ZIMBABWE
een naam voor
twee werelden
kruistocht
tegen
racisme
zaterdagkrant
2 JANUARI 1982
De uithaal van premier Robert Mugabe naar de blanken was feller dan van hem verwacht werd
en kwam hard aan. Na anderhalf jaar verzoening werden even herinneringen opgeroepen aan
zijn taalgebruik toen hij nog leider van de gevreesde ZANLA-guerrilla's was. „De blanken van
Zimbabwe hebben hun racistische instelling nog steeds niet gewijzigd. Als vampieren hebben zij
het bloed uit hun arbeiders gezogen, zodat zij in htm pompeuze huizen kunnen wonen, luxueuze
vliegtuigen kunnen kopen en met hun dure auto's lange vakanties kunnen houden. Zij schijnen
nog steeds niet te beseffen dat zij dankzij het bloed en het zweet van de zwarte arbeiders miljo
nairs zijn geworden. Als zij hun racistische denkbeelden blijven koesteren, doen zij er beter aan
Zimbabwe te verlaten".
Mugabe speak aan het slot van een poli
tieke tournee door het land in de stad
Gatooma voor een van de grootste
volksmenigten die hy sedert de viering
van de onafhankelijkheid op de been
had gebracht. Met van verontwaardi
ging overslaande stem riep hij uit: „Ik
heb gehoord dat er nog blanken zijn die
hun zwarte arbeiders toespreken als
'kaffers'. Zij zeggen zelfs: jullie Mugabe
is ook een kaffer. Vanaf vandaag geef ik
ijullie toestemming iedere blanke die
ijullie een kaffer noemt een pak slaag te
geven".
vaderland
Deze tirade werd breed uitgemeten in
de dagbladen en vormde het gesprek
van de dag in de huizen en pubs van de
blanken. Onmiddellijk kwam het blan
ke circuit in beweging. Het Republi
keinse Front van Ian Smith liet weten
dat het nu maar eens afgelopen moest
zijn met de aanvallen op de blanken die
in Zimbabwe zijn gebleven omdat zij
loyaal tegenover Mugabe en het land
staan. „Wij voelen er niets voor op deze
manier door te gaan. Als je voortdurend
wordt aangevallen, komt er een mo
ment dat het genoeg Is. Mugabe moet
beseffen dat Zimbabwe net zo goed ons
vaderland Is als van welke zwarte dan
ook'.
In hoofdartikelen werd een poging ge
daan de zaak te sussen. Mugabe zou er
goed aan doen zich te realiseren dat ra
cisme niet alleen een ziekte is. waar
blanken aan lijden. Er bestaat ook
j zwart racisme dat op precies dezelfde
manier veroordeeld dient te worden. En
minister-zonder-portefeuille en rivaal
Joshua Nkomo liet weten: wij hebben
onze vrijheidsoorlog gevochten uit lief
de. niet uit haat Waarom strepen wij de
woorden blank en zwart niet weg en
praten wy verder alleen over mensen?
„Veel geschreeuw, maar weinig wol", zo
reageerde een uit Nederland afkomsti
ge hereboer. „Zo werkt de politiek hier;
veel grote woorden maar je hoeft er niet
j van te schrikken.
Met de tweede veij aardag in zicht van
zijn grandioze overwinning in de eerste
vrije verkiezingen in het onafhankelijke
Zimbabwe, vecht Robert Mugabe om
zichtbare politieke resultaten niet al
leen tegen de economische macht van
de blanke minderheid.
Hij is ervan overtuigd dat de socialisti
sche, multiraciale staat die hem voor
ogen staat, alleen te verwezenlijken
zal zijn als hij alle politieke tegenstel
lingen kan onderbrengen in één enkele
politieke partij. In dat streven naar de
eenheidsstaat is niet alleen het Repu
blikeinse Front van de vroegere heer
ser lan Smith de aartsvijand, maar
moet ook worden afgerekend met poli
tieke leiders als bisschop Muzorewa en
dominee Sithole. Herhaaldelijk wordt
dit drietal ervan beschuldigd te kom-
plotteren tegen de wettige regering.
loyale restanten van het voormalige
blanke Rhodesische leger.
Ontwapening en integratie van de bei
de rivaliserende guerrillalegers konden
niet verhinderen dat in het begin van
dit jaar beide vanuit hun concentratie
punten rond de tweede stad van Zim
babwe, Bulawayo, tegen elkaar optrok
ken. De situatie was zeer gespannen,
want voor het eerst na de onafhanke
lijkheid dreigden de twee grootste be
volkingsgroepen van het land tegen
over elkaar te komen in een gewapend
conflict; de ZANLA-partizanen van Ro
bert Mugabe zijn voor het merendeel
leden van de Shona-stam die in het
noordelijk deel van het land woont en
de ZIPRA-stryders van Joshua Nkomo
zijn gerecruteerd uit de zuidelijke Ma
tabele-stam.
