BONDSDAG
van der stoel
discussie 'samen op weg' pas begonnen
kernwapens hoofdthema in
westduitse verkiezingsstrijd
NIET ONDER ALLE
OMSTANDIGHEDEN TEGEN
NIEUWE RAKETTEN
VRIJDAG 28 JANUARI 1983
PZC/opinie en achtergrond
(Door Hans Amesz
Nog onlangs verklaarden alle in de Bondsdag zittende politieke partijen min of meer plechtig
dat zij geen 'rakettenverkiezingsstrijd' wilden voeren. Het vraagstuk van de middellange
afstandsraketten is, zo werd verzekerd, te ingewikkeld om op een oppervlakkige manier behan
deld te worden. Kwesties van leven en dood zijn veel te belangrijk om alleen maar over gelaten te
worden aan politici, die om de gunst van de kiezers vechten.
Inmiddels doen politici van de verschil
lende partijen niet veel anders dan el
kaar over en weer beschuldigen over
hun houding ten opzichte van de ont
wapening. Als de verkiezingscampagne
zo verder gaat. krygen de verbaasde
burgers vooral een vuurwerk van raket
ten en kernkoppen, compleet met kna
leffecten. gepresenteerd.
Op zijn eerste echte verkiezingsbijeen
komst na zijn officiële benoeming tot
kandidaat-kanselier von de SPD, zei
Hans-Jochen Vogel deze week in de
Stadthalle van Bad-Godesberg: „Ik wil
de toestemming, ja, de opdracht van de
kiezers hebben, er alles aan te doen dat
een stationering van Amerikaanse mid
dellange afstandsraketten in West-Eu
ropa wordt verhinderd".
Hoewel Vogel het in Bad-Godesberg
niet zo onomwonden uitdrukte als op
het verkiezingscongres van de SPD in
Dortmund, liet hij op zijn minst door
schemeren dat CDU-bondskanselier
Helmut Kohl er op zijn beurt op uit is de
toestemming van de kiezers te krijgen
om de middellange afstandsraketten
juist wel te plaatsen. Met andere woor
den, de lijsttrekker van de SPD-opposi-
tie wil op een subtiele doen geloven dat
de CDU-CSU in feite een vereniging van
'raketten-fetisjisten' is.
De CDU-CSU heeft de uitlatingen van
Vogel een "welbewuste misleiding' van
de kiezers gnnoemd en de kandidaat
kanselier van de SPD tegelijkertijd om
schreven als een 'risico voor de veilig
heid van ons land'. De SPD zou de
Bondsrepubliek uit willen leveren aan
Moskou en volledig afstand nemen van
de koers die eens door ex-bondskanse
lier Helmut Schmidt werd gevaren.
Het punt waar alles om draait zijn de
ontwapeningsonderhandelingen tus
sen de Verenigde Staten en de Sowjet-
Unle in Genève. En wel wat het uitein
delijke doel van die onderhandelingen
moet zijn. Iedereen in de Bondsrepu
bliek zou het uiteraard het allerbeste
vinden als alle raketten verdwijnen.
Maar dat is natuurlijk slechts een vro
me wens. Dus wat dan?
De Bondsregering heeft vroeger altijd
verkondigd dat vastgehouden moest
worden aan de zogenaamde nuloplos
sing. Afzien dus van stationering van
Amerikaanse middellange afstandsra
ketten in West- Europa op voorwaarde
dat de Sowjet-Unie al haar raketten
van het SS- type vernietigt. Moskou
voelt daar niets voor. De Russische mi
nister van buitenlandse zaken, Andrei
Gromiko noemde het onlangs bij zijn
bezoek aan Bonn 'volledig onaan
vaardbaar", omdat dan het Ameri
kaanse overwicht een feit zou zijn. is er
in de houding van de regeringspartij in
West-Duitsland een lichte verschui
ving gekomen. Er wordt nu openlijk
gepraat over de mogelijkheid van zo
genaamde tussenoplossingen.
Die komen erop neer dat de Russen een
aanzienlijk deel van hun middellange
afstandsraketten 'afbouwen' terwijl de
Amerikanen maar voor een kleiner deel
dan aanvankelijk viahetNAVO-besluit
van december 1979 was overeengeko
men, 'nabewapenen', met een systeem
dat de heren in het Kremlin wat minder
kopzorgen bereidt. De SPD bestrijdt
vooralsnog dat bondskanselier Helmut
Kohl ook echt van de nuloplossing af
stand wil nemen.
