grote twijfels
bij tijdelijk
stilleggen van
kerncentrales
thatcher
bezweert I
DE GOEROES: BEVRIJDERS OF BEDREIGERS?
paniek
RAPPORT BEEK
POND STERLING
verleidende Keesten' noemde, in
V een boekje uit 1939, een predikant
een aantal geestelijke stromingen die
ook in Nederland de nodige aanhan
gers telden. 'Oosterse geloofsbewegin-
gen in het Westen' is de titel die een
collega van een jongere generatie in
1982 aan een door hèm geschreven
boekje geeft Niets nieuws dus onder
de zon? De tweede boektitel klinkt wel
wat neutraler dan de eerste. Het gaat
ook niet over dezelfde geestelijke stro
mingen - al is hun afkomst in dezelfde
richtingen te zoeken. Belangrijk is het
verschil in benadering tussen toen en
nu van een verschijnsel dat ook thans
door velen in en buiten de traditionele
kerkverbanden wordt beschouwd als
Iets vreemds, iets excentrieks, iets bi
zars, als een bedreiging.
Wat brengt mensen er toe zich te voe
gen bij bijvoorbeeld de Bhagwan-bewe-
ging. de Hare Krishna gemeenschap, de
Healthy-Happy-Holy-Organlsation (of
3Ho). de Divine Light Mission, de Ver
enigingskerk? Waarom boeit yoga an
dere mensen en om welke redenen is
voor weer anderen Transcendente Me
ditatie (TM) het einde van een religieus
beleven? Een modeverschijnsel, een
ttjdverdrijf-uit-vervellng, een interes
sant willen zijn en op visites kunnen
meepraten, een vlucht uit de harde
werkelijkheden van het eigen bestaan,
een geborgen willen zijn als de grote ca
tastrofe komt, of een diepe behoefte aan
vormen van zelfinkeer, na het ervaren
van het oneindige dat geen naam heeft,
een vervanging misschien van christe
lijk geloven dat geen perspectieven
meer biedt, onvoldoende antwoord
geeft of de vragen van afkomst, zelfver
werkelijking en bestemming van de
mens?
van binnenuit
In een kortgeleden verschenen boekje
'Oosterse geloofsbewegingen in het
Westen' beschrijft dr R. Kranenborg,
medewerker aan het instituut voor
godsdienstwetenschap aan de VU. de
zojuist genoemde stromingen. Hij doet
dat 'van binnenuit', door het bezoeken
van bijeenkomsten van de bewegingen,
het voeren van gesprekken met de le
den (bij voorkeur niet ex-leden) en na
tuurlijk ook door het kennis nemen van
de geschriften. In VU Magazine (decem
ber 1982) zegt de auteur: „Je kimt een
prachtig boek over de gereformeerde
kerk schrijven als je alleen met Jan Wol
kers en Maarten 't Hart spreekt. Maar
na afloop weet je dan niet wat gerefor
meerden zijn. In die trant denk ik onge
veer. Ik wil gewoon weten hoe die bewe
ging in elkaar zit".
Dr Kranenborg past voor zijn boek dit
procédé toe: hij beschrijft steeds de ge
schiedenis, de leer, het ritueel, de prak
tijk en de achtergrond van de bewegin
gen. Hij geeft uitgebreide citaten van
aanhangers, deelt de kritiek van an
dersdenkenden mee en formuleert ten
slotte zijn eigen visie vanuiteen christe
lijk standpunt.
Het is duidelijk dat deze manier van
werken - zo onbevooroordeeld mogelij k
en genuanceerd in de aanpak - wel op
gespannen voet moet staan met de
werkwijze van iemand als Sipke van der
Land in zijn tv-serie 'Niet te geloven'
voor de NCRV en in zijn boek 'De her-
senspoelers'. Dit verschil in toegepaste
methodiek zal voor een belangrijk deel
samenhangen met de vraag of je vindt
dat een verschijnsel als dit eerst nauw
keurig, eerlijk, objectief en wetenschap
pelijk onderzocht dient te worden of dat
dit niet nodig is aangezien al bij voor
baat vaststaat dat een christelijke visie
tot een veroordeling moet leiden.
