OPENBAAR
VERVOER
europese rondreis
'iedere tariefverhoging
roept weerstanden op'
DOORBRAAK
BUSH MOET DE NAVO OVEREIND HOUDEN
oosterscheldebeleid
onder bekraste loep
besluit bouw
pijlerdam
nauwelijks
verantwoord
WOENSDAG 12 JANUARI 1983
[PZC/opinie en achtergrond 4
Door Harry Kuiper
Als je mij vraagt: ben je verbaasd over de reacties van de laatste dagen op de aangekondig
de tariefverhogingen in het openbaar vervoer, dan zeg ik nee", verklaart minister Smit-
Kroes van verkeer en waterstaat. „Iedere tariefverhoging, zeker in deze moeilijke tijden, roept
emoties en weerstanden op. Echter, we kunnen de tekorten in het openbaar vervoer niet onge
remd laten doorstijgen".
„Voor dit jaar moet drie miljard door
de schatkist, de belastingbetaler, wor
den bijgepast. Van iedere bestede gul
den in het openbaar vervoer wordt
slechts 22 cent gedekt door opbreng
sten. Ik dien dus te kiezen uit twee
kwaden. Ik wil niet snijden in het voor
zieningenniveau. Verhoging van de ta
rieven is dan helaas de enige mogelijk
heid die overblijft".
Dat snijdt dan in de portemonnee van
de mensen, want als rechtstreeks ge
volg van de recessie zijn tallozen toch
al minder mobiel geworden. Zij had
den al minder te besteden en deson
danks stijgen de belastingen dit jaar
forser dan misschien ooit tevoren
Meer mensen zijn aangewezen op het
openbaar vervoer en toch gaan ook de
ze tarieven nu met sprongen omhoog.
Jk weet het. het is toch een beetje een
toestand van potverdlkkeme. nu ook
dit weer. Ik begrijp dat best. Toch. zo
helemaal nieuw is het natuurlijk niet.
Niet alleen waren de verhogingen al
genoemd in het politiek testament van
mijn voorganger, het is ook vastgelegd
in het regeerakkoord. Zelfs de orde van
grootte is aangegeven. Wat dat betreft
dus geen verrassing, al is de invulling
misschien wel als een schok geko
men".
Maar dat is niet het enige. Want, zegt
zij, „alle kritiek die de laatste dagen
over mij en over de plannen is uitge
stort, gaat voorbij aan het aspect dat
de kosten van het openbaar vervoer
niet meer zijn op te brengen. Er was
alleen de ongenuanceerde roep dat dit
beslist niet mag. Maar de mensen die
dat roepen bieden geen alternatief.
Terwijl ik vind, dat als je het over goed
openbaar vervoer hebt, en ik vind dat
een samenleving daar recht op heeft,
dan moetje zorgen dat ook in de toe
komst dit openbaar vervoer gegaran
deerd is. tegen redelijke kosten".
„Want laten we de zaken bekijken zo
als ze zijn. We kunnen alles laten zoals
het is. maar dan moet je zo goed in je
slappe was ritten dat geld geen pro
bleem is. Daar kunnen we kort over
zijn, dat is nu niet meer aan de orde.
Een andere mogelijkheid is dat je in
het voorzieningenniveau gaat snijden.
Voor mij valt ook dat af. Dan kom ik
aan het derde punt, maatregelen om
de doelmatigheid, de efficiency te ver
beteren".
„De laatste tijd", aldus mevrouw
Smit-Kroes, „zijn vanuit Den Haag
steeds meer efficiency-maat regel en
opgelegd, met name aan het stads- en
streekvervoer. De effecten daarvan
op de mensen die daarmee worden ge
confronteerd onderschat ik niet
Zoiets is gemakkelijker uit te spreken
dan te verwezenlijken. Want ook aan
efficiencymaatregelen komt een ein
de. De effecten van nieuwe maatrege
len worden uiteraard steeds kleiner".
