LIJSTTREKKER
pvda en burgerlijke ongehoorzaamheid
1
v
hout als
landbouwprodukt
wordt navon serieuze
kandidaat opvolging begin?
italiaanse gevangenisbewaarders verbitterd
WOENSDAG 2 FEBRUARI 1983
PZC/opinie en achtergrond i
11
Kan en wil de Israëlische president Navon als lijsttrekker van de oppositionele Arbeiderspartij
premier Begin verslaan wanneer in de loop van dit jaar vervroegde verkiezingen plaats
zullen vinden? Met die vraag op de lippen kreeg Navons bezoek aan Amerika twee weken grote
aandacht, hoewel de president in Israel louter een representatieve en ceremoniële functie heeft.
Maar Navons ambtsperiode loopt in mei af. En nu hij besloten heeft niet voor een tweede ambts
termijn in aanmerking te willen komen, is hij waarschijnlijk de enige leider van de Arbeiderspar
tij die een kans heeft premier Begin te verslaan.
Navon zelf heeft nadrukkelijk gezegd
niet terug te zullen keren in de politiek.
Maar zowel regering als oppositie be
schouwen die verklaring van Navon als
een stap die tot doel heeft alle opties
voor de toekomst open te houden. In de
Arbeiderspartij bestaat de hoop dat
Navon na een soort „afkoelingsperio
de" bereid zal zijn het partijleiderschap
van Peres over te nemen. In de het
rechtse Likoed-blok van premier Begin
hoopt men dat Navon, met zijn aankon
diging zich te gaan toeleggen op het
schrijven van boeken, een streep heeft
gezet onder zijn politieke carrière.
De nu 62-jarige Jitzchak Navon heeft
eigenlijk pas naam gekregen geduren
de de afgelopen vijfjaar als president,
ondanks het feit dat een president in
Israel geen politieke macht heeft. Maar
Navon is in staat geweest een grote po
pulariteit te kweken door zijn vriende
lijke optreden. Hij is een van de weinige
vertegenwoordigers van de Arbeiders-
party die, evenals trouwens Begin, po
pulair is bij het oriëntaalse deel van Is
raels bevolking.
nooit minister
Navon zelf is afkomstig uit een aristo
cratische oriëntaalse (sefardische) fa
milie, die al ruim 2 eeuwen in Palesti
na woont. Hij kent zowel de joodse als
Arabische cultuur en is daarom als
weinig anderen in staat met vrijwel
iedereen te communiceren. Je vraagt
je af hoe het dan komt dat Navon poli
tiek niet eerder aan bod is gekomen.
Want Navon is nooit minister geweest.
De hoogste post die hij voor het presi
dentschap bekleedde was het voorzit
terschap van de Knesset-commissie
voor buitenlandse zaken en defensie.
Het antwoord ligt zowel in de geschie
denis als de persoon van Navon Navon
is ruim elf jaar, van 1952 tot 1963, de
politieke secretaris geweest van Israels
eerste premier Ben Goerion. Hij was
diens vertrouwde helper, die niet alleen
deelgenoot was van alle geheimen en
intriges, maar ook voor Ben Goerion
door dik en dun ging. Zijn alliantie met
Ben Goerion had vervelende gevolgen
toen Ben Goerion ruzie kreeg met Ma-
pai, zoals de Arbeiderspartij toen heet
te.
Samen met figuren als Dajan en Peres
kwam hij politiek in de kou te staan,
maar anders dan Peres en Dajan kwam
hij niet aan bod toen de afsplitsing van
Ben Goerion in 1968 ongedaan werd ge
maakt. Golda Meir, die een vete met
Ben Goerion had, liet Navon niet aan
bod komen.
En Navon had een andere status dan
Peres en Dajan. Hij was nooit een man
geweest die op de voorgrond wilde tre
den en die stond te dringen om de eer
ste viool te spelen. In tegenstelling tot
de meeste Israëlische politici, die zich
zelf in meerdere of mindere mate als de
redders des vaderlands beschouwen,
waren de ambities van Navon beperkt:
zijn belangstelling lag op het gebied
van cultuur, joodse geschiedenis en on
derwijs.
