BIJENKORF
zaterdagkrant
finale voor het concern
f "5;: m i v
vandaag
~W
-
i83:
15 JANUARI 1983
dichters
Jan Praas en Hans van
Straten stelden een bloem
lezing poëzie samen van
dichters van wie het werk
tot nu toe alleen in kleine
oplagen bij uitgevers met
een beperkt actieradius ver
scheen: 'Dichters in de mar
ge'; in de Letterkundige
Kroniek van Hans Warren
'Liefde en Haatvan Marjan
Berk en 'Wan jou houd ik'
van Mischa de Vreede; pa
gina 16
scheepvaart
Er komt heel wat bij kijken
om het scheepvaartverkeer
op de Westerschelde in goe
de banen te leiden. René
Schrier bekeek het functio
neren van de verkeers
dienst; pagina 17.
deltawerken
In de rubriek 'Deltawerken
mensenwerk' ditmaal Flip
Kraaijeveld, hoofdschipper
van de mattenlegger Car-
dium; pagina 19
skiën
Begin februari worden de
Nederlandse kampioen
schappen skiën gehouden
in Oostenrijk. Dit jaar telt
dat kampioenschap een
Zeeuwse deelnemer: de
Vlissinger Karei Dellebeke.
Tot nu toe heeft hij echter
nog niet één keer op de skies
getraind; Koen Mijnheer op
pagina 21.
De Feestelijke Finale", juichte de Bijenkorf in december 1981. De reclamekreet moest bij het
winkelende publiek dat kleine beetje extra durf en dat blije gevoel bevorderen, waardoor
nieuwe aankopen met zo veel meer gemak worden gedaan.
Voor het personeel van Koninklijke Bijenkorf Beheer, waarvan de Bijenkorf deel uitmaakt, kreeg
de slogan een nogal cynische klank. Uitgerekend diezelfde maand werd bekend dat bij KBB 1500
arbeidsplaatsen zouden moeten verdwijnen. Omdat onder het winkelpersoneel veel part-timers
rijn, zagen veel meer dan 1500 mensen hun eigen finale bij het concern naderbij komen.
Maar daarbij zou het niet blijven: rond de afgelopen kerstdagen bleek dat KBB waarschijnlijk
ingrijpender reorganisaties te wachten staan. Zelfs werd de gedachte uitgesproken dat de
sombere mededelingen zouden kunnen uitmonden in het einde van de deftige Bijenkorven.
Een vakbondsbestuurder schetste het
volgende beeld: „Men moet zich eens
voorstellen wat het betekent voor de
stadscentra wanneer de Bijenkorven in
Amsterdam, Rotterdam en Den Haag
dicht zouden gaan, en dan bedoel ik
werkelijk dichtgespijkerd zouden wor
den. Zo'n teken van verpaupering zou
Bin weerslag hebben op de gehele de-
tolhandel van de binnensteden".
Verlies van de Bijenkorf is niet het ver
fes van zo maar een winkel. De Bijen
korf is een warenhuis met stijl, met een
culturele traditie, en met „expressie-
narde": een aankoop is voor menige
consument nog steeds extra aantrekke
lijk als hij uit de Bijenkorf komt. KBB-
directeur J. Bons zei al eens: „De Bijen
korf moet het hebben van zijn mythe".
De eerste Bijenkorf werd in 1870
in Amsterdam geopend. Het was
de start van een concern dat vooral
in de jaren '60 en '70 onstuimig groei
de. Koninklijke Bijenkorf Beheer
omvat nu een groot aantal uiteenlo
pende winkelvormen, maar torst in
middels ook een rentelast die nau
welijks meer op te brengen is.
Meer of minder de naamgever van
het concern zijn de traditionele Bij
enkorven, met daarvan afgeleid een
paar in woninginrichting gespeciali
seerde winkels. Daarnaast behoort
de Hema ertoe: met 73 filialen en
meer dan 100 aangesloten bedrijven
de meest succesvolle winkelformule
die ooit is bedacht.
Vrij onlangs kocht KBB een winkel
keten in de Verenigde Staten met 98
vestigingen. Verder telt het concern
doe-het-zelfwarenhuizen, 22 vestigin
gen van Perry Sport en nog enkele
grote zelfbedieningswarenhuizen.
waarvan de Maxis in Muiden de
grootste is en Mobell in 's-Hertogen-
bosch uitsluitend in meubelen doet.