„Dan kom je uiteindelijk toch op de
kostendekking. De situatie is ont
staan dat de man. de vrouw en het
kind die van het openbaar vervoer ge
bruik maken, met het kopen van de
strippenkaart eigenlijk amper een bij
drage leveren aan de kosten die met
het vervoer worden veroorzaakt. Kos
ten en opbrengsten lopen steeds ver
der uit elkaar".
verschil
„Ik zeg erbij, voor mij hoeft er geen
honderd procent kostenafdekking te
rijn. Maar als we nu niet extra verho
gen, neemt het in 1986. '87 helemaal
extreme vormen aan. En ik durf er ver
gif op in te nemen dat wie hier dan ook
rit. welke kleur het kabinet dan heeft,
geen kabinet het zich kan permitteren
die verschillen zo ver, steeds verder uit
elkaar te laten groeien. Als dus nu niet
hier gesneden wordt, moet later gesne
den worden in voorzieningen die voor
de mensen van meer belang rijn".
Nu geldt dit alles veruit het meest voor
het stads- en streekvervoer, in wat
mindere mate voor de trein. Toch, NS
presenteert zich als een commercieel
bedrijf. NS maakt sinds 1964 verlies,
NS ontvangt uit de schatkist jaarlijks
meer compensatie dan de Franse
spoorwegen uit de Franse schatkist,
maar de direktie van NS verzet zich
tegen tariefverhogingen. Hoe beoor
deelt mevrouw Smit-Kroes dit verzet?
De minister: „Ik denk dat voor NS
geldt wat op dit moment voor elke Ne
derlander geldt, we moeten ons alle
maal bezinnen of het misschien niet
toch op een iets voordeliger wijze kan.
Of niet nóg een schepj eerbovenopkan
- wanneer het om bezuinigingen gaat -
en of we ermee moeten doorgaan
steeds meer mensen een arbeidsplaats
in het openbaar vervoer te geven. Ook
NS zal op de kleintjes moeten letten".
citroen
Enigszins bevreemdend is dat toch
oordeel toch wel, want wie emge weet
heeft van de zorgvuldigheid waarmee
NS met de beschikbare geldmiddelen
omspringt, kan niet snel tot de slot
som komen dat bij de spoorwegen het
geld over de balk gesmeten wordt.
„Het lijkt hier soms net een uitgekne
pen citroen" - uitspraak van de ene
NS'er tegenover een andere die dat
met tegenzin beaamde - is illustratief
voor de sfeer waarin NS'ers dagelijks
hun maatschappelijke, van overheids
wege opgedragen taak moeten uitvoe
ren.
„Ja. nou. om het nu direct met een uit
geknepen citroen te vergelijken - we
proberen natuurlijk om degenen met
de zwakste schouders zo veel mogelijk
te ontzien maar we moeten door het
dal heen. En dat geldt dan ook voor
NS. ook al zegt NS dat het niet kan. De
verhezen van het spoorwegbedrijf be
droegen in 1982 clrka 920 miljoen gul
den. Daar kan NS toch ook niet de kop
voor in het zand steken".
Ofwel, die citroen treft ons allen?
„Ja, maar wel met uitzicht op betere
tijden. Als we nu niet doorzetten, we
ten we dat we helemaal in de versuk
keling komen. Dat geldt voor heel het
openbaar vervoer. Als ik die maatre
gelen nu niet zou nemen, riskeren we
levensgroot dat over drie of vier jaar
op grote schaal werknemers in het
openbaar vervoer moeten worden
ontslagen".
Met nog de opmerking dat de tarief
verhogingen niet het gevolg rijn van
de bezuinigingsoperatie geeft de mi
nister onverholen aan dat bij verkeer
en waterstaat drastische verschuivin
gen van het departementale bestedin
genpatroon thans het meest aan de or
de rijn. Dat verklaart intussen nog niet
m redelijkheid waarom dan ook de
kosten van het autorijden verhoogd
zouden moeten worden. De minister
gaat voorbij aan een antwoord op die
vraag.
