terug naar
brideshead
prisma
Ellery
Queen
veronica richt de blik op de trein
ton van duinhoven
IK VOLG MIJN
EIGEN GEVOEL
HET DETAIL ALS
GROTE KRACHT
De Avonturen
in VRIJDAG 19 NOVEMBER 1982
PZC/radio-tv en kunst
19
(Door Henk Linse)
Ia 1945 wilde de filmmaatschappij MGM al een verfilming maken van Brideshead. Maar de
schrijver hield dat tegen omdat ze het religieuze element eruit wilden laten. Zij waren op het
jssepoester-element uit", aldus Derek Granger, gepensioneerd hoofd van de drama-afdeling van
iranada-television en producer van Granada's miljoenenproduktie „Brideshead Revisited", het
Irfeuilleton dat nu op maandagavond bij de KRO draait.
Jeremy Irons als Charles Ryder
Srelyn Waugh's meesterwerk werd
bot een bepaalde elite van critici de
rond ingeschreven, maar werd door
deren en in het bijzonder het publiek
Amerika juichend ontvangen. Van-
fcarde interesse van MGM en later van
atv-station, die eveneens na overleg
tde in 1966 overleden Waugh afket-
,0ok in 1950 werd weer aan een film-
ipt voor Brideshead gewerkt, door
sham Greene. Waugh deed ditmaal
.ibestom de film door te zetten, maar
pdgebrek maakte ook deze produktie
mogelijk. Verder zag het er in de ja
nzestig even naar uit, dat er een lange
telo-Amerikaanse „feature-film", een
islijds populair genre, van gemaakt
-«worden. Voor de laatste maal: te-
|ee(s.
^belangstelling voor Brideshead was
jot, maar Waugh had de rechten in-
jiddels secuur vast laten leggen, waar-
tooreen verfilming duur en veeleisend
worden. Derek Granger begon zijn
om Brideshead voor Granada
ïverölmen in 1972. Zijn vasthoudend-
led had in 1977 succes op voorwaarde
vci !ii hij zelf de produktie zou leiden.
Ganger: „Waugh was bekend als een
atinsch schrijver. Brideshead was een
lai, het was zijn eerste roman-
Edie werk, maar ook zijn eerste best-
dier. Ik vond het aantrekkelijk om de
te maken, juist omdat dit Waugh's
meest romantische boek was. Dat was
ook de reden dat critici zo uitgehaald
hadden, maar mij trok het aan en bo
vendien is het verhaal juist daarom
aantrekkelijk voor een breed tv-pu-
bliek".
oxford
(ADVERTENTIE)
„Een gewone jongen ontmoet glamou-
reuze jongeman in Oxford en wordt
dan in een spectaculaire decadente we
reld gesleept. Vergelijk dat maar eens
met Assepoester. Zoiets heeft voor het
publiek een natuurlijke aantrekkings
kracht en wellicht speelt in een tijd
van recessie, nu dus, de droom van be
tere tijden ook mee".
Twee jaar deed Granger vervolgens
over de voorbereidingen, waaronder
het zoeken naar sponsors. „Een klein
mannetje bij de oliemaatschappij Ex
xon kwam eerst niet over de brug, we
gens bezwaren tegen bijvoorbeeld de
relatie tussen Charles Ryder en Sebas
tian, tegen alcoholisme en andere de
tails. Later liet hij die gelukkig vallen,
zonder dat we ze ooit besproken had
den".
Vlak nadat het filmen begonnen was,
begon een enorme reeks tegenslagen
Grangers team te teisteren. Een sta
king van het technisch personeel deed
alle schema's en contracten met ac
teurs in de war lopen. Granger: „We
moesten niet alleen rekening houden
met de juiste jaargetijden, maar in Ox
ford konden we slechts filmen als er
geen studenten waren, op Castle Ho
ward (dat model stond voor het huis
van de familie Marchmain - red.) en op
Malta was filmen alleen mogelijk bui
ten het toeristenseizoen enz". Gevolg
was dat Brideshead bijna volledig ach
terstevoren gefilmd is. Men begon bij
voorbeeld met de opnamen van de zie
ke Sebastian in Fez (lokatie: Malta).
