Sombere jaarrede voorman
van kamer van koophandel
Betere begeleiding van
nierpatiënten gewenst
A ustralië-gangers
f5
TERUGBLIK OP
EEN MISLUKT
OORLOGSAVONTUUR
Creatieve ondernemingen
kregen prijs in Middelburg
HOOR'
ZIET 4
PZC/provincie
/VVI STERINGSPLANNEN SLOE HOOPGEVEND
PRAATBIJEENKOMSTEN IN ZEELAND SUCCES
WOENSDAG 12 JANUARI 1983
J1DDELBURG - „Het is hoopgevend dat bij een aantal bedrijven in het sloegebied concrete
ilannen bestaat voor grote investeringsprojecten, waardoor het bestaande activiteitenpatroon
verbreed zal worden met belangrijke uitstralingseffecten voor de regio. LPG- en overslagactivi-
citen in de Vlissingse havens nemen nog voortdurend toe. En dit ondanks de stagnerende wereld-
tandel en de felle concurrentie van de nabijgelegen Belgische zeehavens. Een flinke groei van de
werkgelegenheid wordt verwacht". Dat zei voorzitter J. J. Claas van de Kamer van Koophandel en
Fabrieken in Midden- en Noord-Zeeland, toen hij dinsdag tijdens de algemene jaarvergadering
van de kamer in de Middelburgse schouwburg zijn overigens nogal somber gestemde jaarrede
litsprak.
go sprak hij onder meer van een 'inkt-
start beeld' als de financiële armslag
loor de ondernemingen met op korte
Hmijn duidelijk wordt verruimd „Als
latniet gebeurt zullen de investeringen
ich niet meer herstellen en zal de Ne-
lerlandse economie in een uitzichtloos
iroces van verschrompeling en verpau-
lenng terecht komen". De kamervoor-
jtter moest wel vaststellen dat door
iet kabinetsbeleid de ondernemers op
lieuwe kansen hopen, en dat grote ex-
lorteurs somber, maar kleine expor-
euis optimistisch gestemd zijn.
Over de Zeeuwse regionale economie
sprekende wees de heer Claas op de ver
ontwaardiging die er volgens hem in
Zeeland bestaat over het feit dat 'Den
Haag' „op grond van achterhaalde vei
ligheidsoverwegingen' kiest voor groot
schalige aanlanding van LPG in het
Rijnmondgebied: „Aan de boord-boord
ondernemingen op de internationale
LPG-markt. De LPG-trafiek is ook van
belang voor de verdere uitbouw van de
handelsfunctie voor het Sloegebied en
is een bron van inkomsten voor het ha
venschap", aldus de kamervoorzitter.
Hij hoopte dat in de binnenkort te ver
schijnen LPG-nota van de regering re-
overslagactiviteiten van LPG in het kening zou worden gehouden met de
Sloegebied zou zo spoedig mogelijk een- feitelijk ontwikkeling van aanlanding
einde dienen te komen. Het afwijzen en boord-boord-overslag van LPG. en
van elke uitbreiding van de doorvoer dat aan de Zeeuwse bezwaren tegen het
per binnenschip vanuit Vlissingen gaat standpunt van "Den Haag' tegemoet
voorbij aan de rol van de betreffende zou worden gekomen. Sprekende over
1DELBURG - Twee Zeeuwse on-
I Hernemingen hebben gisteren dinsdag
voor het eerst de 'Prijs voor Creatief
|Ondernemersschap' gekregen. Het zijn
unpack Nederland BV en Herder
BV, beide te Middelburg. Directeur C.
Boot van Chrompack en de directeu-
J. en P. W. den Herder van Herder
BV mochten de prijs - een gouden mi-
Tiffl[Biatuur zonnewijzer - in ontvangst ne-
gedeputeerde Barbé, die ook
de bijbehorende oorkonde uitreikte.
Dat gebeurde tijdens de algemene jaar
vergadering van de Kamer van Koop
handel en Fabrieken voor Midden- en
Noord-Zeeland in de Middelburgse
Schouwburg.
