Rood in Vlissingen Energie-expresse trekt het land in S7MORITZ SPECIAL FILTER PZC/°P'n'e en achtergrond DONDERDAG 31 MAART 1983 J 1 heel jong sloot hij zich aan bij DoraelaNieuwenhuis, die zijn kerk verlaten had om een nieuwe te stichten. Het JT». geloof in de hemel werd vervangen door het geloof in het paradijs op aarde. Het weekblad Recht voor Allen was voor hem jarenlang wat de Strijdkreet was voor de brave broeder Bijl. Hij ventte er mee langs deur en straat. Uit de Vijfentwintigjarige Veldtocht tegen het Kapitalisme en uit de Colporteur van Elzenburg werd 's avonds aan tafel voorgelezen'. (J. R. Peskens, Twee Vorstinneti en een Vorst) 'Hij' is Levien van Oorschot, dé Vlis- singse socialist in de eerste helft van deze eeuw, werkzaam bij de coöpera tie 'De Broederband'. Tot 1933 be hoorde Levien tot de 'oude' bewe ging, waarvan oud-dominee Ferdi nand Domela Nieuwenhuis van 1880 tot 1894 de inspirerende leider was. De 'oude' beweging, georganiseerd in de Sociaal-Democratische Bond van Domela, was principieel buiten, vaak ook anti, parlementair. Verbeterin gen binnen het kapitalisme, zoals so ciale wetgeving, werden niet door hen afgewezen, maar de beweging mocht daarvoor de handen niet vuil maken. Ze moest een revolutionaire arbeidersbeweging blijven die zich klaar maakte voor een totale omwen teling van de bestaande verhoudin gen. Daarom organiseerden de men sen van de 'oude' beweging zich niet in de in 1894 opgerichte Sociaal-De mocratische Arbeiderspartij van Pie- ter Jelles Troelstra en in het in 1906 opgerichte Nederlands Verbond van Vakverenigingen. Zij bleven, na de opheffing van de SDB, in en om het Nationaal Arbeidssecretariaat (NAS) gegroepeerd. Het NAS was een gedecentraliseerde organisatie van vakbonden met een kleine stakingskas. HetNWmetzijn strakke, gecentraliseerde leiding werd door hen autoritair gevonden. De organisatie mocht de beweging niet verlammen, zo luidde het leitmo tiv van het NAS. Directe actie, ge sterkt door steeds weer te bewijzen solidariteit van de arbeiders, was de tactiek waarmee de arbeiders verbe teringen moesten afdwingen. De al gemene staking, waarvan de waarde tijdens de spoorwegstakingen van 1903 gebleken was, moest het kapita lisme omverwerpen. Tot 1918 heeft deze 'oude' beweging het alleen-vertoningsrecht gehad in Vlissingen. Dat is een opvallend ver schijnsel in Nederland, aangezien de SDAP en het NW elders, onder an dere in Middelburg, sterker waren. De Amsterdamse historicus Bert Al- tena is al sinds november 1978 bezig met een onderzoek naar de socialis tische arbeidersbeweging in Vlis singen van 1875 tot 1928. Vier jaar lang was hij bijna iedere vrijdag te vinden in het Vlissings gemeente-ar chief. Het werk vlotte echter niet, omdat Altena alleen die éne dag vrij had naast zijn werk op het Interna tionaal Instituut voor Sociale Ge schiedenis in Amsterdam. Hij werk te daar als redacteur van de Interna tional Review of Social History. Dankzij een onderzoeksbeurs van de Organisatie voor Zuiver Weten schappelijk Onderzoek kan hij er nu hele dagen aan werken. De ZWO stelt geld van het ministerie van on derwijs en wetenschappen beschik baar voor vernieuwend onderzoek. Het onderzoek strekt zich uit van het begin van de industriële ontwikke ling van Vlissingen. met de komst van 'De Schelde' in 1875, tot en met de eerste grote staking bij de KMS van mei tot oktober. Hoe is Bert Altena in Vlissingen te rechtgekomen? Altena: „Het is niet gegaan van 'Ik kom van Walcheren, laat ik daar eens iets over gaan onderzoeken'. Het is een heel beredeneerde keuze ge weest. Ik ben, na mijn studie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, ge schiedenisleraar geworden, maar ik wilde per se een onderzoek doen. Ik wilde niet alleen met schoolboeken te maken hebben, maar ook nieuwe ontwikkelingen op het gebied van historisch onderzoek