TOEKOMST
de stem
van de chip
PZC/zaterdagkrant
hoofdlijnen uit die ontwikkelingen zul
len kort worden samengevat.
Enkele nieuwe televisie-ontwikkelin
gen zijn al aangekondigd. Er komt ste
reogeluid op hel televisietoestel. De vi
deorecorders worden kleiner en over
een paar jaar hebben we videocame
ra's met een ingebouwde recorder. De
beeldplaat komt er. weliswaar ver
traagd. aan. Teletekst is een groot suc
ces aan het worden, al meer dan 100.000
Nederlandse gezinnen hebben een tele-
teksttoestel. Viditel komt veel trager
van de grond, maar de PTT denkt toch
in 1985 de 100.000e aansluiting te kun
nen realiseren.
Veel grotere ontwikkelingen op televi
siegebied hebben zich aangediend. We
zullen op den duur zeker televisietoe
stel krijgen met een véél beter beeld
chriet titulaer
dan thans het geval is. Om dat te kun
nen bereiken zal het aantal beeldlijnen
ongeveer worden verdubbeld, van 625
naar bijvoorbeeld 1150 lijnen.
Een nog belangrijkere ontwikkeling is
het platte beeldscherm. De toekomst is
veilig gesteld voor de fabrikant die het
eerst met een groot en plat. betaalbaar,
beeldscherm komt. De videoprojectie is
de voorloper hiervan: wel een groot
beeld, maar zeker niet klein genoeg. We
zoeken naar een scherm dat ingebouwd
kan worden in de wand, zonder dat er
een projector voor staat.
Er zijn al zeker drie technieken hiervoor
ontwikkeld: één werkt met vloeibare
kristallen (door de Japanse industrie
ontwikkeld), éen werkt met een bundel
elektronen die scherp worden afgebo
gen (van de Engelse uitvinder Clive Sin-
ZATERDAG 16 JANUARI 1982
uitdrukking gebruiken, verwacht je de
tweede van astronomen. Het is echter
heel moeilijk om een computer te ma
ken die zulke verschillen herkent.
De specialisten bij ITT denken dat over
zeven jaar de dicteerbare typemachine
bestaat, bij AEG-Telefunken denkt
men dat het nog 15 jaar duurt, maar
blijkbaar is iedereen het erover eens dat
die typemachine er komt en zelfs nog in
deze eeuw.
De sprekende en luisterende chips zul
len in de komende jaren op vele plaatse
opduiken. In Duitsland praat de auto
industrie al met de elektronische indus
trie over alle mogelijkheden van chips
in auto's. In wezen is de auto echter veel
te eenvoudig voor de chip. Het beste
watje ermee kimt doen is zorgen dat er
brandstof wordt bespaard door met een
microprocessor het verbrandingspro
ces te optimaliseren. Daarnaast ver
schijnen er in de auto beeldschermen
(met bijvoorbeeld informatie over tem
peratuur. oliedruk, enzovoort).
De beeldschermen gaan de wijzertjes
vervangen (een ontwikkeling die in de
lucht- en ruimtevaart al volop bezig
is). Op het beeldscherm in de auto kan
ook een energiebesparend rij-ad vies
komen: route, snelheid, etcetera. Het is
mogelijk alle belangrijke informatie
ook door een chip te laten uitspreken:
vandaar het beginvoorbeeld van de le
ge benzinetank.
Gebruiksaanwijzingen van apparaten
zullen steeds meer de voim van spre
kende chips krijgen. Als je niet meer
weet hoe een toestel werkt, druk je op
een knop en je hoort de instructie.
Chips gaan in velerlei vormen gebruikt
worden, in het telefoontoestel van de
toekomst komt zeker een hele serie.
telefoon
In vele bedrijven worden er proeven
genomen met nieuwe telefoontoestel
len. Een voorproefje daarvan is er nu al
op de markt: het VK (Verkort Kiezen)
toestel, dat een geheugen heeft voor
een beperkt aantal nummers. Als je
een van die nummers wilt bellen is één
druk op een knop voldoende om de ver
binding aan te vragen. De telefoontoe
stellen van de toekomst zullen veel
verder gaan. Ik zag al een toestel met
onder andere de volgende mogelijkhe
den:
- op een schermpje aangeven wie er
belt;
- een nieuwe vriendelijke bel (is weer
een chip);
- op een scherm de kosten van het ge
sprek aangeven;
- een toestel met een geheugen: je ziet
wie er heeft gebeld toen je niet thuis was
en je kunt zelfs een boodschap, bijvoor
beeld 'bel terug' achterlaten op het tele
foontoestel.
Dit soort telefoontoestellen wordt er nu
al gemaakt en in de komende jaren
moet büjken waaraan de consument
behoefte heeft.
