marcel breuer overleden
1:571 VAI.
i ISUWIS
M UZIISK
kunstsector als middel om het
publiek de bank in te krijgen
arditti-quartet eri
harry spamaay
elektronische marathon
FESTIVAL
NIIEUWIE
MUZIEK
PZC/ kunst/cultuur
Zuiniger
rijden Iran!
kunst
VERMENSELIJKING VAN HET HARDE ZAKENGELAA T"
VRIJDAG 3 JULI 1981
Met Wynn's méér kilometers.
i/A Imm» AtóliKV Irt.(OVl)8444li'
NEW YORK - Marcel Breuer. de Amerikaanse architect van
Hongaarse afkomst die bouwer was van de Amerikaanse
ambassade in Den Haag, is woensdag op 79-jarige leeftijd in
New York overleden.
Breuer is de architect van de doorlopende stalen buizen,
een idee dat hij opdeed toen hij doceerde aan het Bauhaus in
Duitsland in 1925. Hij was geïnspireerd door het Stuur van
zijn eerste fiets in dat jaar. Zijn redenering was dat als staal
gebogen kon worden voor een fietsstuur, het gebogen kon
worden voor het maken van meubels.
Breur verlegde later zijn belangstelling van meubel en inte
rieur naar externe bouw.
Docent geworden aan de faculteit van bouwkunde van de
Harvarduniversiteit, telde Breur onder zijn studenten I M
Pei. Edward Larrabee Barnes, Ulrich Franzen. Paul Rudolph
en Philip Johnson. Allen werden bouwipeesters van naam
die richting gaven aan de Amerikaanse architectuur
Breuer is ook de ontwerper geweest van de Bijenkorf in Rot
terdam. steden in Zuid-Amerika en Azie. fabrieken, kantoren
en openbare gebouwen
In Engeland heeft Breuer samengewerkt met F R. S. Yorkse
en in de Verenigde Staten met Walter Gropius. ook oorspror.
kelijk werkzaam m Duitsland, maar uitgeweken uit afkeer
over het nauonaal-socialisme
Breuer bezat eredoctoraten van Harvard Notre Dame en het
Pratt Institute in New York en hij bezat de Gold Medal van
het American Institute of Architects en de gouden legpen
ning van de Académie van bouwkunst van Frankrijk.
Workshop Elektronische muziek in de Vleeshal foto's: Wim Riemensi
Vandaag - vrijdag - wordt
het Festival van de Nieuwe
Muziek vervolgd met - om
21.00 uur - een optreden
van het Arditti Strijkkwar
tet uit Londen met werken
van Ferneyhough, Ligeti en
Bussotti.
Dit kwartet werd in 1974
gevormd door enkele stu
denten van de Royal Acade
my of Music, met het doel
eigentijdse muziek - zowel
op het terrein van de com
positie als dat van de uit
voering - te propageren.
Dat doel is bereikt enkele compo
nisten hebben speciaal voor het Ar-
ditti-kwartet geschreven, er zijn
grammofoonplaten uitgebracht en
concerten gegeven in een groot
deel van de wereld
Het avondprogramma van vrijdag
wordt voortgezet - rond 22.30 uur -
door de basklarinettist Harrv
Sparnaav die ook met het strijk
trio Man-Nam Middelburg de we
reldpremière bezorgt van het
werk van de in Duitsland levende
Koreaanse componiste Younghi
Pagh Paan.
Sparnaay speelt voorts werken van
Manneke. Bussotti en Ferney
hough
i Vleeshal-Middelburg. Festival
van de Nieuwe Muziek met op za
terdag nog de clavecimste Elisa
beth Chojnacka. de pianist Geof
frey Madge en het Radio Kameror
kest onder leiding van Ernest Bout
Zondag - slotdag - het Xenakis en
semble in zijn eerste presentatie en
een bijzonder slotconcert van Geof
frey Madge met veel aandacht voor
het werk van Sorabjii
De laatste donderdag van het Festival \an de Nieuwe
Muziek 1981'heeft in het teken gestaan van de elektroni
sche muziek.
In de Vleeshal van het Middelburgse stadhuis presen
teerde Ted Szanto een non-stop-programma dat onder
meer voorzag in een workshop en de uitvoering van
werken van Szantó, Dick Raaijmakers en Jaap Vink.