bestuderen en gebruiken". „Aanvankelijk had ik het onderwerp de Partij van de Arbeid in de eerste na-oorlogse jaren, maar professor La- demacher, mijn begeleider, bracht me op de bestudering van klassenbe wustzijn. Dat is een hele mond vol. maar wil eigenlijk zeggen: hoe is de arbeidersbeweging in Nederland ont staan en wat was haar maatschappij beeld. Wat vormde haar ideeen. strijdmethoden en organisatieprinci pes? Tegenwoordig probeert men de ze vragen te beantwoorden door de aard van het werk dat de georgani seerde arbeiders verrichtten te on derzoeken. In die lijn dacht ik aan vankelijk ook. Ik wilde iets gaan doen met twee bedrijfstakken die zich in heel Nederland gevestigd heb ben Dat bleken meelfabrieken en werven te zijn. Voor de eerste had ik geen inu-resse. De tweede sprak mij meer aan. mede gezien de omvang. Na wat schiftwerk kwam ik uit bij een vergelijking tussen een stad met één grote werf. zoals Vlissingen en een stad met meer grote bedr: ven dan alleen een werf.vr ..otter dam Dat bleek veel u omvangrijk voor één dag onderzoek in de week. Uiteindelijk viel de keuze op Vlissin gen, omdat daar beter is na te gaan m hoeverre de Vlissingse arbeidersbe weging bepaald werd door verhou dingen en ervaringen op het bedrijf en welke rol het leven buiten de KMS speelde. Inmiddels vind ik het niet meer juist om de arbeidersbeweging te zien als bepaald door, het resultaat van. Ook de Vlissingse was dat niet. Je ziet dan niet alleen de individuele ledeniin debeweging veel te passief, als kuddedieren bijna, ook komt dan niet uit de verf dat door het optreden van de arbeidersbeweging van alles in de stad en op het bedrijf verander de". Roode Wacht Tot nu toe heeft Bert Altena stukken van de Kamer van Koophandel, jaarverslagen van de gemeente Vlis singen van 1865 tot 1928, archiefma teriaal en kranten, waaronder 'Recht voor Allen' en het Zeeuwse blad 'De Toekomst', doorgenomen. 'De Toekomst', uitgegeven in Mid delburg. heeft van 1894 tot 1922 be staan en was enige tijd het kristalli satiepunt van het socialisme in Zee land. Soldaat der roode wacht aan de Schelde I en H. Argus, die jarenlang onrecht waar dan ook in Vlissingen aan de kaak stelde en de Arnemui- dense stationschef F. P. Oudens schreven iri het tijdschrift. De oprich ter van 'De Toekomst' was Johannes Koenraad van der Veer. Hij was af komstig uit Friesland en wilde na zijn diensttijd, tijdens welke hij van wege socialistische propaganda in de bak had gezeten, SDB-propagandist worden in Limburg. W. H. Vliegen wilde hem echter niet op zijn terrein laatste druppels die de emmer deden overstromen. Uit angst dat hij de be weging, die onder hem zo'n grote vlucht had genomen, te gronde zou richten, werd Van der Veer door de Vlissingers gedwongen Middelburg te verlaten. Administrateur van 'De Toekomst' was Lodewijk Mieremet, die in 1880 samen met Domela Nieuwenhuis één van de eerste leden van de So ciaal-Democratische Vereniging in Den Haag was. In 1882 westigde hij zich in Vlissingen. omdat de gieterij van 'De Schelde', Mieremet was vor mer, zo modern was. Mieremet trad niet bijzonder op de voorgrond, werkte meer in de organisatie ach ter de schermen. Na het ontslag van A. J. Lansen, ma chinist bij 'De Schelde', was de in 1880 door hem opgerichte socialisti sche arbeidersbeweging wat stilge vallen. Mieremet nam zijn plaats in. Hij werd zelf, nadat hij had meege werkt aan de oprichting van een af deling van de IJzer- en Metaalbewer- kersbond. de achtste in Nederland, ook ontslagen. Een eigen limonade- en bierbottelerij werd zijn nieuwe werkterrein, waardoor hij geheel on afhankelijk zijn politieke activiteiten kon blijven ontplooien. De gieterij afdeling op 'De Schelde' bleef rood na het ontslag van Mieremet door het werk van Piet Sinke en Frits de Kaart. De laatste werd in 1902 ontsla gen in een golf die veel