Granger: „Terwijl acteur Anthony An
drews op dat moment geen idee had hoe
Sebastians glorieuze jeugd eruit gezien
had".
detail
„Bovendien duurde het filmen langer
dan we verwacht hadden onder meer
omdat we alle details zo juist mogelijk
wilden hebben. Bijvoorbeeld in de ens
cenering: dat geeft de acteurs zelfver
trouwen. Fanatiek waren we op die de
tails. In feite waren al die vertragingen
eigenlijk geen ramp, want ze gaven ons
tijd om na te denken".
„Eigenlijk was die vertraging ons grote
geluk. We hadden meer tijd om te wik
ken en te wegen, dan bij het maken van
een produktie als Brideshead gebruike
lijk is. Daardoor zit er rust in de serie,
daardoor is Waugh's zoon zo tevreden
en ik denk dat Waugh zelf dat ook ge
weest zou zijn".
Twee andere aanzienlijke tegenvallers
was de tijdelijke afwezigheid van hoofd
rolspeler Jeremy Irons (Charles Ryder)
wegens de opnamen van „The French
Lieutenant's Woman" en het definitie
ve verlies van regisseur Michael Lind-
say-Hogg.
De laatste werd vervangen door de,
voor Britse begrippen uiterst jonge,
Granada-regisseur Charles Sturridge
(toen 28). Granger: „Brideshead Revisi-
VAN de maand
november
3 super spannende verhalen, waarin
2eiy geconfronteerd wordt met bijna
«oplosbare problemen. Opvallend is
be knap de intriges in deze verhalen
ajnopgebouwd. Absolute toppers!
Anthony Andrews als Sebastian, Laurence Olivier als Lord Marchmain en Jeremy
Irons als Charles Ryder
ted was het favoriete boek van Charles'
vader, bovendien is hij katholiek opge
voed en heeft hij in Oxford gestudeerd.
Het is een jongen met kampioenskwali
teiten en bovendien m het bezit van
raakvlakken met Brideshead".
Regisseur Sturridge (inmiddels 31)
doet daar zelf wat lacherig over: „De-
rek kan 't mooi brengen. Natuurlijk
haal je altijd die dingen uit jezelf naar
voren, die bij een bepaalde produktie
relevant zijn. Maar dat rooms-katho-
lieke moet je niet overdrijven, daar
heb ik niet zoveel aan gehad. Heel be
langrijke figuren in Brideshead zijn
trouwens protestants. Die dingen spe
len ook niet bewust mee; ik constateer
de bijvoorbeeld pas achteraf dat het
handig was, dat ik uit een groot gezin
kom. Maar ik ben bijvoorbeeld nooit in
het leger geweest. Ryder, en Waugh
ook, waren officier".
Zowel Granger als Sturridge beamen
dat de aandacht voor het detail het ge
heim van Brideshead is. Sturridge: „Je
moet zoveel huiswerk en research doen
als maar enigszins mogelijk is. Tot je er
haast door geobsedeerd wordt. En dan
pas kun je de sfeer aanraken. Je moet
zo'n periode „dragen" als een oud kos
tuum".
„Die precisie is alsmaar op de achter
grond aanwezig. Er is niet een bepaald
shot of een scène waarin het benadrukt
wordt, maar het is er gewoon de helt
tijd".
Derek Granger: „Het is onderdeel van
de rust die het uitstraalt en het langza
me tempo. Brideshead komt heel an
ders aan dan een normale, moderne tv-
serie. Het houdt de aandacht van de
kijker juist vast omdat het zo langzaam
gaat, mooi en gracieus is. Je kunt er in
op gaan alsof je een boek leest". En
schertsend: „Ik had graag véél meer de
tails uit mijn arsenaal gebruikt. Een
maaltijd hier, een coitus of twee daar.