Minister van onderwijs was eigenlijk de
enige post die hij - tevergeefs - nastreef
de. Navon had nog iets anders tegen: in
tegenstelling tot de meeste Ben Goe-
rion-aanhangers was en is hij een uitge
sproken duif, die nooit veel heeft gezien
in de annexatiepolitiek.
In 1978 werd Navon president. De ma
nier waarop kan heel leerzaam zijn voor
de vraag of hij het ooit tot premier zal
brengen. Navon was pas bereid de kan
didatuur te aanvaarden toen zowel coa
litie als oppositie ermee akkoord gin
gen. Hij voelde er niets voor om con
troversieel te zijn. En naarmate hij in
zijn functie groeide, en naarmate het
steeds duidelijker werd dat de vete Pe
res-Rabin de Arbeiderspartij ook in de
toekomst zal blijven verlammen, werd
de roep om een nieuwe leider, liefst van
buitenaf, sterker.
niet vast
Navons kandidatuur staat geenszins
vast. Zoals hij niet om het president
schap heeft gebedeld, zo zal hij met om
het leiderschap van de Arbeiderspartij
vragen. Het moet hem aangeboden
worden. Zullen zowel Peres als Rabin
bereid zijn ten behoeve van Navon een
stap terug te doen? En als zij daartoe
bereid zijn, is Navon dan in staat om de
heftig verdeelde partij te leiden? Tegen
standers zeggen dat Navon nooit heeft
laten zien over leiderskwaliteiten te be
schikken. Maarzij vergeten dat hij in de
werkkamer van de partijleider bij uit-
President Navon
stek Ben Goerion zeker het klappen
van de zweep heeft geleerd.
Navon heeft zich nog op niets vastge
legd. Dat kan ook nog niet. Tot mei is
hij president. En het hangt van de com-
missie-Kahan af, de commissie die bin
nenkort zijn conclusies moet publice
ren over Sabra en Shatilla, of er ver
vroegde verkiezingen komen, en voor
al wanneer. Alleen als die verkiezin
gen in het najaar plaatsvinden is Na
von in de running, anders is het te
dicht bij het presidentschap, een func
tie die boven de partijen staat. Zelfs
als Navon het strijdperk zal betreden,
is het de vraag of de Arbeiderspartij
Begin kan verslaan. Maar zowel bij de
Likoed als bij de Arbeiderspartij weet
een ieder dat Navon de enige is die in
staat geacht moet worden Begin te
kunnen bedreigen, als hij tenminste
die ambitie heeft.
(Door Hein ten Kortenaar)
„Gevangene onder de gevangenen", zo
beschrijft een Italiaanse gevangenbe
waarder zijn leven. Hij is verbitterd
over de omstandigheden waarin hij
zijn werk moet doen, verbitterd over
de onvoldoende bescherming die hij
geniet, vooral na de moord, maandag,
op een van zijn collega's in Napels.
Deze keer was het de Camorra, de geor
ganiseerde misdaad in zijn stad, onder
ling in een moorddadige oorlog gewik
keld, maar verenigd in de strijd tegen
de overheid, of die nu vertegenwoor
digd is door rechters, door de politie of
door de gevangenbewaarders. Een dag
tevoren was in Rome een vrouwelijke
collega vermoord, ditmaal door zoge
naamde „eenheden voor de proletari
sche macht", een van de overgebleven
groepjes van het linkse terrorisme.
Maar of het nu gewone misdadigers zijn
of door politieke warhoofdigheid gedre
venen (en de scheidslijn wordt hoe lan
ger hoe dunner: steeds vaker blijken zij
te putten uit gemeenschappelijke arse
nalen van wapens, schuiladressen of
valse persoonsbewijzen), op de gevan
genbewaarders hebben zij het allen be
grepen.
