DE RECHTER EN DE ONGEHOORZAME Opmars computers op het boeren-erf Burgerlijke ongehoorzaamheid (3) PZC/°Pinie en achtergrond Aruba vrij en gebonden WOENSDAG 16 MAART 1983 ters moeten niet reageren op de in houd van het verzet, dat moet de maatschappij in zijn geheel doen. Want alleen de rechtsorde handhaven is niet voldoende. Je moet de acties opvatten als een signaal. Je moet niet alleen strafrechterlijk reageren, maar verder zoeken. Je moet de kritiek gebruiken voor zelfkritiek", zei hij in een GPD-interview. Ondanks de geringe kans van slagen, is er toch sprake van een toenemend regering en parlement afbrokkelt. Neem bijvoorbeeld de Industriebond FNV, een van de grootste bonden van het land. Die bond heeft openlijk ver klaard dat zij haar grenzen niet meer aangegeven ziet door het parlement, maar door de rechter. Is men het niet eens met een besluit van het parlement dan gaat men door met acties tot de rechter een halt toeroept, tomransen van de Putte uit Amster dam, een van de inleiders op het beroep op de rechter van de zijde van congres van de rechters in opleiding, de actie- en belangengroepen. Waar schijnlijk omdat het vertrouwen in heeft kritiek op deze stellingname. „Men vergeet dat men daarmee de (Door Dick Dalmolen) Plegers van burgerlijke ongehoorzaamheid komen uiteindelijk voor de rechter. Tenminste als het de politie (die opspoort) en justitie (die vervolgt) vooraf een beetje mee zit. Hoe staan rechters in Nederland tegenover burgerlijke ongehoorzaamheid? Passen ze simpelweg de wet toe of houden ze rekening met het doel van acties of met de morele bezwaren van de actievoerders? Om met prof. Schuyt te spreken: „Figureert de rechtszaal als de plaats waar de ethisch-politieke motieven van de wetsovertreder getoetst worden aan de relatieve gehoorzaam heidsplicht van een democratie?" De vraag Is kennelijk zo belangrijk, dat eind vorig jaar voor de rechters in opleiding een apart congres is georga niseerd over het vraagstuk burgerlijke ongehoorzaamheid. Een algemene con clusie is, dat plegers van burgerlijke ongehoorzaamheid weinig kans van slagen hebben de rechter in Nederland te overtuigen van him morele gelijk. Drs. J. F. Bruinsma uit Utrecht zegt in een bespreking van het congres in het Nederlands Juristenblad: „De onge hoorzame burger moet goed tegen zijn verlies kunnen, omdat het laatste woord, dat in een rechtsstaat aan de rechter is. meestal nee zal zijn". „In de diverse uitspraken door de jaren heen valt ook te constateren dat de rechter huiverig is zich een oordeel aan te meten over het al dan niet ge rechtvaardigd zijn van acties. In het begin van de grote actiejaren in Neder land (eind jaren zestig ingezet met de bezetting van het Maagdenhuis, het administratieve centrum van de Am sterdamse universiteit) was er zelfs grote weerstand te bespeuren bij de rechterlijke macht. Het gerechtshof in Amsterdam vond het onduldbaar dat een groep burgers de verwezenlijking van eigen verlangens op het stuk van hervorming van enige instelling tracht te bereiken met schendingen van door de strafwet beschermde rechtsbelan gen; dergelijke onwettige acties bete kenen een verruwing van het maat schappelijk spel. waarbij allicht een gewenning aan verwerpelijke strijdme- thoden optreedt, een ontwikkeling die gevaar voor ontwrichting van de demo cratische samenleving in zich draagt". De rechterlijke macht heeft zich na dien nauwelijks meer zo streng uitgela ten. hoewel zij haar vingers nog steeds niet wil branden aan burgerlijke onge hoorzaamheid. Duidelijk hierover was de rechtbank in Arnhem, die over de anti-kemenergieacties bij Dodewaard zei: „Het is niet aan de rechter om de discussie over kernenergie te beslissing noch die ovër het door de verdachte bekritiseerde politie-optreden in het algemeen. De rechtbank mag haar onafhankelijkheid en rechtsmacht niet