Dat zou overigens niets meer of minder
obsceen zijn dan die geslachtsdaden
aan de verbeelding van de kijker over te
laten, die onmogelijk zo bot als de mijne
kan zijn. Er is een leegte waarin de kij
ker zijn eigen seksuele gewoonten kan
invullen, inplaats van die van mijn rol
len".
romantiek
Waugh heeft Brideshead Revisited in
een neerslachtige periode geschreven.
Het was oorlog en hij twijfelde. Stur
ridge denkt dat Waugh de ellende van
zich af wilde schrijven en tegelijker
tijd zich afvroeg of het katholieke ge
loof, waartoe hij zich bekeerd had, wel
de oplossing was.
Sturridge „Het verhaal bevat veel
overvloed en decadentie, maar ook het
katholicisme weet de fanatiek-gelovige
familie Marchmain niet van de onder
gang te redden. En zelfs van het kasteel
blijft weinig over". Granger: „In feite
wordt beschreven hoe hol en leeg al dat
mooie is. want Waugh laat alles, maar
dan ook alles vergaan tot stof en as.
Lady Marchmain sterft met wrok over
haar kroost. Lord Marchmain leeft ver
bannen, Sebastian wordt een hopeloze
alcoholist, Cordelia ontwikkeld zich tot
een onsympathiek wijf, Julia mislukt in
liefde en geloof. De gouden belofte
komt niet uit; alles en iedereen eindigt
als rottend fruit. Wat hebben ze over?
Alleen religie is de moraal..."
(Door Joop van Beekj
Ton van Duinhoven speelt dit seizoen in de vrije-produktiesector zijn
twee zelf gekozen, zelf vertaalde eenacters van Peter Shaffer. De eenac-
ters, „White Liars" en „The Public Eye", zijn interessante en intelligente
stukken. Lichter en vrolijker dan de diep in menselijke psychologie graven
de toneelwerken waarmee Shaffer zijn wereldfaam verkreeg. „Amadeus" is
zo'n toneelwerk en de Haagse Comedie bewees vorig seizoen met de opvoe
ring ervan dat de Engelsman inderdaad uitzonderlijk omspringt met de
menselijke geest, in „Amadeus" die van de Weense hofcomponist Salieri, die
het talent van Mozart vreest en vernietigt.
Er moet dus wel belangstelling be
staan voor Shaffer. Desondanks
wordt Van Dumhovens programma
aangekondigd met: „Een avond met
Ton van Duinhoven". „Het is de on
wennigheid van het Nederlandse pu
bliek met het woord „eenacter", die
ons tot deze zet heeft gedreven", zegt
de acteur. „In Verkade's memoires
las ik al dat een eenacter slecht ligt
bij de Hollanders. Een verhaaltjes
volk, dat is het. Terwijl ik toch dacht:
dit is het tijdperk van televisie, ze
moeten toch wel wat gewend zijn.
wat snelle verandering betreft... Niks
hoor. Men ziet hier toch liever één
lekker verhaal".
En Shaffers eenacters, zo zegt Van
Duinhoven, zijn twee verschillende
stukken. „White Liars" (een van
Shaffers eerste stukken, in 1966 al
door de Haagse Comedie opgevoerd
en later weer door Shaffer herschre
ven) behandelt de relatie tussen een
maijager en een popzanger, die onder
de handen van een geconsulteerde
Oostenrijkse waarzegster (Van Duin
hoven) beetje bij beetje wordt ont
leed. „The Public Eye" is een soort
huwelijkskomedie, waarin een detec
tive (Van Duinhoven) niet bewijzen
aandraagt waarmee een kapot huwe
lijk keurig ontbonden kan worden,
maar juist bewjjzen levert die dat ka
potte huwelijk kunnen helen.
rotzooi
Niet dat Van Duinhoven geen aan
sluitend verhaal had willen bren
gen. Karrevrachten toneelwerk
heeft hij doorgenomen en met hem
zijn „adviseurs".
„Maar het is allemaal zo verschrikke
lijk slecht", zegt hij, „zulke rotzooi.
