MONOPOLY
"Het Fort"
EEN WIJK IN
HAAR NADAGEN
het moet er
- vroeger -
goed wonen
geweest zijn
PZC/varia 11
VRIJDAG 21 JANUARI 1983
pons was nihil. Opbouwwerker Bertus
van Loon: „De bewoners zijn apatisch
geworden. Ze redeneren: 'we kunnen
dan wel vergaderen en na afloop tot de
conclusie komen dat de koffie erg lek
ker was. maar wat schieten we er verder
mee op'. In de wijk heerst een mentali
teit van: 't zal mijn tijd wel duren. Ieder
een wacht zijn kans af om weg te gaan".
BERLAGESTRAAT 33. Mevrouw A.
Scheepers, één van de weinigen die nog
actief is in het bewonerscomité. Ze
heeft een alarminstallatie laten aan
brengen. Om te voorkomen 'dat de boel
wordt leeggejat'. Ze vertelt. Over
brandstichtingen, intimidatiepraktij
ken van sommige krakers, vechtpartij
en met heroïnehandelaren. „Hoeveel
gesprekken zijn er niet met de burge
meester geweest, hoeveel met Fortress
- het helpt allemaal niks. Is het dan zo
gek dat de bewoners gaan denken, krijg
nou allemaal de klere. Ik begin er zelf zo
langzamerhand ook zo over te denken,
ik ben het strontbeu. Je zit gewoon voor
joker. D'r is niemand die ene donder
voor ons doet".
Barricaderen
Rond de vijftig van de ruim tweehon
derd Fort-woningen staan leeg. For
tress heeft ze dichtgespijkerd om te
voorkomen dat ze gekraakt worden.
En waar Fortress iets te lang wachtte
met het barricaderen, troffen buurtbe
woners hun eigen maatregelen - ze
sloopten (zo willen de verhalen) het sa
nitair en de leidingen om de huizen on
bewoonbaar te maken voor eventuele
toekomstige krakers.
JACOB VAN CAMPÉNSTRAAT 22. Je
moet ze met een lantaarntje zoeken,
maar ze zijn er wel, Fort-bewoners die
ondanks alles redelijk content zijn. Zo
als Hans van der Staat (26). Samen met
zijn Spaanse vrouw en hun baby van
een halfjaar woont hij sinds een jaar op
Het Fort. Hij kraakte er een huis om pas
daarna eens over een huurcontract na
te denken. „Ik moest snel een woning
hebben. We zaten eerst in Spanje. Maar
omdat er een baby op komst was, leek
het ons verstandiger naar Nederland te
komen - meer zekerheid voor het kind.
Ik had een vriend op Het Fort en die*zei:
er staat een huis leeg. gauw er in, anders
wordthet vernield". Hans van der Staat
is gauw tevreden, zelfs op Het Fort. Niet
zo'n wonder, want hij is weinig luxe ge
wend. Hij werd geboren in Indonesië,
bracht zijn jeugd door in Equador en
Martinique. „Daar ging ik met mensen
om die helemaal niets hadden. En als je
dat vergelijkt met wat we hier hebben,
dan zitten we natuurlijk ideaal
Huuropdrijving. Het woord is al eerder
gevallen. De huren varieren van twee
honderd tot ruim dnehonderdvijftig
gulden. Nieuwe huurders moeten door
gaans aanmerkelijk meer betalen dan
de 'oude' Fort-bewoners. Volgens op
bouwwerker Van Loon is de gemeente
Vlissingen daar mede schuldig aan.
„Veel huizen in de wijk worden gebruikt
voor het onderbrengen van sociale
dienst-gevallen. De sociale dienst heeft
de hogere altijd probleemloos betaald.
En dat sterkte Fortress natuurlijk in
haar beleid".
CUYPERSSTRAAT 37. Daar wonen
meneer en mevrouw Honders. Maar
voor hoe lang nog. Als het aan hen ligt,
rijdt morgen de verhuiswagen voor.
Dne jaar geleden verruilden ze Utrecht
voor Vlissingen. Hadden ze het maar
nooit gedaan. Mevrouw Honders lucht
haar gemoed: „Het is hier net een afge
brand dorp. een teringtroep, een a-so
ciale zooi".
..Wij willen kost wat kost zorgen dat de
kwaliteit van de woningen weer in orde
komt", zegt de wethouder. „Maar onze
middelen daarvoor zijn nul, wij zijn in
hoge mate afhankelijk van het rijk"
Al geruime tijd voert de gemeente Vlis
singen besprekingen met Fortress. Al
leen al voor de huizen op Het Fort wil de
belegger ongeveer 4,5 miljoen gulden in
de knip steken. Een vraagprijs, die de
gemeente nimmer op tafel zal leggen.