Het echte telefoontoestel van de toe
komst gaat verder. In het jaar 2000
komt de beeldtelefoon in het verschiet.
De telefoon kan draadloos worden. Je
kunt een telefoontoestel beveiligen, zo
dat het alleen gebruikt kan worden als
het de stem van de baas hoort (weer een
toepassing van spraakherkenning). In
Parijs zag ik bij ITT al een telefoontoe
stel, dat 60 nummers kan onthouden.
Het toestel wordt met de stem gepro
grammeerd. Als je een van de 60 num
mers wilt hebben, vraag je er gewoon
naar. Het telefoontoestel luistert alléén
naar de stem die het programmeerde
Uit de eerste proeven was gebleken dat
90 procent van de aanvragen juist wer
den afgewerkt. In 9 procent van de ge
vallen werd de vraag geweigerd omdat
de uitspraak niet klopte en in 1 procent
van de gevallen ging het fout.
De spraakherkenning kan gebruik ma
ken van de speciale stemkarakteristiek
van een persoon (zoals bij het telefoon
voorbeeld of bij een opening van een
garagedeur), of er moet juist altijd een
herkenning zijn, liefst onafhankelijk
van uitspraak en dialect.
De spraakherkenning en de sprekende
chips staan in de kinderschoenenmaar
de ontwikkelingen gaan snel Er zijn al
stations waar een chip de berichten om
roept. Er is al een sprekende en een luis
terende oven. De in de inleiding ge
schetste toekomst wordt werkelijk
heid.
In het jaar 2000 staat er op kantoor op
ieder bureau een beeldscherm
Ook de gewone briefbestelling gaat
veranderen. In Nederland kunnen de
Viditelabonnees elkaar al brieven stu
ren via de telefoonlijn. De brieven arri
veren een seconde later en kunnen op
het televisietoestel worden gelezen.
In Duitsland begon in maart 1981 een
proef, Teletex, met elektronische post.
Er nemen nu 300 Duitse en 20 Zwitser
se bedrijven aan deel. Die bedrijven
typen op een gewone typemachine een
brief, die even later bij de ontvanger
wordt uitgetypt. De brieven gaan over
de gewone telefoonlijnen en alle letter
tekens kunnen worden gebruikt. Het ia
ook mogelijk om zo tekeningen naar
een ander te sturen (Telefax).
Door Teletex en Telefax zal de gewone
telex gaan verdwijnen. Rond het jaar
2000 kan de elektronische post echt een
flink deel van de gewone post hebben
vervangen. Het is leuk te bedenken of in
de 21e eeuw een huis-aan-huis post
elektronisch besteld kan worden.
De mogelijkheden zijn onbeperkt. We
kunnen creatieve computers krijgen
die zelfs sprookjes kunnen schrijven.
De volgende generatie computers, ook
de huiscomputers, zal gewoon toege
sproken kunnen worden. Een kind kan
dan de computers bedienen. Satellie
ten en (glasvezel) kabelnetten zullen
zorgen voor de televisie van de over
vloed. Over tien jaar kunnen we kiezen
uit meer dan 30 programma's. Als we
nog niet tevreden zijn met dat aanbod
van onze plaatselijke kabel, kunnen we
met een eigen schotelantenne van 90
cm er makkelijk nog wat bizarre zen
ders aan toevoegen.
We zullen steeds meer via de hulscom
puter en de telefoon gaan winkelen: het
telewinkelen is nu al mogelijk via Vidi
tel. Ook het regelen van geldzaken kan
vanuit de luie leunstoel: het telebankie
ren. Trouwens, al heel binnenkort krij
gen we een elektronische betaalkaart
die we ook in telefooncellen en bij par-
keermeters kunnen gebruiken. Op den
duur verdwijnt het telefoonnummer en
vele andere nummers, we krijgen weer
gewoon onze naam terug. Voor het
zover is verdwijnt de gedrukte telefoon
gids: we kunnen alle gewenste num
mers aan een centrale computer vra
gen. De computer begrijpt ons en geeft
keurig antwoord.
De spiekende en de luisterende chips
worden steeds knapper en kort na de
eeuwwisseling wordt de eerste poging
ondernomen om chips op internationa
le conferenties simultaan te laten verta
len. Al eerder wordt de vertaalfunctie
ingebouwd in de elektronische post, in
teletex. Als er een brief uit het buiten
land arriveert, wordt die in het ontvan
gende apparaat meteen vertaald. Ove
rigens zal voor het bedrijfsleven dit tele-
textoestel worden opgenomen in de
tekstverwerkende apparatuur van het
bedrijf.
behoefte kweken
Het in dit verhaal geschetste beeld zal
nooit werkelijkheid worden. Dit is
echter niet het geval omdat niet alles
mogelijk is, maar omdat er nog veel
meer mogelijk is. Ik redeneerde vanuit
de stand van zaken in de technologie
op dit moment. Morgen kan er echter
alweer een dramatisch nieuwe vin
ding woden aangekondigd. Fabrikan
ten maken niet alleen spullen waaraan
behoefte is. Ze proberen ook nieuwe
behoeftes te kweken.
