SABINE
werkteater
GROEP ZOEKT
DE VRIJHEID
rene van nie
sukkelt verder
met problemen
van ouders
nederland-
amerika 200
VRIJDAG 8 JANUARI 1982
PZC/kunst/cultuur
iDoor Pieter van Lierop
De relatie tussen vader en kind blijft René van Nie bezighouden. Zijn nieuwe speelfilm „Sabi
ne" heeft nogal wat gemeen met „Een stille liefde". Wederom zie je een vader op reis gaan
samen met een door hem ooit verwekte medemens, van wie hij langdurig gescheiden is geweest.
Deze keer vindf de moeder het allemaal best. De reis voert naar Aruba, in plaats van naar België,
en het kind is ditmaal niet een jongen, maar een 15-jarig meisje dat hard op weg is vrouw te
worden. Uit die laatste bijzonderheid springen enige ongedachte complicaties te voorschijn.
..Sabine" komt 14 februari in de biosco
pen en het eerste wat er van de film
gezegd moet worden is dat Van Nie
goed uit zijn doppen heeft gekeken,
Een levendige uitwisseling op
een breed artistiek terrein tus
sen Nederland en Amerika mar
keert 1982. Daarmee wordt het
jaar herdacht dat de diplomatieke
betrekkingen tussen beide landen
tweehonderd jaar bestaan. Een
reeks activiteiten als concerten,
theaterprodukties en tentoonstel
lingen staat op stapel voor 'Neder-
land-Amerika 200'.
In het kader van de feestelijkheden
speelt het Washington's National
Symphony Orchestra onder leiding
van Msistlav Rostropovich op 17 fe-
bruariin Amsterdam. Het Residen
tie Orkest geeft in april en mei con
certen in Amerika, het Concertge
bouworkest zal er waarschijnlijk in
september en oktober zijn te be
luisteren. De Haghe Sanghers ma
ken plannen voor een toernee in
april. Het Nederlands Kameror
kest wil in oktober in veel Ameri
kaanse steden optreden.
De drukbezochte Ruisdael-ten-
toonstelling die in het Mauritshuis
in Den Haag is gehouden, is nog
deze maand in het Fogg Museum in
Cambridge. Boston, te zien. Een se
lectie uit de Mauritshuiscollectie
zal van april tot september in Was
hington. Boston, Chicago en Los
Angeles worden getoond.
In voorbereiding is een tentoon
stelling van hedendaagse Neder
landse kunst, die naar alle waar
schijnlijkheid het komende voor
jaar in Amerika wordt geopend en
er tot december blijft.
Van half april tot eind november
reist een expositie van Nederland
se plaatwerken met de zee als on
derwerp langs Amerikaanse ste
den.
In de National Gallery in Washing
ton is verder ongeveer twee maan
den lang 'Figuurstudies' te zien,
een verzameling Nederlandse teke
ningen uit de zeventiende eeuw die
nog tot 21 februari bekeken kan
worden in het Rijksprentenkabinet
in Amsterdam.
In januari wordt in Minneapolis
en in april in Washington een ex
positie geopend die aan de Stijl
groep is gewijd. In twee delen zal
deze tentoonstelling in de zomer
maanden onderdak vinden in het
Stedelijk Museum in Amsterdam
en het Króller Muller Museum in
Otterlo.
In de Van Reekum Galerie in Apel
doorn wordt in februari en maart
werk geëxposeerd van zeventig
Amerikaanse fotografen. De
Eduard van Beinumstichting in
Breukelen werkt aan een gezamen
lijk Nederlands-Amerikaans pro
ject. In het kader daarvan zullen
van maart tot oktober Nederlandse
en Amerikaanse uitvoerende kun
stenaars theaterprodukties en con
certen in ons land brengen
De theatergroepen Jozef van den
Berg. Stichting Multimedia. Stu
dio Scarabee en 'Rondom', treden
op in Amerikaanse mini-festivals.
Het vignet als herkenningsteken
van de activiteiten voor 'Neder-
land-Amerika 200' is ontworpen
door Gert Dumbar. Het gaat uit
van een vijfpuntige Amerikaanse
ster die in een vlag uitwaait. De
zeven banen van het dundoek stel
len de zeven provinciën in 1782
voor. de golfbeweging symboli
seert de oceaan tussen beide lan
den. Een cirkel die voor vriend
schap staat, omsluit het geheel. De
basis ervan telt dertien sterren,
die de dertien Amerikaanse staten
in 1782 verzinnebeelden.
toen hü vorig jaar overai in het land
audities organiseerde voor jeugdige
meisjes die de hoofdrol zouden kunnen
spelen. Uit 500 kandidaten werd de 15-
jarige Benthe Forrer gekozen, om te
fungeren als de uit het zicht geraakte
telg van Rijk de Gooijer. Rijk heet Nick
in het verhaal, Benthe heet Nicky. Een
geste van haar moeder jegens de man
die haar zwanger had gemaakt en die ze
ontslagen had van de verplichting om
de rest van zijn leven bij haar te blijven.