Premier Mugabe zag zich genoodzaakt
zyn in de bevrijdingsoorlog meest ver
afschuwde tegenstander, de door blan
ken geleide legereenheid African Rifles,
op te dragen in de botsingen tussenbei
de te komen. Ten koste van vele hon
derden doden werd een burgeroorlog
voorkomen. Mugabe moest erkennen
dat hij dit te danken had aan de blanke
scouts van de African Rifles, die hij na
de machtsovername feitelijk had ont
bonden.
Herhaaldelijk wijst de zwarte premier
erop dat tenminste vijfduizend voorma
lige volgelingen van bisschop Muzore
wa en dominee Sithole een militaire op
leiding krijgen in in Zuid-Afrika en een
ernstige bedreiging vormen voor de on
afhankelijkheid van Zimbabwe. Om
voor de bescherming van zijn zuidelijke
grenzen niet alleen afhankelijk te zijn
van het door blanken geleide leger,
heeft Robert Mugabe de stoot gegeven
voor de oprichtng van een speciale mili
taire elite, een 'vijfde brigade' Voor de
opleiding van dit kernkorps heeft hij
een beroep gedaan op militaire specia
listen uit Noord-Korea, die hem door
kameraad Kim Sung in ruime mate
zijn afgestaan.
Er dreigde een schandaal. Het kleine
weekblad 'Umtali Post' bracht de
komst van de Noordkoreanen als pri
meur en vroeg zich in een hoofdartikel
af of zich hiermede geen 'sinistere
trend' ging aftekenen. Robert Mugabe
riep de hoofdredactrice persoonlijk ter
verantwoording en deelde haar mede
dat zij vervangen zou worden. Inmid
dels zijn de Noordkoreanen met hun
werk begonnen en krijgt de militaire
onderbouw van de eenpartijstaat ge
stalte.
perscontrole
De meeste dagbladen in Zimbabwe
zijn een jaar na de machtsovername
ondergebracht in de Mass Media Trust,
die geleid wordt door een door de rege
ring aangewezen raad. Is deze gelijk
schakeling van de meeste dagbladen
een zet in het spel om de een
heidsstaat? Willy Musarurwa, de
zwarte hoofdredacteur van de gezag
hebbende Sunday Mail, verslikt zich
bijna van woede bij die vraag.
Alle kranten in Zimbabwe waren oor
spronkelijk eigendom van de machtige
Zuidafrikaanse Argus Press. Na de on
afhankelijkheid was het onmogelijk om
nog langer toe te staan dat in feite Zuid-
Afrika onze pers controleerde. Er was
geen enkele groep in ons eigen land ka
pitaalkrachtig genoeg om die kranten
uit te kopen. De regering heeft toen een
lening afgesloten in Nigeria van zes mil
joen Zimbabwe dollars (negen miljoen
Amerikaanse dollars) en heeft daarmee
ruim 45 procent van de aandelen van de
kranten verworven. De overige 55 pro
cent zyn nog in handen van anderen in
Zimbabwe en Zuid-Afrika. Vervolgens
is de Mass Media Trust opgericht om de
journalisten af te schermen tegen al te
veel invloed van de overheid. Hoe had
den wij dat anders moeten doen"?
- Misschien had het moeilijk anders
gekund, maar het is wel een feit dat de
regering de Mass Media Trust kan ma
groten
'De groten der aarde ofBen-
tinck tegen Bentinck' van
Hella S. Haasse. Het is een
vervolg op 'Mevrouw Ben
tinck of Onverenigbaarheid
van karakter'; Letterkundi
ge Kroniek; Hans Warren
op pagina 12.
ondernemers
Ook de ondernemers in het
midden- en kleinbedrijf zul
len de komende jaren nog
veel pijn moeten lijden. Het
is een waarschuwing van
staatssecretaris P. H. van
Zeil, die vooral de aangele
genheden van het midden-
en kleinbedrijf in zijn porte
feuille heeft; Kees Comelis-
se op pagina 13.
ontwikkelingshulp
Ruim een jaar wonen Han
nah Doeleman en haar man
Arno Ambrosius in Bogotd,
de hoofdstad van Columbia,
waar Arno ontwikkelings
werk doet. In brieven aan
familie en vrienden deed
Hannah verslag van een
moeizame tocht diep in de
binnenlanden; pagina 15.
nipuleren. Zijn daar waarborgen tegen
geschapen?