Daardoor zou de Westduitse regerings
chef in feite de onderhandelingen in Ge
nève blokkeren, omdat de Amerikanen
er vanuit kunnen gaan dat het misluk
ken van de onderhandelingen dan toch
leidt tot plaatsing van middellange af
standsraketten in West-Europa, al
thans in het belangrijkste 'plaatsings-
land', de Bondsrepubliek Duitsland.
Dat is koren op de verkiezingsmolen
van de sociaal-democraten, want die
weten heel goed dat een meerderheid
van de Duitse bevolking niets van
atoomraketten in eigen land moeten
hebben.
'pikant'
De huidige 'rakettenstrijd' in West-
Duitsland is nog pikanter geworden
omdat ook de chef van de Vrijstaat
Beieren en CSU-voorzitter, Franz Josef
Strauss, zich erin heeft gemengd. Die
zei een paar dagen geleden dat de
nuloplossing een 'illusie en onzin' is.
Dezelfde oplossing die toch door de
Amerikaanse president Reagan des
tijds onder groot applaus van de CDU-
CSU in discussie werd gebracht.
Strauss doet het nu voorkomen alsof
ex-kanselier Schmidt en de vroegere
en huidige minister van buitenlandse
zaken Genscher Ronald Reagan deze
gedachte hebben aangepraat.
Maar Genscher sprak al over 'tussen
oplossingen' in Genève toen Strauss
nog zweeg. En Strauss zei ook niets
toen bondskanselier Kohl zijn minister
van buitenlandse zaken terugfloot om
samen met minister van defensie Woer-
ner in het openbaar verklaren dat de
nuloplossing wel moest gelden. Strijd
en verwarring alom: SPD-lijsttrekker
Vogel schiet op bondskanselier Kohl en
bevindt zich daarbij in het merkwaardi
ge gezelschap van Kohls partijvriend
Strauss.
Op zijn beurt beweert Strauss dat de
SPD een partij van 'dromers' is. En kan
didaat-kanselier Vogel vindt weer dat
Strauss aan 'volksbedrog' doet en ver
denkt hem ervan dat hu, zonder de on
derhandelingen in Genève af te wach
ten, nu al met de uitvoering van het
NAVO-besluit ter modernisering en
stationering van middellange afstands
raketten in West-Europa wil beginnen.
Bij dit alles komt een bijna pijnlijke
buitenlandse invloed op de Duitse ver
kiezingscampagne. De socialist Mitter
rand is kroongetuige van de conserva-
tief-liberale Bondsregering voor een
overtuigend standpunt inzake de bewa
pening van het Westen. Van het bezoek
van de Amerikaanse vice-president
Bush aan onder andere West-Duitsland
hoopt de regering-Kohl steun in de ver
kiezingsstrijd te krijgen.
Het lijkt alsof het gaat om vragen als:
wie staat meer achter Amerika, wie
moet op 6 maart worden gekozen om
Washington gunstig te stemmen?
(Door Ruud Kreutzer
Een korte mededeling van premier Lubbers afgelopen vrijdag betekende
voor mr. Max van der Stoel het einde van een maandenlange periode,
waarin het soms leek of iedereen in de weer was om de oud-minister aan een
passende internationale werkkring te helpen. Van der Stoel (58) is dan ook
zichtbaar verheugd, dat hij Nederland binnenkort in de Verenigde Naties
mag gaan vertegenwoordigen, in weerwil van alle geharrewar en kritiek.
Onze nieuwe man in New York is een
socialist, die dat nooit heeft verzwe
gen. Komt het niet een beetje vreemd
over. dat juist een PvdA-man het be
leid van een CDA-WD kabinet moet
gaan verkopen voor de wereldarena
van de Verenigde Naties? Van der
Stoel: „Als ik zou verwachten dat het
regeringsbeleid vaak tegen mijn ei
gen overtuiging zou ingaan, zou ik
het niet doen. Maar er is een grote
mate van continuiteit in de buiten
landse politiek van de opeenvolgen
de regeringen. Ik geloof dus niet dat
dat een probleem zal zijn".