Ted Szantó werd geboren in 1946 in Indonesië Sinds
1976 free-lance radioprogrammamaker voor de KRO te
Hilversum. Van groot belang voor zijn muzikale ontwik
keling waren lessen bij de musicoloog Ernst Vermeulen,
overigens is hij autodidact Realiseerde tot nu toe uit
sluitend elektocomposities. sinds kort ook elektor-m-
strumentale. Werkt onder andere aan achtergrondmu
ziek voor een theaterstuk en The future of electronic
music' voor tape en diaprojectie
Szanto over zijn rol in de 'elektronische marathon' die
van 11.00 tot 22.00 uur duurde, onder meer:
Het leek me zinnig om mijn rol van samensteller te
combineren met een muzikale vorm van zelfonthulling
Kan een muzikaal zelf portret anno 1981 iets anders ver
raden dan een crisis'5 Wat mijn relatie tot de elektroni
sche muziek betreft geldt dat woord zeker. De laatste
tijd heb ik toenemende distantie ervaren tot de elektro
nische studio, niet m het minst vanwege een toenemen
de behoefte aan een kleurrijker aura dan die van 'electro-
nische componist' Hiermee gepaard ging ook een be
hoefte aan een minder clean klankgemiddelde dan in het
algemeen gangbaar is in de elektronische studio Experi
menten met klanksynthese via de computer leken me
niet de juiste therapie voor mijn aanvallen van ver
vreemding Merkwaardigerwijs zocht en vond ik steun
bij een gebied dat strikt genomen als electronisch moet
worden omschreven maar wat evengoed kan worden ge
rekend tot de musique concrète - gezien de mate waarin
het gevonden materiaal is pre-fabricated' - de korte
golfgeluiden. Natuurlijk niet de geluiden van de politie
ke en religieuze propaganda die de kortegolf overbevol-
ken maar de anonieme elektronische signalen en codes
die deze propaganda omlijsten
Signalen die ik niet kan en hoef te verstaan maar die ik
als esthetisch en bruikbaar ervaar en vooral ook verwel
kom als een buitengewoon on-cleane elektronische stu
dio"
De meest 'open' studio die maar denkbaar is. gezien de
afstanden die ons scheiden van de meeste bronnen uit
het signaalweb vaak aan de andere kant van de aard
bol.
Wat een goedkope synthesizer ook. eentje waarbn het
voorgeprogrammeerd signaal minder dictatoriale be
perkingen lijkt in te houden dan bij de commerciële,
zogenaamde pre-set-synthesizers. Dit vanwege het feit
dat kortegolfsignalen vaak pseudo random of toevals-
structuur hebben binnen een zichzelfherhalend kader.
De kortegolf dus als alternatieve sequencer"
Uitgevoerd werden: The night has a thousand eyes, The
knight has a thousand knives, van Szanto; Vijf Canons
en Ballade voor luidsprekers van Dick Raaijmakers en
Flux en Tide van Jaap Vink.
Ted Szanto had oorspronkelijk ook werk van Jan Boer
man gekozen, maar deze was verhinderd aan de Middel
burgse JM-manifestatie mee te werken.
'ADVERTENTIE i
voorzien hebt. dan moet er zoals u zult
begrijpen heel wat gebeuren
Ook de andere bankinstellingen heb
ben voor de aankleding van de werk
ruimten van het personeel nogal wat
over Meestal zijn er speciale commis
sies voor in het ieven geroepen De col
lecties rouleren tussen de verschillende
filialen De eenvoudige kalender van de
concurrentie of de eigen bank wordt
niet meer gepikt
rode kruis
De RABO-bank sponsort eigen zg.
..Prom"-concerten in de populair-klas-
sieke sfeer naar Engels voorbeeld. ..We
doen dat met vijf symfonie-orkesten en
een aantal bekende artiesten zoals
Liesbeth List en Louis van Dijk", zegt
Martina Braggaar van de afdeling re
presentatie en evenementen van de
Utrechtse bankonderneming. ..Het
doel is tweeledig: we willen de muziek
naar de mensen toebrengen en een deel
van de opbrengst gaat naar plaatselij
ke afdelingen van het Rode Kruis
Ze maakt er overigens geen geheim van
dat het ook om de naam van de bank
gaat en het steunen van kunstrelatie
bevestigend werkt De betrokkenheid
van de RABO bij kunst en cultuur loopt
in bedragen die de ton te boven gaan
Bij andere banken gaat het veelal om
soortgelijke bedragen of anders „tien
duizenden" Soms ook wordt er liever
geen melding van gemaakt
De overheid is niet zo gelukkig met
kunstsponsoring. omdat de bijdragen
toch altijd een „druppel op de gloeiende
plaat" blijven Bovendien hebben die
zelfde overheid en in het algemeen de
kunstwereld het niet zo op het nivelle
rend werkende „handjeplak" met het
bedrijfsleven Toch, als de mogelijkhe
den vergroot zouden worden, zou de
RABO meer aan cultuursponsoring
doen. „omdat het bij ons fondsenbeleid
past"
appel
Ten slotte aan de informanten de
vraag wat interessanter is: je geld be
leggen in een Appel van 2 ton of hetzelf
de bedrag investeren bij een bank? If
de meeste gevallen wordt er geant
woord dat die vraag niet relevant is.