Willy Musarurwa heeft moeite met het
wantrouwen van Europa tegen de be
doelingen van zijn vriend en dorpsge
noot Robert Mugabe. Tegen eventuele
staatsgrepen bestaat volgens hem geen
garantie. „Een gek kan hier de zaak
overnemen en dan kan ik niet anders
doen dan mijn functie ter beschikking
te stellen. Men moet natuurlijk wel mijn
vakmanschap en mijn integriteit res
pecteren. Maar op dit moment is er nie
mand die mij zegt wat ik moet doen. Ik
ben absoluut vry en dat zijn mijn redac
teuren ook".
Na de oprichting van de Mass Media
Trust zijn de hoofdredacteuren van de
drie voornaamste kranten, The Herald,
The Sunday Mail en The Cronicle, ver
vangen. Alle andere leden van de staf
zijn aangebleven. De meeste stafleden
zijn blank, er is maar een enkele zwarte
leidende redacteur.
Willy Musarurwa verwijt de westerse
jouralisten dat zij Zimbabwe naar een
burgeroorlog toeschrijven. .Als de
spanningen tussen de Shona in het
Noorden en de Matabele in het Zuiden
werkelijk zo groot zouden zijn als de
westerse pers ons wil doen geloven, dan
was die burgeroorlog al lang uitgebro-
jan van beek
kén. Het is een verderfelijke simplifica
tie van de problemen om onze politieke
tegenstellingen altijd te vertalen als
een soort stammenoorlog. Ik ben een
Shona en toch ben ik zestien jaar lang
perssecretaris geweest van ZAPU. de
partij van Joshua Nkomo, de leider van
de Matabele. Ik ben geboren in hetzelf
de dorp als Robert Mugabe, maar toch
zijn wij politiek verschillend".
„Ik ben voorstander van de eenpartij
staat, evenals Mugabe. Ook Nkomo is
er niet principieel tegen, maar liij ver
schilt van mening met Mugabe over de
wijze waarop de eenheidspartij tot
stand moet komen. Het idee sluit per
fect aan bij de Afrikaanse traditie. On
ze zwarte mensen begrijpen de tegen
stellingen binnen partijen niet. Als je
niet tot dezelfde partij hoort, ben je een
vijand. In de lagere regionen van onze
politieke partijen begrijpt men niet
dat je van mening kunt verschillen en
toch nog vriendelijk tegen elkaar kan
zijn. Hoe kom je daarvan af? Alleen
door te zeggen dat je bij dezelfde partij
hoort, dan ben je geen vijand meer. Als
je vrede wilt in Afrika, moet je één par
tij hebben".
„Dat is niet tegengesteld aan de demo
cratie. Bepalend voor de democratie is
niet het aantal partijen dat in een land
bestaat, maar de mogelijkheid voor het
gewone volk om deel te nemen in de
besluitvorming. Dat kan in ons land be
ter binnen één partij dan bij een voort
durende strijd tussen meer partijen".
- De theorie van de alleenzaligmaken
de partij is dikwijls een excuus voor dic
tatuur en in Europa bestaat de vrees
dat Mugabe die kant uit wil, om zijn
socialistische ideeën ongeremd ingang
te doen vinden.
„Jazeker, de duivel gebruikt de bijbel,
maar daarmede is die duivel Jezus nog
niet! Het is iets anders wanneer een dic
tator. die door geweld aan de macht is
•gekomen, het eenpartijstelsel aan het
volk oplegt, of dat dit systeem door
vrije verkiezingen wordt bereikt. Bij
een meerpartijensysteem heeft het volk
slechts de keuze uit drie of meer dui
vels. Als je vermoeid bent van de ene
duivel, dan kies je een andere. Ons idee
is de leiders van de verschillende partij
en bij elkaar te brengen en samen een
formule van eenheid uit te werken. Die
moet voorgelegd worden aan het volk.
Er mag daarin geen ruimte zijn voor
corruptie en ook niet voor één man. die
de macht wil grijpen. Tenminste 90 tot
95 procent van de bevolking moet het
met dit concept eens kunnen zijn".
- Zouden in een dergelijke formule ook
de blanken van het Republikeinse
Front zichzelf kunnen herkennen?
„Het Republikeinse Front is een min
derheid. Het gaat erom wat de meerder
heid wil en dat zijn de zwarte Afrikanen.