De problemen waar KBB nu in zit,
zijn vooral een gevolg van de geweldi
ge groei, de daarmee gepaard gaande
grote investeringen en het plotseling
sterk teruglopen van de bestedingen
van de consumenten.
De afgelopen tien jaar investeerde
KBB bijna een miljard gulden in uit
breidingen en vernieuwingen. Dat
geld kon niet worden gehaald uit de
pot afschrijvingen. In diezelfde perio
de werd er rond 300 gulden afgeschre
ven. Het verschil moest worden ge
leend en de banken waren bereid het
geld op tafel te leggen.
Waar dat toe leidde, is terug te vin
den in het laatste jaarverslag van
KBB, overigens al bijna een jaar oud.
In tien jaar tijds steeg het vreemd
vermogen (geleend geld) in het con
cern van 230 miljoen tot meer dan
een miljard gulden, met een verdub
beling in de laatste drie jaar. Het ei
gen vermogen van KBB groeide in
diezelfde tien jaar van 124 miljoen tot
200 miljoen.
De piek van de investeringen heeft
vooral in de laatste jaren gelegen.
Een nieuw hoofdkantoor in de Bijl-
dick fijistra
mer kostte 150 miljoen, de verbou
wingen van de Bijenkorven rond 100
miljoen. Totaal werd de laatste drie
jaar 466 miljoen geïnvesteerd in een
periode dat de resultaten onder druk
kwamen en in 1981 zelfs tot verlies
leidden.
Over het geleende geld moet een for
se rente worden betaald. En voor een
concern waar het met kwartjes en
guldens binnen komt, is een rente
van 90 miljoen gulden per jaar nau
welijks te verdienen in een markt die
terugloopt omdat het winkelend pu
bliek voorzichtiger met de centen
omspringt.
Het KBB-bestuur met de immer op
timistische heer Bons voorop wijt de
problemen vooral aan die achterblij
vende omzetten. Daardoor kunnen
de kosten niet worden opgevangen.
Daarom moest er bezuinigd worden
en kwam er een plan op tafel dat 1500
banen zou kosten. Dat was een jaar
geleden. Tot nu toe is er niets ge
beurd en is de situatie er niet beter op
geworden.
Het Inmiddels gevreesde organisa
tiebureau McKinsey heeft KBB nu
doorgelicht. De resultaten daarvan
zullen eind deze maand bekend wor
den. Uitgelekt is wel dat er verschil
lende oplossingen voor de problemen
bestaan. Die gaan van een volledige
ontmanteling van het concern (inclu
sief uitverkoop, waarvoor de Kwan
tum Hallen zich al hebben aange
diend) tot een minder rigoureuze af
slanking.
Uit het rapport van McKinsey blijkt
ook, dat alle onderdelen van het con
cern in de rode cijfers zitten. Zelfs de
Amerikaanse winkelketen is goed
voor een verlies van vijf miljoen. En
ook daarin is KBB ongelukkig geva
ren. Later dan concurrenten Albert
Heijn en Vroom en Dreesmann stap
te KBB in de Amerikaanse markt
Voor de concurrenten werden het
goudmijntjes, voor KBB opnieuw
een dubieuze investering.
De enige winstmaker is nog de He-
ma, maar de 30 miljoen die McKin
sey opgeeft, is veel minder dan in
voorgaande jaren en in ieder geval
niet meer voldoende om de verliezen
elders in het concern en de geweldi
ge kosten van het centrale apparaat
te kunnen dekken.
goedgevulde beurs te beschikken. Maar
zij had dan ook als een van de eersten
spullen in huis die minder betalende
consumenten pas geruime tijd later, en
wellicht van mindere kwaliteit, zouden
kunnen aanschaffen.
„De belangstelling voor Indiase sjaals
in Nederland is door de Bijenkorf ge
maakt", zou Bons jaren later opmer
ken. De inkopers van de Bijenkorf
zwermden uit over de hele wereld en
kwamen terug met wat niemand hier
nog kende.
In 1951 hield de Bijenkorf een landenac-
tie, gewijd aan Japan. In 1954 heette het
„Ontmoet Italié in de Bijenkorf' en
haalde het warenhuis de eerste espres-
so-apparatuur naar Nederland In 1955
kwam het met placemats en barbecues
op de proppen tijdens „Ontdek Ameri-
ambiance
Vanaf het begin zorgde het bedrijf voor
een passende ambiance. Vooraan
staande architecten ontwierpen de
panden, moderne kunstenaars lever
den schilderijen. Zo ademde het door
Dudok ontworpen „glazen paleis" in
Rotterdam een sfeer van nieuwe zake
lijkheid uit, mede door de aangebrach
te schilderkunst van Mondriaan en
Van Doesburg.