Het is maar net wat de klant wil. Hoe
ziet zijn „inkomensplaatje" eruit? Is
hij kunstkenner c.q. -liefhebber? Wil
hij geld op korte of langere termijn'5
Maar na verloop van tijd geven toch
ook de bankiers toe: investeren in
kunst is een goede belegging. Dat weet
ook Salvador Dalï: voor zijn Apotheo
se van de Dollar, een wandschildering
in het hoofdkantoor van dc Bank of
America, kreeg hij ooit één miljoen
dollar.
Bij het draaien van opnamen voor
Werner Herzogs nieuwe film 'Fitzcar-
raldo' is de Italiaanse filmactrice Clau
dia Cardinale gewond bij een ongeluk
De vrachtauto waarin zij samen met
andere leden van de filmploeg zat kap
seisde in de Peruaanse oenooudstad
Iquitos. Daarbij werd haar rechterbeen
gekwetst. De Westduitse acteur Klaus
Kmski en de anderen kivamen er met
schrik vanaf Herzogs film gaat over
het leven van een rubberbaron in het
Peruaanse oerwoud omtrent de eeuw
wisseling
'Door Peter Huysmaiii
Zal het ooit zo ver komen dat de service van onze bankinstellingen zich gaat uitstrekken tot de
bevrediging van onze culturele behoeften? Daar ziet het vooralsnog niet naar uit. De prakti
sche problemen zouden nogal groot zijn: wat moet men aan meteen kudde kunstliefhebbers in een
tot tentoonstellingsruimte omgetoverde ontvangsthal van een bank die daar niet op berekend is.
De vaste cliënt zou door de drukte zijn honderdje niet eens meer kunnen opnemen.
De Britse vooraanstaande toneelre
gisseur Michael Bogdanov moet zich
voor de rechter verantwoorden wegens
schennis van de eerbaarheid in het
openbaar door op het toneel een gesi
muleerde homoseksuele verkrachting
te laten zien. Bogdanov werd voorge
leid aan de rechter-commissaris en hij
oordeelde dat er kanten aan de zaak
zaten die ter beoordeling aan een ge
rechtelijke jury moesten worden voor
gelegd. De regisseur van 'The Romans
in Britain' in het National Theatre m
Londen, zal terechtstaan in de Old Bai
ley. Hij was aangeklaagd door me
vrouw Mary Whitehouse. de Britse die
zichzelf opwerpt als waakster over de
goede zeden op radio, televisie en to
neel.
Expositieweek Kees Maks in publiekshal van Staal Bankiers in Den Haag
En toch leert een simpel onderzoekje
dat er door bankinstellingen heel wat
op het gebied van kunst en cultuur on
dernomen wordt. In sommige gevallen
zijn er speciale mensen voor aangesteld
die zich met niets anders bezighouden.
Wat beweegt de banken? Met welk doel
sloven zij zich uit voor een plaatselijke
kunstenaar? Wat is het banquaire ef
fect van het sponsoren van een klassiek
concert? Waarom biedt een bank een
gemeentebestuur een kunstwerk aan
ter gelegenheid van de opening van een
nieuwe vestiging?