rode arbeiders trof. Hij opende een sigarenwinkeltje in de Walstraat. Lansen was inmid dels verhuisd Het zwaartepunt van e 'oude' bewe- ginglag in Vlissingen niet op het poli tieke vlak, maar op het vakbonds- vlak. Armere mensen mochten voor Het gemeentearchief in Vlissingen en het Internationale Instituut voor Socia le Geschiedenis in Amsterdam hebben veel materiaal over de arbeidersbewe ging. De archieven zijn echter niet volledig. Bert Altena verzoekt mensen die over brochures, pamfletten en ander materiaal over de Vlissingse arbeiders beweging beschikken, contact op te nemen met het Vlissings Gemeente-ar chief, Stadhuisplein, Vlissingen of Bert Altena, Transvaalplein 20. Amster dam. hebben. Met het vertrek van Chris- tiaan Comelissen eind 1891 uit Mid delburg naar de redactieburelen van 'Recht voor Allen', viel een gat op het vlak van de propaganda in het Zeeuwse. Dat vulde Van der Veer op. Eind september 1892 nam hij zijn in trek bij Mieremet in Vlissingen. Een paar maanden later vertrok hij naar Middelburg, waar hij een socialisti sche boekwinkel annex sigarenzaak opende in de Herenstraat. Van der Veer maakte furore met zijn zondagse wandeltochten. Piet Meer- tens, historicus en taalkundige, schrijft over hem in het Zeeuwse Tijdschrift: „Van der Veer was een buitengewoon actief man; hij organi seerde overal in Zeeland vergaderin gen. waar hij door zijn welsprekend heid en zijn slagvaardigheid in het debat volle zalen wist te trekken. Hij had een krachtig stemgeluid en sprak met een voor een Nederlands spreker ongewone gloed". Als Van der Veer alleen op stap ging legde hij grote moed aan de dag. Zo werd hij in Nleuwland getrakteerd op een aardappelregen, geworpen door een door de meester opgehitste me nigte Met Domela kwam hij eens te rug van' een propagandatocht naar Zuid-Beveland terwijl de messen door het zeil van de veren wagen vlo gen. Als Van der Veer later als aan hanger van de Russische schrijver Tolstoj belachelijk wordt gemaakt om zijn prediking van het passief ver zet. herinnert Domela de mensen nog eens aan dat voorval. In 1897 weigerde Van der Veer schut tersdiensten in Middelburg. Onder invloed van Tolstoj ging hij het lijde lijk verzet prediken en zoetige artike len in De Toekomst' schrijven o\er dit onderwerp. Dit werd door de Vlis singse kameraden niet gepruimd Van der Veer had Mieremet al eerder zich m het harnas gejaagd door ii:;een Duitse vrouw samen te wo nen zonder getrouwd te zijn. Zij was daarmee tot een hoer geworden in de ogen van de Vlissinger. De nieuwe ideeën van Van der Veer waren de L. P. van Oorschot derlandse Metaalbewerkersbond, een NW-bond, onder leiding van Jaap van der Peijl, Kónig en Dissen. Tot 1914 wist de Vlissingse SDAP niet meer dan vijftien leden in te schrijven. De ANMB had in 1914 slechts twintig leden in Vlissingen. Toch zaten drie SDAP-ers in de Vlis singse gemeenteraad. Het waren De Mcij, Van Hal en Lindeijer. Zij kre gen dus wel stemmen, maar geen aanhang. In de jaren twintig vindt een omme keer plaats in Vlissingen. F. G. J. van Spanning wordt in juli 1926 aange steld als propagandist van de alge mene metaalbewerkersbond. Zijn benoeming viel samen met een wilde staking van nageljongens op 'De Schelde' tegen het te lage loontarief. Het gevolg van de staking is een ket tingreactie van loonsverhogingen door alle arbeidersgroepen bij de KMS heen. Dat is de basis waarop Van Spanning met succes een klop jacht op ongeorganiseerden kan be ginnen. De staking in 1928 bij 'De Schelde', die vijf maanden duurt, is het absolu te keerpunt. De ANMB is dan de grootste bond met achthonderd le den Qua omvang is de christelijke metaalbewerkersbond met vierhon derd leden de tweede. Met honderd leden is de omvang van de syndicalis tische NAS-bond gelijk aan die van de rooms-katholieke metaalbewer kersbond 'Sint-Eloy'. De winst van