EEN
DROOM
VOL
WEELDE
tennessee
williams
slauerhoff PROZA een perfecte uitgave
PZC/zaterdagkrant
ZATERDAG 26 FEBRUARI 1983
20
Gerrit Komrij is een van de schrijvers die zijn positie ten aanzien van andere schrijvers
nauwkeurig wenst aan te geven. De auteurs van zijn voorkeur krijgen een plaats aan zijn
firmament. Vertalingen en bloemlezingen die hij maakt staan in verband met zijn eigen werk. De
boeken die hij vertaalde hebben hem vaak beïnvloed. Aan dichters die hij naar voren schuift,
voelt hij zich verwant.
Auteurs als Emmanuel Rhoïdis en Os
car Wilde, van wie hij werk vertaalde
zijn tot op zekere hoogte satellieten van
hem geworden. Voor dichters als J. I. de
Haan en J. A. Dèr Mouw van wie door
hem bloemlezingen werden verzorgd
geldt hetzelfde. In een recent vraagge
sprek met Corine Spoor in het week
blad De Tijd vertelt Komrij: „Maar je
moet verdomme in dit land eerst zelf je
eigen bedding graven waardoor je kunt
stromen. Want ik kan niet beginnen te
stromen wanneer er geen bedding is.
Die moet ik dan zelf bij elkaar timme
ren, dat is toch zonde van de tijd als je
zo'n springvloed bent als ik? Dus kom
ik pas na mijn veertigste, vijftigste aan
alle mooie dingen toe die ik nog wil
doen. Eerst moet je het vuil keren, de
weg vrij maken, wieden, op zondagmor
gen als het Leger des Heils achter ze
aanlopen om ze te bekeren. En einde
lijk, net op de dag dat alles klaar is.^a je
de pijp uit. Je zal het zien. Ik ben eigen
lijk de meest onbaatzuchtige literator
van de twintigste eeuw in de Neder
landse literatuur".
Hij had graag de literatuur zó binnen
willen stappen, direct willen beginnen
met het schrijven van gedichten en fa
milieromans, maar dan had vrijwel
niemand geweten in welke traditie
Komrij wil staan.
Gerrit Komrij heeft in zijn nieuwste
boek verder gegraven aan zijn bed
ding.
„Mooi boek over romantische poézie
nu. dat moet er toch zijn?"
Dat boek heet 'Aan een droom vol weel
de ontstegen' en het is inderdaad mooi.
Het bevat uit het Duits, Engels en
Frans vertaalde poëzie uit de Roman
tiek. De gedichten werden gerang
schikt naar thema's: Gevoel, Verbeel
ding, Heldenmoed, Geloof. Hoop, Lief
de, De Nachtzijde, Het Geheim en Ely
sium. Die thema's zeggen al veel over de
geestesgesteldheid van de Romantici.
Wat precies onder Romantiek moet
worden verstaan is moeilijk te zeggen.
Kennelijk zo moeilijk dat Gerrit Komrij
geen kans zag een inleiding te schrij
ven. In plaats daarvan geeft hij een aan
tal citaten. In elk geval is de tegenstel
ling die regelmatig verondersteld wordt
tussen Klassicisme en Romantiek
vaag. Zeer romantische dichters kozen
vaak zeer klassieke onderwerpen. Het
zelfde verschijnsel ziet men in de schil
derkunst.
De Romantiek is dikwijls lyriek, tra
giek, dramatiek eigen - maar er zijn
genoeg romantische dichters die met
dit alles juist een loopje nemen. Het
volgende citaat van Schlegel geeft aan
hoe ingewikkeld het is:
„Natuur en kunst, poëzie en proza,
ernst en humor, herinnering en voorge
voel, abstracte ideeën en lijfelijke sen
saties, het goddelijke en het aardse, le
ven en dood versmelten en verenigen
zich in het romantisch genre allerin
nigst met elkaar".
