terug naar brideshead prisma Ellery Queen veronica richt de blik op de trein ton van duinhoven IK VOLG MIJN EIGEN GEVOEL HET DETAIL ALS GROTE KRACHT De Avonturen in VRIJDAG 19 NOVEMBER 1982 PZC/radio-tv en kunst 19 (Door Henk Linse) Ia 1945 wilde de filmmaatschappij MGM al een verfilming maken van Brideshead. Maar de schrijver hield dat tegen omdat ze het religieuze element eruit wilden laten. Zij waren op het jssepoester-element uit", aldus Derek Granger, gepensioneerd hoofd van de drama-afdeling van iranada-television en producer van Granada's miljoenenproduktie „Brideshead Revisited", het Irfeuilleton dat nu op maandagavond bij de KRO draait. Jeremy Irons als Charles Ryder Srelyn Waugh's meesterwerk werd bot een bepaalde elite van critici de rond ingeschreven, maar werd door deren en in het bijzonder het publiek Amerika juichend ontvangen. Van- fcarde interesse van MGM en later van atv-station, die eveneens na overleg tde in 1966 overleden Waugh afket- ,0ok in 1950 werd weer aan een film- ipt voor Brideshead gewerkt, door sham Greene. Waugh deed ditmaal .ibestom de film door te zetten, maar pdgebrek maakte ook deze produktie mogelijk. Verder zag het er in de ja nzestig even naar uit, dat er een lange telo-Amerikaanse „feature-film", een islijds populair genre, van gemaakt -«worden. Voor de laatste maal: te- |ee(s. ^belangstelling voor Brideshead was jot, maar Waugh had de rechten in- jiddels secuur vast laten leggen, waar- tooreen verfilming duur en veeleisend worden. Derek Granger begon zijn om Brideshead voor Granada ïverölmen in 1972. Zijn vasthoudend- led had in 1977 succes op voorwaarde vci !ii hij zelf de produktie zou leiden. Ganger: „Waugh was bekend als een atinsch schrijver. Brideshead was een lai, het was zijn eerste roman- Edie werk, maar ook zijn eerste best- dier. Ik vond het aantrekkelijk om de te maken, juist omdat dit Waugh's meest romantische boek was. Dat was ook de reden dat critici zo uitgehaald hadden, maar mij trok het aan en bo vendien is het verhaal juist daarom aantrekkelijk voor een breed tv-pu- bliek". oxford (ADVERTENTIE) „Een gewone jongen ontmoet glamou- reuze jongeman in Oxford en wordt dan in een spectaculaire decadente we reld gesleept. Vergelijk dat maar eens met Assepoester. Zoiets heeft voor het publiek een natuurlijke aantrekkings kracht en wellicht speelt in een tijd van recessie, nu dus, de droom van be tere tijden ook mee". Twee jaar deed Granger vervolgens over de voorbereidingen, waaronder het zoeken naar sponsors. „Een klein mannetje bij de oliemaatschappij Ex xon kwam eerst niet over de brug, we gens bezwaren tegen bijvoorbeeld de relatie tussen Charles Ryder en Sebas tian, tegen alcoholisme en andere de tails. Later liet hij die gelukkig vallen, zonder dat we ze ooit besproken had den". Vlak nadat het filmen begonnen was, begon een enorme reeks tegenslagen Grangers team te teisteren. Een sta king van het technisch personeel deed alle schema's en contracten met ac teurs in de war lopen. Granger: „We moesten niet alleen rekening houden met de juiste jaargetijden, maar in Ox ford konden we slechts filmen als er geen studenten waren, op Castle Ho ward (dat model stond voor het huis van de familie Marchmain - red.) en op Malta was filmen alleen mogelijk bui ten het toeristenseizoen enz". Gevolg was dat Brideshead bijna volledig ach terstevoren gefilmd is. Men begon bij voorbeeld met de opnamen van de zie ke Sebastian in Fez (lokatie: Malta). Granger: „Terwijl acteur Anthony An drews op dat moment geen idee had hoe Sebastians glorieuze jeugd eruit gezien had". detail „Bovendien duurde het filmen langer dan we verwacht hadden onder meer omdat we alle details zo juist mogelijk wilden hebben. Bijvoorbeeld in de ens cenering: dat geeft de acteurs zelfver trouwen. Fanatiek waren we op die de tails. In feite waren al die vertragingen eigenlijk geen ramp, want ze gaven ons tijd om na te denken". „Eigenlijk was die vertraging ons grote geluk. We hadden meer tijd om te wik ken en te wegen, dan bij het maken van een