Dinsdag 4 uur, in de Romeinse Heilige
Hart-parochie: het ritueel dat zich nu al
jaren regelmatig in Italië herhaalt. De
begrafenis van Germana Stefanini. be
waakster in de vrouwelijke afdeling van
Rebibbia, de Romeinse gevangenis,
wordt verricht door een bisschop, bijge
woond door president Pertini, de minis
ter van binnenlandse zaken Rognoni en
het voltallige Romeinse gemeentebe
stuur.
Rondon de snikkende familieleden en
een honderdtal collega's, overmand
door verdriet, woede en vooral angst.
„We leven voortdurend in doodsangst",
zegt een van hen, die zoals alle anderen
anoniem wenst te blijven. „Toen ik gis
teren naar huis ging, merkte ik dat ik
door een Alfetta gevolgd werd. Zij we
ten alles van ons, ze kennen ons gezicht,
ze weten waar we wonen". Waar ieder
een het over eens is: „Zo kan het niet
langer". Maar zo is het nu al jaren door
gegaan: de gevangenissen zijn overvol,
het aantal bewakers is totaal onvol
doende, de werktijden zijn moordend,
en de betaling belachelijk.
Voor 748.000 lire (1400 gulden) per
maand moest Germana dag in dag uit
de pakketten controleren die voor de
gevangenen binnenkwamen, in aanwe
zigheid van familieleden en vaneen van
de gedetineerden. „Ze deed eenvoudig
haar plicht", zegt een andere collega,
„maar het was als een lopend vuurtje
rondgegaan: Germana tornt de boor
den los. Germana snijdt de taarten
doormidden, bij Germana komt er niets
door wat er niet in mag".
En daarom is Germana vermoord, bij
haar thuis, na een zogenaamd „proleta
risch proces", waarbij een foto van haar
werd gemaakt onder een spandoek met
politieke leuzen. Ze werd nog gedwon
gen een collega te roepen, die in hetzelf
de flatgebouw woont, en die gelukkig
niet kon komen omdat ze een zieke ba
by had, en tenslotte werd ze met een
schot achter het oor afgemaakt en in de
bagageruimte van een gestolen auto
achtergelaten.
Betere bescherming, betere arbeidsom
standigheden, uitbreiding van het aan
tal gevangenbewaarders, zijn de eisen,
die hun vakbond nu al jaren herhaalt en
ook deze week, na de twee jongste
moorden, op het ministerie van justitie
naar voren bracht. Voor de oveelste
keer kregen zij te horen dat „eraan
wordt gewerkt".
Intussen beroemden de beklaagden in
een proces tegen de Rode Brigades in
Genua zich dinsdagmorgen op de
moord op Germana Stefanini, „een
etappe in het nieuwe offensief van de
jaren tachtig", het offensief tegen de
„concentratiekampen van de staat" en
tegen de „kampbeulen", de gevangen
bewaarders.
Renato Curcio. de oprichter van de Ro
de Brigades, laat samen met zijn staf
van vroegste volgelingen vanuit de ge
vangenis van Palmi weten, dat het uit
moet zijn met de gewapende opstand,
dat de gewapende strijd tegen de staat
politiek zinloos is geworden, nu de ar
beidersklasse zich er met bij heeft laten
betrekken. Maar het monster dat hijzelf
heeft opgeroepen laat zich niet meer
met woorden bedwingen.
Teneinde een greep te krijgen
op de ontwikkelingen op lan
gere termijn heb ik besloten om sa
men met de minister van economi
sche zaken een onderzoek te laten
verrichten naar de macro-economi
sche positie van de bosbouw op lan
gere termijn in het kader van de to
tale bedrijfskolom en in relatie tot
de mogelijke ontwikkelingen op de
wereldmarkt". Dit schreef de minis
ter van landbouw (toen nog drs J. de
Koning) op 21 september 1982 bij de
aanbieding van zijn begroting. Het
bedoelde onderzoek is inmiddels af
gerond. Een onderzoeksteam ver
enigd in de Stichting Bos en Hout
(hoe toepasselijk) heeft in december
jl rapport uitgebracht. Belangrijk
ste conclusie uit het rapport: Neder
land moet in de toekomst voor een
belangrijk groter deel bronnen zoe
ken om voor een veel groter deel in
zijn eigen houtbehoefte te voorzien.