De prijs ls ingesteld ter gelegenheid van
de opening van het nieuwe kantoor van
de Kamer van Koophandel in oktober
lil. Kamervoorzitter J. J. Claas zei in
ojn welkomsttoespraak tot de genodig
den dat het hier gaat om twee bedrijven
ln de industriële sector die zich vanaf de
grond in Zeeland hebben opgebouwd.
Gedeputeerde Barbé uitte waardering
voor de Kamer van Koophandel 'die
meer werk doet dan haar door de wetge
ving is opgedragen'. Hij noemde in dat
verband de signalering door de Kamer
van verschillende problemen, zoals ge
daan in rapporten over Schouwen-Dui-
veland. Noord-Zeeland, de export en de
grensoverschrijdende milieuvervui-
„En dan is er nu weer het initiatief
van de Kamer tot instelling van een
prijs voor creatieve ondernemers, juist
m deze tijd. Dat getuigt van een goed
elan. Wij hebben hier in Zeeland onder
nemers, die op dat initiatief kunnen in
springen. En daarbij heeft Zeeland ook
allerlei potenties, die het ondernemen
mogelijk maken'.
De heer Barbé had lof voor de firma
Herder, die gegroeid is 'van klein tot
zul middelgroot en nog perspectief ziet!
(Herder BV machinefabriek vervaar
digt ondermeer slootreinigingsmachi-
nes en landbouwwerktuigen i.
Chrompack BV (waar instrumentale
analysetechnieken en buizen voor zo
wel chemische als medische industrie
worden vervaardigd) werd door de ge
deputeerde beschreven als 'een onder
neming die de stap naar de export heeft
durven zetten en de moed had tal van
buitenlandse grenzen te overschrijden'.
Na zijn toespraak wenste gedeputeer
de Barbé de beide directies en hun da
mes geluk. In de bij de prijs behorende
oorkonde is onder meer vermeld dat er
bij het betreffende bedrijf sprake is
van 'regionaal ondernemerschap als
bron van verdienstelijke regionale be
drijvigheid'.
De directeuren J. en P W. den Herder nemen de gouden miniatuur zonneioijzer in
ontvangst van gedeputeerde Barbé
Directeur C. Boot van Chrompack neemt de oorkonde in ontvangst.
de moeilijkheden bij het RSV-concem
zei de heer Claas dat met het oog op de
continuïteit van de werkgelegenheid
bi) 'De Schelde'-bednjven het belang
rijk is dat de regering de opdracht tot
bouw van marineschepen vervroegt.
Kritische noot
Kamervoorzitter Claas liet nu en dan
een kritische noot horen bij het bespre
ken van het provinciale economische
beleid: zo vond hij het 'zeer de vraag' of
de in 1981 ingestelde economische con-
sultatiegroep, die tot doel heeft het
provinciaal bestuur vanuit het be
drijfsleven te adviseren wel zo functio
neert, dat zij 'een positief effect heeft
voor het regionaal ondernemen'. Hij
hoopte dat het provinciale bestuur via
het binnenkort te verschijnen provin
ciale sociaal-economische beleidsplan
'een daadwerkelijke bijdrage zal leve
ren aan het oplossen van knelpunten
en hel scheppen van gunstige voor
waarden voor verdere economische
ontwikkeling. Voorkomen moet wor
den dat het beleidsplan een ambtelijke
en politieke bijbel voor het onderne
men in Zeeland wordt".
Kamervoorzitter Claas was ook niet te
spreken over het feit dat de nota van de
kamer over het bedrijfsleven op Schou
wen en Duiveland, die suggesties en
aanbevelingen bevat, door het provin
ciaal bestuur slechts voor kennisgeving
is aangenomen. „Wij verwachten dat
het provinciaal bestuur alsnog een aan
tal van onze suggesties in het sociaal-
economisch beleidsplan zal verwer
ken".
De heer Claas zei ook teleurgesteld te
zijn door de reactie van de leden van
provinciale staten op de brief van de
beide kamers van koophandel in Zee
land. Die hadden naar aanleiding van
de provinciale begroting voor 1983 bij
de staten gewezen op mogelijke verla
ging van de PZEM-taneven 'op grond
van steekhoudende argumenten'. ,,Er
werd gereageerd met de opmerking dat
er al genoeg voor het bedrijfsleven is
gedaan. Op de essentie van ons schrij
ven aan de staten is men niet inge
gaan". Hij vervolgde „We zullen de
plannen van de PZEM met extra aan
dacht blijven volgen en er op blijven
wijzen onnodige lastenverzwaring voor
het bedrijfsleven achterwege te laten.