Wel is het duidelijk in welke richting
de accentverschuiving moet gaan. Mi
nister Smit-Kroes onderschrijft de op
vatting dat, zoals zij zegt, „de overheid
met name de produktieve overheidsin
vesteringen heel erg sterk moet stimu
leren. zeker onder de huidige omstan
digheden". En dat is waar. maar onder
Van Agts eerste kabinet, waarvan ook
WD'ers deel uitmaakten, is daar be
trekkelijk weinig van terecht gekomen
- in weerwil van Bestek '81. ofwel het
inricht dat maatregelen, ombuigingen
geboden waren.
politiek klimaat
Mevrouw Smit-Kroes: „Voor dit soort
ingrijpende maatregelen, waar we nu
voor gesteld zijn, is nu eenmaal een
gerijpt politiek klimaat nodig. Een
aantal maatregelen die toen genomen
zijn, zijn afgedwongen door een meer
derheid in de Tweede Kamer. Dan kim
je zelf de mening toegedaan zijn dat
dat besluit, op die manier genomen,
misschien niet het verstandigste was,
maar in een parlementaire democratie
heb je dat gewoon te accepteren.
„De VVD zegt steeds, je moet niet goed
geld naar kwaad geld brengen. Tege
lijk is niet elk schot een eendvogel. Dat
is ook nu de context. Misschien zelfs
nog meer, omdat we inmiddels nog
zwaarder in de puree ritten. Er is een
aantal terreinen waarin verkeer en wa
terstaat. zeker onder de huidige om
standigheden. een buitengewoon gro
te verantwoordelijkheid heeft. Dat is
uiteraard de grond-, weg- en watersec
tor; een heel duidelijk produktieve
overheidsinvestering waar het de we
gen betreft. Terwijl je ten aanzien van
de dijken weinig Nederlanders hoeft te
overtuigen van de noodzaak van goed
onderhoud, voor de veiligheid van ons
land.
„Dat onderstreept de noodzaak van
investeringen in die sectoren. Met na
me over de dijken, de kustwering,
hebben we in het regeerakkoord heel
duidelijke uitspraken gedaan. Er is
bijna geen onderwerp te noemen dat
zo duidelijk is uitgesproken, terwijl
het ook aan tijd gebonden is. Want als
je merkt dat je bestedingsmogelijkhe
den veel kleiner worden, terwijl je zo
wel naar de hoogst mogelijke produk-
tiviteit van die investeringen moet
Tarieven openbaar vervoer blijven stijgen
kijken als naar wat de hoogste priori
teit verdient, dan valt de keus niet
moeilijk".
„Denk aan de wegen. Ik geloof dat het
niet zo moeilijk is om vast te stellen
dat ook wat de wegen betreft in de
randstad enkele zeer zware prioritei
ten liggen. Het is niet mijn bedoeling
veel nieuwe wegen aan te leggen. Waar
ik wel grote zorgen over heb dat is het
onderhoud, en de omvang van een
aantal knelpunten".
„Want ik weiger om onze tegenwoordi
ge financiële situatie aldus uit te leg
gen dat er slecht onderhoud moet zijn,
of dat we een aantal knelpunten niet
zouden moeten oplossen. Onderhoud
is behoud, en de verkeersveiligheid
mag niet onder een minimaal niveau
komen".
„Trouwens, daar komt bij dat een aan
tal centra in Nederland voor het be
drijfsleven minder aantrekkelijk
wordt als vestigingsplaats, als de be
reikbaarheid op de tocht staat. En
daarmee komt ook de werkgelegen
heid in het gedrang".
postbank
„Een ander punt is natuurlijk de PTT
De investeringen daar rijn buitenge
woon belangrijk. Staatssecretaris
Jaap Scherpenhuijzen en ik zullen
vechten tot de laatste snik om te voor
komen dat daarin wordt gesneden.