De eerste golf van Romantiek valt tus
sen 1750 en 1850 te dateren. Sindsdien is
de Romantiek voort blijven leven. In de
moderne Nederlandse literatuur verto
nen bijvoorbeeld de gedichten van Frit-
zi ten Harmsen van Beek en de recente
poëzie van Jacques Hamelink romanti
sche trekken. Ook Gerrit Komrij zeil
kan men als een romantiscus beschou
wen. Zijn werk heeft die merkwaardige
romantische tegenstrijdigheden, dat
samengaan van onverenigbare dingen,
dat manoeuvreren tussen spot en be
vlogenheid. Bepaalde romantische the
ma's als Heldenmoed en Geloof zal men
vergeefs bij hem zoeken - niet voor
niets schreef hij in het voorwoord tot:
zijn bloemlezing 'De Nederlandse poë
zie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en
enige gedichten': „Eén ding is zeker: al
de gedichten in deze bundel zijn gega
randeerd gespeend van de combinatie
God, Vaderland en Oranje. Dat is alvast
een flinke geruststelling".
Maar de thema's Gevoel. Verbeelding,
Liefde en De Nachtzijde benut Komrij
nadrukkelijk. Een romantische trek
van hem is ook zijn voorliefde voor ver
mommingen. Aan elke indeling wil hij
ontsnappen, nooit laat hij zich hele
maal kennen. Ook niet in zijn sterk au
tobiografische boek 'Verwoest Arcadië'
waarin hij schrijft: „Eerlijk moest je
zijn. Het was noodzakelijk dat hij met
zijn billen bloot ging. Als hij er maar
steeds voor zorgde een paar onechte bil
len op zak te hebben. Die moest hij de
mensen zo oprecht mogelijk toeste
ken". Overigens is 'Verwoest Arcadië'
in vele opzichten een romantisch werk.
Dat Gerrit Komrij het op zich heeft
genomen een bloemlezing uit juist
de romantische poëzie samen te stel
len, is al met al te begrijpen. „Aan een
droom vol weelde ontstegen' is een
nieuwe planeet in zijn universum. De
ze uitgave is echter niet alleen interes
sant omdat men er uit afkan leiden aan
welke dichters Komrij zich schatplich
tig voelt. Het boek biedt namelijk op
zichzelf een prachtig overzicht van de
dichtkunst uit de Romantiek. A'.'e
hoofdfiguren zijn vertegenwoordigd:
Baudelaire, Byron, Heine, Hölderlin,
Hugo, Keats, Shelley, Wordsworth.
Misschien hebben Byron en Hugo van
de genoemde auteurs de meest roman
tische instelling, al bestaat er tegen
woordig niet veel waardering meer
voor hun poëzie.
Lord Byron 1788-1824) is vooral bekend
gebleven om zijn liefde voor Grieken
land en zijn aandeel in de Griekse Onaf
hankelijkheidsoorlog. Ook nu nog ken
nen alle Grieken zijn naam. Zijn hart
werd in het saaie stadje Mesologion be
graven, in een parkje waarin allerlei hel
den worden herdacht. In het gemeente
huis daar toont men u watervlekkige
hans warren
prenten en doffe doeken waarop Byron
een rol speelt. Allemaal bijzonder he
roïsch en zwaar overdreven. Net als veel
van de poëzie van Byron. Zijn liefde
voor de antieke wereld heeft Byron er
toe gebracht Griekenland als zijn twee
de vaderland te beschouwen. Hij dicht
in een 'Verwijt aan de Griekse zanger
aan zijn landgenoten, in 1810':
O ArchipelI o Archipel!
Waar Sappho liefde kweelde,
o aller kunsten bakermat!
Waar Delos rees uit golvend nat,
en u een Phoebus teelde!
nog warmt de Zon u van weleer,
dan ach! al 't ov'rige is niet meer.
Er volgen nog vijftien coupletten in de
ze trant. De oproep van dit gedicht
komt er in hoofdzaak op neer dat de
Grieken zich niet bij de Turkse over
heersing van hun land neer moeten leg
gen.
Bizar is ook de geest van Victor Hugo
(1802-1885). In hetMusée Victor Hugo te
Parijs kan men vrij snel ontdekken
welk een merkwaardig iemand hij was
Daar worden ook de fantastische, zeer
oorspronkelijke tekeningen die hij
maakte getoond, de vreemde meubels
die hij fabriceerde, enzovoorts. Hij
schreef een zeer uitgebreid i
waarin onder meer ook een gedicht over
de Griekse vrijheidsoorlog te vinden is.