Een aardig voorbeeld daarvan is de zak-
rekenmachine, een opmerkelijk com
mercieel succes. Uiteindelijk bepaalt
de consument welke nieuwe vondsten
een succes worden. Een fabrikant zal
zeker proberen om te verleiden met
nieuwe uitvindingen. In een tijd van
economische problemen zal de consu
ment kritischer worden in zijn aan
koopbeleid. De fabrikant wil echter ook
omzet houden, dus moet hij produce
ren. De Europese industrie is al erg on
der druk komen te staan door met na
me de import uit Japan.
Europese produkten kunnen alleen in
prijs concurreren met Japanse produk
ten als ze in grote series kunnen worden
vervaardigd. De Europese elektronica
fabrikanten zijn zich hier nu wel van
bewust. U zult het als consument wel
gaan merken.
i fantasie
Is het voorgaande verhaal fantasie of
werkelijkheid? Zullen werkelijk al de
hier genoemde zaken over 20 jaar mo
gelijk zijn? Ik vrees dat het antwoord
op die vraag een duidelijk 'ja' is. Het
lijkt bizar om in een tijd met giganti
sche economische problemen een toe
komst te schetsen met een aantal mo
gelijkheden die op het eerste oog vol
strekt overbodig zijn.
Toch is het goed om. juist in een tijd van
recessie, stufte staan bij deze ontwikke
ling. De voornaamste reden hiervoor is
dat de grote elektronische bedrijven
momenteel vele miljoenen investeren
in onderzoek en ontwikkeling op dit ge
bied. Er zijn al zaken ontwikkeld waar
het publiek nog geen notie van heeft.
Vooral als de ontwikkelingen uit vele
bedrijven worden gecombineerd, krij
gen we een onthutsend plaatje.
Het afgelopen jaar heb ik me intensief
met deze zaken beziggehouden. Ik be
zocht vele bedrijven in Japan, de Ver
enigde Staten en Europa. De meeste be
zoeken betroffen de ontwikkelingslabo-
I ratoria van deze bedrijven. Zo maakte
ik een reis langs de researchinstituten
I van ITT in Europa, bezocht ik het AEG-
I Telefunken-ontwikkelingscentrum in
het Duitse Ulm en ging ik kijken bij Bn-
I tish Telecom, British Aerospace en uit
vinder Clive Sinclair.
Het beeld dat zich nu aan me opdringt
t is zo onthutsend dat het me vervult met
een grote bezorgdheid. We gaan een
i toekomst tegemoet die nog veel meer
en veel sneller veranderingen in petto
beeft dan we thans gewend zijn Enkele
Mede dankzij de glasvezel wordt beeldtelefoon in de komende twintig jaar al realiseerbaar
rtrt JULI 2002 - Een stem in de auto fluistert: „Benzine, je hebt nog vijf liter". Even later klinkt
&&het opnieuw, maar nu dreigender: „Benzine, je moet nu echt tanken". Gisteravond kwam ik
inde stromende regen thuis. Geen weer om nog even de tank te laten vullen. Gelukkig hoefde ik
in dat beestenweer ook niet uit de auto om thuis de garagedeur open te maken. Ik riep:
een codewoord dat we thuis hebben bedacht, en de garagedeur zwaaide soepel
open.
tekenis te hebben, maar er zijn andere:
- In Bordeaux en omgeving worden ie
dere vijf minuten de waterhoogten au
tomatisch gemeten. Een kunstmatige
stem spreekt vervolgens in een recht
streekse radio-uitzending de water
hoogten uit. By dit systeem, dat werd
ontwikkeld door het LCT-laboratorium
in Velizy bij Parijs, komt geen mens
meer te pas om voortdurend de water
hoogten door te geven voor de scheep
vaart.
- Bij AEG-Telefunken in Ulm is al een
apparaat ontwikkeld dat 600 woorden
kan herkennen. Dit toestel, dat ADES
heet, wordt gebruikt om een computer
te bedienen. Er zijn dus 600 comman
do's beschikbaar om de computer ge
woon toe te spreken.
Nog veel meer tot de verbeelding
spreekt de typemachine die woorden
herkent en uittypt, zonder typiste. Het
Japanse bedrijf Sharp heeft al aange
kondigd dat het in 1982 op de Han
nover Messe zo'n typemachine met een
woordenschat van 300 woorden zal to
nen. Een complete taal bevat echter
zo'n 10.000 woorden. Nu is het uitbrei
den van het geheugen een kwestie van
tijd: dat is het probleem dan ook niet.