- Onlangs was het parlement in de
ban van de 'freeze-resolutie' in de
Verenigde Naties een oproep aan de
supermachten om hun kernwape
narsenalen onmiddelijk te bevrie
zen). De debatten daarover toonden
een duidelijke kloof tussen de rege
ringspartijen en de PvdA. Voorziet u
daar geen moeilijkheden?
Omslachtig beredeneert Van der
Stoel hoe 'logisch' de conclusie van
de PvdA-fractie was. om voor zo'n
'freeze' te zijn. Maar 'zelf behoor ik
niet tot de mensen die vinden dat je
onder alle omstandigheden nee moet
laten klinken ten aanzien van de
plaatsing van nieuwe Pershings en
kruisraketten'. Er zijn nogal wat 'als-
en', maar toch, Van der Stoel sluit de
modernisering niet uit, in tegenstel
ling tot zijn partij.
Een akkoord in Genève, waar de
Sowjet-Unie en Amerika praten over
de middellange afstandsraketten in
Europa, is voor Van der Stoel niet
uitgesloten. „Er zijn altijd idealere
oplossingen te bedenken. Het zou
prachtig zijn als beide partijen nog
veel radicaler terug zouden gaan.
Maar als de keus is tussen een ak
koord in Genève dat een verminde
ring aan weerszijden laat zien, of alle
remmen los in de bewapeningsrace,
dan lijkt me dat niet moeilijk. Boven
dien zou een dergelijk akkoord het
klimaat tussen Oost en West sterk
verbeteren, en daarmee de kans ver
groten op verdere akkoorden".
scoren
- Uit de recente debatten over de be
groting van minister Van den Broek
valt op te maken dat er een meer rea
listische wind door het misterie gaat
waaien. Nederland zal bijvoorbeeld
minder solistisch gaan optreden.
„Ik weet niet of dat nu zo'n verande
ring is. Ik heb het zelf als minister ook
nooit zo gezocht in solo-optredens. Ik
vind het belangrijker dat je een fiks
aantal landen meekrijgt voor zestig
of tachtig procent van je opvattin
gen, dan dat je in je eentje honderd
procent je eigen standpunt verkon
digt. Dat laatste is alleen getuigen en
weinig scoren".
De benoeming (juister is voordracht,
want formeel moet de Koninigin nog
haar handtekening zetten) is niet
zonder voorgeschiedenis. In 'kringen
van de WD', zoals dat veilig heeft,
bestonden nogal wat reserves tegen
de wens van minister Van den Broek
om zijn voorganger op een van de be
langrijkste diplomatieke posten te
'parachuteren'.
Van der Stoel haalt minzaam de
schouders op. „Ik heb daar met lichte
verbazing kennis van genomen. Tij
dens de laatste behandeling van de
begroting die ik gedaan heb, in fe-
horen verluiden. Via de geëigende
kanalen, en ook persoonlijk".
parachutist
bruari vorig jaar, heb ik weinig kri
tiek van de WD ondervonden. Dus
het is wat merkwaardig, dat gesteun
geklaag nu. En ik weet zeker dat het
niet de hele WD is. die er zo over
dacht".
amerika
'Bepaald onjuist' noemt Van der
Stoel het verwij t dat de betrekkingen
met de VS in de acht maanden van
het kabinet Van Agt II zijn verslech
terd. „Ik had een uitstekende ver
standhouding met minister Haig en
onderminister Eagleburger. Natuur
lijk waren en duidelijke meningsver
schillen ovet Midden-Amerika, El
Salvador, die werden ook wederzijds
erkend. Aan de andere kant zijn er in
die acht maanden ook een aantal po
sitieve dingen gebeurd. Zoals onze
actieve deelname aan de vredes
macht in de Sinai, en de diplomatie
ke voorbereiding daarvan, waarover
Washington zeer te spreken was. Een
ander voorbeeld is de Spaanse toe
treding tot de NAVO". Dat laatste
overigens tegen de wens de PvdA-
fractie in, ook iets dat „niet bepaald
duidt op een slaafse volgzaamheid
ten opzichte van de partij".