Die moeder was dus een BOM-vrouw
avant la lettre en Nick had braaf be
loofd zich te onthouden van ieder con
tact met zijn nakomeling, tenzij die uit
eigen beweging de wens te kennen gaf
om eens met haar vader kennis te ma
ken.
Als Nicky 15 jaar oud is, maakt ze dat
verlangen inderdaad kenbaar en dan
wordt tijdens de kerstvakantie de Aru-
ba-trip georganiseerd, die voor Nick
een werkvakantie is. Hij moet bij een
olieraffinaderij een vet contract bin
nen zien te slepen en vindt op de Antil
len een zekere Stanley tegenover zich;
een jongen die hij vroeger de kneepjes
van het vak geleerd heeft, maar thans
werkzaam is voor de concurrentie.
Benthe en Rijk als Nicky en Nick vor
men een jofel span. De aanvankelijk
ietsje onzekere manier van met elkaar
omgaan door de geroutineerde acteur
en de prille, met-professïonele actrice,
suggereert nauwgezet een aftastende
relatie zoals die ook tussen Nick en Nic
ky voorstelbaar is. Nick als een man
van de wereld die overal is en de weg
weet, vrouwen om zijn vingers windt, de
geldbuidel laat rammelen en whiskey
weet te drinken alsof het koude thee is.
Nicky als best een eigengereide tante,
zeker voor haar 15 lentes, die toch geïm
poneerd raakt door vaders levensstijl
Alleen zijn manier om met vrouwen om
te gaan bevalt haar niet. En tot Nicks
verbazing wordt zijn dochter werkelijk
woedend als hij een meer dan opper
vlakkige relatie gaat onderhouden met
een Arubaanse nachtclubzangeres.
Nicky is jaloers en vader wil dat maar
niet doorkrijgen, zelfs niet als zijn klei
ne meid een verhaal uit haar duim zuigt
over een vriendin die Sabine heet en
een heuse verhouding heeft met een
man van 45. Dan gaat het fout tussen de
twee bloedverwanten en ook met de
film.
scène
Benthe Forrer die met grote vanzelf
sprekendheid en aangenaam naturel
Nicky gestalte wist te geven in scènes
waar ze zoveel mogelijk zichzelf kon
blijven, valt in één keer door de mand
als ze een dramatische huilscène moet
doen. De simpele ruzies tussen vader
en dochter komen beter uit de verf,
maar zijn te talrijk zonder dat het ter
zake zijnde gevolgen heeft en zoiets is,
net als in „Een stille liefde", alleen
maar vervelend om naar te kijken.
Een poging van Nicky om pa jaloers te
maken door het te gaan aanleggen met
barpianist Mike Burstyn (overgevlogen
uit Broadway! mist iedere spanning De
bijzondere vriendschap tussen Nick en
de zakelijke concurrent die hij zelf ooit
had opgeleid (geacteerd door de Ameri
kaan Ben Vereen, bekend van All that
Jazz, Funny Girl en de tv-serie Ten-
speed Brownshoe) blijft puur opper
vlakkig beperkt tot eikaar veelvuldig
op de schouder slaan en glaasjes drin
ken.
Eerder was er gesuggereerd dat Nick
zakelijk over zijn top heen was, moe van
het vak en het wilde leven. En dat het
weieens dramatische gevolgen kon krij
gen als hij voor het eerst tijdens zijn
irooskleurige carrière een zware neder
laag zou moeten incasseren. Hij lijdt die
nederlaag, maar alle tevoren toegespit
ste aandacht voor die kwade kans,
blijkt overbodig te zijn geweest; Nick
geeft geen krimp. Er gebeurt niets. Al
het gedoe rond de binnen te slepen or
der blijkt enkel nuttig te zijn geweest
Bente Forver
als vulmiddel m het scenario en om Nic
ky op het exotische eiland het gevoel.te
kunnen geven dat ze af en toe verwaar
loosd wordt.
dun
Deze film zou enorm gewonnen hebben
als René van Nie van de touwtrekkerij
op de olie-order een stevige nevenin
trige gevlochten had, dat ook
werkelijk interesse had kunnen loswe
ken en spanning zelfs. Hij heeft nu vol
staan met mensen almaar te laten roe
pen dat Nick in zijn vak de beste is van
de hele wereld. Dat schept voor een
scenarist de verplichting om iets te il
lustreren van dat vak en van de bijzon
dere kwaliteiten die iemand kunnen
maken tot wereldkampioen daarin.