Zelfs de etalages en advertenties van de
Bijenkorf ademden kunstzinnigheid
uit: ze waren veel meer dan een vitrine
vol artikelen. In Amsterdam veroor
zaakten ze, vooral in de sinterklaas- en
kersttijd, hele opstoppingen van geïn
teresseerden.
Zo af en toe maakte het bedrijf graag
een royaal gebaar. Het na de Tweede
Wereldoorlog in Rotterdam geplaatste
beeld 'De verwoeste stad' van Zadkine,
was een geschenk van de Bijenkorf.
Toen de warenhuisketen in 1970 op luis
terrijke wijze zijn honderdjarig bestaan
dacht te vieren, zouden de opbrengsten
hiervan besteed worden aan speel
plaatsen in Amsterdam, Rotterdam en
Den Haag. De zaak Üep in Amsterdam
echter zo uit de hand. en de vernielin
gen waren zo groot, dat de kosten de
opbrengsten overschreden.
Bij de opening van Maxis in Muiden
kreeg deze gemeente een miljoen toege
schoven. In januari 1973 viel er weer wat
te vieren: voor het eerst kon de Bijen
korf een jaaromzet van een miljard no
teren. Voor die gelegenheid kreeg ieder
personeelslid een gouden tientje. On
der opperste geheimhouding had de
Bijenkorf van over de hele wereld 10.400
gouden tientjes weten te bemachtigen.
verandering
Toch werd het toen allemaal al minder
Het gebruikelijke koekje bij de koffie
van het personeel kon er niet meer af. In
de jaren '60 al begon er veel te verande
ren.
Het bedrijf werd geconfronteerd met
een soort concurrentie die ze niet eerder
gekend had: van specialiteitenwinkels
en boetieks die op hun gebied ook voor
op liepen, tot discounts en de Albert
Cuyp<markt) die gekke dingen voor
weinig geld aan de man brachten. Bo
vendien bleek 'mama' langzamerhand
lang niet meer alles bij de Bijenkorf te
kopen: een onderzoek in 1931 wees zelfs
uit dat 90 procent van de Bijenkorfklan
ten ook kocht bij die andere, veel min
der chique KBB-dochter: de Hema
Het prijsvergelijkend winkelen had zijn
intrede gedaan. Bovendien kwam de
welvarende klandizie door de ontstede-
lijking steeds verder van de warenhui
zen te wonen, en werden de binnenste
den slechter bereikbaar. Al met al kre
gen de mensen, zo analyseerde de Bij-
enkorf-top, steeds minder behoefte aan
nel van bemmel
het luxe one-stop-shopping-warenhuis
dat de Bijenkorf was
Er moest dus wat veranderen. Het wa
renhuis gooide zich op een operatie die
de code SH, Strategische Heroriëntatie
meekreeg „De vroege morgen van de
toekomst is begonnen", adverteerde de
vernieuwde Bijenkorf in het voorjaar
van 1979. Het vervolg van de tekst luid
de: „Omdat het nu tijd is en de consu
ment van de jaren '80 in de verte zicht
baar wordt. Het zijn de mensen die de
grijsheid achter zich laten, die levendig
leven, die ervan houden zich te uiten.
Mensen die hun vrije tijd creatief willen
doorbrengen. Zij zullen straks veel van
hun gading, veel exclusiefs en veel in
spiratie in de Bijenkorf gaan vinden".
expressiewaarde
De Bijenkorf besloot zich te gaan rich
ten op een klandizie die met haar aan
kopen wil tonen wie zij is. „Goederen
met expressiewaarde", noemde men
ze. Bij die operatie werden de afdelin
gen voor levensmiddelen, kijk-, luis
ter-, foto- en filmapparatuur opge
doekt en besloot de Bijenkorf zich
vooral te gaan richten op mode, wo
ninginrichting en vrije tijd.
Daarbij biedt sindsdien de Bijenkorf
niet meer automatisch dure spullen
voor welgestelde mensen, maar speelt
men in op de klant die veel uitgeeft aan
datgene waar hij schik in heeft. Goede
ren die een kick geven, mogen klanten
een vermogen kosten, voor ander spul
zitten zij het liefst voor een dubbeltje op
de eerste rij.
Zo kiest ieder een eigen levensstijl, re
deneren de reclamemensen van KBB.