- Als de betrekkingen met de VS niet
verslechterd zijn onder uw minister
schap, waarom heeft Washington
dan uw benoeming tot Hoge Commis
saris voor de vluchtelingen geblok
keerd?
„De Amerikanen hebben gekozen
voor de Deen Poul Hartling, de zit
tende Hoge Commissaris. Ze hebben
niet tegen mij gekozen, naar ik heb
De Vereniging voor de Buitenlandse
Dienst, die de diplomaten in het bui
tenland verenigt, heeft een kritische
noot laten horen over de voordracht
van oud-minister Van der Stoel. In
een verklaring wordt dat besluit 'be
treurd'. omdat men het droppen van
'parachutisten' van buiten de diplo
matieke dienst niet in het 'landsbe
lang' acht. Voor Van der Stoel kan
het de feestvreugde niet drukken.
Hoewel ook hij vindt dat het een uit-
zondering moet blijven, en dat de
buitenlandse dienst niet gepoliti
seerd moet worden.
„Als minister heb ik bij benoemingen
nooit gekeken naar de politieke klem-
van kandidaten. Als er een betere ba
lans (in de politieke samenstelling
van het diplomatencorps -red.) moet
komen, bijvoorbeeld dat meer socia
listen in de buitenlandse dienst ko
men, dan moet de PvdA meer men
sen aanmoedigen een diplomatieke
carrière te kiezen. Maar niet langs de
weg van politieke benoemingen, zo
als dat gaat bij burgemeesterspos
ten".
- Kan Nederland veel betekenen als
lid van de Veiligheidsraad?
„Toen Nederland in 1965-66 voor het
laatst in de Veiligheidsraad zat, ik
was toen staatsecretaris voor NAVO
en VN-zaken, brak er een gewapend
conflict uit tussen India en Pakistan.
Nederland heeft toen een belangrijke
rol gespeeld bij het vinden van een
formule voor een wapenstilstand".
„Nederland is altijd een van de ac
tiefste leden geweest van de Ver
enigde Naties. Natuurlijk, het werk
kent ook zijn frustraties, wanneer
oplossingen onbereikbaar zijn.
Maar als de VN er niet was, dan
moest het worden uitgevonden".
Van der Stoel
De Samen op Wcg-beweging van de
Nederlandse hervormde kerk en de
gereformeerde kerken in Nederland
beleeft op dit moment boeiende tijden.
Uit verschillende hoeken komen de
stemmen op die reageren op de geza
menlijke vergadering van de synoden
van de beide kerken - met een naar
woord (maar wie weet een beter) com
bisynode genaamd.
Zoals bekend mag worden veronder
steld besloot de combisynode in no
vember 1982 in te stemmen met de
voorstellen van de Raad van Deputa-
ten om in 1986 uit te spreken dat de
beide kerken zich in staat van hereni
ging zouden bevinden. Formeel is het
zo dat de hervormde synode de beslui
ten van november nog moet bekrachti
gen in de vergadering van maart, om
dat de combisynode geen bindende be
sluiten kan nemen. De synode van de
gereformeerde kerken bekrachtigde de
besluiten reeds in haar vergadering van
november. De besluiten op de genoem
de combisynode kwamen tot stand in
een merkwaardige psychologische
sfeer. Het hervormd moderamen advi
seerde bij het begin van de vergadering
de tijdsdruk uit de voorstellen te halen
omdat het graag de gehele hervormde
kerk mee wilde nemen in het gebeui en
van de hereniging. Het voorstel sloeg
als een bom in, felle emoties kwamen
los. De hervormden keerden zich tegen
het eigen moderamen, terwijl de gere
formeerden toekeken hoe de hervorm
den in eigen huis aan het bakkeleien
sloegen.