Vergeleken met Noord-Brabant en Bel
gië blijft Zeeland met zijn energietane-
ven aan de hoge kant".
Uitbouw
Landbouw en visserij, alsmede het am
bachtelijk kleinbedrijf blijven - vol
gens de heer Claas - gezien inkomens
vorming en werkgelegenheid, vrij sta
biele bedrijfssectoren. De provincie en
de gemeenten zullen - gezien de werk
gelegenheid in de recreatieve sector
met bijna 10.000 arbeidsplaatsen - ade
quaat moeten inspelen op de toene
mende vraag naar recreatieruimte en
'alweer-voorzieningen'. Een belangrij
ke toeristische trekpleister kan gerea
liseerd worden door uitbouw van het
informatiecentrum op het Neeltje-
Jans werkeiland in de Oosterschelde.
„Ondanks het groeiende aantal re
creanten blij ff de promotie van Zeeland
als vakantieland onmisbaar. Andere re
creatieprovincies stellen voor hun pro
motie aanzienlijk meer geldmiddelen
beschikbaar". De laatste fase van ont
sluiting van onze provincie - de weg
over de Oosterschelde-stormvloedke-
ring - is in het licht van de 'soms meest
vreemde bezuinigingen een speelbal
van politieke willekeur geworden", con
stateerde de heer Claas. Eerder was de
Kamer dan ook akkoord gegaan met
een brief aan de minister om van deze
weg toch een brede weg te maken. De
heer Claas pleitte ook voor een weg over
de Oesterdam, die Midden- en Noord-
Zeeland een economisch voordeel van
5.5 miljoen gulden per jaar kan opleve
ren.
UiWEDORP - Mensen die zijn aange
wezen op nierdialyse - het enkele ma
len per week schoonmaken van het
bloed-ofdie een transplantatie onder-
tingen - het inplanten van een gezonde
Her - hebben zo hun eigen, speciale
problemen. Het is een enorme ingreep
in bet dagelijks leven, zowel voor de
Patiënten zelf als voor hun partners/
familie. Voor begeleiding ontbreekt
jneestal voldoende tijd, evenals voor
nd geven van voorlichting over aller
lei situaties en verschijnselen, waar
de een dialysepatient of een getrans
planteerde te maken heeft.
Om daar wat aan te doen. heeft de lan
delijke vereniging dialyserenden en ge-
«ansplanteerden (LVDi overal in het
tod contactpersonen gezocht, die re-
Bonale praatbijeenkomsten organise-
to Het initiatief is in Zeeland bijzon-
«rgoed aangeslagen, vertelt Jeanet de
•ong uit Lewedorp, Samen met Lenie
tan Waarde uit Middelburg geeft ze het
nit'atief gestalte. „Tot nu toe
k Ir Zeeland de grootste opkomst te
«ebben. Uit de reacties is ook gebleken
dat de begeleiding in een behoefte voor
ziet. De mensen zijn er blij mee en dank
baar voor", zegt Jeanet de Jong
De praatbijeenkomsten zijn bestemd
voor mensen die moeten gaan dialyse-
ren. die al dialyseren en voor getrans-
planteerden. Het is niet de bedoeling
het professionele maatschappelijk
werk te vervangen, maar om aanvul
lend te werken „Je bent ervaringsdes
kundige". stelt Jeanet de Jong. Ze heeft
zelf enkele jaren geleden in het Rotter
damse Dijkzigtziekenhuis 'gespoeld'.
Twee keer per week op en neer van Le
wedorp naar Rotterdam en steeds ten
minste vijf uur spoelen .Ik heb toen er
varen dat de begeleiding onvoldoende
is Er was van alles dat ik wilde weten en
ik had vooral graag met iemand willen
praten over het oplossen van prakti
sche problemen", aldus Jeanet. Tegen
de achtergrond van haar eigen ervarin
gen (ook die rond het transplanteren
van een nier bij haar) is ze mee gaan
doen in de commissie begeleiding van
de LVD.