verder laten strekken dan tot de be rechting van individuen, die zich als zodanig te verantwoorden hebben voor beweerdelijk gepleegde stralbare fei ten". Of de rechterlijke macht zich afzijdig blijft opstellen is de vraag. Mr. G. E. Langemeijer. oud-procureur-generaal bij de Hoge Raad. zegt in het Neder lands Juristenblad, dat het zijn stellige overtuiging is. dat de rechtspraak op den duur het gerechtvaardigd zijn van sommige, met de letter van de wet strijdige, acties zal moeten erkennen. Signaal Volgens de Amsterdamse hoogleraar J. F. Glastra van Loon, eens staatsse cretaris van justitie, is er helemaal geen dilemma voor de rechter. „Hij kan slechts één reactie geven: straffen indien de wet wordt overtreden. Rech- meest democratische instantie (het ge kozen parlement) inruilt voor de meest ondemocratische instantie in ons staatsbestel (de onafhankelijke, aan niemand verantwoording schuldige rechter)". Justitie Burgerlijke ongehoorzaamheid is ook voor de justitie (het openbaar ministe rie. belast met de vervolging van straf bare feiten) een probleem, zeker in gevallen waar de wetgever het laat afweten, b jvoorbeeld in kwesties als abortus en euthanasie. Justitie wordt soms rechtstreeks geconfronteerd met maatschappelijke problemen zonder dat de wetgever een pasklaar antwoord heeft gegeven. Toch zijn het de officie ren van justitie, die uiteindelijk moe ten beslissen of actievoerders vervolgd moeten worden of niet. Oud-officier van justitie mr. J. J. Ab- spoel zei op het congres van de rechters in opleiding de weg van de burgerlijke ongehoorzaamheid een heilloze te vin den. „Die weg leidt uiteindelijk via ondermijning van de rechtsstaat tot anarchie en brengt als reactie daarop de politiestaat dichterbij" Overigens ziet mr. Abspoel alleen maar bezwaren bij de vervolging van politiek gemotiveerde geweldloze wetsovertre dingen, omdat ze volgens hem geen van de gebruikelijke doelstellingen van het strafrecht (afschrikking, vergelding en resocialisatie) wordt bereikt. „Het is verspilling van tijd en moeite en het leidt alleen maar tot prestigeverlies van de justitie". Tegenstanders van de Amerikaanse munitietransporten blokkeren in Gro ningen een trein uit de Eemshaven. Mr. Fransen van de Putte vindt dat de officier van justitie, in tegenstelling tot de rechter, een veelomvattende en be langrijke rol heeft bij de beoordeling van burgerlijke ongehoorzaamheid. „De officier van justitie is in eerste instantie degene, die beslist waar de grenzen liggen. Hij beslist of hij tot vervolging overgaat of niet; de rechter Politie kan alleen maar afwachten welke za ken aan hem voorgelegd worden". Fransen van de Putte vindt, dat justi tie bij burgerlijke ongehoorzaamheid een grote terughoudendheid met straf rechtelijk ingrijpen moet betrachten. „Omdat de overheid burgerlijke onge hoorzaamheid in zekere zin zelf heeft opgeroepen en zij kan daartegen dan ook niet zonder meer met harde hand optreden. Verder houdt een democra tisch bestel in, dat men de wil van de meerderheid volgt, maar ook dat daar bij de wensen van minderheden, zeker in belangrijke kwesties als de kernbe wapening, zoveel mogelijk worden ont zien. Dit houdt in, dat aan die minder heden een zekere marge ook op de grens van de wet gelaten moet worden om zich te uiten". Hei recht is er ook om in de samenle ving over conflictpunten een zeke re berusting te bereiken. Dal dit niet altijd lukt blijkt uit de afhandeling van de rellen rond de blokkades van de Groninger munitietreinen. Justitie en overheid kregen te horen, dat zij een slap beleid" in deze kwestie hebben gevoerd. Wat zijn de feiten? Vooraf had Gronin- gens burgemeester H. G. Buiter krach tig uitgeroepen: „Wie in de weg zit wordt opgeruimd. Men moet zich goed realiseren dat een blokkade in dit geval hoog door justitie wordt opgeno men". Toen het