LEVEN EN DOOD zaterdagkrant ...na een te langdurig gerekt lijden... 30 OKTOBER 1982 niet zinvol is een leven te rekken. „Er kan zoveel geestelijk en lichamelijk letsel zijn, dat een wrak overblijft zon der herstelmogelijkheden. Het is onzin iets in leven te houden, wat alleen maar bestaat, maar waarmee het contact 'nul' is. En ik zie niet hoe je onderscheid kunt maken tussen passieve of actieve euthanasie. Iets doen of iets nalaten is voor hetzelfde". „Maar nog eens. Je zult dat iedere keer opnieuw moeten bezien. We hebben de ervaring, dat mensen weken in coma kunnen liggen en vervolgens toch her stellen en goed verder functioneren. Als iemand in coma niet verslechtert en je weet. dat er nog kansen zijn. dan zorg je door een behandeling, dat die kansen niet verdwijnen. Stoppen met een be handeling dat is ook tegenover ver pleegkundigen heel moeilijk te verko pen" Dokter Hanemaaijer erkent, dat de problematiek in bet ziekenhuis groter kan zijn dap wanneer een patiënt thuis is. „Je bent bezig in een glazen huis. In een ziekenhuis heb je ongelooflijk veel kans, dat er een paar mensen rondlo pen, die iets met hun geweten niet kun nen bevatten. En je werkt in ziekenhui zen met veel jonge mensen". niet alleen Criteria. Dokter S. Lelie, geneeskun dig inspecteur van de volksgezondheid voor Zeeland, stelt vast, dat moet wor- a.j. snel den geprobeerd criteria vast te stellen, maar ook hij duidt aan. dat het 'ver schrikkelijk moeilijk'is. ..In ieder geval kun je zien, dat het vraagstuk meer en meer aan de orde komt. Het is. binnen de maatschappelijke ontwikkelingen die zich voltrekken, bespreekbaar ge worden". De heer Lelie meent, dat vra gen rond euthanasie actueel zijn gewor den door het verdwijnen van de 'drie- generatiesamenleving'. waarbij ouders, kinderen en kleinkinderen in een huis woonden ..Daar komt natuurlijk bij. dal de mensen mondiger worden, mak kelijker klagen over een behandeling. En in het algemeen kun je stellen, dat over de beëindiging van menselijk le ven makkelijker gepraat wordt, naar mate men er verder van afstaat". De heer Lelie vindt, dat de beslissing om een behandeling te staken of om actief iets te doen, zeker niet door een arts alleen genomen moet worden „Als bepaalde criteria geformuleerd worden, zal mijns inziens de noodzaak bestaan om meerdere mensen bij be sluiten te betrekken. En. dat klinkt niet zo aardig, maar ik vind toch. dat bij be slissingen een zeker beroepswan trou wen aan de dag moet worden gelegd. Dat geldt voor justitie, die moet zien wat achtergronden van mensen zijn - het geldt ook voor medici. Je hebt het over een gevaarlijk grensgebied Bij fa milie van een patient kunnen erfenis kwesties spelen. Je dient daarom op vattingen van familieleden met een be roepsmatig wantrouwen be benaderen boeken Schrijvers en geschriften Oversteegen in het spoor van HermansVlamingen en Ne derlanders, een Letterkundi ge Almanak, nieuw werk van Helen Knopper en Het bezig bestaan van Eli Asser. pagi na 16) treinen Komt er nog wel ooit een trein op tijd of: hoe staat het met den IJzeren Weg? Over win terseizoen en schema's. pa gina 17). werk Delta-instituut, jubileum én boek. een imponerend Werk (in kleurem Pagina 17. keihard Kampementstennis in Bra bant. Hoe sprint men om met wat - op zekere dag - jong talent heet? De lange werk dagen van Martine. (pagina 18) herfst Hoe zeere vallen ze af. de zie ke zomerblaren; hoe zinken ze, allemaal, die eer zoo groe ne waren, te grondewaard! (fotografie Wim Riemens op pagina 19). aapje Wassenaars Dierenpark in moeilijkheden; run op de le vende have. Hebt u misschien een aapje te koop? Pagina 19). lijk is. Dat is te begrijpen, maai- er wordt op die manier een uiterst zware verant woordelijkheid bij één man gelegd, die ook grote risico's loopt. Hij neemt toch een beslissing, die over leven en dood gaat. En één persoon heeft meer kans een verkeerde taxatie te maken dan meerderen. Overigens vind ik zelf. dat het de vraag is. of je rond de problema tiek goed toepasbare regels kun stellen. Maar je moet de discussie niet achter wege laten omdat die moeilijk is". globaal Gedragsregels De Vlissmgse chirurg R Hanemaaijer meent, dat niet meer dan globale gedragsregels te geven zijn. „Het gaat altijd om individuen en er valt mets te generaliseren stelt hu ..Als nieuwe regels gesteld wordenkun nen die nooit meer een algemeen karak ter hebben". De heer Hanemaaijer signaleert, dat de vraag om beëindiging van het leven in toenemende mate gesteld wordt. „Door familieleden. En soms op een af schuwelijke manier. Ik ontmoet regel matig mensen, die het als een grote be lasting ervaren als een familielid ern stig ziek is. Afgezien van de vraag of iemand ongeneeslijk ziek is, wordt mij zonder meer gevraagd. 