In dit artikel gaat het nu verder niet
over de toegepaste methodieken - en
kan het nog minder gaan om een be
schrijving van al die geloofsbewegingen
uit het boekje van dr Kranenborg, aan
gezien dat veel te ver zou voeren.
kenmerken
De stromingen die worden behandeld
mogen niet over één kam worden ge
schoren: het maakt bijvoorbeeld nogal
wat verschil of je alleen maar yoga-
oefeningen doet om fit en lenig te blij
ven of dat je als lid van de Divine ight
Mission het goddelijke, als nectar, wilt
Maar afgezien hiervan blijken er toch
wel wat overeenkomsten te zijn. Het
door Kranenborg opgestelde rijtje vol
gend is daar allereerst de figuur van de
leider, de goeroe, die steeds een over
heersende rol speelt, wiens woord wet
en richtsnoer is. Hierdoor dragen de
oosterse geloofsbewegingen een uitge
sproken autoritair karakter: in enkele
gevallen is de goeroe Mjna God zelf.
Het blijkt ook dat God dikwijls niet
wordt gezien als een persoon, maar als
een kracht, als energie, als creatieve in
telligentie, als bron van het denken.
Het hoogste voor de mens is daar deel
aan te krijgen, daarin te worden opge
nomen.
Een ander punt is de vaak voorkomen
de onderscheiding tussen de geest en
het 'zelf van de mens, of de ziel tegen
over het lichaam, het wezenlijke tegen
over wat er eigenlijk niet bij behoort
Kenmerkend zijn ook woorden als 'ver
lichting', kosmisch bewustzijn, het pu
re zijn, het heil enzovoorts. Het zijn
stemmen uit de kerken
doelstellingen die de mens kan berei
ken door toepassing van concrete me
thoden: oefeningen, houdingen, medi
tatie, bepaalde woorden, liederen.
Soms versluierd, maar toch wel bijna
overal in de filosofieën aanwezig is het
begrip 'reïncarnatie'. Een visie op de se-
xualiteit. het huwelijk en de vrouw heb
ben - behalve TM - alle groepen. Er zijn
vele verschillen, maar behalve de Bhag-
wan-beweging is er de overtuiging dat
sex, èls men er al gebruik van wil ma
ken, moet worden ingekaderd in een
huwelijk
In zo goed ais alle bewegingen over
heerst het vegetarisme: eten is niet iets
neutraals, maar moet met zorg en eer
bied worden gebruikt. En tenslotte is
een kenmerkend punt de verwachting
van een nieuwe tijd,
geboeid
Eerder is al de vraag gesteld wat men
sen zo boeit in deze oosterse stromin
gen. Het zal verder gaan dan een vorm
van puur menselijke nieuwsgierig
heid. Velen vinden het klimaat van de
westerse cultuur kil. De kerk speelt
nauwelijks een rol en voor zover men
die kent is het oordcel dat zij eenzijdig
is ingesteld op het verstand: met eigen
ervaringen moet je oppassen en van
God merk je niet veel.
Mogelijk voorziet een oosterse stro
ming wel in het menselijk verlangen
van existentieel beleven. Problemen,
spanningen, depressies en frustraties
worden naar vurig wordt gehoopt opge
heven als je je werkelijk en ernstig open
stelt voor wat de goeroe leert en je laat
doen, hoe inspannend de oefeningen en
hoe moeilijk te vatten de rituelen en de
hooggestemde woorden ook zijn: het er
varen gaat daar boven uit.
Is het verder ook niet zo dat voor steeds
meer mensen het christelijk geloof ge
lijk staat met somberheid, zonde en
oordeel, gespeend van alle spontani
teit, terwijl in de oosterse religies het
blijmoedige en het spontane de boven
toon voeren?
jezus
Bij dit alles komt de opvatting dat de
kerken van het Westen de figuur van
Jezus nooit goed hebben begreDen en
daarom altijd verkeerd hebben uitge
legd. Op dit punt spitsen zich de be
zwaren van dr Kranenborg toe. Hij
maakt er bi jvoorbeeld op attent dat Je
zus in het Nieuwe Testament nooit de
leraar is die een 'innerlijk' koninkrijk
predikte zoals vele goeroes denken:
het koninkrijk Gods is midden onder
u: Jezus is dat zelf- en daarom nemen
zieken, armen en uitgestotenen zo'n
ruime plaats in het Evangelie in.