produktie als Brideshead gebruike lijk is. Daardoor zit er rust in de serie, daardoor is Waugh's zoon zo tevreden en ik denk dat Waugh zelf dat ook ge weest zou zijn". Twee andere aanzienlijke tegenvallers was de tijdelijke afwezigheid van hoofd rolspeler Jeremy Irons (Charles Ryder) wegens de opnamen van „The French Lieutenant's Woman" en het definitie ve verlies van regisseur Michael Lind- say-Hogg. De laatste werd vervangen door de, voor Britse begrippen uiterst jonge, Granada-regisseur Charles Sturridge (toen 28). Granger: „Brideshead Revisi- VAN de maand november 3 super spannende verhalen, waarin 2eiy geconfronteerd wordt met bijna «oplosbare problemen. Opvallend is be knap de intriges in deze verhalen ajnopgebouwd. Absolute toppers! Anthony Andrews als Sebastian, Laurence Olivier als Lord Marchmain en Jeremy Irons als Charles Ryder ted was het favoriete boek van Charles' vader, bovendien is hij katholiek opge voed en heeft hij in Oxford gestudeerd. Het is een jongen met kampioenskwali teiten en bovendien m het bezit van raakvlakken met Brideshead". Regisseur Sturridge (inmiddels 31) doet daar zelf wat lacherig over: „De- rek kan 't mooi brengen. Natuurlijk haal je altijd die dingen uit jezelf naar voren, die bij een bepaalde produktie relevant zijn. Maar dat rooms-katho- lieke moet je niet overdrijven, daar heb ik niet zoveel aan gehad. Heel be langrijke figuren in Brideshead zijn trouwens protestants. Die dingen spe len ook niet bewust mee; ik constateer de bijvoorbeeld pas achteraf dat het handig was, dat ik uit een groot gezin kom. Maar ik ben bijvoorbeeld nooit in het leger geweest. Ryder, en Waugh ook, waren officier". Zowel Granger als Sturridge beamen dat de aandacht voor het detail het ge heim van Brideshead is. Sturridge: „Je moet zoveel huiswerk en research doen als maar enigszins mogelijk is. Tot je er haast door geobsedeerd wordt. En dan pas kun je de sfeer aanraken. Je moet zo'n periode „dragen" als een oud kos tuum". „Die precisie is alsmaar op de achter grond aanwezig. Er is niet een bepaald shot of een scène waarin het benadrukt wordt, maar het is er gewoon de helt tijd". Derek Granger: „Het is onderdeel van de rust die het uitstraalt en het langza me tempo. Brideshead komt heel an ders aan dan een normale, moderne tv- serie. Het houdt de aandacht van de kijker juist vast omdat het zo langzaam gaat, mooi en gracieus is. Je kunt er in op gaan alsof je een boek leest". En schertsend: „Ik had graag véél meer de tails uit mijn arsenaal gebruikt. Een maaltijd hier, een coitus of twee daar. Dat zou overigens niets meer of minder obsceen zijn dan die geslachtsdaden aan de verbeelding van de kijker over te laten, die onmogelijk zo bot als de mijne kan zijn. Er is een leegte waarin de kij ker zijn eigen seksuele gewoonten kan invullen, inplaats van die van mijn rol len". romantiek Waugh heeft Brideshead Revisited in een neerslachtige periode geschreven. Het was oorlog en hij twijfelde. Stur ridge denkt dat Waugh de ellende van zich af wilde schrijven en tegelijker tijd zich afvroeg of het katholieke ge loof, waartoe hij zich bekeerd had, wel de oplossing was. Sturridge „Het verhaal bevat veel overvloed en decadentie, maar ook het katholicisme weet de fanatiek-gelovige familie Marchmain niet van de onder gang te redden. En zelfs van het kasteel blijft weinig over". Granger: „In feite wordt beschreven hoe hol en leeg al dat mooie is. want Waugh laat alles, maar dan ook alles vergaan tot stof en as. Lady Marchmain sterft met wrok over haar kroost. Lord Marchmain leeft ver bannen, Sebastian wordt een hopeloze alcoholist, Cordelia ontwikkeld zich tot een onsympathiek wijf, Julia mislukt in liefde en geloof. De gouden belofte komt niet uit; alles en iedereen eindigt als rottend fruit. Wat hebben ze over? Alleen religie is de moraal..." (Door Joop van Beekj Ton van Duinhoven speelt dit seizoen in de vrije-produktiesector zijn twee zelf gekozen, zelf vertaalde eenacters van Peter Shaffer. De eenac- ters, „White Liars" en „The Public Eye", zijn interessante