'Het Turkse wraakzwaard woedde en
Chios zonk in as'. Er is een overlevende:
een kind. De dichter richt zich tot, die
jongen:
„Gij schudt uw hoofd en weent, spreek op,
wat wilt gij meer?
Wat schenkt dan. minzaam knaapje! uw
jeugd de vrede weer?
Spreek op wat kan u dan verblijden?"
„Vriend" sprak het Griekse kind, en hief het
hoofd omhoog,
wijl vuur en geestdrift gloeide in t helder
vonklend oog-
geef mij een zwaard, om mee le strijdeni'"
In de Nederlandse literatuur van het
verleden neemt, de Romantiek geen
vooraanstaande plaats in. Vooral in de
negentiende eeuw waren er wel een
aantal romantisch ingestelde dichters,
maar de werkelijke bezieling misten
zij.
De grote buitenlandse romantische
dichters werden echter in ons land vaak
vertaald. Ten Kate, Beets, Van Lennep
en anderen hebben hiervoor gezorgd. In
Komrij's bloemlezing vindt men een
aantal van hun weergaven terug, naast
vertalingen van recenter datum. Ver
taalde gedichten dragen onvermijde
lijk het stempel van de vertaler en ook
van de tijd waarin ze vertaald werden,
Door de zeer uiteenlopende herkomst
van de vertalingen heeft deze bloemle
zing een gevarieerd karakter gekregen.
Verschillende zienswijzen op vertalen
worden geïllustreerd. De oudste door
Komrij benutte vertaling is 'De gedich
ten van Ossian. In 'tNederduitsch door
P. L. van de Kasteele',' gepubliceerd in
1793.
De meest recente bron is nffjn in 1981
verschenen bundel met vertaalde ge
dichten 'Herkenningen'. Bijna twee
honderd jaar verschil - dat uit zich in
taalgebruik, aanpak, opvattingen over
vertalen. Vrije, zo men wil dichterlijke
vertalingen worden afgewisseld door
vertalingen waarin getrouw de oor
spronkelijke tekst wordt gevolgd.
Evenzo wisselen slechte en goede verta
lingen elkaar af. Moderne opvattingen
over vertalen willen dat een vertaler de
slaaf van zijn tekst is. de marge waar
binnen hij zich vrijheden mag veroorlo
ven is zeer smal. Dat wil niet zeggen dat
oudere vertalingen, waarin de vertaler
als het hem uitkwam van het origineel
afweek, per definitie verwerpelijk zijn.
De weergave door Hendrik de Vries van
Shelley's gedicht 'The Indian Serena
de' bijvoorbeeld, is mooie poëzie gewor
den
Aan een droom vol weelde ontstegen
bij 't geklaag der nachtegalen,
als de winden licht bewegen
en de sterren schittrend stralen,
waak ik op, in 't hart ontroerd,
weet ik niets, maar voel alleen
hoe een geest mij heimlijk voert
liefste, naar uw venster heen.
Als een gedachte in droom
zo zwijmt en zweeft en zwerft
op donkre stille stroom
de geur der tamarinde..
Het nachtegaalgezang
dat op haar boezem sterft
verhaalt, hoe ilc verlang
te sterven, mijn beminde
Beur mij van 't gras omhoog,
mijn krachten gaan verflauwen,
laat op mijn lip en oog
uw liefde in kussen dauwen:
helaas, mijn wang is koud en bleek,
mijn hart slaat luid en zwaar;
o, druk het vast aan 't uwe, waar
het eindlijk, eindljk breek..
Deze versie heeft echter weinig met het
origineel te maken. Vergelijk de eerste
strofe:
arise from dreams of thee/In the first sweet
sleep of the night JWhen the winds are brea
thing lowjAnd the stars are shining bright:!I
arise from dreams of thee J And a spirit in my
feet/hath led me - who knows how?ITo thy
chamber window, Sweet!"
Over de titel van deze bloemlezing valt
dus te twisten! Vertalers valt pas wat
kwalijk te nemen als zij noch getrouw
zijn, noch fraaie nieuwe poëzie hebben
geschapen.
Helaas zijn daar ook voorbeelden van te
geven- J. C Bloem's weergave van
Wordsworth's 'A slumber did my spirit
seal'.