Of je nu in Engeland, Amerika of
Frankrijk zoekt. Kijk, de echt grote
schrijvers kun je natuurlijk altijd
spelen. Maar ik wilde wat anders
voor het vrije-produktiecircuit waar
in we werken. Ik wilde na de wat zwa
re produkties als „Wie zijn leven is
het nou eigenlijk" van Brian Clark en
„Het vege lijf' van Saunders, de twee
stukken die ik de voorgaande seizoe
nen heb gespeeld, weer eens goed en
tertainment doen, maar dan wel van
niveau. Ik ben dol op humor, vindt
dat ook ernstige stukken humor, al is
het dan zwarte humor, moeten be
vatten. Humor is echter ook direct
een handicap, want in de humoreuze
hoek wordt ook maar wat aan gerom
meld. Een klucht, daar heb ik zo de
pest aan. 't Is misschien leuk voor
één keer op tv. maar stel dat je het
een jaar lang moet spelen..."
„Karl Guttmann (regisseur waarmee
Van Duinhoven meer dan geregeld
werkt) en ik hebben de laatste jaren
hard gewerkt om de vrije-produktie
sector meer te maken dan hij vaak
was en nog wel is. Met „Niet bereik
baar" in 1976, dat keiharde stuk van
Simon Gray en met de twee van de
voorgaande jaren, is dat ons in ieder
geval gelukt. Maar je bent afhanke
lijk van het materiaal en als dat
schaars is, wordt het soms benauwd,
te meer daar je in deze sector al een
jaar vooruit je nieuwe werk moet
kunnen inleveren bij de schouwbur
gen. Na heel, heel lang lezen kwam ik
bij Shaffer, bij een blijspel dat ook
nog wat had te zeggen. De andere
eenacter vond ik er, Shaffer nale
zend. snel bij".
naam
- Maar met nieuwe dingen komen,
wil nog niet zeggen dat zoiets ook
wordt gewaardeerd, of begrepen
Van Duinhoven: „Publiek vindt een
acters dus griezelig en schouwburg
directeuren niet minder. Er zijn di
recteuren die weten echt van niets,
maar wel dat eenacters niet zo ge
schikt zijn. Ze kopen me wel, voor
namelijk op m'n naam, maar vragen
er direct bij wat ik volgend jaar
doe".
- Ga dan eens in een ander circuit
neuzen. Kleine zalen of zo.
„Zoals Carol Linssen en Christine
Ewert? Ja, dat moet je wel opbou
wen. Maar ik zeg onlangs nog tegen
Ina (Van Faassen. zijn vrouw): ik ben
niet bang voor de kleine zaal. maar
wat krijg ik voor materiaal mee dat
geschikt is voor kleine ruimtes. Moet
ik het moderne Duitse repertoire
gaan spelen? Nee, dat is me te hu
morloos
„En daarbij, het publiek van de grote
zalen, is mijn publiek. Toen ik nog in
het gesubsidieerde toneel zat hoorde
ik ook wel eens dat ze alleen voor mij
kwamen. Wat me overigens niet leid
de. Voorop bij mij staat dat ik dingen
wil doen die me interesseren en daar
wil ik de vrijheid voor hebben. Daar
om begon ik voor mezelf Ik wil, zoals
met lang geleden, naar Munchen om
met een stel linkse rakkers „Tribu
naal 1982" op te nemen: acht films
van een uur over de winstoogmerken
achter de ontwikkelingssamenwer
king. Ik ben een veeleter, ben er zo bij
als er iets boeiends is, op toneel, op
televisie, waar dan ook. Ik ben nu in
de slag voor een musical..."
imago
- We zien je anders niet terug bij een
groot gezelschap...