helemaal uit de hand was gelopen, zei de toenmalige minis ter van binnenlandse zaken Ed van Thijn: Demonstratievrijheid is een groot goed. Maar tijdens de muni tietransporten zijn de grenzen, die dit recht kent, een- en andermaal over schredenEen overheid die zichzelf respecteert kan en mag zo'n ontwikke ling niet op haar beloop laten". De munitietreinen zelf hadden 45 uur vertraging opgelopen door de blokka des, het overige treinverkeer daardoor 71 uur Langs de route waren er 49 bommeldingen en elf elders. Er was 33 keer sprake van een menselijke blok kade en 25 keer een materiele blokka de. Er hadden 27 vernielingen plaats en 49 andere incidenten werden geno teerd. De politie verrichtte tientallen arrestaties. Hoe is het vervolgingsbeleid geweest? Op 18 januari 1982 werden tien actie voerders, die eerst aan de noodrem hadden getrokken en zich vervolgens aan een trein hadden vastgeketend. Een menselijke blokkade op de spoorlijn vertraagt de munüietranspurlen vanuit de Eemshaven naar West-Duitsland aangehouden en in verzekering ge steld. Volgens art 164 van het Wetboek van Strafrecht (het treinverkeer opzet telijk in gevaar brengenkonden ze rekenen op maximaal 15 jaar gevange nisstraf Om na te gaan of vervolging zeker was, zegt officier van justitie mr. K. H. J. Puite, is een van de verdachten voorge leid voor de rechter-commissaris. Die zei dat er geen sprake was van overtre ding van art. 164 en gelastte de invrij heidstelling. De officier ging hiertegen in beroep bij de rechtbank die de rechter-commissaris in het gelijk stel de. Het treinverkeer was niet in gevaar gebracht, omdat de Spoorwegen deug delijke voorzorgsmaatregelen hadden getroffen, oordeelde de rechtbank. Wat overbleef was een simpele overtreding van de Spoorwegwet: hei zich bevin den op de spoorbaan. Voor de kanton rechter volgde hiervoor een veroorde ling tot f150 boete Orde Heeft zo'n justitiële gang van zaken nu ook gevolgen voor het optreden van de politie in soortgelijke kwesties? Vol gens de Groninger hoofdcommissaris K. Heijink wel. „Als je de openbare orde moet handhaven, zonder dat je terug kunt vallen op rechtsregels die overtreden zijnis het optreden van de politie niet meer gebaseerd op de recht matigheid, maar op de plichtmatig heid. En de plichtmatigheid is natuur lijk veel meer voor discussie vatbaar dan de rechtmatigheid". Zal de politie daarom in soortgelijke kwesties minder snel optredenHeij ink: ,Met nare is dat ze wel van die spoorbaan moeten. Hoe gaat dat als het instrument van aanhouding is ko men te vervallen? De politie verzoekt ze weg te gaan. Als ze daar geen gevolg aan geven worden ze weggesleept en als ze terugkomen worden ze weer weggesleept. Dan voel je hoe je naar die geweldspiraal toegaat en dat er uiteindelijk weggeslagen wordt". Het is de politie, die in eerste instantie namens de samenleving in aanraking komt met de plegers van burgerlijke ongehoorzaamheid. Die ongehoor zaamheid neemt volgens de Groninger hoofdcommissaris van politie, K. Heij ink, toe. Hij heeft er ook wel een verklaring voor. „We leven in een rechtsstaat, waarbij de rechten van het individu in het samenlevingsver band steeds meer erkend worden. An derzijds hebben we een samenleving, die door zijn grote regelmechanisme toch feitelijk die vrijheid steeds meer beperkt. We zien een voortdurende uitbreiding van dat regelmechanisme. Naarmate je steeds meer ingewikkel de en ondoorzichtige regels gaat ma ken, waardoor het hoe en het waarom door de burgers niet meer begrepen wordt, neemt de burgerlijke onge hoorzaamheid toe". Ook de politieman kan in geweten tegen bepaalde maatregelen zijn, bij voorbeeld het gebruik van geweld door de politie. Mag hij burgerlijk ongehoor zaam zijn en zich afzijdig houden van, geweld? I Heijink: „De politieman weet waar hij aan toe is als hij de ambtseed of ambtsbelofte