„Als Gods rijk in Jezus is gekomen mer
ken en voelen de mensen dat en is dat
maatschappelijk merkbaar: in het op
heffen van de grenzen tussen Jood en
heiden, man en vrouw, slaaf en heer, in
het aanvaarden van hoeren, tollenaars
en zondaars ?n in het doorbreken van
het formalisme van de officiële leiders.
Zo krijgt het rijk gestalte in de nieuwe
gemeenschap van de volgelingen van
Jezus. Dat het behoren tot dit rijk ook
de mens innerlijk raakt spreekt van
zelf', aldus Kranenborg.
Opvallend is dat in de oosterse geloofs
bewegingen het lijden van Jezus cen
traal in de christelijke religie - geen
plaats heeft. Begrippen als verzoening
en vergeving komen er niet voor. Ter
wijl zij - afgeleid van de relatie God en
mens - van zeer grote betekenis zijn
voor de intermenselijke relaties een
mens hoeft de lasten van zijn fouten
niet te blijven dragen. Het is een zaak
van eenvoudige eerlijkheid te constate
ren dat de christelijke praktijk zo dik
wijls haaks staat op wat Jezus heeft ge
leerd en aan daden heeft gesteld: de er
gernis en de dwaasheid waar Paulug
over heeft geschreven, hebben met di(
praktijk mijns Inziens meer te maker
dan met de leer en het leven van Jezus
Die erkenning zal ook een rol moetec
spelen bij de vorming van een oordeel
over de oosterse geloofsbewegingen zo
als die hier in het Westen worden ge
volgd.
aanhang
Tenslotte de vraag of de oosterse stro
mingen in ons land veel aanhang®
hebben. De socioloog dr Paul Schnabel
ge promoveerd op het proefschrift 'Tus
sen stigma en charisma: nieuwe rel)
gieuze bewegingen en geestelijke volte
gezondheid',.komt tot weinig schok
kende resultaten, zowel wat de om van?
als het gevaar van deze bewegingen be
treft: alles bij elkaar geteld (maar lof
van de mensen die bij TM een vrij sim
pele meditatietechniek hebben ge
leerd) hooguit een paar duizend men
sen. Dat kan wel waar zijn, zegt dr Kr*
nenborg (VU Magazine december 19821
maar wat wij weten is maar een topje
van een ijsberg: de groep geinteresseer
den en sympathisanten is veel grotei
dan de cijfers aangeven. Beiden zijn hel
er wel over eens datje niet zo bang hoefl
te zijn voor de gevaren die deze groepen
zouden opleveren voor de geestelijke
gezondheid.
J. J Tevel
'Oosterse geloofsbewegingen in het
Westen', dr R. Kranenborg19,90,1&
blz., Zomer en Keuning, Ede.
VRIJDAG 14 JANUARI 1983
|PZC/opinte en achtergrond4J v
vindt de commissie dat, zelfs als het rijk
Borssele sluit, zij moet zorgen dat Pe-
chiney goedkope electriclteit blijft ont
vangen. Daarom is in de voornaamste
rekensommen niet uitgegaan van het
verdwijnen van de aluminiumgigant in
het Sloegebied.
kolen
Kernenergie is, zo concludeert de com
missie in het rapport, goedkoper dan
kolen, uitgaande van de vervangings
investeringen in een kolencentrale die
gebouwd zou moeten worden als er een
kerncentrale verdwijnt. Stroom uit de
kerncentrale is maximaal 3 cent en
volgens de meest pessimistische schat
tingen 1,5 cent goedkoper per kilo-
watt-uur. Een kerncentrale wordt
vooral bijzonder goedkoop anneer hij
is afgeschreven: na '93 dus, in het geval
van Borssele. Daar staat volgens de
commissie tegenover dat het onderne
mersrisico voor een kerncentrale gro
ter is dat voor een kolencentrale:
slechts bij een kerncentrale zijn inci
denten mogelijk die de centrale voor
goed onbruikbaar maken.