Er is inmiddels in het Sint-Joannazie-
kenhuis te Goes een haemodialysecen-
trum voor Zeeland tot stand gekomen.
Aan het verre reizen is voor de dialyse-
patienten een einde gekomen. Aan het
uitwisselen van problemen en ervarin
gen blijft echter behoefte bestaan. „En
het gaat niet alleen over nare zaken,
maar ook over leuke dingen. Bijvoor
beeld op vakantie gaan en hoe dan het
spoelen geregeld moet worden. Als je
ondernemend bent. dan kan je als dia
lysepatient overal naar toe. Wanneer
je zegt: ik ben zielig en blijf thuis, dan
kom je natuurlijk nergens", betoogt
Jeanet de Jong. Ze heeft overigens veel
bewondering voor de doorsnee-dialy
sepatiënt. „Ik vind ze in het algemeen
erg dapper. Het is een hele belasting.
Daarom lijkt het me ook erg zinvol om
goed geïnformeerd te zijn over zaken
van allerlei aard."
Naast de praalbijeenkomsten wordt er
ook individueel voorlichting gegeven,
vooral aan mensen die gebruik moeten
gaan maken van de dialyseapparatuur
en aan mensen die een transplantatie
overwegen. Jeanet de Jong: „Mensen
die gaan spoelen hebben toch een
drempelvrees, heel begrijpelijk. Ze
kijken op tegen doktoren, verpleeg
kundigen en maatschappelijk
werkers. Ook op het gebied van tras-
plantaties zijn veel onzekerheden en
onduidelijkheden". Ze wijst er in dit
verband op dat juist mensen die uit
persoonlijke ervaringen kunnen put
ten, vaak de beste voorlichting kunnen
geven.
De activiteiten van de landelijke ver
eniging dialyserenden en getransplan-
teerden staan als zodanig los van het
gebeuren in het nierdialysecentrum in
Goes. Er zijn wel contacten met de
maatschappelijk werkende, die onder
meer aan het centrum verbonden is. De
grote opkomst tijdens de praalbijeen
komsten geldt slechts eén reactie van
daan en waar dat aan ligt. weet Jeanet
de Jong niet precies. Mogelijk speelt de
gerichtheid van dialysepatiènten uit
die streek op België en Brabant een rol.
De deelnemers aan de bijeenkomsten
worden nu bereikt via de LVD en
mond-tot-mond reclame.
De heer Boele Maarten de Haan is voor een halfjaartje over uit Australië.
Het zal je maar gebeuren. Als jonge knaap meld je je om op
'ons' Indië te vechten tegen de Japanse agressor. De zo
verwachtingsvol begonnen reis eindigt echter in de binnen
landen van Australië waar langzaam maar zeker duidelijk
wordt dat niemand zich meer om de helden-in-spé bekom
mert. Een katerig gevoel bekruipt de oorlogsvrijwilligers,
die volkomen aan hun lot zijn overgelaten. De enige uitweg
ligt dan in het pogen om via vrachtboten en hospitaalsche
pen terug te keren naar Nederland. Een ervaring rijker en
een illusie armer probeert een aantal 'Australië-gangers' dan
in Nederland een nieuw bestaan op te bouwen. Anderen kun
nen hier hun draai toch niet vinden en keren terug naar het
land waar ze kort daarvoor twee jaar doelloos hebben door
gebracht.
Dit is in grote lijnen het relaas van de
heren B. M. de Haan (58i en D C.
Vermaire. De eerste Is een halfjaartje
'over' uit het 'land der ongekende
mogelijkheden' aan de andere kant
van de aardbol, waar hij zich bijna
veertig jaar in dienst van de Australi
sche regering heeft beziggehouden
met het ontwerpen van computers.