Hebben we het nog niet eens gehad over
de kosten die gemoeid zijn met een re
novatie van de wijk, ook daar is een be
drag met ettelijke nullen mee gemoeid.
Wisse: „Zelfs al zouden we er in slagen
de woningen voor een krats over te ne
men. dan nog zal het rijk met een aan
zienlijke bijdrage moeten komen om de
woningen te kunnen renoveren".
De onderhandelingen met Fortress
zijn in een doodlopend straatje terecht
gekomen. De wethouder heft de han
den ten hemel: „Ik kijk voortdurend
naar boven of ik Het Licht zie, maar ik
heb dat nog steeds niet kunnen ontdek
ken".
Foto's: Ruben Oreel
Speculatie
De huizen op Het Fort werden in de
jaren vijftig neergezet als huisvesting
voor werknemers van de Koninklijke
Maatschappij De Schelde in Vlissin
gen. De kalender stond op mei '78 toen
bekend werd dat de Maatschappij tot
exploitatie van onroerend goed
Scheldestad BV (een dochteronderne
ming van de KMS) plannen had de wo
ningen te verkopen. Want Rijn-Schel-
de-V'erolme, het concern waartoe de
KMS behoort, zat weer eens dringend
om geld verlegen. Het RSV-concern
moest zijn hele huizenbezit afstoten:
rond de drieduizend woningen, waar
van ruim vijfhonderd in Vlissingen.
Behalve om de huizen op Het Fort ging
het daarbij ook om (onder meer) een
flink complex huurwoningen in Oost-
Souburg.
Fortbewoonster. Ze woonde er geruime
tijd, tien jaar om precies te zijn. in het
zelfde portiek aan de Berlagestraat
waarop de deur van het gezin Sowka
uitkwam. Ze is opgelucht dat ze er weg
is. „Ach meneer, ik heb de meest vrese
lijke dingen gezien. Ik ben nogal eens
wakker 's nachts en dan ga ik in de ka
mer voor het raam zitten. En watje dan
zag - op een nacht werd een jongen op
gepakt door vier politie-agenten. En die
jongen maar gillen. Ik werd er beroerd
van. We hebben er altijd naar onze zin
gewoond, maar op dat moment hebben
mijn man en ik tegen elkaar gezegd: we
moeten hier weg"
Discriminatie - d'r is bijna memand op
Het Fort die er openlijk voor uit durft te
komen. Maar vanachter de vitrages
wordt nogal eens met modder gegooid
naar de Surinamers, naar de buitenlan
ders die zich in de leeggekomen huizen
vestigden. Of naar de krakers, die een
flink aantal woningen volledig hebben
uitgewoond. Opbouwwerker Bertus
van Loon: „Er is een groep krakers die
van huis naar huis trekt en een spoor
van vernielingen achterlaat. De kra
kers die zich gedragen als goede bewo
ners zijn helaas in de minderheid".
Sommige panden worden - zeggen de
wijkbewoners - door heroïnehandela
ren gebruikt als dealercentrum. De
buurtbewoners hebben nog nauwelijks
onderling contact. „We bemoeien ons
met niemand'klinkt het steeds maar
weer. De veel geroemde gezelligheid
van toen heeft plaats gemaakt voor een
alles overheersend gevoel van onbeha
gen.
In het voorjaar van '82 hield het bewo
nerscomité in Het Fort een enquête.
Het resulteerde in een ellenlange klach
tenlijst: klachten over vochtige muren
en plafonds, lekkage, tocht, kapotte ra
men en deuren, slechte riolering, scheu
ren in binnen- en buitenmuren, gebrek
kige sanitaire voorzieningen en ga zo
maar door. Slechts dertien van de vijf
enzestig ondervraagden noemden de
onderhoudstoestand van hun woning
goed. De overigen kwalificeerden de on
derhoudstoestand van matig tot zeer
slecht.
Noodverbandjes
Mogelijkheden om Fortress te dwingen
het onderhoud van de woningen wat se
rieuzer aan te pakken ontbreken. Wet
houder Wisse: „Dat is geprobeerd tot
aan de Raad van State toe. Het is geble
ken, dat dat niet mogelijk is". En de
gemeentebestuurders zelf - zij staan
vrijwel machteloos. Wisse: „Je kunt als
gemeente via noodverbandjes hier en
daar wel 's wat oplappen en proberen
om de kosten daarvan te verhalen op
Fortress, maar dan loop je achter de
feiten aan. Op zo'n manier worden de
woningen niet echt verbeterd. En het is
natuurlijk een onmogelijke zaak dat de
gemeente Vlissingen ten behoeve van
een slecht bij kas zittende huiseigenaar
het onderhoud voor haar rekening
neemt, dat zouden we helemaal niet
kunnen betalen. Nou, dat geeft meteen
de klemsituatie van dit moment aan.