Een gemiste kans, die veroorzaakt dat
het dramatisch gewicht, van Sabine"
volledig is blijven rusten op de te dunne
vraag; wanneer krijgt die vader nou ein
delijk in de gaten dat zijn dochter ver
liefd op hem is en wat zal ie dan gaan
doen? Pas als pa uiteindelijk kapotge-
beukt is door de ruzies met zijn dochter,
die zich bovendien met Mike Burstyn
blijft afgeven en hij zich in eenzaamheid
een stuk in de kraag gaat drinken in een
louche kroeg, waar toevallig ook een be
traande Nicky komt binnenlopen, pas
dan krijgt de man de „parabel van Sabi
ne" door en snapt ineens dat zijn eigen
dochter verliefd is op haar eigen vader.
Dan wordt het dus werkelijk spannend
en zou de film hebben kunnen begin
nen. Maar dan is-ie afgelopen!
franje
Een hoogst onbevredigend verhaal
kortom, dat misschien nog ietsje
boeiender zou zijn uitgevallen als de
vertelwijze iets meer franje had gekre
gen eh dieptes had aangeroerd.
Van Nie's filmstijl is er te zakelijk voor
gebleven, op twee momenten na, waar
hij even effectief de beuk erin heeft ge
gooid met behulp van een verrukkelijk
exotisch klinkende. Mexicaanse smart
lap. die helaas ook accentueert met wat
voor fletse muziek Ruud Bos de rest
van de film heeft opgescheept. Aruba
als lokatie geeft de film een exotisch
tintje mee. dat tijdens ons eigen naar
geestige winterseizoen tintelend te
rechtkomt. Zonder dat verigens duide
lijk wordt waarom men in de fiim als
maar over Aruba praat als „het mooiste
eiland van de wereld" en „de parel van
de Nederlandse Antillen".
Het ziet er nogal saai uit eerlijk gezegd.
Op dat ene verlaten strandje na en die
curieuze grot. Maar daar zijn we twee
maanden geleden met Pim de la Par-
ra's carnavaisfilm ook al aan het sight-
seeên geweest. Nee, „Sabine" is geen
Nederlapdse speelfilm op het niveau
waar we in 1981 aan gewend zijn ge
raakt.
Rijk de Gooyer gn Benthe Forver
(Door Joop van Beek)
Het Werkteater is tijdelijk terug in de Nederlandse
schouwburgen met hét programma „Bosch en Lucht",
oorspronkelijk een pröduktie voor. de tent waarmee het ge
zelschap in de zomer van 1980 door het land reisde. Bosch en
Lucht oogstte veel succes. Het stopzetten echter van de sub
sidie voor de zomertournee van dit jaar deed het Werkteater
besluiten tijdelijk de schouwburgen op te zoeken om het
programma toch aan een groot publiek te kunnen laten zien.
Hiermee is de groep terug in de cultuurbolwerken die ze 12
jaar geleden ontvluchtte. Het theater had destijds in de ogen
van de oprichters van het Werkteater niets meer te maken
met de werkelijkheid. Het was risicoloos, saai en het luidde
de dood in voor individueel creatief onderzoek.
De vernieuwende actie, die de twaali
acteurs en actrices daar tegenover
stelden, bezorgde hen een unieke sta
tus in het zich in de loop der jaren
eveneens drastisch vernieuwende
Nederlandse theater. Jaar na jaar
ontwikkelde het Werkteater projec
ten op straat, in inrichtingen, scho
len, ziekenhuizen in het kleine thea
tercircuit, in eigen huis, in film en
zelfs in een tent. Stuk voor stuk wer
den deze volstrekt eigen projecten
gekenmerkt door een heel directe
overdracht naar het publiek. De pro-
blematieken die de groep aanpakten
waren de extracten van persoonlijke
beleveningen van doodgaan, oud
worden, hoe het is om in een inrich
ting te zitten of hoe een optreden van
de Nellico's volledig uit de hand kan
lopen...