De keuze van Komrij is uitstekend en
representatief. Men moet bedenken dat
hij alleen gedichten kon opnemen
waarvan een vertaling voorhanden
was. En er bestaat - helaas - zoiets als
onvertaalbare poëzie. Een voorbeeld:
het schitterende 'Past Ruined Ilion'
van Walter Savage Landor. Maar ook
zonder dit gedicht, is dit een lezens
waardig boek. Om de poezie die er in
staat en om het licht dat het werpt op
Komrij's literaire werk.
Laten we hopen dat hij nu ook spoedig
toe kan komen aan het proza en de poë
zie die hij in het vooruitzicht heeft ge
steld.
'Aan ec-n droom vol weelde ontstegen'. Foè-
zie uit de Romantiek 1750-1850. Door Gerrit
Komrij; 292 pag,; ƒ29,50; Meulenhoff, Am
sterdam.
Lord Byron
(Wan onze kunstredactie)
Zonder ontbering en strijd is er geen redding en ik ben
eigenlijk slechts een zwaard dat madeliefjes snijdt"
was een van de kenmerkende uitspraken van de Amerikaan
se schrijver Tennessee Williams die gisteren, 71 jaar oud,
overleed.
Williams die zijn grootste faam ver
wierf als auteur van toneelwerken,
kon reeds bij zijn leven tot de 'klas
sieken' gerekend worden. Men ziet
zijn naam niet zelden afgedrukt in
combinatie met die van Arthur Mil
ler. met - voor beiden - verwijzingen
naar Eugene O'Neill.
Het werk van O'Neill heeft - ln zekere
zin - de akkers van Williams en Miller
ontgonnen. Zij konden doorgaan op
de weg die O'Neill gewezen en be
reisd had, de weg die zo ongeveer
loopt tussen illusie en realiteit. De
beelden van een werkelijkheid die
men er kan opdoen, hebben hoe lan
ger hoe minder van doen met de stuk
jes levensbeeld ide - als de samen
stellende delen van een legpuzzel - in
enkele uurtjes de show van 'Het Le
ven' zouden moeten opleveren. Ze
hadden veel meer te maken met de
machten die mensen drijven om bij
het opdienen van allerhande absur
diteiten van Het Leven te spreken.
Tennessee Williams sneed, soms be
hoedzaam soms rauw, de schellen
van het leven om elke keer een nieu
we onontdekte werkelijkheid te to
nen. Hij sprak dan over schijnheilig
heid, wellust, geweld, over de wan
hoop van de eenzaamheid en liet Het
Leven om de dood. Zijn stukken, zijn
verhalen en scripts zijn vaak een felle
aanklacht tegen de verschijnselen
van decadentie, zelfgenoegzaamheid
en geestelijke luiheid. Ze lichten niet
met zorg tipjes van sluiers, neen, ze
maken een direct en afdoend eind
aan de maskerade die Het Leven te
vaak is. Het zijn wijzertjes naar het
ideaalbeeld, een land, een samenle
ving, waarin gewoon zou kunnen
worden gedaan met echte waarden.
Dit levenslange verslag van een
hunkering is in velerlei opvat
ting en zetting bij de mensen geko
men.
Het werk van Williams vond zijn weg
in het boek. op de wereldpodia en via
de film. Wat de Nederlandse produk-
ties betreft staan 'Tramlijn Begeer
te', 'De Rooö Tattoo', 'Glazen Speel
goed'. 'Kat op een heet Dak', 'Praat
tegen mij als de regen', 'Portret van
een Madonna' en 'Kal op een zinken
dak', scherp in de herinnering. De
films werden wereldsuccessen.
Tennessee Williams is zijn leven lang
achtervolgd geweest door een druk
kend teveel aan belangstelling.
Hij hield niet van roem en vond dat
hij met rust gelaten moest worden
omdat hij schrijven en dóórschrjven
als zijn belangrijkste opdracht zag:
een scherpsnijdend zwaard met een
voorliefde voor madelieQes.
O.