aflegt. Niettemin kun je in een situatie komen, dat je zegt: dat wens ik niet meer voor mijn verant woording te nemen. Ik zie dan maar een oplossing, namelijk, dat je als individu uit de politiegemeenschap treedt. In ons korps is dat een keer gebeurt mét een politieman, die een godsdienstige overtuiging kreeg, die hem het gebruik van geweld verbood". Is dc politie eigenlijk toegerust om allerlei maatschappelijke acties „te lijf" te gaan? Heijink: „Nee en zij wordt dat hopelijk ook nooit. Dc poli tie is een uitvoerend orgaan van de overheid, die democratisch gecontro leerd moet worden. De politie moet geen macht hebben om naar haar eigen inzichten zich bezig te houden met de maatschappij. En als zich nu maatschappelijke ontwikkelingen voordoen, die ongewenst geacht wor den, dan is dat een verantwoordelijk heid voor deze totale rechtsstaat en niet van een instrument van deze rechtsstaat. Als men dat wel zou wen sen, dan bouwt men een zelfstandige politie op, die op eigen verantwoorde lijkheid meent zaken te moeten rege len en dan heb je de basis gelegd voor een dictatuur". Of je het nu leuk vindt of niet: de computers en met name die klei ne dingetjes, meestal micro's ge noemd, gaan ons leven steeds meer beheersen. Bij het bekijken van een nieuwe auto, wordt de slogan van de verkoper dat sedan of limousine X het neusje van de zalm is omdat er zelfs al een computer aan boord is die je waarschuwt als je te hard rijdt, te veel benzine gebruikt, de brandstof bijna op is. etc. In huis moet je spelletjes gaan doen met behulp van een computer die voor Missile Com mand of Pacman speelt. Op kantoor komt waarschijnlijk als proef een computer van het land bouwschap die allerlei relevante gege vens uit onderzoek, voorlichting e.d. doorseint naar de mensen in verschil lende functies bezig ten behoeve van de landbouw. De computer is zelfs tot 'Man van het jaar" gekozen in 1982 door het wereldbekende, toonaange vende weekblad Time Een veel bete kenende keus, zeker in het licht van de toekomst. Landbouw en computers houden ze verband? Ja zeker, of dacht u dat de moderne agrarisch ondernemer nog als wijlen Swiebertje of Klompertje op oerouderwetse en folkloristische wijze zijn bedoeninkje runde, alleen met behulp van mestvork en kruiwagen! De land- en tuinbouw in Nederland buigt zich al enige jaren over de toepassing van grote maar vooral micro-computers en chips en ten be hoeve van hun bedrijven. Niet dat ze nu al op grote schaal toegepast wor den, maar toch van jaar tot jaar nemen de mogelijkheden en dus het gebruik toe. Vooral in de tuinbouw en de veehouderij. In de tuinbouw tref je in menig tuindershuis een kastje aan volgestouwd met electronica. De kli maatbeheersing wordt er automa tisch mee geregeld, luchtvochtigheid, temperatuur e.d. worden feilloos zon odig per minuut geregistreerd en op bancijes gezet. Bij de veehouderij zijn er een goede duizend bedrijven be trokken bij de toepassing van de computer. Het is een merkwaardige sensatie als je een stevige rondbuikige Nederlandse koe zich al schommelend naar de automatische voerbak ziet begeven terwijl ze als halssieraad ge tooid is met een chip. een op het oog wat onbenullig schijfje lijkend. Even wel, de chip geeft, goed geprogram meerd, een bevel door waarop de veevoederbak een portie voer toe dient. De grootte van die portie zal afhangen van de leeftijd van de koe, de drachtigheid. de lactatieperiode eet. Niettegenstaande de gegeven voor beelden is het gebruik van de (micro) computers in onze land- en tuinbouw nog erg beperkt. Dat zit hem voornamelijk in het feit dat het moeilijk is om dit soort electronische apparatuur economisch en dus ren dabel toe te passen op de kleinschali ge structuur van de gezinsbedrijven in land- en tuinbouw. Omdat de USA juist op technisch gebied vaak een voorsprong op ons hebben, is