BELGISCHE
AMBTENARIJ
Polarisatie: idealisten tegen realisten
De politieke
goudhaantjes
kraaien victorie
IDEELE RECLAME
Campagne tegen
discriminatie
STRANDVAKANTIES
TE KUST EN TE KEUR!
VRIJDAG 1 APRIL 1983
(Door oruse correspondent Ferry Mingelen)
Een kantoorbediende als inspecteur-generaal voor de scholenbouw. Een volijverig lader bij
de spoorwegen brengt het tot onderwijsadviseur. De bekende Amerikaanse succes-story van
de krantejongen die het tot president brengt, blijkt in de Belgische ambtenarij zijn eigen
vertaling te krijgen. Want dit land wordt geteisterd door politieke benoemingen in het
ambtelijke apparaat. Voor een beetje post is niet kennis en ervaring, maar het bezit van een
lidmaatschapskaart van de juiste politieke partij doorslaggevend.
Er ls zelfs een officieel niet bestaande,
maar in de praktijk zeer ijverige com
missie, die ervoor zorgt dat de belang
rijkste ambtelijke posten eerlijk over
(de regeringspartijen verdeeld worden.
Kandidaten die lid zijn van een opposi
tiepartij, komen daarbij doorgaans
niet aan bod.
Om een eind te maken aan dit steeds
verder doorvretende kwaad is er recent
in de Belgische senaat zelfs een voor
stel ingediend tot oprichting van een
speciale „Rijksdienst voor Afgedane en
Ongedane Zaken". Het brein achter dit
voorstel, 8enator Maijet van Puym-
broeck, zegt: .Als de ministers en
partijbazen hun politieke vriendjes al
lemaal in die speciale dienst onder
brengen, dan kan het gewone ambtelij
ke apparaat tenminste zijn werk blij
ven doen. Nu komen mensen op posten
terecht, waar ze helemaal niet geschikt
voor zijn, en dat betekent dat het
algemeen belang wordt geschaadt",
aldus de Senator.
Nadeel
„In Nederland is politieke steun voor
een ambtenaar die carrière wil maken
vaak eerder een nadeel dan een voor
deel. In België daarentegen is ieder
dossier volgepropt met politieke aan
bevelingen. Een ambtenaar die iets
wil bereiken, kan niet zonder. Hij gaat
naar het bezoekuur van een Kamerlid
of een minister en die schrijft dan een
aanbeveling nit. Oat noemt men so
ciaal dienstbetoon, zonder dat kom je
nergens", zegt een ingewijde ambte
naar uit het Brusselse Binnenhof, de
Wetstraat.
Worden zo de gewone ambtelijke dien
sten al intern geconfronteerd met poli
tieke voortrekkerij, van buitenaf wor
den ze soms nog veel erger politiek
onder vuur genomen. Daarin speelt het
verschijnsel van de politieke kabinet
ten een grote rol. Een minister die in
Nederland wordt benoemd, treft op zijn
departement een volledig bemand
ambtenarenapparaat aan waarmee hij
het maar moet doen. Er zijn de afgelo
pen jaren enkele persoonlijke mede
werkers bij ministers benoemd, maar
dit verschijnsel van de politieke amb
tenaar die komt en gaat met zijn
minister, is tot nu toe in Den Haag zeer
beperkt gebleven.
Hoe anders is de situatie in Brussel.
Iedere minister of staatssecretaris van
een nieuwe regeringsploeg heeft het
recht zich te omringen met een staf van
persoonlijke medewerkers, die hij uit
de ambtenarij of het bedrijfeleven
haalt. De benoeming van de ambtena
ren is aan geen enkel examen anders
dan dat der politieke vriendschap ge
bonden. Was het aanvankelijk de be
doeling omvang en taak van deze
zogenaamde politieke kabinetten be
perkt te houden, tegenwoordig lopen er
in de Brusselse Wetstraat maar liefst
2000 hoogbetaalde politieke ambtena
ren rond die veel van de taken van de
gewone ambtelijke diensten hebben
overgenomen en de minister afgrende
len voor politiek ongewenste ideeén
vanuit dat apparaat.