De films:
Glass Menagerie met Gertrude Lawrence,
Kirk Douglas en Jane Wyman (1950)
A streetcar named Desire met Vivien
Leigh. Marlon Brando, Kim Hunter en
Karl Maiden (1951)
Summer and Smoke met Laurence Har
vey, Geraldine Page, Rita Moreno 119611
The Rose Tattoo met Anna Magnani, Burt
Lancaster (1955).
Cat on a hot tin Roof met Elizabeth Taylor,
Paul Newman, Burl Ives (1958).
Period of Adjustment met Tony Franciosa,
Jane Fonda, Jim Hulton (1962).
Orpheus Descending, filmtitel 'Teh fugiti
ve Kind', met Marlon Brando, Anna Mag
nani, Joanne Woodward (1959).
Suddenly last Summer met Elizabeth Tay
lor, Katharine Hepburn, Montgomery
Clifl. (I960).
Sweet Bird of Youth met Paul Newman,
Geraldine Page. Ed Begley (1962).
The night of the Iguana met Richard Bur
ton. Deborah Kerr, Ava Gardner (1964).
This property is condemned met Natalie
Wood, Robert Redford (1966)
The milk train doesn't stop here any nore,
gefilmd onder de titel 'Boom' met Eliza
beth Taylor, Richard Burton en Noel Co
ward (1968)
Baby Doll met Carroll Baker, Eli Wallach.
Karl Maiden (1956).
Tennesse Williams publiceerde in 1975
zijn autobiografie 'Memoirs'
Archieffoto van Tennessee Williams als voorzitter van de jury van het 29e
filmfestival van Cannes.
Bij nitgeverij wbzztöh verschijnt het Verzameld
Proza van J. Slauerhoff in een editie die in alle
opzichten volmaakt kan worden genoemd. Wie de
twee eerste delen, 'Het Lente-Eiland' en 'Het Verbo
den Rijk' in handen neemt zal verrukt worden: het
zijn uiterlijk zowel als van binnen boeken zoals die
behoren te zijn, maar helaas slechts uiterst zelden
verschijnen. Eerst even het uiterlijk: ze zijn typogra
fisch prachtig verzorgd door Rudo Hartman, gedrukt
op getint papier met watermerk en gebonden in blau
we, geheel linnen banden met zilveropdruk, waarom
heen een blauw stofomslag met voor iedere band een
bescheiden andere contrastkleur. De gebruikte letter
is tamelijk groot, wat de lectuur ook voor mensen met
minder goede ogen zeer prettig maakt. Verder wordt
men bij het lezen nergens gestoord door een sterretje
of voetnoot.
En wat men dan, misschien als argeloze lezer, tot zich
neemt is de tekst van Slauerhoffs proza in de meest
zuivere vorm, zoals die bedoeld is, ontdaan van allerlei
fouten, corrupties en bewerkingen die van begin af
bmnen geslopen zijn en die in de loop van de jaren
steeds talrijker en erger zijn geworden.
De man achter dit gigantische en toch zo bescheiden
werk is Kees Lekkerkerker. Een man die altijd in het
verborgene blijft, een man ook over wie talloze anecdo
tes de ronde doen omdat hij elke komma, elke punt in
een boek controleert, een boek soms met een lineaal te
lijf gaat. en een uur lang praten kan over de vraag of een
waarschijnlijke drukfout, 'oeverkant' niet toch oever
kant en niet overkant zou moeten zijn, om dan. heel
voorzichtig, oeverkant te laten staan. Want zijn liefde
en eerbied voor de tekst gaan boven alles. Hij blijft in
de schaduw, degene die in volle zon schitteren moet is
Slauerhoff,
Ik durf niet schatten, in de verste verte niet, hoeveel
jaren van zijn leven Kees Lekkerkerker aan het werk
van Slauerhoff heeft gewijd. Ik weet alleen zeker dat hij
veel en veel langer over het oeuvre gebogen heeft geze
ten dan Slauerhoff zelf
Slauerhoff was, het is uitentreure herhaald, maar
doodgewoon de waarheid, een van de ergst denkbare
sloddervossen.
Niet alleen dat zijn handschrift vrijwel onleesbaar is,
zijn typoscripten zijn dat ook. Vouwde het carbon er
gens dubbel, zodat op de doorslag een witte hoek ont
stond, dan schreef hij op zijn gunstigst de ontbrekende
woorden er zo'n beetje, incompleet, bij. Het werd dan
raden voor de zetter als de originele tekst kwijtraakte
en dat gebeurde in menig geval. Handschrift, typos
cript, ze raakten vaak zoek.