Van Duinhoven opverend: „Dat is zo,
maar dat ligt met aan mij. Ik heb
vaak genoeg een balletje opgegooid
bij het Publiekstheater, Haagse Co
medie. Vorig jaar nog had ik van ja
nuari tot en met mei vrij. Dat komt
voor in deze sector, dus ik bel de ge
zelschappen op. 'Nou meneer Van
Duinhoven, dat is niet tegen dove
mansoren gezegd'. Maar ik hoorde er
niets meer van. Het is hier ontzettend
in hokjes verdeeld. Ik kom van bui
ten en zal dus wel allemaal eisen stel
len, zal wel met andere dingen bezig
zijn. Terwijl ik iemand van deze tijd
ben. Ik zit vaak in allerlei rotcafés,
merk daar andere mentaliteiten en
schrik daar niet van. Maar dan ko
men mensen van Globe naar ons kij
ken. Ze praten na afloop met Sjoerd
Pleysier en Huub Stapel (beide in
„White Liars"), maar ze komen niet
bij mij. Dat geeft me een onbehaag
lijk gevoel, alsof ik een established
man ben, Aznavour of zo. Ik sta op
bepaald imago voor hen die op toneel
nieuwe dingen doen".
„Wim Sonneveld zei eens tegen me:
Ton, je moet dat en dat doen, dat
willen de mensen van je. Ik zeg: Jezus
Wim. dan kan ik netzo goed klompen
gaan verkopen, dat is ook nuttig.
Goed. ik heb een publiek, maar dat is
ook een publiek dat me op televisie
programma's als „Het grote onge
noegen" en „Het gat in de muur"
(met Dimltri Frenkel Frank) heeft
zien doen. Eigentijdse programma's.
Over een vent die zegt: ja, die hon
gersnood, vreselijk hoor. Maar ja. aan
mij kan het niet liggen, ik ben een
kleine eter..."
rigoureus
- Maar daarvoor zat het kolderpro
gramma „Cassata".
Van Duinhoven: „Daar ben ik dan
ook na zes keer mee gestopt, omdat
ik het te mager vond. Zeer tegen de
zin van iedereen. Mij was toegezegd
een goed personage, een Italiaan in
Nederland, geen typetje. Maar wat
krijg ik: fluttige anecdotes. Nou, ge
groet. Ik ben tamelijk rigoureus in
het volgen van mijn eigen gevoel en
ik kies zeker niet de gemakkelijke
weg".
„Hoe kan het ook anders in deze enge
tijd waarin de een na de ander zegt:
als ik de enige ben die werkt, nou dan
hou ik ook m'n hand wel op en rom
mel er zwart wat bij. Daar ijs ik van.
Een klotetijd is het, wazig, zoeken
naar zekerheden die er niet zijn. Een
vacuum. Alles waar ik me in het
verleden voor inspande, overeen
komstig mijn sociale overtuiging,
dat zagen ze onder je kont vandaan".
„Dat heeft ook zijn weerslag op de
dramaturgie. En dat maakt het voor
mij inderdaad moeilijk om op te val
len in het somber gestemde, ietwat
zwartgallige moderne kleine zaalre
pertoire. Ik mis daar die humor in.
Ernstig iets ernstigs behandelen,
dat kan ik niet. Er moet iets van een
lach bij zitten. Ja, en dan kom je toch
terecht, of liever gezegd, dan val je
terug op stukken waarin de mense
lijke betrekkingen centraal staan,
Stukken als die van Shaffer, maar
ook zeker stukken als mijn „Niet be
reikbaar". Dat ging over een etter
van een vent, iemand die aan alle
kanten zijn menselijke plichten ver
waarloosde. Hij blijft alleen op to
neel aan het einde en een deel van
het publiek denkt: goed zo, daar heb
je wat je toekomt, rotzak. Maar een
ander deel van bet publiek heeft tra
nen in de ogen.~ Daar hou ik toch het
meeste van, van die stukken, van die
reacties".
Ton van Duinhoven
(Ddoor Harry Kuiper)
|l7ellicht met een knipoog
naar de spoormannen die
volgende dag in staking
Wn. zendt Veronica zondag-
rtondop Nederland 1 een film
•"over treinen. Anderhalf uur
razen ze zoemend en sis-
over het scherm, nu eens
Nederland, dan weer in
Spanje of elders, op gezette tij-
en plezierig onderbroken
401 een spoorwegdecor vol
muziek. „Ja", vond Jan Mor-
rièn bij de voorbezichting van
deze intermezzo's, „want een
mens moet toch wel eens naar
de wc?'