Haat en nijd
Dat geeft in de ambtelijke diensten
natuurlijk veel haat en nijd, maar het
kan nog veel erger. Die omvangrijke
politieken staven worden werkloos
als hun minister aftreedt. Sommige
leden keren terug naar hun oude baan,
anderen staan gewoon op straat. Om
dat te voorkomen zorgen de ministers
ervoor dat hun trouwste, meest ver
dienstelijke medewerkers op tijd een
„vangnet" hebben, een vaste post in
het ambtelijke apparaat, waar ze niet
daadwerkelijk aanwezig zijn, maar
waarop ze na zijn vertrek wel kunnen
terugvallen. En zo komen politieke
dienstknechten van invloedrijke mi
nisters soms op hoge posten terecht
zonder enige redelijke ervaring of
scholing daarvoor te hebben
„Het is voor jonge mensen soms inte
ressanter om gedurende een verkie
zingscampagne postzegels te plakken
(en zo via vriendjespolitiek later een
mooie baan te krijgen) dan om zes jaar
een academische studie te volgen",
zegt de politiek redacteur van de in
vloedrijke Belgische krant De Stan
daard. Hugo de Ridder cynisch.
Overdreven? Op Goede Vrijdag 1975
(ADVERTENTIE)
Zon, zee en zand. En natuurlijk veel frisse lucht
Dat vindt u in overvloed aan de kust en op de Wadden
eilanden. Iets voor u? Natuurlijk compleet verzorgd.
Inlichtingen en boekingen: Bij de NS stations, ANVR
reisbureaus, Neckermann reisbureaus, ANWBAMR0-,
Spaar- en RABO-banken en bij alle VW-i kantoren
(in elke grote plaats is er wel één).
Publicatie in samenwerking met het Nationaal Bureau voor Toensme in Den Haag
trok de liberale onderwijsminister De
Croo voor een nieuw opgericht scholen
fonds 309 ambtenaren aan en bevorder
de hij er 213. Deze bestuurlijke operatie
die inmiddels berucht is geworden on
der de naam „De Goede Vrijdag benoe
mingen", bracht een aantal politieke
vrienden van De Croo op zeer hoge
ambtelijke posten zonder dat zij bij
benadering de nodige opleiding of er
varing hadden.
Voorbeelden: een gewezen postbestel-
ler met alleen lagere school werd
bestuurssecretaris, een klerk zonder
middelbaar onderwijs bracht het tot
inspecteur-generaal, een man met uit
sluitend middelbaar onderwijs werd
hoofdinspecteur-directeur, een voor
malige lader van de spoorwegen werd
adviseur en twee privé-secretaresses
van betrokken ministers, werden zo
maar vijf rangen hoger ingeschaald.
„Een geur van corruptie verdonkerde
de hemel", schreef het weekblad Hu-
mo onlangs over deze Goede Vrijdag
benoemingen.
De echte ambtenaren in het Scholen
fonds wensten deze politieke overval
niet te aanvaarden en dienden een
klacht in bij de Raad van State. Deze
stelde hen in het gelijk, maar achter
eenvolgenden regeringen trokken zich
daar niets van aan en handhaafden de
benoemingen. Vorige maand heeft de
Belgische volksvertegenwoordiging
uiteindelijk „beschaamd" een wets
voorstel goedgekeurd om de door de
Raad van State onkrachte benoemin
gen uit humanitaire overwegingen nu
toch wettelijk goed te keuren. „Na
zoveel jaren kan je die mensen niet
meer weg sturen", zo redeneerde de
Senaat.
De les van de Goede Vrijdag benoemin
gen is daarmee echter allerminst ge
leerd. Het bederf vreet zich voort.
Vorige maand nog verraste Cultuur
minister Poma het Vlaamse ballet met
de benoeming van een niet gewenste
superbeheerder, die toevallig ook kabi
netchef bij Poma was geweest. Voor
drie miljoen franc per jaar mag deze
man nu het ballet en de Vlaamse opera
„coördineren", wat dat ook moge in
houden. De politieke partijen in België
verzekeren hun kiezers voor iedere
verkiezing dat zij aan het systeem van
politieke benoemingen een einde zul
len maken. Het staat zelfs in het rege
ringsprogram van het kabinet-
Martens, maar daar is het bij gebleven.
„Dit is geen spel voor heiligen. De
partijen schaffen die politieke benoe
mingen heus niet af, ze hebben er
teveel voordeel bij. Tussen Nederland
en België bestaat wat dit betreft groot
mentaliteitsverschil. België heeft al
tijd onder vreemde overheersing moe
ten leven en het karakter van ons volk
heeft zich daaraan aangepast. De Ne
derlander maakt een-plan, de Belg
trekt zijn plan, en dat betekent in het
Brusselse dat hij gewoon handig is",
zegt een handige ambtenaar.