en intelligente stukken. Lichter en vrolijker dan de diep in menselijke psychologie graven de toneelwerken waarmee Shaffer zijn wereldfaam verkreeg. „Amadeus" is zo'n toneelwerk en de Haagse Comedie bewees vorig seizoen met de opvoe ring ervan dat de Engelsman inderdaad uitzonderlijk omspringt met de menselijke geest, in „Amadeus" die van de Weense hofcomponist Salieri, die het talent van Mozart vreest en vernietigt. Er moet dus wel belangstelling be staan voor Shaffer. Desondanks wordt Van Dumhovens programma aangekondigd met: „Een avond met Ton van Duinhoven". „Het is de on wennigheid van het Nederlandse pu bliek met het woord „eenacter", die ons tot deze zet heeft gedreven", zegt de acteur. „In Verkade's memoires las ik al dat een eenacter slecht ligt bij de Hollanders. Een verhaaltjes volk, dat is het. Terwijl ik toch dacht: dit is het tijdperk van televisie, ze moeten toch wel wat gewend zijn. wat snelle verandering betreft... Niks hoor. Men ziet hier toch liever één lekker verhaal". En Shaffers eenacters, zo zegt Van Duinhoven, zijn twee verschillende stukken. „White Liars" (een van Shaffers eerste stukken, in 1966 al door de Haagse Comedie opgevoerd en later weer door Shaffer herschre ven) behandelt de relatie tussen een maijager en een popzanger, die onder de handen van een geconsulteerde Oostenrijkse waarzegster (Van Duin hoven) beetje bij beetje wordt ont leed. „The Public Eye" is een soort huwelijkskomedie, waarin een detec tive (Van Duinhoven) niet bewijzen aandraagt waarmee een kapot huwe lijk keurig ontbonden kan worden, maar juist bewjjzen levert die dat ka potte huwelijk kunnen helen. rotzooi Niet dat Van Duinhoven geen aan sluitend verhaal had willen bren gen. Karrevrachten toneelwerk heeft hij doorgenomen en met hem zijn „adviseurs". „Maar het is allemaal zo verschrikke lijk slecht", zegt hij, „zulke rotzooi. Of je nu in Engeland, Amerika of Frankrijk zoekt. Kijk, de echt grote schrijvers kun je natuurlijk altijd spelen. Maar ik wilde wat anders voor het vrije-produktiecircuit waar in we werken. Ik wilde na de wat zwa re produkties als „Wie zijn leven is het nou eigenlijk" van Brian Clark en „Het vege lijf' van Saunders, de twee stukken die ik de voorgaande seizoe nen heb gespeeld, weer eens goed en tertainment doen, maar dan wel van niveau. Ik ben dol op humor, vindt dat ook ernstige stukken humor, al is het dan zwarte humor, moeten be vatten. Humor is echter ook direct een handicap, want in de humoreuze hoek wordt ook maar wat aan gerom meld. Een klucht, daar heb ik zo de pest aan. 't Is misschien leuk voor één keer op tv. maar stel dat je het een jaar lang moet spelen..." „Karl Guttmann (regisseur waarmee Van Duinhoven meer dan geregeld werkt) en ik hebben de laatste jaren hard gewerkt om de vrije-produktie sector meer te maken dan hij vaak was en nog wel is. Met „Niet bereik baar" in 1976, dat keiharde stuk van Simon Gray en met de twee van de voorgaande jaren, is dat ons in ieder geval gelukt. Maar je bent afhanke lijk van het materiaal en als dat schaars is, wordt het soms benauwd, te meer daar je in deze sector al een jaar vooruit je nieuwe werk moet kunnen inleveren bij de schouwbur gen. Na heel, heel lang lezen kwam ik bij Shaffer, bij een blijspel dat ook nog wat had te zeggen. De andere eenacter vond ik er, Shaffer nale zend. snel bij". naam - Maar met nieuwe dingen komen, wil nog niet zeggen dat zoiets ook wordt gewaardeerd, of begrepen Van Duinhoven: „Publiek vindt een acters dus griezelig en schouwburg directeuren niet minder. Er zijn di recteuren die weten echt van niets, maar wel dat eenacters niet zo ge schikt zijn. Ze kopen me wel, voor namelijk op m'n naam, maar vragen er direct bij wat ik volgend jaar doe". - Ga dan eens in een ander circuit neuzen. Kleine zalen of zo. „Zoals Carol Linssen en Christine Ewert? Ja, dat moet je wel opbou wen. Maar ik zeg onlangs nog tegen Ina (Van Faassen. zijn vrouw): ik ben niet bang voor de kleine zaal. maar wat krijg ik voor materiaal mee dat geschikt is voor kleine ruimtes. Moet