„Vermenselijking'" van het harde za-
kengelaat van de onderneming, zo luidt
soms het antwoord. Een andere keer
wordt gezegd: het is belangrijk dat
cliënten in een prettige sfeer worden
ontvangen. Hoe dan ook: zonder dat
musea en galeries serieuze concurren
tie behoeven te vrezen van „kunst in de
bank" valt het op hoezeer banken in
ons land actief zijn op cultureel terrein
Een nog niet eerder vertoonde uiting
daarvan is de expositie van een collec
tie van de schilder Kees Maks in het
onlangs gereedgekomen nieuwe pand
van Staal Bankiers in Den Haag. Geen
opkomend lokaal talent deze keer.
maar een vermaard kunstenaar, voor
wie plaats is ingeruimd in de fraai in
art deco-stijl gerestaureerde toegangs
hal tot de selecte bank, waar slechts
fluisterend over financiële zaken
wordt gesproken. De collectie is ge
huurd van kunsthandel P. B. van
Voorst van Beest en galerie Siau. De
waarde van de doeken die er hangen
varieert van 19.000 gulden voor „Ju
dith en Holofernes" tot 250.000 gulden
voor „Zomernamiddag".
Wat het verband is tussen Staal Ban
kiers en Kees Maks? Directeur drs. A. J
H. Jongbloed gaf half juni in zijn toe
spraak bij de opening van de tentoon
stelling het antwoord „Kunstmoet een
functie hebben", zo zei hij. En: „Kunst
mag niet opgesloten worden in een mu
seum" Wat meneer Jongbloed daar
mee bedoelde wordt door zijn medewer-
i kerT. B. Louwerens (hoofd produktont-
j wikkeling) uitgelegd.
„Wie gaan er nu eigenlijk naar musea?
Dat zijn alleen de ware kunstminnaars
Voor andere mensen is de drempel toch
nog steeds te hoog? Neem mijzelf: wan-
neer ben ik voor het laatst naar Boy
mans van Beuningen geweest? Je komt
j er niet meer toe. Het bankgebouw is een
ruimte waar mensen geen drempel-
I vrees voor hebben. Welnu, maak daar
dan gebruik van en laatje klanten iets
zien van onze kunstschatten. Wat ligt er
1 niet allemaal opgestapeld in de kelders
van CRM? Dat moet uitgestald worden
in ruimten waar veel mensen komen".
Aldus de heer Louwerens
aankleden
De bedoeling is dat Staal Bankiers per
manent werk van grote schilders en
beeldhouwers gaat exposeren. In het
oude gebouw was daar geen geschikte
ruimte voor, de nieuwe hal daarente
gen is ervoor gemaakt. Maar de ten
toongestelde kunstwerken moeten na
tuurlijk wel passen in de art déeo-
sfeer. Louwerens zegt: „Bepaalde mo
derne kunst of zeer oude meesters zou
den misschien niet geschikt zijn. Nou
ja, dan zouden we ze ook niet ophan
gen. Primair gaat het ons om het aank
leden van onze bank en om de relatie
kunst-cliént. De sfeer moet plezierig
zijn. Daar zijn wij wel in geslaagd".
De heer D J van Dissel, hoofd public
relations van de Algemene Bank Neder
land. wint er evenmin doekjes omheen:
„Kunst is voor ons een middel om men
sen binnen de kantoren te krijgen. Je
zou ook een beroemde voetballer kun
nen contracteren, maar dat doen wé
dan niet. Bij openingen van nieuwe fi
lialen bieden we gemeenten dikwijls
een kunstwerk aan. Dat is echt niet al
tijd traditionele, maar ook vaak moder
ne en abstracte kunst".
Lokale kunstenaars mogen in nieuw te
openen kantoren exposeren van de
ABN. In net Amsterdamse hoofdkan
toor wordt wel eens een grotere ten
toonstelling gehouden (begin 1980 over
Japani. De permanente exposities in de
vitrines van de ABN in de Vijzelstraat
die tot stand komen in samenwerking
met de Stichting Beeldende Kunst Am
sterdam, zfjn nogal eens het mikpunt
van relschoppers tijdens demonstra
ties. Van Dissel: „Er wordt veel gestolen
en kapot gemaakt. We zijn overgegaan
op een ander steviger materiaal"
geschenk
Als relatiegeschenk mag de ABN haar
cliénten graag een grammofoonplaat
met muziek van het Concertgebouwor
kest aanbieden. In ruil daarvoor be
taalt de bank de kosten van een tour
nee van hel orkest, bijvoorbeeld naar
Japan of Zuid-Amerika. Sponsoren
van kunst heet dat. „Daar zijn we voor
zichtig mee, zelfs als dc mogelijkheden
voor sponsoring zouden worden uitge
breid. Kunst is toch nog altijd een eli
taire zaak en je moet niet te veel af
standelijkheid met je cliënten schep
pen. Nee, we lopen niet zo hard. Wc
moeten geen kampioen van de kunst
sponsoring worden. We moeten die za
ken niet zo etaleren, zoals dat bijvoor
beeld bij Belgische banken gebeurt die
kolossale kunstcollecties in eigendom
hebben".