De commissie-Beek gaat zoals gezegd
uit van een levensduur voor Borssele
van 30 jaar, in tegenstelling tot de
PZEM die wel aan 40 jaar denkt. Beek
c.s. denken dat de stoomgeneratoren
zo'n lange levensduur in de weg staan.
De commissie-Beek heeft een cijferop
stelling gemaakt die ingaat op alle as
pecten die met de toepassing van kern
energie te maken hebben.
Er wordt bijvoorbeeld ook aandacht ge
schonken aan de kosten van opwek
king van gebruikte splijtstofstaven (het
Cogema-contract), de kosten van ont
manteling van de centrale en de kosten
voor het tijdelijk en later definitief op
slaan van kernafval. De sluitingskosten
worden als volgt berekend:
- het doordraaien van Borssele tot 1993
kost 3 miljard. Wordt de centrale gelso-
ten. dan is er vervangende electriciteit
nodig die eerst met olie en vervolgend
met kolen wordt opgewerkt. De kosten
daarvan bedragen 5.3 miljard. Door
draaien levert dus 2,3 miljard op,
- personeelskosten moeten gemaakt
worden en andere lopende kosten. Die
komen op 54 miljoen;
- contracten moeten gewoon worden
uitgediend, bijvoorbeeld In het geval
van het Cogema-contract. Inclusief het
Luchtfoto: Wim Riemens
verlies op de verkoop van voorraden
vergt dit eenbedrag van 257 miljoen;
- de gelden die bij het doordraaien van
de centrale gereserveerd zouden wor
den voor amovenng en afvalopberging
moeten ook worden opgebracht Daar
voor zal 530 miljoen nodig zijn
Wanneer dit alles wordt opgeteld, komt
de commissie-Beek op 3,1 miljard, uitr
gaand van sluiting in 1993. Draait de
centrale door tot 2003, dan komen er
-afhankelijk van de bedrijfstijd van de
centrale- nog eens 2,3 tot 3,1 miljard bij.
De sluitingskosten van de Dodewaard-
centrale, die al is afgeschreven, liggen
vele malen lager: op 2,5 miljard.
historisch
De commissie-Beek tot slot is het niet
eens met de afschrijvingspolitiek die
de PZEM voor de kerncentrale han
teert. De PZEM gaat uit van de zoge
naamde historische kostprijs, het be
drag dat Borssele destijds heeft ge
kost. De commissie vindt het logischer
om uit te gaan van het bedrag dat no
dig is wanneer de centrale door een
nieuwe wordt vervangen: de vervan
gingswaarde.
De commissie heeft met een aantal on
zekerheden moeten werken: zo is van
zelfsprekend niet bekend hoe de grond-
stoffenprijzen -uraan, kolen- zich gaan
ontwikkelen, terwijl tevens niet alle fi
nanciële consequenties van de opwer-
kingscontracten duidelijk zijn. De com
missie heeft echter in haar rekensom
men met die onzekerheden gewerkt:
het ligt niet voor de hand te veronder
stellen dat de er afwijkingen op de to
taal-bedragen die zij gevonden heeft
mogelijk zij die groter zijn dan 30 pro
cent.
De commissie heeft het rapport deze
week aan minister Van Aardenne van
economische zaken aangeboden. Hij
zal er de politieke conclusies an moeten
verbinden. Prof. Beek maakte overi
gens nog één kanttekening. De over
heid, zei hij, is zo nauw verbonden met
de ontwikkeling van kernenergie in het
verleden dat ze door dat gedrag logi
scherwijs zal moeten opdraaien voor de
financiële consequenties van een even
tuele sluiting. Dat zal de uiteindelijke
afweging door de staat zeer beinvloe-
den, meent hij.