De ene stijl kan heel goed tweedehands
kleren van het Waterlooplein combine
ren met een peperdure Chippendale
bank, een ander serveert het goedkoop
ste bier op een luxe salontafel.
He eerste Bijenkorf werd geopend in
Amsterdam; in 1870 op de Nieuwen-
lijk, en in 1914 verhuisde het waren-
luis naar het Damrak. Daarna volgden
Hen Haag (1926), Rotterdam (1930) en
Ws veel later Eindhoven (1969), Ara-
ten (1975) en ten slotte de drie vesti
ngen van de Bijenkorf Wonen in Am-
tem, Utrecht en Haarlem.
A! die jaren had het bedrijf begrippen
k schoonheid en kunstzinnigheid
joog in het vaandel In de jaren '20
toeg het concern zijn steentje bij aan
*n vernieuwing in levensstijl, waarvan
torte haarmode, korte rokken, jazz, en
*^6 vormen in interieurs uiterlijke
tenmerken waren. Het Haagse filiaal
keg bij zijn opening het stempel „pa-
reder levensvreugde". Het baarde op-
ten door Nederlands eerste toepassing
roltrappen en door zijn daktuin,
teBjjenkorf wilde de mogelijkheid bie
ten voor one-stop-shopping: het moest
tn warenhuis zijn waar alle gewenste
®kopen konden worden gedaan. De
'Denkorf heeft 't. zei de reclame. En dat
teek: zelfs de bestelling van een giraffe
terd uitgevoerd
Mama koopt alles in de Bijenkorf',
wde een andere advertentietekst. Na-
"Wlljk diende 'mama' wel over een
2, j \h|S i
De Bijenkorf speelt in op die wirwar van
levensstijlen, en noemt ze ,Jife-style".
Voor ieder type schiep het warenhuis
een aparte shop op de winkelvloer. Het
presenteert geen bedden, maar slaap
kamers; geen blouses, broeken en rok
ken, maar combinaties naar stijl ge
groepeerd.
De Bijenkorf moet kwaliteit, smaak, in
dividuele stijl en nouveauté-karakter
uitstralen. Ze moet de winkel voor de
goede verschijning en de aantrekkelij
ke levenswijze zijn, zo luidde het bij de
presentatie van de Strategische Hero
riëntatie. Het begrip 'winkelen als vorm
van recreatie' werd ingevoerd. „Shop
ping is fun".
Het moest allemaal vrolijker en vlotter.
En tegelijkertijd mikte men op een bre
der publiek wat de koopkracht betreft,
want van de happy few kon de Bijenkorf
niet meer leven. Toch mocht het geen
massamarkt worden. Het diende een
fantasiemarkt te zijn. die mikt op men
sen met behoefte aan iets nieuws.
niet uitgekomen
De nagestreefde, naar 'life-style' inge
deelde schoonheid (waarvoor vooral
het Amsterdamse filiaal een geldver
slindende verbouwing diende te onder
gaan) is er niet uitgekomen. En onder
tussen worden de aardige kanten van
de Strategische Heroriëntatie over
schaduwd door de dreiging van ontsla
gen, en wie weet van nog erger
De vijf steden met een Bijenkorf kijken
nog niet tegen dichtgespijkerde etala
ges aan. Maar Utrecht zat in de Lange
Viestraat geruime tijd met een schut
ting opgescheept waarachter zich
slechts een groot gat bevond. In 1973
kondigde KBB nog aan dat zij er in 1975
een warenhuis zou gaan bouwen. Met
de neergang van de conjunctuur krab
belde KBB terug, en het enige wat na
veel geharrewar en een kort geding van
de gemeente verscheen, was het houten
noodfiliaal van Bijenkorf Wonen In
middels is het wel zeker dat het van een
'echte' Bijenkorf in Utrecht niet meer
komt.
Binnen zijn mogelijkheden en op zijn
manier doet het personeel wat het kan
voor het behoud van het bedrijf. De
centrale ondernemingsraad spande al
een kort geding aan tegen de raad van
bestuur om meer informatie te krijgen,
maar verloor dit. En vorige week be
sloot de ondernemingsraad tot een wel
buitengewoon opmerkelijk initiatief
voor een concern dat zoveel standing
in zich herbergt: het besloot bekende
Nederlanders, variërend van Dries van
Agt tot Mies Bouwman en Andre Ha-
zes. op te roepen om zich in te zetten
voor het voortbestaan van de Konink
lijke Bijenkorf.