Mensen als Herman Robbers, E. du Perron en vaak ook
weer Slauerhoff zelf. veranderden naar hartelust en,
laten we wél zijn: het was nodig. Slauerhoffs proza laat
stilistisch vaak alles te wensen over en van interpunc
tie wist hij totaal niets af. Door zijn zwervende bestaa
zal bij het corrigeren der drukproeven ook vaak de
hulp van anderen nodig zijn geweest. Zetters en correc
tors moesten vaak, zelfs uiterst consciëntieus, met de
beste bedoelingen, ingrijpen: het boek diende toch ook
nog wel eens te verschijnen.
Maar zo kon het gebeuren dat er geleidelijk teksten
zijn ontstaan die toch nog al afwijken van wat ze
eigenlijk hadden moeten zijn.
Kees Lekkerkerker heeft zin voor zin. woord voor
woord, leesteken voor leesteken alles gecontroleerd en
alles verantwoord en is zo gekomen tot de tekst die hier
geboden wordt en die ongetwijfeld de betrouwbaarste
Slauerhofftekst is die er bestaat.
Hij legt van zijn werk achter in elk deel uitvoerig ver
antwoording af. In 'Het Lente-Eiland' beslaat die ver
antwoording een zestiental pagina's, in 'Het Verboden
Rijk' ruim twintig. Wie hier geen belang in stelt (maar
ik kan me haast niet voorstellen dat zulke lezers be
staan! kan dit gedeelte van de boeken ongelezen laten
en heeft dan toch de beste denkbare tekst. Wie wer wèl
van smult, krijgt heus meer dan een opsomming van
veranderde leestekens of spelling. Ook alle varianten,
die vooral van 'Het Verboden Rijk' van belang zijn,
worden gegeven, zoals de gesenrapte passages die wel
in 'Forum' hebben gestaan.
We worden in ons land beslist niet verwend met
tekstkritische uitgaven van dit gehalte en ie
mand van het niveau van Kees Lekkerkerker is uniek
en onvervangbaar, het mag wel eens gezegd. Op een
leeftijd gekomen waarop vrijwel iedereen het heel
kalm aandoet, werkt hij voort met voorbeeldige stipt
heid en jeugdig élan.
Het ware te wensen dat iedere grote schrijver zo'n toe
gewijd tekstverzorger vond en dat de onvoorstelbare
slordige Slauerhoff die trof in de onvoorstelbaar nauw
keurige Kees Lekkerkerker is weer eens een bewijs van
hans warren
LETTERKUNDIGE KRONIEK
de juistheid van het gezegde dat 'les extremes se tou-
chent'.
Ik zal u hier nu niet lastig vallen met 'bewijzen', maar
één geval wil ik u toch niet onthouden
Reeds in de eerste druk van 1930 van 'Het Lente-Ei
land' sloop een corruptie binnen doordat in het verhaal
'Po Tsju I en Yuan Sjen bij de Yang Tse' de zetter
ergens zes woorden over het hoofd zag. Du Perron en
Slauerhoff merkten het bij het corrigeren totaal niet,
hoewel de zes woorden als je goed leest, eigenlijk niet
gemist kunnen worden. Het hoeft haast geen betoog
dat deze lapsus niet aan Lekkerkerker ontging: thans
is de tekst hersteld. Maar zoiets vergt nog oneindig
meer zorgvuldigheid dan het opsporen van latere 'be
werkingen'. En die hebben, helaas, ook veelvuldig
plaatsgehad. De paperback-edities van Slauerhoffs
proza die de laatste jaren verschenen, zijn allemaal
door anonieme 'tekstverzorgers' bewerkt en daardoor
hoe langer hoe meer van de oorspronkelijke teksten af
gaan wijken.