1Van onze correspondent Henk Damt
De Britse premier mevrouw Thatcher heeft donderdag, direct na een
terugreis van de Falklandeilanden die 23 uur duurde, besprekingen
gevoerd over de scherpe koersdaling die het pond sterling tijdens haar
afwezigheid heeft gemaakt. De premier sprak onder andere met minister
Howe (financiën) en de president van de Bank of England, lord Richardson,
over de vrije val van het ponzelfsd, dat zich nu op de laagste koers sinds 1976
bevindt, vergeleken met de Amerikaanse dollar, de Japanse yen en de mun
teenheden van de EG-landen.
Verwacht wordt dat mevrouw That
cher spoedig, waarschijnlijk al dit
weekeinde, in redes en interviews zal
trachten de nervositeit rond de Brit
se munteenheid te temperen. Vol
gens een van haar medewerkers was
haar eerste reactie toen ze van de
koersdalingen op de hoogte werd ge
bracht: „In vredesnaam, blijf toch
kalm".
De premier heeft ook ontkend dat zij
van plan is vroegtijdig algemene ver
kiezingen uit te schrijven. Juist de
vrees dat zij dat wel zou doen, heeft
geldspeculanten deze week er toe ge
bracht massaal hun ponden te verko
pen. met de koersdalingen als gevolg.
De reis van mevrouw Thatcher naar
de Falklandeilanden werd door deze
speculanten gezien als een stunt, be
doeld om haar populariteit in het
land te verhogen, waarna dan snel de
verkiezingen zouden worden uitge
schreven. De vrees is dat die verkie
zingen vervolgens worden gewonnen
door de Labour-partij.
Want als Labour inderdaad aan de
macht zou komen, dan zal een sterke
devaluatie van het pond de hoek
steen van het economische beleid
worden. Peter Shore, de socialisti
sche schaduwminister van financiën,
liet onlangs weten een waardever
mindering van 30 procent op het oog
te hebben.
Met dat in het vooruitzicht is het
weinig aantrekkelijk ponden te be
zitten en vandaar dat deze munteen
heid de afgelopen dagen in zulke
grote hoeveelheden te koop is aange
boden. Een tweede reden waarom
dat is gebeurd, is de vrees dat de
olieprijzen de komende tijd verder
zullen dalen en de Britse economie
draait nu eenmaal op de Noordzee-
olie.
Niet alleen mevrouw Thatcher. ook
minister Howe heeft gisteren na
drukkelijk verklaard dat er geen
vroegtijdige verkiezingen zullen wor
den gehouden, en dat deze op z'n
vroegst m de herfst zullen plaatsvin
den. Howe verklaarde verder dat de
huidige economische politiek (ge
richt op het inperken van de inflatie
bij sterk gecontroleerde overheids
uitgaven) onverkort zal worden ge
handhaafd.
Die politiek kan overigens, als de da
ling van het pond nog verder zou
doorzetten, in gevaar komen. De
koersdaling wakkert inflatie aan. en
dat is nu juist het enige onderdeel
van de economische politiek van de
Conservatieve regering, waarbij de
afgelopen tijd eclatante successen
zijn geboekt.
Koersdalingen hebben verder verho
ging van de rentevoet ten gevolge.
Dinsdag zagen de banken zich ge
dwongen hun basisrente met een
procent te verhogen, nadat half no
vember, toen er ook ineens een scher
pe daling van de koers van het pond
plaatsvond, die rente ook al mei een
procent moest worden verhoogd
Als de Conservatieven de verkiezin
gen moeten ingaan met een weer
stijgende inflatie, stijgende rente
percentages en de als gevolg van de
gevolgde monetaristische politiek
zeer hoge werkloosheid, dan zal dat
de kansen op een kabinct-Thatcher
II sterk reduceren.
Met de dalingen van half november
erbij gerekend, heeft het pond ster
ling tegenover de Amerikaanse dol
lar nu 13 procent verloren. Ook te
genover de Westduitse mark is zo'n
verlies geboekt, terwijl het verlies te
genover de Japanse yen zelfs 20 pro
cent bedraagt
De dalingen zijn op korte termijn ge
zien niet ongunstig voor het Britse
bedrijfsleven: Britse produkten wor
den voor buitenlandse kopers goed
koper, stijging van de exportcijfers is
dan ook te verwachten. Omgekeerd
worden buitenlandse produkten
voor Britse kopers duurder.