'Kunt u er geen eind aan maken'. Dat vind ik uiterst gevaarlijk. Het heeft met de tijd te ma ken De leefwaardigheid van oudere mensen wordt slechter. Er zijn veel zie lige oude mensen in bejaardenhuizen Ze leven niet blij meer" Maar het zijn met alleen familieleden, die de -.Taag om beëindiging van het leven stellen. Patiënten doen dat zelf ook. Dokter Hanemaaijer: „Heel vaak blijkt echter, dat de vraag om beéindi- ging eigenlijk een vraag om hulp en uit leg is Daarom is begeleiding van men sen een belangrijk deel van het werk van medici. We hebben binnen het Be- thesda Sint-Josephziekenhuis al een tijd een groep mensen, die zich verdie pen in het vraagstuk van stervensbege leiding. Wanneer moet je iemand zeg gen. dat zij of hij ongeneeslijk ziek is? In de praktijk gebeurt dat - door de orga nisatie binnen het ziekenhuis - nogal eens 's avonds. Omdat er dan tijd voor is Maar mensen, die juist te horen heb ben gekregen, dat ze onherstelbaar ziek zijn, kunnen vervolgens te maken krij gen met alleen heel jonge verpleegkun digen. die nachtdienst hebben Het is een groot probleem, waar we al lang over praten. Hoe dan ook - de vraag om euthanasie is primair een vraag om hulp. iemand, die te horen heeft gekre gen. dat we medisch gezien uitgepraat zijn, zal vaak in eerste instantie willen, dat het zo snel mogelijk afgelopen is. HU is bang Voor de pijn. de benauwd heid. die kunnen optreden Als je kunt uitleggen, dat iemand zonder veel pijn, zonder benauwdheid, zonder dorst nog een tUd kan leven en functioneren, wordt het voor zo'n patiënt anders. Het gaat niet aan. dat derden zouden vast stellen. dat het in zo'n situatie toch maar afgelopen moet zijn" wrak Er kunnen zich, vindt de chirurg, om standigheden voordoen, 'waarin het Iets van het probleem is te ondervan gen als een betrokken patiènt in een vroege fase iets tot uiting heeft ge bracht over zun of haar wensen. Je kunt als patiént een behandeüng weigeren. Niemand kan gedwongen worden een ingreep te ondergaan Zomin een arts kan worden gedwongen een handeling te verrichten, die tegen zun levensbe schouwing ingaat. Overigens, het ver schil tussen passieve en actieve autha- nasie is juridisch niet onbelangrijk. Mensen. die onder bepaalde omstan digheden actieve euthanasie wensen, zetten in een wilsbeschikking "ik ver lang - ik vraag". De standaardformule- ring bu de wens niet behandeld te wor den. luidt 'ik weiger'" wilsbeschikking Contracten. De heer C. F. A. van Kampen, de huidige voorzitter van de algemene vereniging, die de belangen van patiënten behartigt, benadrukt het belang van de wilsbeschikking. „We moeten meer toe naar medische con tracten, waarbij patiënten en artsen duidelijk vastleggen, wat wel en niet zal gebeuren. Als het gaat om beëindiging van een leven, moet de beslissing in principe niet zonder meer aan de arts worden overgelaten". Naar het oordeel van de heer Van Kam pen is er nog altijd de traditionele ivo ren toren, waarbinnen de medische wereld functioneert. „Die wankelt wel. maar er moet nog aan het voetstuk worden getrokken. Het is nog steeds moeiüjk om over de eigen medische gegevens te beschikken en we horen van onze leden vaak de klacht, dat artsen geen antwoord geven op vragen" Het probleem van een vereniging pa tiëntenbelangen is, dat weinig gezonde mensen de neiging hebben er lid van te worden. „Er is wat dat betreft bü gezon de mensen nogal wat terughoudend heid". constateert de heer Van Kam pen. „We krijgen jaarlijks zo'n tweeduizende klachten, waarbü we nogal eens zien. dat het medisch tuchtrecht overwe gend bedoeld