ik het moderne Duitse repertoire gaan spelen? Nee, dat is me te hu morloos „En daarbij, het publiek van de grote zalen, is mijn publiek. Toen ik nog in het gesubsidieerde toneel zat hoorde ik ook wel eens dat ze alleen voor mij kwamen. Wat me overigens niet leid de. Voorop bij mij staat dat ik dingen wil doen die me interesseren en daar wil ik de vrijheid voor hebben. Daar om begon ik voor mezelf Ik wil, zoals met lang geleden, naar Munchen om met een stel linkse rakkers „Tribu naal 1982" op te nemen: acht films van een uur over de winstoogmerken achter de ontwikkelingssamenwer king. Ik ben een veeleter, ben er zo bij als er iets boeiends is, op toneel, op televisie, waar dan ook. Ik ben nu in de slag voor een musical..." imago - We zien je anders niet terug bij een groot gezelschap... Van Duinhoven opverend: „Dat is zo, maar dat ligt met aan mij. Ik heb vaak genoeg een balletje opgegooid bij het Publiekstheater, Haagse Co medie. Vorig jaar nog had ik van ja nuari tot en met mei vrij. Dat komt voor in deze sector, dus ik bel de ge zelschappen op. 'Nou meneer Van Duinhoven, dat is niet tegen dove mansoren gezegd'. Maar ik hoorde er niets meer van. Het is hier ontzettend in hokjes verdeeld. Ik kom van bui ten en zal dus wel allemaal eisen stel len, zal wel met andere dingen bezig zijn. Terwijl ik iemand van deze tijd ben. Ik zit vaak in allerlei rotcafés, merk daar andere mentaliteiten en schrik daar niet van. Maar dan ko men mensen van Globe naar ons kij ken. Ze praten na afloop met Sjoerd Pleysier en Huub Stapel (beide in „White Liars"), maar ze komen niet bij mij. Dat geeft me een onbehaag lijk gevoel, alsof ik een established man ben, Aznavour of zo. Ik sta op bepaald imago voor hen die op toneel nieuwe dingen doen". „Wim Sonneveld zei eens tegen me: Ton, je moet dat en dat doen, dat willen de mensen van je. Ik zeg: Jezus Wim. dan kan ik netzo goed klompen gaan verkopen, dat is ook nuttig. Goed. ik heb een publiek, maar dat is ook een publiek dat me op televisie programma's als „Het grote onge noegen" en „Het gat in de muur" (met Dimltri Frenkel Frank) heeft zien doen. Eigentijdse programma's. Over een vent die zegt: ja, die hon gersnood, vreselijk hoor. Maar ja. aan mij kan het niet liggen, ik ben een kleine eter..." rigoureus - Maar daarvoor zat het kolderpro gramma „Cassata". Van Duinhoven: „Daar ben ik dan ook na zes keer mee gestopt, omdat ik het te mager vond. Zeer tegen de zin van iedereen. Mij was toegezegd een goed personage, een Italiaan in Nederland, geen typetje. Maar wat krijg ik: fluttige anecdotes. Nou, ge groet. Ik ben tamelijk rigoureus in het volgen van mijn eigen gevoel en ik kies zeker niet de gemakkelijke weg". „Hoe kan het ook anders in deze enge tijd waarin de een na de ander zegt: als ik de enige ben die werkt, nou dan hou ik ook m'n hand wel op en rom mel er zwart wat bij. Daar ijs ik van. Een klotetijd is het, wazig, zoeken naar zekerheden die er niet zijn. Een vacuum. Alles waar ik me in het verleden voor inspande, overeen komstig mijn sociale overtuiging, dat zagen ze onder je kont vandaan". „Dat heeft ook zijn weerslag op de dramaturgie. En dat maakt het voor mij inderdaad moeilijk om op te val len in het somber gestemde, ietwat zwartgallige moderne kleine zaalre pertoire. Ik mis daar die humor in. Ernstig iets ernstigs behandelen, dat kan ik niet. Er moet iets van een lach bij zitten. Ja, en dan kom je toch terecht, of liever gezegd, dan val je terug op stukken waarin de mense lijke betrekkingen centraal staan, Stukken als die van Shaffer, maar ook zeker stukken als mijn „Niet be reikbaar". Dat ging over een etter van een vent, iemand die aan alle kanten zijn menselijke plichten ver waarloosde. Hij blijft alleen op to neel aan het einde en een deel van het publiek denkt: goed zo, daar heb je wat je toekomt, rotzak. Maar een ander deel van bet publiek heeft tra nen in de ogen.