Ons idee van één partij sluit natuurlijk
niet uit dat er mensen zullen zijn die er
anders over denken. Zij zullen dit ech
ter niet door middel van een eigen poli
tieke partij kunnen belijden".
- En als zij dat wel willen, dan is daar
de door de Noordkoreanen opgeleide
Vijfde Brigade om hen dat te beletten?
.Alweer dat Europese burgeroorlog-
syndroom! Die Vyfde Brigade is een
idee van Mugabe en de politieke top
van de ZANU. Het vroegere Rhodesi
sche leger was geschoeid op de tradities
van het Engelse Sandhurst; strikt mili
taire discipline. Er bestaat behoefte
aan een legereenheid die is geschoold in
de theorieën die opgeld doen m Oosteu
ropa en Azië. Daar heeft het leger ook
een sociale functie en niet alleen een
rpwintig maanden na de machtsoverdracht door het blanke bewind van de
1 eigenzinnige Rhodesiër Ian Smith aan de overweldigende zwarte meer
derheid. onder aanvoering van Robert Mugabe, is Zimbabwe nog steeds één
naam voor twee werelden, die ogenschijnlijk vreedzaam naast en door
elkaar leven. De politieke macht is in handen van de zwarte volgelingen van
Mugabe's ZANU-partij. De economische macht is het domein van de blan
ken gebleven.
Ernstige botsingen zijn tot nu toe uitgebleven en de toekomst ziet er redelijk
zonnig uit. De aflossing van de wacht is gepaard gegaan met een enorme
opleving van de economie. Doordat een einde kwam aan de boycot van het
vroegere Rhodesië, groeide de nationale produktie vorig jaar met dertien
procent. De verliezen in vijf oorlogsjaren kwam Zimbabwe in een klap te
boven. Voor dit jaar wordt nog een groei van zes procent verwacht.
De vrees voor een burgeroorlog tussen rivaliserende stammen en politieke
groeperingen en de gevolgen daarvan voor de blanke minderheid, is afge
nomen. De eertijds fanatieke guerrillaleider Robert Mugabe heeft zich ont
wikkeld tot een betrekkelijk gematigd en pragmatisch socialist en een van
de werkelijke leiders van zwart Afrika. Wordt Zimbabwe het model voor een
multiraciale samenleving in het zuidelijk deel van Afrika? Jan van Beek
reisde er een aantal dagen rond op zoek naar het antwoord.
militaire. Meer moetje achter die Vijfde
Brigade niet zoeken".
Deze overduidelijke stappen naar een
socialistische eenheidsstaat zijn een lo
gisch gevolg van de politieke lijn die
Robert Mugabe in april vorig jaar bij de
machtsovername heeft uitgezet. „Wij
gaan werken aan het stichten van een
socialistische samenleving. Maar wij
zijn realist genoeg om te beseffen dat
wij van Rhodesië een kapitalistisch sys
teem hebben geërfd. Je moet geen infra-
tructuur vernietigen omdat je socialis
tische bedoelingen hebt. Socialisme be
tekent het spreiden van de welvaart
over de gehele bevolking; dat kun je
ook doen door voort te bouwen op de
structuren die er al zijn. Je moet niet
beginnen met een systeem op te leggen.
Je begint met het vormen van een be
wustzijn onder de bevolking".
Kennelijk raakt Mugabe ervan over
tuigd dat twintig maanden onafhanke
lijkheid lang genoeg is om langzaam
maar zeker het gegroeide bewustzijn
te testen. Politieke waarnemers in Sa
lisbury nemen aan dat bij de viering
van de tweede verjaardag van de onaf
hankelijkheid, in april van het vol
gend jaar, het referendum over de sa
mensmelting van alle politieke partij
en in één front, zal worden aangekon
digd. Hoe denken de blanken daar
over?
uittocht blanken
Sedert de machtsoverdracht zijn naar
schatting dertigduizend blanken uit
Zimbabwe vertrokken. Over het juiste
aantal overgeblevenen lopen de schat
tingen uiteen. De secretaris-generaal
van het ministerie van voorlichting,
Graham Findlay, noemt het getal van
250.000. Anderen beweren dat tegen de
tweede verjaardag van de onafhan-
keijkheid, tenminste een kwart van alle
blanken het land verlaten zal hebben.
Wim en Lucy Bouwman zijn van plan te
blijven. Hij studeerde tropische land
bouw in Deventer en veertien jaar gele
den verlieten zij Apeldoorn om in Rho
desië te gaan boeren. Op him tweedui
zend hectaren grote bedrijf verbouwen
zij tabak en mais. Er werken honderd
zwarte arbeiders, maar vele honderden
zijn van de farm afhankelijk.