Het zou te ver voeren, daar diep op in te gaan, enkele
voorbeelden: Po Tsju I werd overal Po Tsju 1 (de eer
ste), een titel als 'De amphoor' werd 'De amfora' en
allerlei zinloze, bedenkelijke, ontoelaatbare en soms
zelfs belachelijke wijzigingen werden her en der in het
proza aangebracht. Dit kan niet, zo mag men niet met
de teksten van grote schrijvers omspringen, ook al zijn
talloze zinnen uit Slauerhoffs proza stilistisch gezien
voor verbetering vatbaar. Dit had dan moeten gebeu
ren tijdens zijn leven, in overleg met vrienden, uitge
vers, correctors en dergelijke. Nu kan dat niet meer.
Nóg een stap verder en iemand komt er aan met de
opmerking
„Het Verboden Rijk? Geniaal boek hoor, 'n meester
werk, maar zodra die Ierse marconist optreedt in
hoofdstuk 6 gaat het flink mis. Weetje wat we doen, die
gooien we er uit, al die hoofdstukken moeten maar
weg, de Proloog moet ook eens flink op de helling, de-
rest bewerken we dan hier en daar een beetje en je zult
eens zien, we krijgen een vlekkeloos meesterwerk, ter
wijl het nu toch maar een raar rommelig geval is geble
ven".
Van 'Het Lente-Eiland' verscheen tijdens Slauer
hoffs leven een tweetal drukken. De eerste in
1930, de tweede in 1933. Later werden aan deze bun
dels nog twee verhalen toegevoegd, 'Het uitgewiste
handschrift' en 'De verzuimde liefde', die beide in
1935 voor het eerst in een tijdschrift gepubliceerd
werden.
Het zijn allemaal verhalen op Oosterse, Chinese motie
ven en sommige daarvan, als het titelverhaal en vooral
'De doodsstrijd van de dwaze oude. in 't schrijven ver
liefde' zijn schitterend. Van veel minder gehalte is 'De
verzuimde liefde', waarin Slauerhoff zijn eigen proble
matiek verplaatst naar het oude China. Hij probeert
zichzelf met Po Tsju I te vereenzelvigen en de danseres
Darja Collin met een keizersdochter. Hun huwelijks
conflict, vertaald in oud-Chinees heeft een ietwat pot
sierlijk effect.
'Het Verboden Rijk' dateert van 1932 en werd nooit
herdrukt tijdens Slauerhoffs leven. Het eerst is in 'Fo
rum' verschenen, uit die versie zijn later passages ge
schrapt.
Het is een roman, voornamelijk gebaseerd op een his
torische fantasie over helleven van LuizdeCamoës, de
zestiende-eeuwse Portugese dichter, over wiens leven
niet zo bijster veel bekend is. Het is goeddeels een
legende geworden.
Slauerhoff, die zich kennelijk aan Camoés verwant
voelde, had dus tamelijk vrij spel en hij heeft, vooral in
de eerste vijf hoofdstukken, bezield, bevlogen, vaak in
prachtige taal en beelden, in een superieur proza, zijn
Camoès gestalte gegeven.
Vanaf hoofdstuk 6 voert Slauerhoff een twintigste-
eeuwse Ierse marconist en desperado in, die als een
soort dubbelganger van Camoès (en ook weer van hem
zelf) moet worden besehouwd. De roman wordt vanaf
dat moment nu wel niet direct 'onvclgbaar' zoals Nij-
hoff in een bespreking van het boek bondig beweerde,
maai- toch wel uitermate verward. En wat erger is: de
stijl wordt onverzorgd, zodat de schrijver, ondanks en
kele schitterende fragmenten die nog komen, toch
meer en meer de greep op de lezer verliest: het boek
begint vervelend te worden.
Dat neemt niet weg dat 'Het Verboden Rijk' toch-voor
driekwart een prachtig boek blijft dat dus nu voor het
eerst in een volkomen betrouwbare editie voor ons ligt.
Alleen de spelling werd gemoderniseerd.
Vier delen zullen nog volgen. Deze Bzztóh-uilgave
komt maar éénmaal in deze volmaakte vorm uit, wie
haar wenst te bezitten doet er dus verstandig aan
tijdig de serie te bestellen.
J Slauerhoff: 'Het Lente-Eiland'. 92 pag. geb.. f 34,50.
J Slauerhoff: 'Het Verboden Rijk. 172 pag. geb.. 39.50.
verzorgd en verantwoord door K Lekkerkerker
Bzztóh. 's-Gravenhage 1982.