Hij heeft de Australische zomer ge
ruild tegen de Nederlandse winter en
blikt in de woonkamer van het huis
van zijn ouders in Middelburg terug
op de jaren waarin hij door de toen
malige regering van Nederland is ge
bruikt als 'propagandamiddel'. Ver
maire daarentegen had na zijn kort
stondig verblijf 'in den vreemde' ge
noeg van allerlei avonturen en bouw
de in Sint-Laurens een bloeiend as
surantiekantoor op
De belevenissen van beide heren be
ginnen op bijna identieke wijze Ze
waren tijdens de Tweede Wereldoor
log alle twee ondergedoken en actief
in het verzet. Wegens verzet tegen de
Duitse bezetters zat De Haan zelfs
enige tijd gevangen aan het Molen
water in Middelburg. Tegen het eind
van de oorlog meldden zij zich met
enkele honderden anderen als vrij
willigers. die uit vaderlandsliefde wil
den strijden om Nederlands-Indië uit
handen van de Japanners te houden.
De groep werd verscheept via Belgie
naar Engeland en ondergebracht in
een kamp in Wolverhampton. Dejon-
gens zouden, zo werd hen verteld,
worden klaargestoomd voor een
uniek baantje. Een aantal van hen
zou in Australië opgeleid tot piloot
van een gevechtsvliegtuig: de ande
ren kregen daar de kans zich te be
kwamen als mecharucièns en boord
werktuigkundigen. Zo ver is het
evenwel nooit gekomen.
Boele Maarten de Haan. die in En
gelstalige gebieden onmiddellijk was
gedwongen om zijn eerste voornaam
op te geven, omdat hij met met een
stier wilde worden geassocieerd, zegt
hierover „We kregen de nodige injec
ties voor dienst in de tropen en we
maakten kennis met de Engelse le
ger-'drill'. Na een verblijf van vijf tot
zes weken werden we ingescheept-
De reis voerde ons door het Panama
kanaal, Op de oevers langs het ka
naal stonden grote borden met de
tekst 'Deze jongens gaan in de Paci
fic strijden voor hun vaderland! De
pers kreeg de gelegenheid om over
dreven veel aandacht aan onze trip te
schenken en toen al rees bij mij het
vermoeden dat de Nederlandse rege
ring ons gebruikte als propaganda
middel Door ons kon Nederland z'n
goodwill verhogen"
De Haan reisde,niet de Rangigata,
liet eerste van de vier schepen
die Nederlandse oorlogsvrijwilli
gers naar Australië brachten. Na
aankomst in Sydney, op 19 juni '45
werden de ongeveer honderd aanko
mende piloten per trein overge
bracht naar Casino, ruim 750 kilo
meter ten noorden van Sydney en
ruim vijftig kilometer van de kust
van New South Wales. Bij het dorpje
Casino lag het dorpje Victory Camp.
een legerplaats van het Koninklijk
Nederlands Indisch Leger (KNIL).
Daar waren enkele legeronderdelen
gevestigd, die werden bemand door
Javanen en Ambonezen. Deze waren
uit Nederlands-Indië ontsnapt tij
dens de oorlog met Japan en tijdens
de bezetting door Japan van de Oos-
tindische eilanden.
De 'uitverkorenen' kregen eerst een
infanterieopleidlng van enkele we
ken en vertrokken op 29 juli '45 per
trein naar Bradfield Park bij Saint
Ives. Daar werden hen inderdaad de
eerste theoretische beginselen van
de luchtvaart bijgebracht. Als docen
ten traden mensen van de Royal Au
stralian Air Force i RAAFop. Die op
leiding was niet van lange duur.
Ruim twee weken later moest Japan,
als gevolg van de twee atoombom
men die de Verenigde Staten lieten
vallen boven Hiroshima en Nagasa
ki. capituleren. Door de daaropvol
gende wapenstilstand verdween de
behoefte aan opgeleide vliegers en de
militaire trainingskampen werden
opgedoekt. De mannen in Casino
moesten worden "omgeschoold' en
werden ingedeeld bij een infanterie
opleidlng.
Eind september '45 was er sprake van
om de groep naar Nederlands Indiè
te sturen, maar ook dit ging niet
door In het Victory Camp brak na
melijk een klein burgeroorlogje uit
dat erin resulteerde dat de Nederlan
ders een aantal Javanen in een kamp
binnen het kamp gevangen zetten.