tijdstip
Over het tijdstip waarop het hervormd
moderamen met zijn voorstel kwam,
kan men natuurlijk van mening ver
schillen. Over de bedoeling komen nu
echter de stemmen in de kerkelijke pers
pas goed op gang. En ik aarzel niet om
te zeggen dat de inhoudelijke discussie
rond Samen op Weg door deze interven
tie van het hervormd moderamen een
stuk interessanter geworden is. De se
cretaris-generaal van de hervormde
kerk, dr R. J. Mooi introduceerde in zijn
toelichting bij de voorstellen van het
moderamen een begrip dat sindsdien
de discussie is gaan beheersen: „het
hervormd kerkgevoel". In dat begrip
poogde hij samen te vatten het geheel
van kerkelijk beleven zoals dat in de
geschiedenis van de hervormde kerk is
aan te wijzen. Daarin is verdisconteerd
het geheel aan spanningen, stijl en spi
ritualiteit. waaraan de hervormde kerk
rijk is. Het is niet ir. de eerste plaats een
begripsmatige zaak, geen definitie over
de kerk. Het is ook geen uitwerking van
een begrip als identiteit. Het woord dat
Mooi gebruikte heeft een mystieke zijde
die niet over het hoofd gezien moet wor
den. Die mystieke zijde heeft te maken
met het beleven van de traditie, de sa
menhang waarin wij op dit moment in
de tijd staan. Naast het gebod voor dit
moment geldt de historische sfeer, het
besef van verbondenheid met het verle
den, de verantwoordelijkheid voor het
heden en het uitzicht naar de toekomst
die des Heren is. In het artikel in de
kerkorde waarin de hervormde kerk
zichzelf beschrijft, vallen dan ook die
termen: in gemeenschap met de belij
denis van de vader en (het onopgeefba-
re van de reformatie) verantwoordelijk
voor het heden (in een voortdurend zoe
ken naar hoe nu moet worden beleden),
zich uitstrekkende naar de toekomst
des Heren (hoe ziet de kerk eruit die wij
mogen worden?).
gevoel
Van gereformeerde zijde komt prof. dr.
Hart veldt in het geweer in een artikel
in het Centraal Weekblad van begin ja
nuari. Hij vraagt door naar de notie
gevoel. Immers gevoel is de achterlig
gende grond voor de argumenten, die
mensen hanteren, Wat is dan het bijna
niet zegbare? Hij stelt de vraag aan de
hervormden of niet beter gesproken
kan worden over inspiratie, de bezie
ling van Godswege bij de keuze in deze
tijd. Kan niet gesproken worden over
een inspiratie waarin beide kerken de-
Jen? Met andere woorden: naast de sa
menhang met het verleden, de mystie
ke notie rond de kerk, is er toch ook het
voor nu geldende profetische woord
van de Heer? En direkt zitten wij dan
in de gesprekken over de continuiteit
en de discontinuïteit in het handelen
van God. Breekt Hij zelf niet af wat Hij
heeft gebouwd? Ik vraag het maar met
een bang hart luisterend naar bijvoor
beeld Jeremia 45.
Een geheel ander geluid komt uit de
mond van de Zaanse hervormde predi
kant A. Polhuis die een sterke verbon
denheid heeft met de uitlegkundige
stroming waarbinnen positie wordt ge
kozen vanuit een marxistische analyse
van de maatschappij. Polhuis verklaart
zich vierkant tegen Samen Weg omdat
hij meent dat een dergelijke beweging
niets wezenlijks heeft te bieden aan de
sten,Tién uit de kerken
armen en ontrechten. Niet principieel
kerk wil zijn vanuit de ogen van de
slachtoffers en blijft steken in een bur
gerlijk patroon van enerzijds ander
zijds, een kerkelijk CDA waarin de ech
te keuzen steeds ontlopen, of erger, ont
doken worden. Met rijn opmerkingen
plaatst Polhuis de discussie over het
kerkrijn in een veel breder kader, van
een interessant verschijnsel in Neder
land naar een mondiale bezinning over
wat kerk rijn mag heten. En ongetwij
feld zal daarover verder gepraat moe
ten worden wil het niet alleen maar een
onderonsje zijn bij de vaderlandse
haard.
De Gereformeerde Bond binnen de her
vormde kerk heeft zich publiekelijk uit
gesproken tegen de Samen op Weg-ge-
dachte. De bezwaren die leven zijn: de
gereformeerden leven niet meer vanuit
de spanningen die het belijden van de
vaderen oproepen. Ik zeg het wat onge
nuanceerd maar daar komt het wel op
neer. In een artikel dat deze week in
Trouw verscheen van de hand van de
algemeen secretaris van de Gerefor
meerde Bond wordt dat heel helder en
terzake uit de doeken gedaan. De gere
formeerden zijn bij de Doleantie in 1886,
toen zij de vaderlandse kerk verlieten,
het pad op gegaan van op rijn minst de
suggestie: wij rijn een gezonde kerk met
de gezonde belijdenis. Met een kerkelij
ke cultuur die dan ook zelfbewustheid
uitstraalde die soms wordt ervaren als
triomfantelijkheid, het zo goed weten.