de staking van 1928, vier betaalde vakantiedagen, betaalde christelijke feestdagen en een loonsverhoging van één cent per uur, komt op het conto van alle deelnemende metaal bewerkersbonden. Vergeten 1917, toen algemeen kiesrecht voor mannen werd ingevoerd, ook nog niet stemmen. Laat staan gekozen worden. De vakorganisatie is in Vlis singen, na de oprichting van de IJzer en Metaalbewerkersbond in 1887. snel opgekomen. De 1 mei-vienngen hadden vooral veel aantrekkings kracht. De Vlissingse vakbeweging, bestaande uit zeven vakbonden in 1899, was verbonden met het Natio naal Arbeidssecretariaat. Dat bleef ook zo na de oprichting van het NVV in 1906. In Vlissingen waren rond de eeuw wisseling vooral metselaars actief. In 1899 gingen zij in staking. Op 29 april werd deze door marechaussee beëin digd. De burgemeester van Vlissin gen wilde op deze wijze voorkomen dat op 1 mei nog gestaakt werd. De grootste krachtsinspanning ver richtten metselaars en andere bouw vakkers in Vlissingen in 1919, toen zij vijf maanden staakten zonder sta kingskas. Zij werd een succes, maar het volgend Jaar zakte de bouwmarkt als gevolg van de algehele economi sche malaise in. De belangrijkste ac tievoerders werden ontslagen. Daar op besloten zij onder leiding van Post en met Dirk Romijn als penning meester een eigen bouwassociatie op syndicalistische grondslag op te rich ten. Deze onderneming werd al snel een succes, zodat zij bij een bank cre- diet moest nemen. Dat gebeurde bij P. J. Siegers, maar niet nadat grote tegenzin overwonnen was. Bedorven He*-! anders dan in Middelburg, w3-.ii a! na 1895 op- bloridi b viissmgen'anarchis tisch bedorven'. In Middelburg was in 1895 een SDAP-afdeli u door J. Muliié en vi.il den. Pas in 1906 we: dom de ge broeders Praag. Kees van Vlaande ren en A. C. van Hal een Vlissingse opgericht. Tegelijkertijd ontstond een afdeling van de Algemene Ne- Ook Levien van Oorschot maakt een ontwikkeling door. In 1933 stapt hij over van de Socialistische Partij van Kolthek, oud-secretaris van het Nationaal Arbeidssecretariaat, naar de SDAP. Peskens (pseudoniem voor Geert van Oorschot, Levien's zoon) in 'Twee Vorstinnen en een Vorst': Maar vader die een redelijk man was, zag in de loop der jaren in, dat zijn arbeidersklasse met dat anar chisme geen steek verder kwam en dat de sociaal-democraten en de mo derne vakbeiveging voor het werkende volk veel tot stand brach ten. Uit dat langzaam verworven in zicht trok hij de consequenties en hij sloot zich bij de sociaal-democratie aan". Bert Altena laat in het midden of zijn onderzoek tot de conclusie en het in zicht van Levien van Oorschot zal lei den. Altena: „In ieder geval raakte het tijd dat er iemand zijn aandachj, ging wijden aan een door Zeeuwse historici vrijwel volledig vergeten ge schiedenis. De gevolgen hiervan zie je bijvoorbeeld in de Encyclopedie van Zeeland. In het Zeeuws Tijd schrift is de historicus Piet Meertens één van de weinigen die aandacht heeft besteed aan dit onderwerp. Hij heeft pionierswerk verricht, dat je niet hoog genoeg kan waarderen, maar zijn bijdragen waren nogal Mid delburg-centrisch. Alleen W. L. de Bree is met zijn artikel over de sta king van 1928 bij 'De Schelde' de uit zondering die de regel bevestigt". Altena's onderzoek is niet alleen be langrijk voor Zeeland. De samen hang tussen bedrijf, stad en arbei dersbeweging is tot nu toe in Neder land nergens tot. op de bodem uitge zocht. Bert Altena wil vanuit de si tuatie op 'De Schelde' een beter beeld .verkrijgen van de redenen waarom groepen arbeiders zich in vakbonden gaan organiseren. De keuze van de richting van de vak bond. christelijk, socialistisch of syn dicalistisch, wordt, volgens hem, maar ten dele bepaald door de aard van het bedrijf. De omstandigheden waarin arbeiders leven, zijn daarvoor van meer belang. Deze zijn eerder on bewust