is om de gezondheid van de medische stand te beschermen. De klachten hebben betrekking op wacht tijden, eerste hulp. gebrek aan nazorg, tekort aan informatie, slechte week enddiensten. Niet vaak gaan ze over het te lang voortzetten van een behan deling in een ziekenhuis De mensen denken, als het is afgelopen 'het is ge beurd' Het is. denk ik. vooral van be lang als men zelf tevoren vastlegt wat men wil. Hoewel je ook dan in een machteloze positie kunt komen" Mevrouw Stegink voelde zich, toen haar moeder in het ziekenhuis lag, machteloos. Na het overlijden van haar moeder maakte ze melding van 'een ernstig, te langdurig gerekt lijden Een aantal maanden later zegt ze: „Als cr geen enkel eontaet meer is en daar is ook geen uitzicht meer op, kun je dan van leven spreken? Ik denk. flat het heel zinvol is als daarover gesproken wordt". fotografie wim riemi daan, zoveel geregeld om mensen zich gelukkig te laten voelen. Mag dat. dan niet in de laatste fase?" Regels. Mr F G Huber. oud-voorzit ter van de Algemene Vereniging tot be hartiging van Patiëntenbelangen, vindt dat in ieder geval over regels en waarborgen voor mensen, die in de laat ste fase van hun leven zijn. een discus sie moet plaatsvinden „Het is een be langrijk ethisch probleem. Er zun nu wel rechterlüke uitspraken over wat wel en niet mag. maar de regering zal een standpunt moeten innemen. Daar voor is het noodzakelijk, dat de medi sche wereld, kerken, maatschappelijke organisaties zich bezighouden met het vraagstuk Er is. in de hele maatschap pij en ook in de medische wereld aan de orde, welke antwoorden moeten wor den gegeven op wat de techniek moge- hjk maakt Dat gebeurt op dit moment onvoldoende De mens dreigt slaaf te worden van de techniek en soms slacht offer van de medische techniek Wat nu gebeurt, is dat ad hoc-beslissingen ge nomen worden, die soms naar bulten komen en soms niet". De heer Huber, die sinds enige tijd voorzitter is van de Zeeuwse raad voor ouderen, benadrukt dal de discussie gevoerd dient te worden, maar hij voegt eraan toe, dat dat zeker in Neder land met grote voorzichtigheid zal worden gedaan. „We hebben hier te maken met de waar schuwing. die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog hébben gegeven Tijdens de bezetting hebben afschuwelijke mo tieven een rol gespeeld bij de toepas sing van euthanasie, üp dit moment, nu tegen de achtergrond van andere motieven over het probleem wordt ge praat, is er toch nog dat trauma Een zekere aarzeling om het te bespreken Naar het oordeel van de heer Huber zul len, als nieuwe regels gaan gelden, grote waarborgen moeten worden gescha pen. ..Het is in bepaalde gevallen rede lijk een behandeling van een patient te staken, maar wie moet dan beslissen? Het beste is als iemand een wilsbe schikking heeft achtergelaten maar als een patiënt in coma ligt, zal toch door derden een besluit moeten worden ge nomen over het al dan met voortzetten van een behandeling. BU familieleden kunnen erfeniskwesties spelen. Ik denk. datje in ieder geval verschillende medici moet laten vaststellen of het zin vol is iemands leven verder te verlengen door bijvoorbeeld kunstmatige voe ding toe te passen. Het is niet juist, dat één man of vrouw beslist". huisarts De praktijk Binnen de bestaande wetgeving wordt in sommige gevallen juist wél door één man een uiteindelijke beslissing genomen: door de huisarts. De heer Huber Het ls duidelijk, dat het in een ziekenhuis moeilijk is om tot een beslissing te komen om een behan deling te staken of om actief iemands leven te beëindigen En hel Is waar, dat mensen om die reden niet ineen zieken huis opgenomen willen worden Als ze een goede relatie met hun huisarts heb ben, vertrouwen mensen erop, dat die ervoor zal zorgen, dat het einde draag Op 73-jarige leeftijd is in het Bethesda/Sint-Josephziekenhuis te Vlissingen, na een ernstig, te langdurig gerekt lijden overleden onze lieve, dierbare moeder, schoonmoeder en oma". Dat is de tekst, waarmee mevrouw H. J. Stegink-de Haan in het midden van mei van dit jaar bericht geeft van het overlijden van haar moeder. Boven de advertentie is een vers uit Jesaja geplaatst: ,fllaar nu, zo