(Door Jos van der Meer)
Komende zomer op de televisie te verwachten: een STER-reclame
waarin kinderen van uiteenlopende huidskleur met elkaar praten over
de verschillen tussen hen. Een Nederands meisje merkt op: „Ik zie wel eens
een Turks meisje lopen met een jurk over haar lange broek". Op dat
moment komt een fiere mannestem door het gekrakeel heen, zegt: „Er zijn
kinderen van vele nationaliteiten in Nederland. Leuk dat we niet allemaal
hetzelfde zijn".
Die laatste zin is tevens de titel van
een actie tegen discriminatie die de
SIRE, de Stichting Ideële Reclame,
deze week begon. De advertentie
campagne is vooral bedoeld om de
jeugd begrip bij te brengen voor
haar buitenlandse leeftijdgenoten,
die officieel 'de tweede generatie
culturele minderheden in Neder
land' heten.
„Met deze actie willen we de mensen
duidelijk maken dat de kleine, let
wel: de kleine culturele verschillen
van de buitenlanders gemakkelijk
zijn te begrijpen als je er even over
nadenkt, zelfs eigenlijk best grappig
of verrassend zijn als je ze begrijpt",
zegt campagneleidster Adrie de
Vries, werkzaam bij een Amster
dams reclamebureau, ervan.
Zo wordt in één van de vijf adverten
ties die kranten gratis zullen plaat
sen, uitgelegd waarom Fatima nooit
een hond zal binnenlaten, terwijl ze
een dierenvriend is: „Volgens de
islam is een hond een onrein dier dat
je bijvoorbeeld nooit in huis zal
nemen Om de actie de nodige
diepgang te geven, zullen scholen
een bijbehorend boek met nadere
uitleg erin kunnen aanvragen.
Nieuwe kennis
Adri de Vries vertelt dat er doelbe
wust is gekozen voor een actie
tegen discriminatie die is gericht
op lagere-scholieren en hun ouders.
„Kinderen van die leeftijd staan
nog open voor nieuwe ideeën. Het
heeft nog zin hun andere meningen
te laten horen. Ze zullen op zijn
minst luisteren, die nieuwe kennis
opslaan en er misschien nog iets
mee doen ook".
Verder: „Wat we per se niet beogen
is de discriminatie proberen te ver
minderen. SIRE kan niet zoveel met
een sene advertenties voor elkaar
krijgen. Wat we wél kunnen is zo'n
onderwerp onder de aandacht bren
gen van een breed publiek, net zoals
we dat bijvoorbeeld met de campag
ne tegen kindermishandeling heb
ben gedaan. De bestrijding van
vooroordelen laten we dan verder
aan de overheid over".
Adrie de Vries is zich ervan bewust
dat racistische groeperingen als de
Centrumpartij handig misbruik zul
len kunnen maken van de campag
ne, door in te spelen op het afwijken
de dat erin over buitenlanders wordt
gemeld. „De kans is aanwezig dat
dergelijke groepen dat opblazen tot
iets negatiefs. Daar zullen we dan
met kracht van tegenargumenten
op moeten reageren, waarbij wij
bijvoorbeeld gebruik kunnen probe
ren te maken van de redactionele
kolommen in kranten".
„Voor dat geven van tegengas zullen
wij ook allerlei instanties moeten
mobiliseren, zoals het Nederlands
Centrum voor Buitenlanders in
Utrecht. Daarmee hebben wij al
samengewerkt bij het opzetten van
deze actie. Kijk. we hebben kunnen
meemaken, voor de Tweede Wereld
oorlog, welke gevolgen 'wel weten
maar niet signaleren' kan hebben.
We kunnen nu eenmaal niet verge
ten dat hier 570.000 buitenlanders
zijn tegen wie allerlei vooroordelen
bestaan".
Leuk
Bij dergelijke overwegingen steekt
de titel van de actie 'Leuk dat we in
Nederland niet allemaal hetzelfde
zijn' misschien wel iel af. Adri de
Vries: „Ja, aan dat woordje 'leuk'
hebben we drie lange vergadering
gewijd. Sommigen van ons vonden
dat normgevend. Gevaarlijk ook,
bijvoorbeeld als het pal naast een
negatief stuk over buitenlanders
zou komen te staan".