Dus is het zaak dat wij in overleg met de
woningbouwverenigingen en het minis
terie van volkshuisvesting tot een aan
valsplan komen. En dat moet op korte
termijn gebeuren, anders zie ik het erg
somber in".
CUYPERSSTRAAT 81. Pakweg vijf
jaar geleden verhuisden Wim (26) en
Janny (25) Koppejan naar Het Fort,
toen nog een aantrekkelijke wijk. Nu
hebben ze spijt als haren op hun hoofd.
Ze komen met verhalen over de onleef
bare situatie, ongedierte, de geluid
soverlast veroorzaakt door popgroep
jes die leegstaande woningen gebrui
ken als oefenruimte. Het is dat ze voor
vele duizenden guldens in hun huis ver
timmerd hebben, anders waren ze al
lang vertrokken. De geboorte van hun
baby heeft de doorslag gegeven: nu
gaan ook zij er vandoor. Want, zegt
Wim: „Ik wil niet dat die kleine hier op
groeit".
De strijdbare houding van de Fort-be
woners van destijds is nagenoeg geheel
verdampt. Wat rest is een gevoel van
machteloosheid, berusting. Vrijwel nie
mand in de wijk die er nog in gelooft dat
de toestand op Het Fort binnen afzien
bare tijd zal verbeteren. Het actiecomi
té, dat zich in '78 (onder de paraplu van
het wijkcomité Bonendijcke) zo na
drukkelijk tegen de overname van Het
Fort door Fortress verzette, lijkt nog
slechts op papier te bestaan. De meeste
actievoerders van toen hebben öf hun
heil elders gezocht, öf ze hebben zich
gewonnen gegeven. Het is illustratief:
een week of wat geleden werd een voor
zichtige poging ondernomen de passie
ve houding van de Fort-bewoners te
doorbreken. Huis aan huis werden
pamfletten verspreid met een oproep
actief mee te werken aan de bestrijding
van de problemen in de wijk. De res
Soms, als mevrouw Van Rijssel (57) door de wijk loopt, wordt ze besprongen door een gevoel van
schaamte. Of als ze haar adres moet opgeven - ze geneert zich om te vertellen dat ze op Het Fort
woont. Hoofdschuddend en met afkeurend omlaag getrokken mondhoeken: „Het is gewoon beang
stigend, vernederend als je ziet wat er van de buurt terecht is gekomen".
De Fort-bewoners tekenden massaal
verzet aan. Uit vrees het slachtoffer te
zullen worden van speculatiepraktij-
ken - angst voor huurverhogingen,
bang dat een projectontwikkelaar het
niet zo nauw zou nemen met het onder-
boud van de huizen. Actievergadenn-
gen, protestbijeenkomsten. De Fort-be
woners voerden die strijd met alleen. Ze
wisten zich geruggesteund door de vak
bond, gemeenteraadsleden, kamerle
den. Het mocht allemaal niet baten. Po
gingen van het Bouwfonds Nederland
se Gemeenten om de huizen uit handen
van de projectontwikkelaar te houden,
mislukten. Een dringend beroep van
het college van burgemeester en wet-
Ze is de eerste die het toegeeft: eigenlijk
mag ze zelf nog niet eens zo verschrik
kelijk hard mopperen. Mevrouw Van
Rijssel behoort tot de bevoorrechten op
Het Fort. Want zij woont in een blokje
huizen, dat nog niet echt door het ver
val is aangevreten, ze kijkt uit op het
water, en de buren, daar kan ze redelijk
mee opschieten. Maar toch: zo'n ander
halfjaar geleden liet ook mevrouw Van
Rijssel zich bij de woningbouwvereni
ging inschrijven voor een ander huis.
Hit voorzorg. Omdat ze 'met angsl en
vreze' het moment afwacht, waarop
ook haar straat zal worden meege
sleurd door de verpaupering. Net zoals
dat met de rest van de wijk gebeurd is.
Het is verbazingwekkend snel gegaan.
Binnen een paar jaar veranderde Het
Fort van een 'nette en gezellige arbei
dersbuurt' in een troosteloze verzame
ling huizen, waar de verkrotting vrijwel
ongehinderd haar verwoestende gang
kon gaan. Mevrouw Van Rijssel woont
erzo'n drieëntwintig jaar aan de Menno
van Coehomgracht. Ze zag hoe de wijk
vervuilde, de oude bewoners de buurt
ontvluchtten, de leeggekomen wonin
gen werden betrokken door 'mensen
van minder allooi'.