zegt de Here, uw Schepper, o Jakob, en uw Formeerder, o Israël: Vrees niet, want Ik heb u verlost, Ik heb u bij uw naam geroepen, gij zijt Mijn". Woorden van vertrouwen. Ge volgd door woorden van ver wijt: ,na een ernstig, te langdurig gerekt lijden". Een poging om een onderwerp aan de orde te stellen, waarover als regel met grote terughoudendheid wordt gesproken. In overlijdensad vertenties wordt de laatste ja ren vaker uiting gegeven aan ernstige onvrede over medisch handelen in de laatste fase van mensenlevens. „Het lijden was voor haar ongewild lang", staat in een rouwadvertentie. „Een milde dood was haar niet gege ven", wordt elders meegedeeld. Het is geen opwelling geweest in een an diep verdriet. „Ik heb het heel goed overwogen", zegt mevrouw Ste gink. „En ik vond. dat het gezegd moest worden". Een aantal maanden na het overlijden van haar moeder herhaalt ze: „Wat is gebeurd, had moeder niet aangedaan mogen worden". Wat is gebeurd. Mevrouw Stegink: „Moeder woonde de laatste jaren in Vlissingen om bU ons in de buurt te zijn. Ze was suikerpatiënte en ze had wat hartklachten. Maar ze kon nog goed uit de voeten. Begin maart ging ze met. een paar vriendinnen naar Engeiand Ze kwam ziek terug. Bleef wat duizelig en missehjk. Haar suikerhuishouding was wat in de war. We zagen het niet zo zwaar in eigenlijk Ik ging. toen ze terug uit Engeland was dagelUks bij haar langs. Er bleek toch meer aan de hand te zUn. Ze was wat verward en ze werd in het ziekenhuis opgenomen. Dat was op donderdag. Vrijdags kreeg ze in het ziekenhuis een hersenbloeding. Een hersenstamsyndroom was het, zoals me verteld werd. Ze was halfzUdig verlamd. In de veertien dagen daarna vielen meer functies uit. Dat bleef doorgaan. anderhalve week kon ze moeilijk meer ademhalen Ze kon niet slikken of praten. In het ziekenhuis werd ze apart gelegd. Ik weet niet. wat ze toen nog begrepen heeft. Ze kon geen vin verroe ren. Ze werd kunstmatig gevoed en ze kreeg medicijnen voor haar hart, en voordesuikerhuishouding. Na een aan tal dagen ging dat, niet, meer Het kwam terug. Toen kreeg ze iets om dat te on derdrukken. Tussendoor is ze vUf dagen niet kunstmatig gevoed, maar daarna besloten de artsen, die haar behandel den daar opnieuw mee te beginnen. We ien lang. Ze zakte steeds meer weg. maar tot het laatste toe werd die kunst matige voeding voortgezet. Terwijl ronduit gezegd was. dat ze doodging. Dat een aantal functies onherstelbaar beschadigd was Waar ben je dan toch mee bezig" Mevrouw Stegink gaf te kennen, dat ze de behandeling van haar moeder stop gezet wilde zien. Het was geen verzoek om actieve euthanasie. „Maar toen het kunstmatig voeden een aantal dagen was stopgezet, zag ik niet, waarom daarmee weer moest worden begonnen. Zolang er leven is moet je terugvechten NatuurlUk. Maar is dat nog leven? Als er kans was geweest op maar een stukje revalidatie, maar die kans was er niet. Op dat punt bestond geen twijfel. Het was mensonwaardig". wantrouwen Ze had het gevoel, dat ze in het zieken huis gewantrouwd werd. Dat de veron derstelling bestond, dat ze zelf het le ven van haar moeder zou willen beëin digen. En zc had het gevoel, dat haar motieven gewantrouwd werden. „Als er geen enkel contact meer is. zelfs niet met de ogen, is er dan nog sprake van iets menswaardigs? Ik geloof dat niet. tenminste als er geen kans be staat. dat er ooit nog iets van contact zal zUn. En die was er met Dat was de reden, waarom ik het hef. beste vond te stoppen met de behandeling Maar de reactie van de artsen was iets van: 'Je kunt het zelf niet meer aan en je wilt daarom dat ze doodgaat' Blijkbaar was niet aannemehjk te maken, dat ik het lijden van mijn moeder niet zinloos lan ger wilde laten duren. De hele reactie in het ziekenhuis, ik heb die als vreselijk ervaren. Ik kwam iedere dag bU moe der Maar ik had het gevoel, dat men daar wilde, dat ik me er niet meer mee bemoeide. Iets van: 'De patient is niet meer lastig. Je kunt niets meer doen'. Ze was 'een geval' geworden - niet mijn moeder. Ik kan er nog niet bu hoor Er wordt in de maatschappij zoveel ge-

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1982 | | pagina 15