Ook in de toekomst zal er een gezond
PTT-bedrijf moeten rijn".
Directeur-generaal Leenman van de
PTT heeft onlangs 1983 een jaar van
„majeure" beslissingen genoemd; met
name of de Postbank en het nationaal
betalingscircuit er komen, welke sta
tus de PTT moet krijgen, de toekomst
van Viditel.
Zij zegt daar weinig over, want de
PTT zit in de portefeuille van de
staatssecretaris. Maar „of er een Post
bank komt, zo ja en hoe die eruit zal
zien, daarover verwachten de minis
ter van financiën en ik binnenkort een
uitspraak te doen. Het nationaal beta
lingscircuit hangt daarmee natuur
lijk nauw samen. Ze zijn niet onlos
makelijk met elkaar verbonden, maar
er is een duidelijke relatie. Er is ver
der het aspect van de gelddiensten
van de PTT, postgiro en rijkspost
spaarbank, waarvan het voortbe
staan ook in de toekomst gegaran
deerd moet worden".
„Met kracht en met spoed zullen wij
ons daarover buigen, zodat er zo snel
mogelijk een kabinetsbeslissing kan
worden genomen", aldus mevrouw
Smit-Kroes. Nu was de VVD uin het
verleden nimmer voorstander van een
Postbank. „De VVD heeft zich uitge
sproken tegen de Postbank zoals hij is
geformuleerd door een aantal voor
gangers. Maar je spreekt niet over dé
Postbank, maar over één Postbankde
vorm waarin postgiro en rijkspost
spaarbank continuiteitsmogelijkhe-
den geboden wordt".
„Je moet niet over een woord vallen
Postbank op zichzelf hoeft geen reden
te zjjn om te gaan steigeren. Het zal
inhoudelijk beoordeeld moeten wor
den".
Dit is geen gelegenhcidsbock", zei de Amsterdamse hoogleraar bestuurs
kunde professor mr. A. F. Leemans dinsdag bij de presentatie van zijn in
üét boek „Doorbraak in het Oosterscheldebeleid" vervatte analyse van de
manier, waarop dat beleid tot stand kwam. De hoogleraar doelde met die
opmerking op het feit, dat binnenkort valt te herdenken, dat dertig jaar geleden
de ramp plaatsvond. Ook zonder dat gegeven zou het boek zijn gemaakt, be
toogde de heer Leemans. „De wetenschap brengt geen boeken uit, die aan zo'n
feit verbonden zijn".
En daarmee onderstreepte hij, dat
„Doorbraak in het Oosterscheldebe
leid" een wetenschappelijke benade
ring is van de vraag 'hoe het toch alle
maal zover heeft kunnen komen'.Nu
ben ik geen bestuurskundige en het
kost mij weinig moeite enige beschei
denheid aan de dag te leggen bij de
beoordeling van een werkstuk, waar
van ik slechts als een geïnteresseerde
leek kan kennisnemen. Ik neem daar
om maar voor lief. dat in de analyse
steeds gesproken wordt over 'buigtra-
jecten' als het gaat om de aanduiding
van bepaalde periodes, dat deelne
mers aan de discussie als 'actoren'
worden aangeduid en dat de 'relatie
tussen territoriale en functionele sys
temen' aan de orde wordt gesteld. Al
wil ik er wel bij aantekenen, dat het
boek door het gebruik van zulk jargon
op slechts een beperkte groep leden
van de Nederlandse samenleving gro
te aantrekkingskracht zal uitoefenen.
fouten
Wat aanmatigender durf ik mij op te
stellen, als ik bezie, wat niet is ge
beurd en wat fout is gedaan. Ter voor
bereiding van de analyse zijn vijfen
dertig mensen geïnterviewd, die
nauw betrokken waren bij de vor
ming van het beleid over de Ooster-
schelde. Bij die ondervraagden was
niet het oud-kamerlid Schakel, ten
tijde van de Oosterscheldediscussies
voorzitter van de vaste Tweede Ka
mercommissie voor verkeer en water
staat. Schakel speelde, als voorstan
der van volledige afsluiting van de
Oosterschelde, een zeer belangrijke
rol in de debatten. Hij 'examineerde'
destijds minister Westerterp van ver
keer en waterstaat over de regerings
plannen voor de Oosterschelde en aan
zijn naam zijn twee gewichtige mo
ties over de kwestie verbonden.