Wat de gereformeerden vergeten rijn is:
te blijven lijden aan de worsteling om
het belijden in die samenhang van
verleden, heden en toekomst. En vanuit
de amputatie van het zieke lichaam, in
het besef van zelf gezond te rijn, is het
verschrikkelijk moeilijk om weer één te
worden met dat zieke lichaam. Het ge
reformeerde kerkelijk leven heeft zich
in eigen wetmatigheid ontwikkeld, los
van de wortels van de beslissingen die
in de Reformatie zijn gevallen. Gezegd
moet worden dat in dat artikel van der
Graaf zeer openhartig zegt waar het
volgens de Gereformeerde Bond op
staat. En met belangstelling volg ik het
gesprek dat nu zal moeten gaan over de
konsekwenties van afscheiding waarbij
plotseling een geweldige oecumenische
dimensie aan het licht komt. Want hoe
ligt het dan bij de Reformatie? Het ge
sprek met Rome zal aan spanning win
nen.
eenheid
In woord en Dienst, het blad voor
ambtsdragers in de hervormde kerk,
maakte de oud perspredikant van de
hervormde kerk. L. H. Ruitenberg een
aantal behartigenswaardige opmerkin
gen over wat de combisynode had uit
gericht. Hij vraagt wat de notie 'een
heid' inhoudt. Stevent men direct af op
een organisatorisch denken en organi
satorische kaders? Het lijkt bij de be
sluiten van de combisynode wel in die
richting te gaan. En, voeg ik er vanuit
eigen waarneming aan toe. dat is met
name het geval wanneer economische
motieven gaan meespelen in het ge
heel: wanneer geldgebrek kerken of ge
meenten dwingen om samen te gaan.
Ruitenberg pleit ervoor om over één
zijn te spreken. Dat is een mystiek be
grip en is veel omvattender dan een or
ganisatorische structuur. Ik moet be
kennen dat ik mij in de beschouwingen
van Ruitenberg zeer wel kan vinden:
één zijn is iets wat gevonden wordt, als
geschenk, verrassing. Je kunt vechten
om de voorwaarden voor dat één zijn te
scheppen, maar het eigenlijke komt als
toegift. Die voorwaarden hebben te ma
ken met zelfonderzoek, gevoelig reage
ren op wat de ander zegt, doet. mogelijk
heeft bedoelen te zeggen of te doen. Dat
vraagt tijd, de tijd van vervreemd rijn
werkelijk te doorlijden. Dat vraagt tijd
en geduld om te wachten in waakzaam
heid tegenover jezelf en tegenover de
ander. Dat verduren van de pijn ver
draagt zich niet met een afspraak op
die en die tijd, in 1986, moet het afgelo
pen zijn. Dan zijn wij één. Dit mystieke
aspekt, waarin de psychologische en so
ciologische factoren (stijl en spirituali
teit!) voluit meedoen zal mijns inziens
de komende tijd de gesprekken op
plaatselijk vlak moeten beheersen. Dat
kan veel pijn opleveren. En wij zullen
ons moeten wapenen tegen twee fru
straties: dat het te langzaam gaat of dat
het te vlug gaat. Het samengaan van
kerken heeft zijn eigen tempo, eigen
tijdsbeleven. Het heeft te maken, als
dat woord toch moet vallen met 'identi
teit'. Maar dan verstaan als een dyna
misch begrip. Als het verhaal van wor
den in plaats van zjjn.
Als het verhaal van een geschiedenis
waarin God ons oproept en daarmee
een plaats geeft. Naar die stem in het
gebeuren zijn wij ook binnen Samen
op Weg op zoek. En ik ben ervan over
tuigd dat Hij gehoord zal worden. Al
leen: niet op een vastgesteld tijdstip.
En niet in een kerkelijk onderonsje
maar in voluit oecumenische dimen-