„Tijdens de oorlog zeiden wij tegen el
kaar, als het eenmaal zover is dat wij
een met schrikdraad afgezette afraste
ring rond het huis moeten hebben en
met het geweer naast de stoel naar de
televisie zitten te kijken, dan gaan wij
Modeshow voor blank publiek
Verkiezingen maart '80: aanhangers van Mugabe.
hier weg. Toen het eenmaal zover was
en wij alarminstallaties overal rond
het huis hadden staan en wij voortdu
rend gewapend rondliepen, waren wij
eraan gewend en zijn wij toch maar
gebleven. Want dat komt niet van de
ene dag op de andere; het gaat beetje
bij beetje. Na hebben wij besloten te
blijven".
„Dat komt ook omdat wy de laatste
vakantie in Nederland hebben gemerkt
dat wij er niet meer tegen zouden kun
nen, dat Nederlandse klimaat en de
mentaliteit in Holland. Daar is het min
der veilig dan hier, nu de oorlog over is.
Wij weten niet of onze landarbeiders het
nu beter hebben dan vroeger. Er is nu
een wettelijk minimumloon van ruim
honderd gulden per maand voor onge
schoolden en bijna driehonderd voor
getrainde arbeiders. Dat is vele malen
meer dan wat wij vroeger gaven. Maar
toen konden zij voor niets in de huisjes
op de farm wonen en konden zij op de
boederij eten halen. Nu wij dat mini
mumloon moeten betalen, moeten zij
ook huur betalen en hun voedsel zelf
kopen. Het is een vraag of zij daarmee
beter af zijn. Op ons wordt de belasting
druk steeds groter, maar de progressie
Is nog lang niet zo sterk als in Europa".
economische groei
Zij blijven. Dit jaar heeft een recor-
doogst aan mais en tabak opgeleverd.
Er zijn voor het eerst overschotten aan
mais, waarmede de aangrenzende lan
den, Zambia en Botswana, geholpen
kunnen worden. Na het wegvallen van
de boycot die tijdens de onafhankelijk
heidsoorlog aan Rhodesie was opge
legd, heeft Zimbabwe een ongekende
economische opleving doorgemaakt. In
een jaar tyds werden alle verliezen ge
durende de laatste vijf jaar van de oor
log goedgemaakt. In 1980 groeide de
economie met 13 procent. Voor 1981
wordt een groei van tenminste 6 pro
cent voorspeld. Toch kampt het land
met een hoge inflatie, als gevolg van
gebrekkige spaartegoeden en grote te
korten aan buitenlandse valuta en een
immer uitdijend overheidsbudget. Als
rem daarop gelden zeer strenge maatre
gelen voor de handel in deviezen en een
absoluut verbod op kapitaaluitvoer.
Deze maatregelen treffen vooral de
blanken die het land zouden willen ver
laten. Zij mogen geen huisraad meer
uitvoeren en in totaal mogen zij slechts
3.500 gulden per gezin meenemen. Wie
zijn bedrijf verkoopt, moet de op
brengst daarvan in Zimbabwe laten,
slechts de rente van dat kapitaal mag
uitgevoerd worden. Hierdoor bedenken
velen zich wel tweemaal voordat zij be
sluiten hun heil elders te gaan zoeken.
grondwet
„Maar als Mugabe en de ZANU het een-
partijstelsel doelbewust doorvoeren,
dan laten velen hun bezit maar voor
wat het is en verlaten zij het land. Het
bestaan van de blanke partij, het Re
publikeins Front, is nog een garantie
dat onze stem in het parlement kan
worden gehoord. Voorts hebben wij de
bescherming van de Grondwet, zoals
die in Lancaster House is overeengeko
men. Daarin is nationalisatie van de
landbouwgrond uitgesloten. Maar
wanneer er slechts een enkele politie
ke partij over is, dan wordt de grond
wet spoedig ten grave gedragen cn
weet geen blanke meer waar hij aan
toe is. Dan is er ook geen toekomst
meer voor mijn kinderen".
De boer die dit zegt ls In Zimbabwe ge
boren en hij noemt liever niet zijn
naam. „Buren die in het verleden zijn
geïnterviewd en met naam en toenaam
in Britse en Nederlandse kranten zijn
aangehaald, hebben gemerkt dat verta
lingen daarvan bij de Centrale Inlich
tingen Dienst zyn geregistreerd' Angs'
suggesties, geruchten of de waarheir
Zimbabwe is nog steeds één naam yo
twee werelden.