Een andere naam. die ontbreekt in de
lijst van ondervraagden: die van de
voormalige minister van financiën, de
heerDuisenberg. In „Doorbraak in het
Oosterscheldebeleid" wordt herhaal
delijk uiteengezet, dat Duisenberg
grote bezwaren had tegen de bouw van
de stormvloedkering. Om redenen van
financiële aard. Toen ik professor Lee
mans dinsdag tijdens een persgesprek
over zijn boek vroeg, waarom de naam
van de oud-bewindsman als geïnter
viewde ontbrak, zei hij: „Ik weet het
niet".
Dat dan wat betreft wat ter voorberei
ding van de analyse achterwege gela
ten werd. Om te komen tot de signale
ring van een met het blote oog waar te
nemen fout. De heer Van Thijn wordt
in het boek opgevoerd als PvdA-minis-
ter in het kabinet Den Uyl. Dat nu is
een fout. die niet tot de categorie 'slor
digheden' kan worden gerekend. Op
merkelijk en van grote betekenis in
het proces van besluitvorming was na
melijk, dat Van Thijn als leider van de
Tweede Kamerfractie van de PvdA al
daar. eenmaal zwaaiend met zijn 'por
tefeuille', de gelederen gesloten wist te
houden terwijl minister-president Den
Uyl in zijn kabinet alle moeite deed om
voorstanders van volledige afsluiting
op de lijn van het compromis - bouw
stormvloedkering- te krijgen. Binnen
de PvdA zaten op dé sleutelposities
voorstanders van dat compromis: in
het kabinet en in de kamerfractie.
Professor Leemans zei dinsdag, ge
confronteerd met de 'benoeming
achteraf van de heer Van Thijn tot
bewindsman: „Dat is een lapsus". In
het Nederlands noemt men dat een
'fout'.
Ik noemde al, met enige afstandelijk
heid, het in „Doorbraak in het Ooster
scheldebeleid" gebruikte jargon. Met
enig gepast gebrek aan eerbied geef ik
er toch nog maar een voorbeeld van,
één zinnetje en het faas zomaar bij het
opslaan van het boek te vinden, want
er rijn veel van die zinnetjes: „Voor het
structuur-aspect van coördinatie ne
men we aan, dat de op coördinatie ger-
cihte relaties tussen actoren een net
werk vormen".
Bij beschouwing van het boek kon ik
het gevoel met kwijtraken, dat achter
dit soort formuleringen iets schuil
gaat. Een niet bij de wetenschap beho
rende onzorgvuldigheid wellicht.
A. J. Snel
„Doorbraak in het Oosterscheldebeleid" is
uitgegeven door Coutinho te Muiderberg,
Het boek kost 29,50.
Prof mr A. F Leemans
(Slot van pagina 1)
van de voorwaarden was toegestaan.
Overigens meende de heer Leemans,
dat nog niet zeker is hoe het met de
techniek gesteld is. Op de vraag, op
welke punten hij twijfel heeft zei hij:
„Ik ben geen technisch man".
Overigens meende de professor, dat
de beslissing, die in 1974 in principe
en twee jaar later definitief werd ge
nomen over de Oosterschelde als een
boemerang in de Tweede Kamer zal
terugkomen. Hij achtte het juist, dat
de Rekenkamer nu naar de financiële
aspecten onderzoek verricht. „Dat
komt vervolgens in het kabinet en
dan in de Tweede Kamer terug", zei
hij.