De oorlogsvrijwilligers die zich in eer
ste instantie hadden opgegeven om
piloot te worden, kregen voor de zo
veelste keer een geheel ander karwei
op te knappen en werden deze keer
gevangenbewaarders. Ze kregen
daarbij versterking van de vrijwilli
gers die nog voor de overgave van
Japan met het tweede en het derde
schip waren meegereisd en die voor
een groot deel in het kamp Bacchus
March waren ondergebracht. Deze
waren aanvankelijk voorbestemd tot
het volgen van een opleiding tot ra
dio-operator maar werden evenals de
piloten voor bewakingsdiensten in
gezet. Op dat moment begon de
sleur: Tot medio augustus '46 sleet de
groep haar tijd met tweedaagse
wachtdiensten.
De Haan ging echter na verloop
van lijd op eigen houtje naar Ba
tavia, de hoofdstad van Nederlands-
Indie. Toen hij zijn nood klaagde bij
de Nederlandse gouverneur aldaar,
keek deze zeer verbouwereerd. Vol
gens zijn informatie waren de laat
ste Nederlanders al zes maanden
daarvóór uit Australië vertrokken...
De gouverneur vroeg en kreeg ophel
dering van de Nederlandse regering:
In een door prins Bernhard onderte
kend telegram stond vermeld dat
het contract als beëindigd moest
worden beschouwd. De nog in Au
stralië verblijvende vrijwilligers
gingen aan boord van de 'Volen-
dam'. die op 17 augustus uil Austra
lië vertrok en ruim vijf weken later
in Rotterdam aankwam.
De Haan zat echter nog ln Batavia en
zag met een aantal lotgenoten kans
om als verstekeling aan boord van
een hospitaalschip mee te gaan naar
Nederland. Ze deden zich bij het in
schepen voor als aardappelschillers,
en pas in de Middellandse Zee ont
dekte de gezagvoerder dat ze ten on
rechte als keukenhulpjes optraden.
Voor degenen die ook 'vergeten' wa
ren. maar door de "Volendam' werden
opgehaald, zou de 'training' in Neder
land worden voortgezet. Na een ver
lof van ongeveer een maand moest de
groep zich melden op het vliegveld
Twente waar tot maart '47 theoreti
sche lessen werden gegeven. Op het
vliegveld Woensdrecht volgde ten
slotte een praktische training. Daar
leerde inderdaad een handjevol oor-
logsvrijwiliggers vlak bij huis wat
hen in eerste instantie aan de andere
kant van de wereld bijgebracht zou
worden. Het besturen van een vlieg
tuig. Voor de meeste naar Australië
gestuurde vrijwilligers was het en
thousiasme er, na een onbevredigen
de diensttijd van twee jaar. er wel uit.
Zij belandden in het burgerleven van
Australië of Nederland.
Boele de Haan is nu in Nederland om
naar hun vaderland teruggekeerde
lotgenoten op te sporen en te porren
voor een reurue. Die zou over twee
jaar in Austallë moeten worden ge
houden. De Nederlanders, onder wie
naar schatting tachtig Zeeuwen en
Brabanders, wordt daar gratis ver-
blyf aangeboden. Ze worden name
ly k ondergebracht by in Australië
achtergebleven of naar dit land te
ruggekeerde kameraden-van-toe n.
De reis komt voor eigen rekening.
Indien de kosten van de vliegreis
voor de meeste in aanmerking ko
mende oorlogsvrijwilligers van wel
eer geen probleem vormen, kan ln
het najaar van '85 een aanzienhjke
groep in het dorp Casino herinnerin
gen ophalen aan een tijd die door De
Haan 'twee jaar vakantie op kosten
van de regering' wordt genoemd. Ver
maire daarentegen vindt het minder
plezierig dat hij twee jaar van het
kastje naar de muur is gestuurd.
„Aan alles was gebrek, het eten was
slecht, we werden ingezet waar maar
behoefte aan ons was en alles verliep
heel anders dan we ons hadden voor
gesteld". herinnert hy zich. Maar in
de loop van de veertig jaren die sinds
dien rijn verstreken heeft rijn verbit
tering plaatsgemaakt voor mildheid
en begrip: „Onze mislukte reis naar
Australië was een gevolg van de plot
seling veranderende omstandighe
den en van de onverwacht snelle ca
pitulatie van Japan. Onze leiding
moest toen gaan improviseren en ja.
dan gaat er wel eens iets fout.."
Koen van Dijen
V-