De Westland-Utrecht Hypotheekbank
in Amstferdam heeft haar eigen galerie
aan het Rokin na de laatste hoofdstede
lijke rellen maar gesloten Nicolette
Victor, p.r.-medewerkster, zegt „De
zaak was dusdanig beschadigd dat we
van deze expositiemogelijkheid maar
afzien".
Aan kunstsponsoring doet deze bank
veel Op het lijstje staan onder meer
het koor van het Concertgebouworkest
ADVERTENTIE
de Vleeshal Middelburg
VRIJDAG 3 juli 21.00 uur
ARDITTI STRIJKKWARTET
HARRY SPARNAAY, basklarinet
ZATERDAG 4 juli 13.30 uur
elektronische muziek van
FRANCOIS-BERNARD MACHE
16.30 uur
ELISABETH CHOJNACKA
clavecimbel
Concertzaal 20.30 uur
RADIO KAMERORKEST
22.00 uur
GEOFFREY DOUGLAS MADGE
piano
ZONDAG 5 juli de Vleeshal 16.00 uur
XENAKIS ENSEMBLE
21.00 uur
GEOFFREY DOUGLAS MADGE
toegang f 4,00 per konsert
het Nederlands Kamerkoor, het Glin-
ka-kwartet. Ook op andere manieren
steunt de bank kunstactiviteiten De fi
losofie achter deze betrokkenheid? Ver
breiding en verbetering van de naam"5
Reclame? „Dat mag niet verwaarloosd
wordenzegt Nicolette Viètor diplo
matiek De naam op het programma
blad. zo in de trant van mede mogelijk
gemaakt door
concerten
De activiteiten van dc Nederlandse
Middenstandsbank zijn minimaal,
zegt p.r.-man Polak. Vorig jaar zijn er
concerten gesponsord, van het Pagani-
nï-ensemble onder meer. Dit jaar
wordt er in samenwerking met de
Rijksacademie voor Beeldende Kun
sten eveneens een aantal concerten fi
nancieel gesteund. Er worden ook wel
lokale exposities van plaatselijk be
kende kunstenaars gehouden: in Til
burg, Beverwijk en Culemborg. „On
der de huidige economische omstan
digheden gaan wij het sponsoren zelfs
wat terugdraaien".
Michiel Joolen. marketing manager
van de Amsterdamse vestiging van de
Banque de Pans et des Pays-Bas. vindt
niet dat de activiteiten van zijn onder
neming op het gebied van de cultuur
elitair zijn „Maar je bent en blijft in de
eerste plaats een bankonderneming.
Het aankopen en ondersteunen van
kunst moet natuurlijk verantwoord ge
beuren en in de juiste verhouding staan
tot de hoofdtaak van de instelling. Wij
halen wel buitenlandse toneelgezel
schappen zoals The Old Vic en The
Young Vic hier naartoe Bovendien
houden we regelmatig exposities. In
Enschede hadden we kortgeleden werk
tentoongesteld van Arthur Sylvain. een
Belgische naïeve kunstenaar De keuze
hangt vaak samen met de belangstel
ling van de plaatselijke directeur
aankopen
De AMRO-bank heeft zelfs de beschik
king over een AMRO-kunststichling.
nog in het leven geroepen door meneer
t an den Brink, „die zelf een groot
kunstliefhebber was", deelt Bernadi-
na Idcler. procuratiehouder niet zon
der trots mee. Buitenstaanders advise
ren over het aankopen van kunst,
meestal moderne kunst van Nederlan
ders. In de tien vitrines van de bank op
de hoek van het Rembrandtplein en de
Utrechtsestraat in Amsterdam wisse
len de exposities van moderne kunst
eikaar om de zes weken af. Regelmatig
worden in de bijkantoren in het land
tentoonstellingen gehouden. Aan het
sponsoren van kunst doet de AMRO
niets.
IDe door AMRO aangekochte kunst
ten behoeve van het personeel wordt
aanvankelijk in toonkamers neergezet,
alwaar delegaties van nieuwe kantoren
bekijken en beslissen wat er aan de
wand moet komen Er zijn bijna 900
AMRO-vestigingen in het land „Alvo
rens je daarvan de wanden van kunst
Harry Spamaay