~ Daar hou ik toch het meeste van, van die stukken, van die reacties". Ton van Duinhoven (Ddoor Harry Kuiper) |l7ellicht met een knipoog naar de spoormannen die volgende dag in staking Wn. zendt Veronica zondag- rtondop Nederland 1 een film •"over treinen. Anderhalf uur razen ze zoemend en sis- over het scherm, nu eens Nederland, dan weer in Spanje of elders, op gezette tij- en plezierig onderbroken 401 een spoorwegdecor vol muziek. „Ja", vond Jan Mor- rièn bij de voorbezichting van deze intermezzo's, „want een mens moet toch wel eens naar de wc?' Sheena Easton. die vorig jaar in de Ja mes Bondfilm „For your eyes only" fi gureerde. vertoont zich al tamelijk kort na de introduktie van Het IJzeren paard - want zo heet Veronica's aan staande kijkstuk - zingend in het ma chinistenhuis van een stokoude maar op levendig peil gehouden stoomloco motief van Britse origine. Haar optre den doet gezellig aan, de schichtige, met de situatie weinig raad wetende machinist ten spijt. Maar Het IJzeren Paard, ooit de bena ming voor de wat houterige stoomloco motief, wekt toch wat verwondering als titel voor een film waarin voornamelijk de trein van 1982 over schier eindeloos gelaste spoorstaven, als een mateloos lang gerekte strijkbout door het land schap glijdt Je ziet de Franse TGV. die vele malen per dag met 260 km per uur tussen Parijs en Lyon heen en weer schiet, de Tokaido, de Japanse kogel - trein die 50 km minder snel gaat. en verscheidene andere Toch heeft het verhaal zelf weinig on derlinge samenhang. Een wervelende inleiding van knallend voortsnellende stoomlokomotieven. gevolgd door een stukje over het begin van de spoorwe gen in Nederland en mede-kijkland Bel- giè. suggereert natuurlijk een histo risch opgebouwd verhaal. Maar Het IJ zeren Paard gaat over treinen hier en treinen daar. want er rijden wat treinen vandaag de dag. Dat neemt niet weg dat een aantal spoorwegzaken aardig tot hun recht komen en dat wie eens wat anders wil bekijken dan het geijkte tv-program- ma met Het IJzeren Paard een weinig orthodoxe ontspanning op zijn scherm haalt. Daarnaast hebben ook de beel den van NS anno 1982 zeker enige docu- menataire waarde, niet minder dan - een smulpaperij voor de liefhebber - de beelden van de Gooise moordenaar: pardon, de stoomtram, in de laatste ja ren van zijn bestaan, kort na 1945. In Het IJzeren Paard is de blik niet al leen gericht op het materieel waarmee NS vandaag zijn werk verricht, maar wordt de kijker ook meegenomen naar de romantische sferen van vroeger en nu. In dat opzicht doet het onder stoom brengen van de locomotief die in de zo mermaanden tussen Dieren en Apel doorn rijdt - een proces dat m werkelijkheid vier uur duurt - nauwe lijks onder voor de rit in de helemaal in de sfeer van de jaren dertig terugge brachte Venise-Simplon-Orient Ex press vanuit Parijs. Compleet met slaapwagenconducteur die twee knok kels in een bak water steekt, zyn ogen uitwrijft en daarmee op zijn manier ge stalte geeft aan een verfrissende och tenddouche. Verfrissend is trouwens ook de opvat ting van de vakantieganger die per au- toslaaptrein van Spanje terugkeert naar Nederland. Met de steriliteit van het hoofd ener administratie signa leert hij dat het met vijf personen per autoslaaptrein heen en terug nauwe lijks duurder is dan wanneer hij zou rijden en onderweg moet overnachten. Minzaam buigt hij voor het precieze verschil over naar zijn vrouw, maar zij weet het ook niet. Hoe dan ook, per au toslaaptrein kost dat vervoer 2500 gul den. Dat is toch geen kleinigheid, maar bij navraag blijkt de man arts te zijn. Veronica had misschien wat te veel ma teriaal geschoten, want 90 minuten bleek niet genoeg te zijn om dit thema programma in één keer uit te zenden. Eind april krijgt de liefhebber nog het een en ander voorgeschoteld, zoals een rit door de Hemtunnel en de toekomst plannen van NS. Dat duurt dan een uur. Wanneer deze tweede film op dezelfde losse manier in elkaar zit als die aan staande zondag te zien is. zal menig do- kumentair ingesteld type betreurd het hoofd schudden. En menig ander zal er ontspannend plezier aan beleven.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1982 | | pagina 21