een kleine delegatie uit het Nederlandse landbouwbedrijfsleven naar Amerika geweest om te kijken hoever de Yankee boeren zijn met de toepassing van de computers op hun bedrijven. Het rapport met de bevindingen van die landbouwspion- nen is inmiddels ook verschenen. Hoe wel hun conclusies niet opzienbarend zijn. is het toch genoeg om de oren te spitsen. Nog maar 1 a 2 procent van de US-boeren heeft een microcomputer in gebruik. Dat is meer dan bij ons toch niet opzienbarend veel meer Maar de aandacht en de belangstel ling daar voor de computer zijn erg groot. Wat meer is: die interesse wordt volop omgezet in vele activiteiten. Het landbouwonderwijs, het -onder zoek en de -voorlichting worden druk getraind en geschoold met het doel om zeer binnenkort de Amerikaanse landbouw te maken met de computer, De generatie boeren die nu nog in opleiding is. zal binnenkort in zeer ruime mate kunnen werken met de nieuwe technieken. Met andere woor den: hoewel op het eerste gezicht de Yankees nog met veel verder zijn met computers is daar onderhuids een ontwikkeling gestart die zeer binnen kort aan het licht zal komen na de incubatietijd. Deskundigen verwach ten dat binnen een jaar of acht vijftig procent van de boeren daar micro computers op hun bedrijf zullen heb ben. De moraal! Die kan betrekkelijk kort en simpel zijn. De Neder landse land- en tuinbouw is een van van 's werelds meest geavanceerde en soepel draaiende landbouwsystemen. Als je met de genoemde gegevens voor ogen constateert dat er streken op aarde zijn waar men een lichte voorsprong heeft en dus iets beter vooruitzichten, 'moet je niet aarzelen stappen te nemen om die (geringe) achterstand in te lopen. We moeten dus. kort gezegd, meer dan nu aan dacht gaan besteden aan het gebruik en de mogelijkheden van (micro i com puters. Dat zal vooral gericht moeten zjjn op de aanlooplijnen naar de boeren toe De scholen dus. In het hoger agrarisch onderwijs wordt er al wat aandacht aan besteed. Dit zal veruex upgevuerd moeten worden. Maar de meeste aan dacht moet gericht worden op het middelbare agrarisch onderwijs. Dat is dé opleiding voor de jonge boeren van straks, Ook dienstverlenende in stanties als accountantskantoren, melkcontrolediensten, voorlichting etc. moeten meer ervanng krijgen in het automatisch doorspelen van rele vante gegevens naar de bedrijven. 1982 was het jaar van de computer. Dat betekent dat in de zeer naaste toekomst overal in onze maatschappij de (micro- computer gemeengoed gaat worden. Ook en wat mij betreft juist ook in de land- en tuinbouw. Angst dat de computer de werkgele genheid in de landbouw negatief zal beïnvloeden behoeft er mijns inziens niet te zijn. Integendeel, de overbelas te ondernemer op zijn gezinsbedrijf kan bij goed gebruik de micro computer als een steeds meer onmis baar wordende hulpkracht gaan erva ren. %mr Gerard W. Smallegange door Marien van den bos) Het akkoord dat zaterdag uit eindelijk is bereikt over de aparte status voor Aruba in het Koninkrijksverband vanaf het jaar 1986 heeft een aantal unieke, maar onwerkbare elementen. Aruba heeft het recht gekregen een eigen munt in te voeren, maar weet zich aan handen en voeten beperkt in de uitvoering van een eigen monetair beleid. Een beleid dat moet worden gecontroleerd door een Unieparlement, wrarin zowel Curacao als Aruba een soort vetorecht krijgen. Neder land heeft zich daarenboven ver plicht naar de buitenwereld toe te zullen ijveren Aruba als onafhan kelijk land erkend te krijgen, ter wijl juist een week lang is gepro beerd deze onafhankelijkheid zo veel mogelijk in te perken. Zowel premier Lubbers, de Aru baanse leider Betico Croes als de Antilliaanse premier Don Martina, toonden zich zaterdagmiddag overtuigd van de onderlinge wil het akkoord uit te voeren. Tot aan 1 januari 1986 is er tijd om de vele opengebleven