Echter, tegen het einde van het vorig
theaterseizoen liet het Werkteater
een andere kant zien. Olga
Zuiderhoek en Yolande Bertsch le
verden een absurdistisch project af
dat zijn zwaartepunt had meer in
vorm dan in inhoud. Dit seizoen
bracht het Werkteater „De regels
van het huis", een naar Werkteater-
maatstaven onherkenbaar produkt,
een abstract decor en een strakke
Cas Enklaar zegt over deze nieuwe
weg: „Ongeveer een halfjaar geleden
probeerden we in zekere zin terug te
gaan naar het begin, in die zin dat we
een grotere ruimte voor ieders per
soonlijke visie wilden hercreëren.
Het is lang zo geweest dat bij ons het
sterkste idee won. We willen nu meer
dere persoonlijke visies aan bod la
ten komen en dat geeft grotere ver
schillen dan vroeger, toen een project
een samenstel was van vele inbren
gen, smaken, meningen".
- Er heerst iets van onvrede?
„Ja, en ook iets van vermoeidheid.
Ook al startten we als een groep van
twaalf gelijkwaardige individuen,
we ontkwamen er niet aan dat de
mensen die talent om te leiden en
het vertrouwen van de groep heb
ben, een zwaardere taak krijgen. We
wilden dat weer terugschakelen
naar grotere individuele verant
woordelijkheid. Van anoniem col
lectief, maar „ergens je handteke
ning onder zetten".
- Maar waarom nu pas veranderen?
„Ach, we hebben vaak veranderd. We
hielden ook zogenaamde concerten:
ieder van ons kon persoonlijke
ideeën in ons eigen huis ten uitvoer
brengen. En meerdere groepsleden
'hebben bij ons projecten geleid, al
leen leek dan soms dat het niet zo
goed ging en kwamen toch als van
zelf de mensen waarvan iedereen het
gevoel had dat ze goed konden leiden
weer naar voren, Dat was niet nade
lig omdat het bij ons altijd op basis
van gelijkwaardigheid is blijven
werken. Een echte regisseur in de
engste zin van het woord kenden en
kennen we niet. Al zijn we zo langza
merhand niet meer helemaal tegen
het idee dat iemand echt iets zou
gaan regisseren".
„Maar dan nog, het is bij ons altijd
een vrije, wilde situatie geweest
waarin sommigen een grotere in
breng kregen maar waarin de ande
ren, de besluitelozen. de weifelaars
ook hun invloed hadden door bij
voorbeeld kritisch te zijn..."
hebt zien spelen. Dat willen we niet
kopiëren, dat is van hun, dat is Duits,
hebben we niets mee te maken, of
niets, maar het is Duits. Het zorgt
echter wel dat je erdoor beinvloed
wordt, dat je je ontworstelt aan de
ontwikkeling van dat psychologi
sche dat zo dicht bij ons stond omdat
we acteurs zijn, gewend aan het rol
len uitdiepen. We hebben vanuit die
psychologie altijd dingen gemaakt
om iets te vertellen, om iets zo goed
mogelijk tot zijn recht te laten ko
men".
„Kijk. gewoon toneel met een kopje
thee en een sofa is het nooit geweest.
We werkten veel op de verbeelding,
maar dan wel op een begrijpelijk ni
veau. Een stuk van de Schaubuhne
gaat dat te boven, 't Is soms behoor
lijk duister, dat wel maar het gaat
dan ook over de duistere mysteries in
het leven. Dat kun je kunst noemen.
Kunst in de zin van de wereld op een
unieke manier laten zien. Het zegt
iets over die wereld zonder datje het
in één zin op een blaadje papier kan
samenvatten. Wat je met „Als de
dood" of „Toestanden" wel kunt
doen, al zijn die stukken wel rijker
dan dat ene zinnetje natuurlijk, maar
het kan"
- Is dat een goede ontwikkeling?
„Dat moet zich bewijzen. Eén uitge
sproken vorm kan nadelen hebben.
Ons rommeltje leverde diversiteit
naar een publiek. Houden ze niet van
mij dan wel van die of van die. Als je
een stijl niet leuk vindt, blijft er wei
nig voor je over. Maar ja, je kan niet
terug, moet ook niet terug, denk ik.
Je kimt niet weer instellen: 's och
tends om kwart voor tien in je mail
lot, trainen en dan tot vijf uur geza
menlijk een project maken. Daar
voor is het allemaal te individueel ge
worden. Het Werkteater is inmiddels
ook een apparaat dat nu al organi
seert voor volgend jaar en zo..."