Voor de Nederlandse toerist tenslot
te is de daling zeer gunstig. Het pond
sterling kost hem bij de bank op bel
ogenblik nog geen 4,30 gulden. Een
half jaar geleden kostte datzelfde
pond nog 4,90 gulden.
garet Thatcher. 1 s donderdag vat
haar vijfdaagse bezoek aan de Falk-
land-Eilanden in Engeland terugge
keerd. Na haar aankomst van een
VC-10 van de Britse luchtmacht op
de basis Brize Norton in Oxfordshire
reisde ze gelijk door naar haat
ambtswoning in Downingstraat 10.
Door onze Haagse redacteur Hans Laroesl
De onderzoekscommissie-Beek, genoemd naar haar voorzitter prof. dr. ir. W. J. Beek, die nu met
cijfers op tafel is gekomen, heeft bij haar instelling van minister Terlouw een beperkte
opdracht gekregen. Zo moest zij er van uit gaan dat, als de kerncentrales zouden worden gesloten,
er in de rekenmodellen uitgegaan zou moeten worden van de bouw van een nieuwe kolencentrale,
ter vervanging. Bovendien mocht niet over de grenzen worden gekeken. Een simpel voorbeeld:
Beek c.s. mochten niet de mogeijkheid onderzoeken van het inkopen van electriciteit vanuit
België, om eens iets te noemen.
Beek en zijn commissie zetten grote
twijfels bij het tijdelijk stilleggen van
de centrale, zoals in kringen van D'66
gesuggereerd, teneinde de brede maat
schappelijke discussie af te wachten.
Twee jaar stilleggen en de twee jaar die
dama minimaal noodzakelijk zijn voor
controle vergen minimaal 1 miljard, ter
wijl het bovendien de vraag is of een
kerncentrale überhaupt weer kan gaan
draaien na zo'n lange periode.
Sluiting van Borssele kost, zoals op on
ze voorpagina is gemeld, maximaal 6,2
miljard, en minimaal 5.4 miljard. Uit
gangspunt is dan wel dat de kerncen
trale tot 2003 electriciteit blijft leveren.
De centrale is dan al tien jaar afgeschre
ven. maar volgens Beek is het redelijk
om aan te nemen dat Borssele tech
nisch gezien in staat zal zijn nog tien
jaar extra te draaien. Wordt de centrale
in 1993 gesloten, dus aan het eind van
de afschrijvingsperiode, dan komen de
kosten op 3,1 miljard.
de commissie acht dat gezien de be
trokkenheid van het rijk bij de toepas
sing van kernenergie tot nu toe onbe
hoorlijk ten opzichte van bijvoorbeeld
de PZEM en de van de kerncentrale af
hankelijke bedrijven waarbij het met
name om Pechiney gaat, binnen ge
haald met steun van de overheid én met
de garantie dat het bedrijf goedkope
kernenergie zou krijgen. Om die reden
geld
Het rapport van de commissie-Beek
spitst zich toe op de financile aspecten.
Desondanks wordt ook aandacht be
steed, zij het in geringer mate, op het
risico-aspect dan met kernenergie ver
bonden is. Beek wijst er op dat er voor
wat kernenergie betreft een niet in
geld uit te drukken risico is dat er een
groot ongeval met een kerncentrale ge
beurt waardoor die z'n tijd niet kan
uitdienen. Het is echter aan de poli
tiek. zo zegt hij, om uit te spreken of dat
risico al dan niet acceptabel wordt
geacht.
De vraag bij de discussie rond kern
energie blijft wie de gevolgen zal beta
len van sluiting. Voor Beek is het ant
woord simpel: dat moet het rijk zijn.
Weliswaar is er een wettelijke regeling
denkbaar waarbij de staat zichzelf vrij
waart voor de financiële gevolgen, maar
Prof. dr. ir. W. J. Beek
I