dan bewust van invloed op het denken en handelen van mensen. Typische arbeiderswijken bijvoor beeld bevorderen, volgens Altena. de radicaliteit Huwelijken met mensen uit een andere sociale laag zullen daar eerder een remmende werking op hebben, omdat men daardoor meer begrip voor die groep mensen zou gaan opbrengen. Bert Altena wil bovenal een lees baar verhaal over de Vlissingse ar beidersbeweging van 1875 tot 1928 op tafel krijgen. Altena: „Het lijkt allemaal ingewikkelder dan het uit eindelijke verhaal moet worden, want een nodeloos ingewikkeld boek over gewone mensen, geschre ven voor vakgenoten, is ontrouw .in de arbeidersbeweging. Een ge schiedenis die in de samenleving niet leeft, is dood. En daarmee in fei te zinloos". Harmen van der Werf. (Van onze redactie economie) Een dertigtal fabrikanten, (overheids)instellingen en advies bureaus is op weg gegaan met de „Energie Expresse" om in twee jaar het hele land te laten zien hoe men zo doelmatig moge lijk op de energierekening kan besparen. Met deze verplaatsbare expositie verwacht men zeker een half miljoen Nederlanders te kunnen confronteren met tal van nieuwe methoden en produk- ten, waarvan het gebruik lonend is. Het bijzondere van dit gebeuren is dat het gelukt is een flinke groep exposan ten bijeen te krijgen, zodat een gebun delde presentatie wordt gegeven. Uniek is dat „Energie Expresse" voor zijn ei gen onderkomen heeft gezorgd. Daar toe bouwde men ruim 40 schakelbare eenheden van 12 meter lengte (in feite fraaie containers) waarin de eigenlijke expositie is ondergebracht. Ter plekke worden die eenheden aaneengezet. Lopend door de „containers" heeft men nauwelijks in de gaten enkele meters op niveau boven vrachtwagenonderstel- len te verkeren. Een „opblaasbaar" theater in de vorm van een (ouder wetse) gloeilamp fungeert als blikvan ger van het geheel samen met een wind molen. Lamp en expositie worden door een centrale tenthal" verbonden, waarin een „energieterras" en een „energiemarkt"' zijn opgenomen. De ingangspartij is ook aan deze hal ver bonden. Het idee voor deze energiemanifestatie is van de Tilburgse adviseurs Thunnis- sen en Van Dijk. Samen met anderen hebben ze een jaar aan de concretise ring gewerkt. Daartoe werd met een groep bedrijven de besloten vennoot schap „Energie Expresse" opgericht, die de onderdelen van het rondreizend ..energiecircus" liet bouwen. In Tilburg ging de karavaan dezer dagen van start, tevoren had men proefgedraaid ln Heerlen, Venlo en Valkenswaard. Deelnemers Onder de exposanten bevinden zich de Stichting Voorlichting Energiebespa ring (SVEN), de Gasunie, het Nationaal Isolatie Programm (NIP), de Vereni ging van Gasbedrijven in Nederland (VEGIN), de Vereniging van Exploi tanten van Elektriciteitsbedrijven in Nederland (VEEN) en het Centrum voor Energiebesparing (CVE). Samen met de producenten biedt dit geheel een groot assortiment aan besparings kansen. „Energie Expresse" richt zich op lagere overheden, bedrijven, opleidingsinsti tuten, georganiseerde belangengroe pen. maar zeker ook op het „gewone" publiek, dat interesse heeft in bespa ring. Dat laatste was de voornaamste reden voor het ministerie van economi sche zaken om een subsidie te verlenen. Investeringen en exploitatielasten van de manifestatie zullen tussen de die en vier miljoen vergen. Op de expositie kan men bijvoorbeeld via de computer laten uitrekenen welke besparingen voor huis of bedrijf te ver krijgen zijn, gegeven een bepaalde si tuatie Vervolgens kan men dan gaan zien welke produkten en-of materialen daarvoor moeten worden toegepast. Er is speciaal gedacht aan kleinschalige nemers, snel ingehaald. Men wil dus gebundeld tonen hoe het eigen be drijfsleven een sterke positie heeft op gebouwd. Mede door dit samengaan denken de bedrijven in de gelegenheid te kunnen komen om zodanig concurrerend te werken