Dit omdat op wereldniveau de hout-
schaarsie onrustbarend toeneemt.
'Boompje groot, plantertje dood', dat
bekende gezegde was van toepassing
op de boomkwekerij tot ongeveer de
Tweede Wereldoorlog. Toen daarna
zoveel in stroomversnelling raakte, is
ook de wetenschap die zich bezig
houdt met de bosbouw zodanig snel
gevorderd dat op het ogen blik voor
een aantal boomsoorten het gezegde
volledig achterhaald is. Is die consta
tering belangrijk voor de landbouw
in Nederland anno 1982? Zeker wel,
hout is net als graan en vlas een land
bouwprodukt. Het kweken van hout
als landbouwgewas is, zij het spaar
zaam, ook wel toegepast in de jaren
dertig en veertig. Stukjes grond op
een moeilijk te bereiken en/of te be
werken perceel zag je wel eens met
bomen beplant worden. Het hout
was dan bestemd voor de industrie.
Het probleem zat 'm alleen hierin dat
hout langzaam groeide en niet al te
duur was, de opbrengst was dus nog
al gering. Ondertussen is er de laat
ste jaren het een en ander gebeurd op.
de onrustige aardbol. Het houtge-
bruik en de houtbehoefte zit in Ne
derland en West-Europa in een nog
steeds stijgende lijn. Wij voeren een
gigantische hoeveelheid hout en
houtprodukten in per jaar. Negentig
procent van alles wat we nodig heb
ben. Dat kost een enorme smak geld.
In de hele EG zelfs een bedrag van 25
miljard gulden (in Nederland per jaar
drie miljard). Na aardolieprodukten
is het onze grootste kostenpost op de
handelsbalans. Toen de energieprij
zen gingen stijgen zijn de houtprijzen
meegegaan. Hout mag dan vele toe
passingsmogelijkheden kermen, de
eerste en belangrijkste toepassing
van hout is nog steeds die van ener
giedrager.
De directe verbranding van hout
is de oudste energiebron ter we
reld, in de derde wereld nog steeds
de belangrijkste en soms zelfs de eni
ge. Eén kubieke meter droog hout
heeft dan ook een verbrandings-
waarde die opweegt tegen zo'n 220
liter olie.
Zolang de sjah en de sjeiks de druk op
de oliekraan nog enigszins beheer
sten, was het voorgaande hoogstens
een wel aardig gegeven. Maar nu het
gewoonte is geworden onder de Ara
bische broedervolken elkaar met lijf-
lijk geweld aan te vliegen en daar
door de olieprijzen instabiel zijn ge
worden (het laatste bericht is zelfs
dat de OPEC uit elkaar dreigt te v
lenl wordt het houtverhaal veel in
ressanter. Zo interessant zelfs dat
alle hout-producerende landen
produktie en verwerking met spr(
gen omhoog zijn gegaan. In Cana
en de USA heb ik de afgelopen jai
gezien met welke verbijsteren
snelheid en met welke enorm grc
machines duizenden hectares vrijn
maagdelijk bos of jungle worden
rooid. Zo snel wordt momenteel
bijvoorbeeld Oostelijk-Cana
maagdelijk bos geëxploiteerd vc
de industrie dat men zegt dat er o\
een jaar of twintig d'r niet meer vi
te rooien valt. Geen wonder dat
Canadese regering paal en perk ga
stellen aan het rooien. Temeer o
daar niemand ook maar een fiat
idee heeft wat voor invloed-op k
maat en milieu het rooien van milj(
nen hectares bossen m korte tl
heeft. Het is niet verwonderlijk d
bij de sterk groeiende behoefte a
hout de prijzen rigoureus naar bov
gaan. Het is ook niet verwonderll
dat beleidsmensen in de landboi
die onwikkelingen op de voet volgt
interessante mogelijkheden ga
zien in houtproduktie voor de Nedi
landse landbouw. Zo heeft dr Otl
directeur-generaal van Landinrie
ting en Bosbeheer, al enige mali
met klem gewezen op de nog stee
stijgende kosten van hout-importi
op de kansen die hier liggen voor to
passing in de Nederlandse landbou
Zoals eerder in dit artikel aangestij
is de bosbouwwetenschap er ii
slaagd om populieren-soorten
kweken (klonen) die vijf a zes jaari
aanplant voldoende hout geproq
ceerd hebben om te kappen. Nj
maal kost dit tien twintig jaar
hankelijk van situatie en methods
Met dit alles voor ogen en er vï
uit gaande dat de energiepij
zen op een betrekkelijk hoog nivej
zullen blijven, lijkt het mij dati
kansen komen voor de produkj
van snelgroeiend hout als lan
bouwgewas.