In het boek wordt aangeduid, dat bin
nen een aantal voorwaarden een om
buiging van het Oosterscheldebeleid
kon plaatsvinden:
de val van het kabinet Biesheuvel,
dat normaal tot 1974 was blijven ritten
en de werken zo ver had doen uitvoe
ren, dat de kwestie niet meer zou kun
nen rijn teruggedraaid;
de crisisdreiging rond de Ooster-
scheldekwestie. die met name door de
PPR en D'66 werd veroorzaakt;
de sterke positie, die de milieubewe
ging zich in de zeventiger jaren ver
wierf:
het feit. dat de D'66-minister Gruij-
ters van volkshuisvesting de coördina
tie van het Oosterscheldebeleid naar
zich toe wist te trekken;
de economische omstandigheden,
die in het midden van de jaren zeven
tig aanzienlijk minder benard waren
dan nu het geval is.
In „Doorbraak in het Oosterschelde
beleid" duidt professor Leemans aan,
dat het niet is uitgesloten, dat op
nieuw een ombuiging van het beleid
zal plaatsvinden. Tijdens het gesprek
met de pers stelde hij. dat dat naar
zijn inzicht niet zou leiden tot volledi
ge afsluiting van de zee-arm, maar tot
dijkverhoging, ccn zienswijze, die hij
niet nader onderbouwde.
Door Henk Kolbi
De Amerikaanse vice-president George
Bush komt begin februari naar Europa
om in acht landen (waaronder Nederland) te
overleggen welke houding het Westen moet
innemen tegenover het aanbod van de War-
schau-pactlanden een niet-aanvalsverdrag
te sluiten. Dit voorstel komt de VS ongele
gen. President Reagan heeft de grootste
moeite bij het formuleren van de opdrachten
die hij zijn onderhandelaars in Genève, waar
vermindering van de kernbewapening ter
sprake is, moet meegeven bij wijze van com
promis tussen de gestadig minderende steun
voor zijn herbewapeningsprogram - zowel
onder de NAVO-bondgenotcn als binnens
lands. Bush, voormalig directeur van de CIA
onder meer, moet Europa bewijzen dat het
Reagan tevens ernst is met de óntwapening.
Hij mag de vruchten plukken van voorberei
dend werk dat minister van buitenlandse za
ken George Shultz onlangs al heeft verricht,
gton kolb)
Bush's bezoek aan Nederland vloeit voort uit
de uitnodiging die koningin Beatrix daartoe
tijdens haar formele staatsbezoek aan de VS
vorig jaar in het kader van de herdenking van
200 jaar diplomatieke en handelsbetrekkin
gen tussen Nederland en de VS heeft gedaan.
Die betrekkingen hebben niet tot een eerdere
visite geleid, hoewel daaraan maandenlange
en naarstige diplomatieke arbeid ten grond
slag werd gelegd-de procedure heeft ten tijde
van de feestviering slechts wederzijdse ver
wijten omtrent nalatigheid gebaard tussen
sommige leden van de Tweede Kamer en
functionarissen van buitenlandse zaken.
Het bezoek van Bush aan Nederland is niet
helemaal samen te vatten als simpele plichts
vervulling zonder meer. Hoewel in de VS te
genwoordig niet meer over 'Hollanditis'
wordt gezanikt, gegeven de vlucht die de be
weging tegen kernbewapening internatio
naal heeft genomen, blijft Nederland om een
variëteit van redenen een stuRje Europa dat
Amerikanen met grote omzichtigheid bena
deren
De reis van Bush is een gebaar tegenover de
Sowjet-Unie, en zegslieden in de Amerikaan
se hoofdstad beschrijven de onderneming als
'stutten van het bondgenootschap', met
'openhartige en rechtstreekse gesprekken'
kortom, de frasen waarin de resultaten van
dit bezoek zullen worden verpakt, liggen al
geruime tijd voor het grijpen. Het feit dat Ne
derland in de komende twee jaar lid is van de
Veiligheidsraad, verschaft echter een politiek
gewicht dat de VS niet willen verzaken. Dat
heeft niet alleen te maken met de Oost-West
verhoudingen, maar ook met zulke kwesties
als de problemen rond Zuidelijk-Afrika en het
Midden-Oosten, die te eniger tijd in de Veilig
heidsraad aan de orde zullen komen.