„Nadat we het thema hadden getest
bij schoolkinderen en hun moeders,
hebben we er toch voor gekozen. Die
mensen voelden dat 'leuk' inder
daad zo aan, het is positief, het
thema geeft verscheidenheid aan, en
toch ook een eenheid omdat er
sprake is van 'we'. Die slagzin bleek,
kortom, goed aan te spreken bij de
jeugd".
„We hebben bijvoorbeeld niet geko
zen voor het woordje 'goed', omdat
daar iets van bevoogding van uit
gaat. het heeft bijna iets confessio
neels, een kreet die je van de kansel
af wordt toegeroepen. Het werd te
zwaar".
Het begin van de campagne valt
samen met het 15-jarig bestaan van
SIRE, waarin reclame- en media
mensen samenwerken. Het resultaat
is gratis advertenties in kranten,
bladen en op de televisie. Welke
goede doelen tot nog toe op die
manier zijn gediend, wordt getoond
in een tentoonstelling die tot en met
Tweede Paasdag is in de Nieuwe
Kerk in Amsterdam (dagelijks van
elf tot vier uur, zondag van twaalf
tot twee uur en van vier tot vijf uur).
Adri de Vries over het samenvallen
van jubileum en nieuwe campagne:
"SIRE heeft lang geaarzeld voordat
ze die campagne tegen discrimina
tie op haar bord zou nemen. Het is
nu eenmaal een heikel ondrwerp.
Een belangrijke reden om dat uit
eindelijk toch op te pakken is ge
weest, dat je na 15 jaar eindelijk je
nek wel eens een stukje verde mag
uitsteken".
„Iedereen vindt onderwerpen als
kinder- en dierenmishandeling, zo
als we die hebben gehad, uitstekend.
Daar kun je je geen buil aan vallen.
Als je echter aan de vooroordelen
van mensen gaat komen, kun je
zeker kritiek verwachten. We zijn die
uitdaging aangegaan omdat we vin
den dat je niet alleen gemakkelijke
onderwerpen moet kiezen. Die op
stelling blijkt ook uit de inhoud van
onze campagne: we gaan daarmee
discussies zeker niet uit de weg.
Voordeel daarvan zal zijn dat de
actie zal opvallen. En dat is nu net
de bedoeling
Ook in de kerk wordt wel eens vergeten dat bij
polarisatie altijd twee (of meer, maar nooit min
der dan één) partijen zijn betrokken. Je moet er daar
om op bedacht zijn niet altijd anderen tc verwijten
dat zij er op uit zijn bewust en stelselmatig tegenstel
lingen te scheppen of aan te scherpen of conflicten uit
te lokken. Zo'n verwijt kan zich namelijk tegen jezelf
keren. Dat is één deel van de waarheid. Het andere
deel is dit: polarisatie - zij lijkt soms 'vanzelf te ko
men - ontstaat daar waar niet iedereen zich meer kan
vinden in gevestigde opvattingen en vertrouwde ge
woonten. in oude denkpatronen en gegroeide situa
ties, in vastgelopen systemen en in handhaving van
machtsposities.
Wie niet in het kerkelijke Jeruzalem ronddwaalt als
een toerist ziet op steeds meer plaatsen en over steeds
meer onderwerpen de standpunten pro en contra zich
verharden, de grimmigheid en de verwijdering toene
men, de woorden andere inhoud krijgen, de wederzijd
se verwijten en beschuldigingen de sfeer vertroebelen,
de misverstanden zich opstapelen en de geesten zich
scheiden: de polarisatie is in opmars, verslaat haar
tienduizenden: wie is er nog vrü van? Kun je nog 'ge
woon' hervormd, gereformeerd of rooms-katholiek
zijn?