Een taal is echter meer dan een optel
som van woorden De onderlinge bete
kenis en rangschikking van de woorden
is belangrijk. Klemtoon en pauzes zijn
in de gesproken taal van betekenis Zo
is "kom eten' heel wat anders dan 'ko
meten'. Waar gastronomen de eerste
Deze computer kan worden bediend met gesproken signalen
Ook vanmorgen had ik al fluisterende
en dreigende stemmen gehoord. De
wekker zei eerst dat het zeven uur was
en dat ik op moest staan. Tien minuten
iater riep dezelfde wekker dreigende
dat ik er echt uit moest. Slaapdronken
wandelde ik de badkamer in. Ik mom
pelde: „Douche. 32 graden", maar ge
lukkig verstond de douche me en stapte
ik onder de waterstraal. Terwijl ik te
rugliep naar de slaapkamer om me aan
te kleden riep ik naar beneden dat het
water (voor de thee) gekookt moest
worden. Het gasfornuis gehoorzaamde
feilloos. Glimlachend dacht ik aan alle
speelgoedachtige toepassingen die de
sprekende en luisterende chips ons in
de laatste j aren van de vorige eeuw had
den gebracht.
Op deze zonnige dag in het begin van de
nieuwe eeuw. leek het jaar 1982 al lang
geleden. Toch was het pas 20 jaar gele
den dat ons kantoor de elektronische
post had ingevoerd. De vakbonden
hadden gewezen op het onmenselijke
van het, werk van de postbode. Door
weer en wind moesten deze mensen
brieven bezorgen. Zoiets hoefde toch
niet? Brieven konden elektronisch wor
den bezorgd. Juist op het moment dat
de postbezorging steeds langer ging du
ren kwam de elektronische brief als een
gave uit de hemel.
Trouwens, op mijn kantoor was veel
meer veranderd. Tien jaar geleden had
den we de nieuwe typemachines inge
voerd. Die machines kon je direct dicte
ren. Ze typten zelf uit wat er gezegd
werd. De secretaresses waren korte tijd
later bevorderd tot 'communicatie-as
sistenten'.
Mijn horloge liet me opschrikken uit
mijn gepeins. Een fluisterende stem zei
me dat ik over een half uur mijn eerste
afspraak had. Files waren ook nu nog
niet verdwenen, het net te late opstaan
en de noodzaak om te tanken waren er
oorzaak van dat ik laat zou komen. Ik
vroeg de beeldtelefoon in de auto mijn
communicatie-assistente te bellen. En
kele seconden later meldde het tele
foontoestel dat juffrouw Ans aan de te
lefoon was.
Zonder dat ik het stuur hoefde los te
laten was de verbinding tot stand geko
men. Met satellieten kon blijkbaar al
les. Ik zag Ans op het beeldscherm op
het dashboard en vroeg haar te zeggen
dat ik een kwartiertje te laat zou ko
men. Ik verbrak, met een korte zin, de
verbinding.
clair) en één werkt met een nieuw elek-
tronengeleidingssysteem (van het
Amerikaanse RCA).
Wie winnaar gaat worden is onduide
lijk. maar dat er gigantische bedragen
worden geïnvesteerd in deze ontwikke
ling is volstrekt duidelijk. Over tien
jaar, maar ook niet veel eerder, zullen
de allereerste grote platte beeldscher
men in de huiskamer verschijnen
luisteren
Wellicht de belangrijkste ontwikke
ling die gaande is, werd in de inleiding
uitgebreid geschetst: computers (of
zelfs losse chips) die kunnen spreken
en die luisteren (spraak herkennen). In
feite kennen we ze al: in sommige flip
perkasten zit al een computerstem.
Vertaalcomputers hebben een, beperk
te, stem. Er is in Nederland een spre
kend horloge en een klokje op de
markt Je kunt al gewekt worden door
een klokje (dat nu nog Engels of Duits
spreekt) en dat zegt dat het tijd is om
op te staan.
De kunstmatige stem en de spraakher
kenning hebben natuurlijk veel met el
kaar te maken. In beide gevallen moet
de menselijke stem worden begrepen.
We moeten het stemgeluid ontleden in
een aantal signalen. Als we eenmaal
zover zijn kunnen we die signalen na
bootsen (kunstmatige stem) of die sig
nalen opslaan in een geheugen. Door
een gesproken woord te vergelijken met
de signalen in een geheugen kunnen we
een woord herkennen.
Het is nu al heel goed mogelijk om een
zeer beperkt aantal woorden te herken
nen. Het sprekende horloge en het spre
kende klokje en de sprekende flipper
kast, zyn hier voorbeelden van. Deze
voorbeelden lijken geen wezenlijke be-
L