Het is niet zo dacht ik, dat nu plots
ling duizenden boeren evenveel bi|
ders onder het hout kunnen gaan a
ten. Je moet dat voorlopig veel 1
perkter blijven zien. Zoals dr Ot
zei: Je moet denken aan erfbeplsi
tingen, houtwallen, kleine onrenq
bele akkertjes en kleine bosjes '.5
snelgroeiend hout op passenj
plaatsen. Maar op zich is dat in velj
lei opzicht al een hoogst interessaif
ontwikkeling. Denk maar aan de vf
andering (meestal verrijking) van lj
landschap. Denk ook eens aan
feit dat er weer een ruime voorral
positie komt in de EG van nogal flj
landbouwprodukten. Ook door a
beperkte inplant aan bomen ovej
in de EG. kan daar verandering
komen. Wordt ons hout binnenkl
zeer veel geld waard? Nee, dat gelq
ik niet.
Maar de ontwikkeling op de bot
markt is interessant genoeg oml
voorzichtig op in te springen,
groeien de bomen niet tot in de ll
mei. Dat hebben ze trouwens ni
□ooit gedaan.
mr Gerard W. SmallegarA
Op zaterdag 15 januari besloot de
partijraad van de PvdA het partij
bestuur te vragen een onderzoek in te
stellen 'naar de vormen, mogelijkhe
den en perspectieven voor burgerlijke
.en bestuurlijke ongehoorzaamheid en
maatschappelijke actie en verzet'. De
politiek leider van de PvdA, Den Uyl,
had de partijraad dringend ontraden
dit besluit te nemen. Hij voerde aan
dat een dergelijk besluit heel makke
lijk tegenstanders van de PvdA in de
kaart kon spelen doordat gesugge
reerd zou worden dat de PvdA de gren
zen van de parlementaire democratie
ter discussie zou stellen.
Desondanks besloot de partijraad met
krappe meerderheid dit onderzoek te
vragen. Hoe zeer Den Uyl gelijk had met
zijn waarschuwing bleek uit de reactie
twee dagen later van dr. B. de Vries,
fractievoorzitter van het CDA, die sug
gereerde dat de PvdA de democratie in
gevaar zou brengen. Een hoog bestuur
lijk college van de PvdA neemt het risi
co van verkeerd begrepen te worden,
wijst het advies van de partijleiding af.
Waarom? Voorop wil ik stellen dat het
'onderzoek' er ook wel zou zijn gekomen
zonder dat er in een motie om zou zijn
gevraagd. Er zitten aan de problema
tiek van de burgerlijke ongehoorzaam
heid of wat er voor doorgaat zoveel kan
ten dat het goed zou zijn die dingen
weer eens goed op een rij te zetten.
Een tweede opmerking vooraf betreft
het ongelukkige feit dat diezelfde par
tijraad iets aardigs wilde doen voor de
voorzitter van het Haagse Ziekenfonds
Azivo, het PvdA-kamerlid Toussaint,
welk fonds weigerde de rijksdaalder ei
gen risico per recept te incasseren bij de
verzekerden, terwijl duidelijk was dat
dit fonds als puntje bij paaltje kwam de
omstreden wet toch zou uitvoeren De
indruk werd gewekt dat de partijraad ai
koos voor steun aan weigering oir. a; a-
genomen wetten uit te voeren, liet
klopje op de schout r en dr- bos rode
tulpen voor Toussaint leken nu vage
voortekenen van een op drift rakende
Pw»4
In dit artikel wil ik ingaan op een twee
tal vragen.