Er zijn - wie kan het ontkennen? - heel wat hete hangij
zers die de kerk worden binnen gedragen en waarvan
geen kerklid kan zeggen: ze liggen ver van mijn bed, ik
sta er neutraal tegenover. Het wórdt wel gezegd, in een
verzuchting om met rust te worden gelaten, maar dat
verlangen houdt tegelijk een standpuntbepaling in: ik
wil me niet bemoeien met zaken als kernbewapening,
de verhouding rijken en armen veraf en dichtbij, racis
tische vervolgingen en godloze praktijken tegen men
sen in Oost en West. Maar de kerkelijke leidslieden
dan, de pastores in het bijzonder? Helaas: de gemiddel
de prediking in vele kerken lijkt een verhaal uit een
andere wereld dan waarin wij leven. Uit verlegenheid,
uit onmacht, uit gebrek aan moed. in een poging bijeen
te houden wat in feite uit elkaar is gevallen? De uitleg
is zo globaal en zo neutraal geworden, zo buiten de tijd
staande dat niemand er mee uit de voeten kan - als zij
ai niet bevestigend is voor de stereotiepe opvattingen
van de mens die je niet altijd met problemen moet
lastig vallen. Als de vertrouwde woorden van weleer
maar klinken zijn we weer thuis - maar vraag me niet
wat je er nu mee moet doen.
Met opzet
Niet verlegenheid of onmacht hoeft een rol te spelen,
naar veler opvatting is het verkeerd als de kerk zich
met allerlei problemen in de 'wereld' bemoeit. Daar is
ze niet voor. want - zo klinkt het stoer -: de kerk moet
het Evangelie brengen, niets meer en niet minder. In
feite is dat een dwaze reactie. Want zij komt er op neer
dat ontkend wordt dat het Evangelie te maken zou
hebben met al die 'wereldse' zaken.
Wie de kerk uit de samenleving op deze manier isoleert
werkt er aan mee dat de kerk leegloopt Het argument
is. voor al die vraagstukken zijn er andere instellingen,
op het politieke en maatschappelijke vlak. Als de kerk
zich met de problemen 'buiten' engageert maakt zij
zich schuldig aan grensoverschrijding. Hoe dat in de
praktijk wordt gebracht bewijst de 'oplossing' die de
kerkeraad van een gereformeerde kerk heeft gevon
den. geen platform over de vraagstukken van de kern
bewapening (waartoe nota bene de gereformeerde sy
node heeft opgeroepen) omdat zoiets toch maar polari
serend zou werken en iedereen nu eenmaal zijn of haar
opvattingen heeft, maar een seizoen lang de hele ge
meente laten praten over het blijkbaar brandende
vraagstuk van - al of niet - kinderen aan het avond
maal Nee. daar loopt niet zo gauw bloed uit!
Beroering
Een tijdje geleden heeft prof dr H. M. Kuitert, hoogle
raar ethiek en dogmatiek aan de VU, in een vraagge
sprek met Hervormd Nederland (15 januari 1983) een
aantal opmerkelijke uitspraken gedaan die alles te
maken hebben met het zo juist aan de orde gestelde
onderwerp. Kuitert is de man die al weer geruime tijd
geleden de gereformeerde vijver heftig in beroering
heeft gebracht door te pleiten voor nieuwe opvattin
gen over de manier waarop de Bijbel dient te worden
uitgelegd. Duizenden gereformeerden vielen over
hem heen, hij werd beschuldigd van vrijzinnigheid
(en dat is nogal wat in de gereformeerde kring!) en
zelfs werden pogingen ondernomen om hem zijn do-
ceermogelijkheden te ontnemen.
De kritiek van juist deze mensen is voor een belangrijk
deel verstomd: zij kunnen Kuitert nu weer volgen,
want ook hij vindt dat de kerk het lef moet hebben wat
meer naar de godsdienstige problemen terug te keren
en de bespreking van maatschappelijke en politieke
problemen aan andere organen over te laten. Kuitert
roept zijn linkse vrienden op niet opnieuw orthodox te
worden en niet te lijden aan hun eigen overdrijving aan
stemmen uit de kerken
alle mogelijke vernieuwingsbewegingen, niet te grij
pen naar het middel van de macht, maar naar een
geïnspireerd gesprek, ook een kritisch gesprek.
Kuitert is in de loop van de jaren realist geworden „Ik
probeer opnieuw aan te sluiten bij de wereld zoals zij
bestaat en niet bij de wereld zoals zij in mijn idealen
zou moeten zijn". Zo heeft de hoogleraar ook grote
bezwaren tegen de vrijblijvende houding van 'hemel
bestormende' christenen: wat doen zij anders voor bij
voorbeeld de armen dan met veel woorden indringend
zeggen dat voor hen een strategie moet worden ge
voerd en dat zij op een bepaalde politieke party moe
ten stemmen?