- Weemoed?
„Nee, absoluut niet. Voor mij was die
tijd afgrijselijk, voor anderen wr
fantastisch. Ik moet ook zeggen d:
die broeikas, dat opgesloten zitte
als allemaal wilde dieren in een koet
waanzinnig vitale produkties oplt
verde. Het is nu rustiger geworde:
meer begrip, vroeger moest je je ee:
plek, je visie verdedieen".
- Heeft jullie werk met het nietige
worden aan vitaiteit ingeboet?
„Ik denk van wel, heeft ook weer li
maken met vermoeidheid. Het zl|[
toch Indische jaren: uit het niks jan
in, jaar uit een honderd projeclu
maken is niet niks. Maar toch mot
ik zeggen dat we het gevoel hebb«
beter te worden in plaats van sled
ter".
Na enige tijd: „Het is zoeken, ma»
dat hebben we altijd gedaan. „Bok:
en Lucht" is ook heel nieuw: voorht;
eerst géén eenheid van plaats en h»
deling. Het is ook voor het eerst ee
ernstig tent-ontwerp, en voor b?
eerst twee mensen in één scène zot
der tekst. Maar we verwoorden d;
nooit zo. We zijn altijd heel praktisc
geweest, ook heel irrationeel. Wt
een project moest inhouden werdt!
tijd heel gevoelsmatig ingevuld
nooit veel research en als we datm
deden gebeurde dat weer heel pral
tisch".
„Dat is ook onze kracht. Bij andr
gezelschappen wordt er veel p
praat en dat zie je soms aan de rest.
taten: de onlogica is eruit. Ik del
dat dat proces van een theemuts of
zetten tijdens de repetitie, omdalt
geen hoed is, en daarmee verdf
gaan, dat zo'n losse aanpak je op l«
ke en andere ideeën brengt. Zo git
het met Pinter en Tsjechov (De Ve
jaarspartij en Oom Wanja) bij
ook. Ik vrees dat enkelen Oom ffu
ja niet eens hebben gelezen. Hoewt
ik weet niet of ik dat wel zegge
mag..."
„Maar het was altijd erg op die een',
gooi. Zo werken we altijd en het:
meestal goed omdat je intuit
meestal juist is. En het unieke isdi
we het allemaal zelf hebben uit?
vonden. We zijn dan ook behoorty
allround..."
- Globe vernieuwde zich totaal m
verrassende resultaten. Moeten ji
lie je ook niet eens opheffen?
„Ja, er gaan wel eens stemmen opt
die richting (stilte). Maar iedereen:
zo vreselijk bij de groep betrokke
Opheffen zou een ramp voor onszr-
waar vind je iets leukers?
„Goed, het wordt voor ons moeiH
ker. Je kent elkaar. Die echte frishÉ
van vroeger is wat weg, je kunt elkai
niet constant meer verrassen... E?
radicale stap. ja god, we zien hetm
vrees tegemoet. Eigenlijk is het alb.
zonder dat we zo lang bestaan, M'
- Zie jij graag een vijfentwintig/ar,
jubileum van het Werkteater?
„Wat ben ik dan? Vijftig, ja, 1#
graag..."
afstand
- Jullie kracht is de spontaniteit, het
improviseren, het directe contact
met hel publiek. Niettegenstaande
en „de regels van het huis" misten
dat naar mijn mening.
„Mogelijk. Kies je voor een wat uit
gesprokener vorm, dan weet je dat
zoiets afstand schept. „De regels van
het huis" is erg vorm, afgezien van
de inhoud waaraan ze heel hard heb;
ben gewerkt. Met vorm verdwijnt
veel van de charme van de improvi
satie. Je kunt moeili jkef naar elkaar
kijken, ingrijpen als je voelt dat het
saai wordt. Die extra push ver
valt..."
- Maar waarom dan dat zoeken naar
vorm, ook als naar mijn mening
blijkt dat het onduidelijker wordt?
..Omdat er behoefte aan was. Omdat
het een volgende stap is. en een vol
gens mij ook logische stap. In een
„Als de dood" belicht je een pro
bleem van alle kanten en dat is het
dan. Die aanpak heeft zijn waarde be
wezen, maar je blik wordt toch ver
ruimd omdat je bijvoorbeeld een Pi-
na Bausch-voorstelllng hebt gezien
of de Schaubuhne „Gross und Klein"
Cas Enklaar