Waarom leeft in de PvdA het probleem
van burgerlijke en bestuurlijke onge
hoorzaamheid sterker dan in andere
partijen?
Zijn er voor de PvdA ook onaantastba
re grenzen?
Waarom in de PvdA deze discussie?
Bij traditie is de PvdA. en nog vroeger
de SDAP, de politieke beweging die op
komt. voor de rechten van de grote
groep niet-hebbers, voor de bezitlozen,
de miljoenen mensen die kwetsbaar
zijn in hun inkomen, de mensen die als
geen anderen de risico's lopen verma
len te worden in het economische pro
ces. Vanuit verzet tegen een maat
schappij-structuur die hen klein en
machteloos probeert te houden vormen
zij een politieke beweging die hoop
moet bieden op een andere toekomst.
Tevens wordt een maatschappelijke or
ganisatie opgezet, de vakbeweging, die
in de arbeid moet opkomen voor de be
langen en rechten. De geschiedenis van
zowel de politieke als maatschappelijk
organisatie is altijd doortrokken ge
weest van discussie over de vormen en
grenzen van verzet, de middelen om
recht te krijgen. De uiteindelijke keuze
voor de parlementaire democratie is
vooral daarom een moeilijke gweest
omdat voor de beginselen van de
rechtsstaat moest worden gekozen on
der omstandigheden dat in het parle
ment nog geen vuist kon worden ge
maakt. en de samenleving gekenmerkt
werd door de overheersende invloed en
macht van het kapitaal. Desondanks
werd begonnen aan dat grote avontuur
de mensen tc leren denken en handelen
in termen van een parlemantair demo
cratisch stelsel; aan de opbouw van
macht in het parlement en daarbuiten
van een sterke tegenmacht tegen het
georganiseerde kapitaal. Wie nu het re
sultaat beziet moet vaststellen dat die
beweging, de sociaal-democratie, een
stevige politieke macht heeft opge
bouwd en dat de vakbeweging is uitge
groeid tot een machtig instrument van
de georganiseerde werknemers. Wat
niet wezenlijk is veranderd zijn de
grondslagen van onze economische or
deen he t feit dat nog steeds een rechtse
meerderheid het land kan besturen.
spiraal
Waartoe die beide gegevens leiden er
varen weer miljoenen mensen aan den
lijve. In een fantastisch neergaande
spiraal wordt werkgelegenheid afge-
hroken, worden voorzieningen aange
tast, groeit de werkloosheid naar een
miljoen mensen en groeit een genera
tie op waarvan velen zich niet thuis
voelen in deze samenleving en geen
verantwoordelijkheid wensen te ne
men voor deze maatschappelijke orde
en het beleid dat door de overheden
wordt gevoerd. Natuurlijk ziet de
PvdA dat veel mensen voor wie zij al
tijd is opgekomen zich machteloos
voelen. Een feit is dat die machteloos
heid, als zij niet wordt omgezet in actie
die tot verandering kan leiden, gaat
leiden tot apathie, danwel tot verzet
dat niet meer is dal de uitlaatklep voor
woede, uiteindelijk uitmondend in
chaos.
De keuze waarvoor de PvdA staat is óf
deze mensen in de kou laten staan, öf
met hen zoeken naar mogelijkheden
politiek richting te geven aan hun op
vattingen en verzet. Voor die keuze
staande kan en zal de PvdA zich niet
losmaken van haar wortels, en de
grondslagen van de parlementaire de
mocratie niet verlaten.
Dat wil zeggen de maatschappelijke ac
tie. voor zover die doelstellingen tot ïn-
zet hei 'ff ',vs rmee de PvdA het eens is,
ondersteunen en versterken, maar uit
eindelijk richten op de overheid; rege
ring en parlement.. Hel eindresultaat
van dat proces van verzeiactie en poli
tieke besluitvorming moet worden aan
vaard, ook als geen resultaat is ge
boekt.
