verdrags
staten samen hebben de afgelopen 20
jaar totaal 15 miljard gulden in het
onderzoek v£n Antarctica gestopt.
Meer dan 200 mensen verloren bij dit
onderzoek het leven, en alle verdrags
staten vinden dat ze daaraan rechten
kunnen ontlenen.
Het hameren op rechten, zowel door
landen die oude souvereiniteitsclaims
hebben, als die dat niet hebben, zal
alleen maar heviger worden naarmate
de aanwezigheid van meer natuurlijke
rijkdommen wordt bevestigd. Zo kan,
als het tegenzit, de Zuidpool aan z'n
eigen schatten ten onder gaan...
bezetting
Eerst de Falkland-oorlog. Er is vorig
jaar. in de weken na de sensationele
Argentijnse bezetting van de Falklan-
deilanden, meer dan eens gesugge
reerd dat generaal Galtieri en zijn
mannen uiteindelijk vooral het oog
hadden op de Britse bezittingen ten
zuiden van die eilanden.
Enkele van deze bezittingen werden
door de Argentijnen maar ook meteen
bezet. Het barre en onherbergzame
South Georgia, en de niet minder
akelige, gure en kale South Sandwich
eilanden mochten zich zo gedurende
korte tijd in de aandacht van de wereld
verheugen
Argentinië wilde zelfs meer: ook de
South-Shetland-eilanden. de South-
Orkney-eilanden en het Britse deel van
Antarctica (dat is de dnehoek die zich