Niet terecht
De 'nieuwe' Kuitert wordt - misschien wel tegen zijn
zin - ingelijfd bij de mensen die het 'altijd al hebben
gezegd dat die idealisten maar eens met hun dwaashe
den moeten ophouden en hun eigen welvaart maar
eens moeten afschaffen; zij profiteren er zelf toch ook
maar lekker van".
Ik vind dat Kuitert met zijn uitlatingen onrecht doet
aan het toenemende aantal christenen dat wakker ligt
van wat er gebeurt, in hun buurt en veraf, met mensen
die lijden aan of ten onder gaan door onrecht, terreur,
onderdrukking, racisme. Hij verwart idealisme met on
vrede over situaties die nooit naar de wil van God
kunnen zijn. maar die worden vergoelijkt ook door
kerkmensen die overlopen van begrip voor verkregen
echten, historisch gegroeide toestanden of wat dan
ook
Het is triest en hard om te constateren, maar heeft een
praktijk van eeuwen niet geleerd dat, waar de christe
lijke kerk slechts sprak.over God en Jezus in de relatie
tot de individuele mensen, hun ziel en hun zaligheid,
zich heeft geconformeerd aan het bestaande, een
macht werd onder de vele andere machten, gerespec
teerd weliswaar maar dan vooral door de autoriteiten
die hun gang konden gaan, het bijbelse begrip 'heil'
uitleggen in hun eigen - materiële of ideologische -
belang? Is op deze manier het zout niet smakeloos
geworden?
Nuchter
Kuitert zegt dat je toch vooral nuchter moet blijven.
Dat is nooit weg natuurlijk. Maar houdt christelijke
nuchterheid niet in een volstrekte onvrede met het
beslaande - en gaat dat niet heel wat verder dan on
vrede met eigen onvolkomenheden? Wat is zondebe
sef eigenlijk?
Je moet realist zijn. je kunt nu eenmaal geen ijzer met
handen breken. Maar wat zit er een enorm risico in
deze stoere stellingen. Het risico dat zij een vrijbrief
vormen voor de realisten van christelijken huize, met
een beroep op de gebrokenheid van het menselijk be
staan door de zonde, zoals we dat zo fraai weten te
zeggen En dan komen de redeneringen: natuurlijk ben
ik tegen kernwapens, maar je hebt ze wel nodig tegen
die onbetrouwbare Russen. En de gemeente waarin je
woont kemwapenvrij verklaren? Gebruik toch je ver
stand, dat haalt toch niets uit. Bovendien: we leven
toch in een goed geordende samenleving waar ieder
zijn eigen tuintje moet onderhouden? En over plaat-
sing van kernwapens beslist toch Den Haag!
Natuurlijk moetje niks hebben van racisme, maar heb
toch begrip voor de 'eigensoortige ontwikkeling' en
heb toch ook begrip voor de moeilijke positie van de
blanke minderheid! Natuurlijk is het verschrikkelijk
dat elke dag duizenden in de derde wereld van honger
sterven, maar als ze nou zelf eens hun samenleving
beter gingen organiseren en harder gingen werken?
Natuurlijk moet je hier meeleven met de duizenden
werklozen, maar als ze nou eens wat gingen uitvoeren
in het algemeen belang, dan had je er nog wat aan.
Kuitert zegt in het interview „Ethiek rekent je al gauw
voor dat er weinig dingen zijn waar ook met iets tegen
pleit. En dat is wat het idealisme helemaal niet zie Dat
ziet niet dat er ook andere kanten aan de zaak zitten
Macht
Steeds vaker worden mensen die het moeilijk hebben
in hun kerk - omdat zij vinden dat geloof en belijden
andere consequenties hebben dan die in het algemeen
worden getrokken - er van beschuldigd dat zij macht
zoeken. Door het veroorzaken van onrust en verwar
ring willen zij hun zin krijgen en de kerk ombuigen
naar hun dwaze idealen. Macht over de mensen,
macht over de geesten. Steeds indringender wordt de
vraag over welke macht wij het eigenlijk hebben: de
macht van het Woord in zijn laatste consequenties, of
de machten van nuchterheid, realiteitszin en traditie,
van het gedragen woord dat zijn kern heeft verloren,
de macht van het Woord dat tronen omver heeft gesto
ten en dat vol is van het verlangen naar gerechtig
heid, van de droom dat het werkelijk anders kan, van
de hoop die mensen drijft tot daden.
J. J. Tevel.