Dat voorop stellen en steeds weer uit
leggen aan mensen die teleurgesteld
worden versterkt in hun gevoelens van
onmacht is de verantwoordelijkheid
van de PvdA. Het is de verantwoorde
lijkheid van de regering en van alle frac
ties in het parlement om beleid te voe
ren dat niet permanent en heftig afwijkt
van wat grote groepen als redelijk erva
ren, En laat nog eens gezegd zijn dat de
meeste mensen met beide benen op de
grond staan en bereid zijn in veel op
zichten bij te dragen aan noodzakelijke
maatregelen. Laat tevens nog eens wor
den gezegd dat de PvdA haar program
ma en opvattingen niet oprekt omdat
sommige groepen op haar een beroep
doen om steun te geven gan verzet en
actie. Het enige uitgangspunt voor het
PvdA-beleid is dat geheel van eigen op
vattingen en programma's dat zo goed
mogelijk door de kiezers is beoordeeld
en waaraan de PvdA haar positie in het
parlement ontleent.
grenzen
Maatschappelijk verzet tegen over
heidsbeleid is geen vraagstuk dat niet
alleen de PvdA zou moeten beroeren,
ook niet als het verzet gedragen wordt
door juist een deel van de traditionele
PvdA-aanhang. Immers, in de huidige
situatie wordt dat verzet ook gesteund
door relatief veel CDA en WD-kiezers.
Maar belangrijker is dat als een funda
mentele discussie ontbrandt over de
beperkingen en grenzen van de parle
mentaire democratie, CDA en WD zich
niet kunnen terugtrekken in de ivoren
torens van gesanctioneerde macht van
de parlementaire meerderheid, die na
verkiezingen niet meer behoeft te luis
teren naar wat er in de samenleving
broeit en bloedt. Wat er gaande is zou
juist hen een zorg moeten zijn. Door
zich, beschuldigend naar de PvdA wij
zend. af te wenden van de discussie m
de samenleving versterken zij gevoe
lens van onmacht en frustratie en be
dreigen daarmee meer de grenslagen
van onze democratie dan zij die probe
ren groepen die dreigen af te haken
weer aansluiting en perspectief te bie
den,
De PvdA heeft aan mensen die door
overheidsbeleid in de problemen zitten
veel uit te leggen. Bijvoorbeeld hoe wij
vanuit ons programma, met parlemen
taire middelen, in coalitie met andere
partijen een ander, rechtvaardiger en
hoop biedend beleid denken te ontwik
kelen. Dat is niet altijd eenvoudig.
Maar nog moeilijker is uit te leggen
waarom socialistische gemeente- of
provinciebestuurders precies zitten te
doen wat zij de centrale overheid ver
wijten.
Lagere overheden zijn veelal belast met
de uitvoering van beslissingen van het
rijk. De ruimte om het binnen een ge
meente heel anders te doen is klein of
meestal niet aanwezig. In die ervaring
dringt zich de vraag op van de bestuur
lijke ongehoorzaamheid. Moet een ge
meentebestuur klakkeloos uitoveren
hetgeen door regering en parlement is
beslist?
Of mogen zij onder omstandigheden
weigeren, eventueel alternatieven zoe
ken en die uitvoeren?
Dat het juist PvdA-bestuurders zijn die
met dit vraagstuk worstelen ligt voor
de hand. Maar het probleem is voor
CDA- en W'D-wethouders en -burge
meesters niet veel geringer. Ik ken geen
voorbeeld van echte ongehoorzaam
heid van een gemeentebestuur als het
gaat om de uitvoering van beleid van
het rijk. Zo'n voorbeeld zal ook niet snel
zijn te ontwaren, want al die gemeente
bestuurders zullen het eens zijn over de
uiteindelijke conclusie, besluiten van
het parlement moeten worden uitge
voerd. Maar met grote inventiviteit zul
len bestuurders van lagere overheden
zoeken naar gaatjes in de wet, bestuur
lijke trucs, camouflage en noem maar
op, om hun burgers te vrijwaren van in
hun ogen niet aanvaardbare besluiten.