problemen in te vul len. Toch bestond de indruk dat het de politici van de overzeese eilanden om niet veel meer te doen was dan een aanloop tot de ei landsraadverkiezingen eind april. Waar de Arubaanse delegatielei der Croes bijna tot vervelens toe benadrukte hoe verantwoordelijk zijn delegatie zich tijdens de on derhandelingen had opgesteld, leek de oppositieleider van Aruba. Eeman van de AVP, het pleit ge wonnen te hebben: was het im mers niet de AVP die al jaren zegt onafhankelijk te willen worden via de rustige weg van de status apar te. Betico Croes (MEP) wilde daar nooit aan, de MEP wilde de meer revolutionaire aanpak van onaf hankelijkheid zonder meer. liet Ee man aan een ieder horen die het maar horen wilde. Betico Croes zal het niet makkelijk krijgen, eenmaal terug op zijn ei land, de enorme hoeveelheid water die hij in de wijn gedaan heeft als succes te presenteren. Dat succes gaat zover als Lubbers na afloop van de Conferentie opmerkte: „de kogel is door de kerk", Aruba krijgt de status aparte in het ko ninkrijk. De plaats die door het vertrek van Suriname uit het Ko ninkrijksverband openviel kan worden ingenomen. Maar dat neemt niet weg dat de toekomstige „Unie van de Nederlandse Antillen en Aruba" tot in lengte van dagen aan Nederland en aan elkaar ver bonden zullen blijven. Waar de Antilliaanse premier Mar tina al helemaal vaag bleef over het niet zo aanlokkelijke perspec tief van onafhankelijkheid tegen het einde van de eeuw, is ook na de Ronde Tafel Conferentie niet hele maal duidelijk hoever Aruba wil gaan in uiteindelijke zelfstandig heid. Alle delegaties leken ervan overtuigd dat volledige zelfstan digheid niet wenselijk en niet haal baar is. In het slotdocument dat Lubbers zaterdag als laatste bod in de vergadering bracht, staat dan ook dat in de eindsituatie Aruba in een gemenebest-relatie met Nederland wil blijven samen werken. Ook vermeldt het docu ment dat na de onafhankelijkheid van Aruba dit eiland in de Unie met de andere eilanden zal blijven samenwerken. „Indien daarmee goede ervaringen zijn opgedaan" in de periode van de status aparte, zo wordt daar aan toegevoegd. Alle partijen kun nen er op die manier in lezen wat ze er in lezen willen. Dat het een zeer moeizame samenwerking kan worden, daarover waren in de wan delgangen een aantal Antilliaanse politici het eens. Eeman stak niet onder stoelen of banken dat een getrapt verkozen parlement met vetorecht voor een meerderheid van ofwel Aruba, danwel de andere vijf eilanden in de praktijk niet werkbaar zal blijken Terwijl-in dit Unieparlement de meest essentiële zaken geregeld moet worden als: de grondrech ten, rechtspraak, burgerlijk recht, handelsrecht. burgerlijke rechtsvordering, strafrecht en strafvordering, communicatie, lucht- en scheepvaart, de hoofdlij nen van het buitenlands beleid, de financiële verhoudingen tussen de eilanden, volksverzekeringen, de exploitatie van de zcebodemrijk- dommen, de monetaire en econo mische samenwerking tot zelfs de meteorologische dienst is onder deel van de beraadslagingen van dit parlement. „Ook bij twee munten zal de een heid van monetair beleid moeten zijn gewaarborgd. Daartoe zullen nadere regels moeten worden op gesteld", aldus het document. Een deskundigencommissie had eerder al een zevental punten van samen werking geformuleerd, die even eens in het document zijn opgeno men en de onafhankelijke koers van de toekomstige Arubaanse munt op een aantal essentiële pun ten beperken. Als Croes de verkie zingen wint op basis van zijn: „de onafhankelijkheid is vastgelegd, er is zelfs een datum voor", zal hij de komende jaren de handen vol heb ben om de vele kleine gaten in het akkoord met grotere onafhanke lijkheid in te vullen. Maar daar over kan pas over een maand verder worden gedacht.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 4