stormbal
In het Witte Huis, waar president Reagan
worstelt met een begroting waarvoor hij naar
schatting 220 miljard dollar te kort komt. is
de stormbal gehesen en die zal blijven hangen
tot de verkiezingen van 1984. Het Amerikaan
se staatshoofd zoekt onophoudelijk naar di
plomatieke triomfen van beter gehalte dan
zijn herstel van vriendschappen met Latijns-
Amerikaanse landen aan de vooravond van
een economische topconferentie In de VS,
waar geen vrolijk nieuws valt mee te delen
Terzelfder tijd rebelleert zijn eigen partij te
gen de hardnekkigheid waarmee hij zijn eco
nomische plannen doorzet in het aanzicht
van een catastrofale toeneming van destaats-
schulden. En de leider van de Republikeinse
fractie in de Senaat. Howard Baker, laat al
doorschemeren dat hij' een nieuwe gooi naar
het presidentschap overweegt, wanneer Ro
nald Reagan besluit dat hij na 1984 maar van
een veelzijdig pensioen moet gaan genieten.
De zieners te Washington halen uit dit koffie
dik de slotsom, dat het 'dus' helemaal niet
waarschijnlijk meer is dat Reagan zich op
nieuw als kandidaat zal aandienen. Anderen
vragen zich af of een Reagan die niets meer te
verliezen heeft, rampzaliger kan zijn dan een
Reagan die nog gelooft in méér politieke toe
komst.
Bush dus naar Huis ten Bosch: een man van
de harde lijn, die erin is geslaagd zich betrek
kelijk ongerept te handhaven als boodschap
per met aanmerkelijk meer politieke diep
gang dan zijn opperste (en enige) chef, in de
wetenschap, zo zeggen kenners, dat een presi
dentschap voor hem niet is weggelegd.
Deze vice-president werd onlangs beschreven
als een van degenen die geloven in kernoorlo
gen van langere duur, waarbij nog sprake kan
zijn van een overwinnaar.
raketten
Wat Bush in Nederland komt uitdelen, rijn
dan ook niet de balpennen waarmee Lyndon
Johnson als Kennedy's eerste medewerker in
Nieuwspoort ooit furore maakte, maar kruis
raketten. Want, de VS slaan met de grootste
zorg gade hoe gretig de politieke leiders ln
West-Europa elke gelegenheid aangrijpen om
zich te ontdoen van de 572 nieuwe kernwa
pens. Het Witte Huis vreest de echo die dat
kan teweeg brengen onder de conservatiefste
denkers in de Senaat, zelfs al maakt de econo
mische crisis duidelijk dat de VS hun bondge
noten niets meer kunnen afdwingen omdat de
overtuigingskracht ontbreekt.
Niettemin rijn er noch voor de VS. noch voor
Europa alternatieven. De Amerikanen heb
ben de neiging een handels- en douanever-
bond als de EG een politieke zeggenschap toe
x bedelen, die formeel niet bestaat. Dat ver
eenvoudigt het denken te Washington, doch
naakt reizen als die van Bush niet slechts
/ermoeiend, maar ook de moeite waard. De
\merikaanse neiging tot isolationisme biedt
reen uitkomst, Men moet Reagan in elk geval
ie erkenning gunnen, dat hij op korte termijn
le dreiging daarvan als gevaarlijker heeft
ïerkend dan die van Russische raketten, al-
jesteld op vernietiging van nog niet gebouw-
Ie Amerikaanse wapens.