Als de PvdA wil studeren od meer mo
gelijkheden voor die bestuurders, dan
kan het niet gaan over de betekenis van
besluiten van het parlement, maar
meer om het vinden van wegen om -
binnen de wet - de uitvoering ervan te
vermenselijken, danwel te vertragen.
eeuwenoud
In mijn beschouwing heb ik tot nu het
begrip 'burgerlijke ongehoorzaam
heid' kunnen vermijden. Mijn opmer
kingen hadden betrekking op een com
plex van acties tegen overheidsbeleid,
terwijl burgerlijke ongehoorzaamheid
een beperkte categorie betreft, waar
bij zowel oorzaak, doel als de middelen
aan specifieke kenmerken moeten vol
doen. De meeste wetsovertredingen
zijn geen uitdrukking van burgerlijke
ongehoorzaamheid, maar een collec
tieve actie om een bedrijf fe bezetten,
of een heffing niet te betalen is behalve
een overtreding van de wet óók een
vorm van burgerlijke ongehoorzaam
heid.
In dit artikel kan ik dat niet uitwerken.
Mijn indruk is echter dat weliswaar de
definitie van burgerlijke ongehoor
zaamheid verfijning krijgt in de loop
van de tijd, maar er overigens sprake is
van een al eeuwenoud verschijnsel
waarmee overheden hebben te leven.
Politieke partijen moeten het zich niet
tot taak rekenen acties van burgerlijke
ongehoorzaamheid op te roepen of te
entameren. Het zijn per definitie acties
van burgers; de politiek moet er goed
acht op slaan en beoordelen als bewijs
van verschuivingen in het rechtsbesef
bij burgers. De wetgever, regering en
parlement, heeft het al moeilijk genoeg
om dit soort verschuivingen te waarde
ren, en uiteindelijk neer te leggen in
nieuwe wetgeving, dan dat het ook nog
te doen krijgt met politieke partijen die
hun politiek gelijk bewezen willen zien
middels door henzelf opgeroepen onge
hoorzaamheid.
Burgerlijke ongehoorzaamheid is geen
alternatief voor ons stelsel van paj
mentaire besluitvorming. Als 'req
van burgers - mits zij ook vervolging
straf op de wetsovertreding aanval
den - is het een aspect van een leveii
en veelzijdige democratie, en die 1)
een stootje verdragen.
Samenvattend wil ik het volgende 1
merken:
De nieuwe discussie over maatscl
pelijke actie en burgerlijke ongehi
zaamheid zou niet alleen binnenj
PvdA moéten worden gevoerd. De
cussie vindt haar aanleiding in brt
verspreid verzet tegen overheidsm^
regelen, en zeker die aanleiding
voor CDA en VVD reden moeten i
zich er met ernst en zorg mee bezig
houden.
De PvdA is vanuit haar vertrouwens
sitie bij miljoenen mensen verplicht
het uiterste te gaan in het vinden
mogelijkheden onrechtvaardige mi
regelen ongedaan te maken, sociale
volgen voor mensen te verlichten en
aanvaardbare beslissingen te vooi
men. Tegelijkertijd is de PvdA aan lij
geschiedenis verplicht een rechte lijj
blijven aanhouden en de uitkomS
van parlementaire besluitvorming)
bindend te aanvaarden.
Onze democratie verdraagt mé
schappelijke actie en burgerlijke ori
hoorzaamheid. Zij beproeven de dei
cratie, maar ondermijnen haar niet.)
dermijnend voor de democratie zouj
als de politiek passief zou aanvaar!
dat miljoenen mensen zich steeds B
der herkennen in het overheidsbe)
op hoofdpunten.
Het draagvlak voor de politieke bei
singen zou versmallen en de verleid
om met ondemocratische middl
veranderingen te bereiken zou voor
len te groot kunnen worden.
Dèt te voorkomen is de inzet van I
cussie binnen de Partij van de Ara
en dat zou ook anderen tot bezinninf
het beleid moeten inspireren.