dat (meer) export kan worden gepleegd. Aan dit streven is uiteraard een belangrijk werkgelegenheidsas pect verbonden. Besparingen geven di rect en indirect werk. Bovendien draagt het bedrijfsleven zo bij aan het verminderen van Nederlands afhanke lijkheidspositie op energiegebied. Vertegenwoordigers van de deelne mende bedrijven spreken dan ook te gen dat de belangstelting voor energie besparing zou verflauwen nu de olie prijzen wat zijn gedaald. „Integen deel", zo wordt gezegd, „we staan nog maar aan het begin. Feit is namelijk dat industrie en landbouw voor hoge energiekosten blijven staan. Nu het met de loonpost wel wat matigt wil men op dat front zijn kosten verlagen". Werkelijkheid Mogelijkheden van besparing in beeld toepassingen, die op korte termijn ren deren: soms na een half tot een jaar „Energie Expresse" biedt niet alleen vindingen voor huishoudelijk gebruiK, maar ook voor agrarische bedrijven, re gelsystemen voor verlichting en tempe- ratuurbeheersingmicro-elektronische „bezuinigers", afvalwarmtebenuttings- installaties, isolatie- en koelmogelijk- heden, ventilatiesystemen, zuinige ver lichting, zonneboilers en warmtepom pen. Het geheel van Nederlandse make lij. Wel antwoord Aanleiding tot deze rijdende tentoon stelling is namelijk ook de wel eens geuite veronderstelling tegen te spre ken dat de Nederlandse industrie geen antwoord zou kunnen geven op de vraag naar energiebesparende appara tuur en technologie. Voorzover er nu nog achterstand zou bestaan op het buitenland wordt deze, zeggen de deel- De vooruitzichten worden gunstig ge noemd om van de f 100 tot f 150 miljard die volgens schattingen tot het jaar 2000 in ons land zal worden besteed aan energie-investeringen op een breed front het nodige „mee te pik ken". „Er is eerst wel veel gepraat en gedacht, maar men gaat nu pas werkelijke handelen, dal deukje in de olieprijzen zal weer gauw worden ver geten". Wie zich na een rondgang nog meer van de kansen wil laten overtuigen kan in het „lamptheater" naar een half urende .totaalshow" gaan kijken. Daarin wor den historische achtergronden van het energiegebeuren,, de crisissituatie, ge suggereerde oplossingen en toekomst mogelijkheden door middel van een le vendige (computergestuurde) diapre sentatie overtuigend over het voetlicht gebracht. „Energie Expresse" trekt nu het land door: achtereenvolgens komen Roo sendaal (vanaf 3 april), Goes, Middel burg en Rotterdam aan de beurt. Daar na onder meer het Westland, Den Bosch, Den Haag. Amsterdam en Gro ningen. totaal ongeveer 60 expositie- plaatsen. De tentoonstellingsduur va rieert van enkele dagen tot een week of meer. verplaatsing van het geheel ge schiedt binnen 48 uur Energie Expresse, postbus 384,5000 AJ Tilburg, tel. 013-367229). iADVERTENTIEI DE TRUC ZH N HET FILTER tv*» Gelukkig is die tijd voorbij want nu er ST. MORITZ SPECIAL De enige lichte sigaret met dat )el van een echte sigaret :it in het filter. Het revolutionaire Astra filter laat aroma perfekt door en in kombinatie met het cycloon effekt krijg je daardoor een uitstekende smaak. De smaak van ST. MORITZ SPECIAL, de enige sigaret met het Astra filter. Het Astra filter ishetenige filter dat gebruik maakt van aërodynamische -principes. Het filtert de rook, laat het aroma door. en zuigt lucht aan via aparte kanaaltjes. Doordat de lucht met een grotere snelheid in de mond komt dan het aroma, ontstaat er een werveling., het cycloon effekt! En dat cycloon effekt zorgt ervoor dat alle smaakpapillen in uw mond kunnen genieten van ST. MORITZ SPECIAL Een revolutionaire vinding waaraan drie jaar onderzoek is voorafgegaan... En die u beslist moet proberen. is ledereen weet dat een sigaret met weinig teer en nicotine niet overloopt van smaak. Kortom je rookt wel heel maar je hebt geen smaakvold ning.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 4