Sheena Easton. die vorig jaar in de Ja
mes Bondfilm „For your eyes only" fi
gureerde. vertoont zich al tamelijk kort
na de introduktie van Het IJzeren
paard - want zo heet Veronica's aan
staande kijkstuk - zingend in het ma
chinistenhuis van een stokoude maar
op levendig peil gehouden stoomloco
motief van Britse origine. Haar optre
den doet gezellig aan, de schichtige,
met de situatie weinig raad wetende
machinist ten spijt.
Maar Het IJzeren Paard, ooit de bena
ming voor de wat houterige stoomloco
motief, wekt toch wat verwondering als
titel voor een film waarin voornamelijk
de trein van 1982 over schier eindeloos
gelaste spoorstaven, als een mateloos
lang gerekte strijkbout door het land
schap glijdt Je ziet de Franse TGV. die
vele malen per dag met 260 km per uur
tussen Parijs en Lyon heen en weer
schiet, de Tokaido, de Japanse kogel -
trein die 50 km minder snel gaat. en
verscheidene andere
Toch heeft het verhaal zelf weinig on
derlinge samenhang. Een wervelende
inleiding van knallend voortsnellende
stoomlokomotieven. gevolgd door een
stukje over het begin van de spoorwe
gen in Nederland en mede-kijkland Bel-
giè. suggereert natuurlijk een histo
risch opgebouwd verhaal. Maar Het IJ
zeren Paard gaat over treinen hier en
treinen daar. want er rijden wat treinen
vandaag de dag.
Dat neemt niet weg dat een aantal
spoorwegzaken aardig tot hun recht
komen en dat wie eens wat anders wil
bekijken dan het geijkte tv-program-
ma met Het IJzeren Paard een weinig
orthodoxe ontspanning op zijn scherm
haalt. Daarnaast hebben ook de beel
den van NS anno 1982 zeker enige docu-
menataire waarde, niet minder dan -
een smulpaperij voor de liefhebber -
de beelden van de Gooise moordenaar:
pardon, de stoomtram, in de laatste ja
ren van zijn bestaan, kort na 1945.
In Het IJzeren Paard is de blik niet al
leen gericht op het materieel waarmee
NS vandaag zijn werk verricht, maar
wordt de kijker ook meegenomen naar
de romantische sferen van vroeger en
nu. In dat opzicht doet het onder stoom
brengen van de locomotief die in de zo
mermaanden tussen Dieren en Apel
doorn rijdt - een proces dat m
werkelijkheid vier uur duurt - nauwe
lijks onder voor de rit in de helemaal in
de sfeer van de jaren dertig terugge
brachte Venise-Simplon-Orient Ex
press vanuit Parijs. Compleet met
slaapwagenconducteur die twee knok
kels in een bak water steekt, zyn ogen
uitwrijft en daarmee op zijn manier ge
stalte geeft aan een verfrissende och
tenddouche.
Verfrissend is trouwens ook de opvat
ting van de vakantieganger die per au-
toslaaptrein van Spanje terugkeert
naar Nederland. Met de steriliteit van
het hoofd ener administratie signa
leert hij dat het met vijf personen per
autoslaaptrein heen en terug nauwe
lijks duurder is dan wanneer hij zou
rijden en onderweg moet overnachten.
Minzaam buigt hij voor het precieze
verschil over naar zijn vrouw, maar zij
weet het ook niet. Hoe dan ook, per au
toslaaptrein kost dat vervoer 2500 gul
den. Dat is toch geen kleinigheid, maar
bij navraag blijkt de man arts te zijn.
Veronica had misschien wat te veel ma
teriaal geschoten, want 90 minuten
bleek niet genoeg te zijn om dit thema
programma in één keer uit te zenden.
Eind april krijgt de liefhebber nog het
een en ander voorgeschoteld, zoals een
rit door de Hemtunnel en de toekomst
plannen van NS. Dat duurt dan een uur.
Wanneer deze tweede film op dezelfde
losse manier in elkaar zit als die aan
staande zondag te zien is. zal menig do-
kumentair ingesteld type betreurd het
hoofd schudden. En menig ander zal er
ontspannend plezier aan beleven.