Het moet vroeger goed wonen geweest
zijn, daar op Het Fort. Het was zo'n aar
dige buurt. Met zorgvuldig aangehark
te tuintjes, keurig geschrobde stoepen,
en fuchsia's, begonia's en geraniums in
de vensterbanken. Een wijk met weinig
verkeer, zodat de kinderen veilig op
straat konden spelen. Iedereen kende
iedereen. Tot de projectontwikkelaar
kwam. Een verhaal over een spelletje
Monopoly, met de Fort-bewoners als
kansloze verliezers.
Het Fort. Gebouwd op één van de vijf
bolwerken, die Napoleon in de vorige
eeuw rond Vlissingen heeft laten aan
leggen. De recht-toe-recht-aan-straten
zijn vernoemd naar beroemde bouw
meesters en architecten, de Menno van
Coehomgracht, de Berlagestraat, de
Jacob van Campenstraat, de Cuypers-
straat. Welgeteld tweehonderdvier wo
ningen, omringd door een brede water
gang. Veel leegstand. Brede scheuren in
de voorgevels. De verf is van het hout
werk gebladderd. Sombere portieken.
Tientallen ramen zijn stuk. Soms zijn ze
vervangen door planken, karton of
hardboard. Veel achtertuinen, om
heind door wrakke schuttingen, zijn
veranderd in vuilnisbelten - het on
kruid heeft de Afrikaantjes verjaagd.
Een kinderfietsje leunt tegen een muur
waarop een waarschuwend 'loslopende
bijtende honden' is gekalkt. Autowrak
ken nonchalant tegen de stoeprand ge
parkeerd. Een wijk in haar nadagen.
Een buurt, waar de irritatie opborrelt -
ergernis over de slechte woonomstan
digheden, over het toenemend aantal
krakers en buitenlanders.
houders op Scheldestad BV om de hui
zen aan een woningbouwvereniging te
verkopen, vond geen gehoor. De hoog
ste bieder won: in oktober '78 werden de
ruim vijfhonderd Scheldestad-wonin-
gen voor een bedrag van rond de negen
tien miljoen gulden overgedaan aan de
Rotterdamse beleggingsmaatschappij
Fortress BV. Twee jaar later bood For
tress de gemeente de huizen te koop
aan. Vijfentwintig miljoen gulden wilde
de beleggingsmaatschappij er toen
voor hebben.
Opbouwwerker Bertus van Loon van ae
Vlissingse stichting Opbouwwerk ver
wijt het de gemeentebestuurders nog
steeds: als het gemeentebestuur des
tijds wat serieuzer had onderhandeld,
zou het nooit zover gekomen zijn. Het
college van b en w heeft de problemen,
die voort konden vloeien uit de tussen
Scheldestad BV en Fortress schrome
lijk onderschat. Zegt Van Loon. Wet
houder W. Wisse (volkshuisvestiging)
haalt slechts zijn schouders op. „Dat is
absoluut niet waar. Maar de koopman
komt altijd wijzer van de markt terug
dan dat-ie er heen is gegaan".
De actievoerders van toen hebben, al
dus Van Loon, meer dan gelijk gekre
gen: Fortress heeft aan huuropdrijving
gedaan, heeft de huizen verwaarloosd.
Met alle consequenties van dien. De
meeste Fort-bewoners van het eerste
uur zyn vertrokken. Naar de Verkuijl
Quakkelaarstraat, Paauwenburg. de
Alexander Gogelweg of een bejaarden
flat.
Smerige puist
„Het Fort is een smerige puist in Vlis
singen Daar kan geen burgemeester
trots op zijn". Mevrouw E. Sowka praat
desondanks met enige weemoed over
de wijk waar zij zesentwintig jaar lang
'met enorm veel plezier' heeft gewoond.
Eind december van het vorig jaar pakte
het echtpaar Sowka de koffers, uit vrees
dat de wijk in de nabije toekomst ge
sloopt zal worden. Maar ook omdat:
„Onze zoons hebben wat druk op ons
uitgeoefend. Ze namen nooit eens ie
mand mee naar huis. Uit schaamte voor
de omgeving". Meneer en mevrouw
Sowka wonen nu aan de Hendrick de
Keijserstraat, op een steenworp af
stand van Het Fort. „Het was", zegt me
vrouw Sowka. „een fijne en aparte wijk.
De sfeer was er altijd gemoedelijk. Er
kon en kan enorm veel, meer dan in an
dere wijken. Het was echt een buurt
voor mensen die van gezelligheid hou
den".
Mevrouw T. Mulder (58). nog een ex-
