r
dieper peilen
noodzakelijk
chirurg boeke over
L'medische aspecten
kruisiging christus
El IS
ZATERDAG 9 MEI 1981
PZC/zaterdagkrant
21
Dc chirurg dr H E. Boeke schreef een boekje oi>er Enkele medische
aspecten van de kruisiging van Jezus Christus'. Willem J. van Dam
sprak met dr Boeke over diens conclusies. Voorts op deze pagina een
reactie van de Vlissingse predikant ds L. de Liefde.
Het berust allemaal, zegt dr. Boeke, op een levensgroot misverstarfd. Tweeduizend jaar lang al
wordt de joden de dood van Jezus Christus in de schoenen geschoven. En de hele geschiedenis
dooris dat als hèt excuus aangegrepen voor de vervolging van het joodse volk. „Heeft u Holocaust
gezien? Op een gegeven moment vraagt een klein jongetje aan zijn vader, die officier is van dat
kamp in Auschwitz: 'pappie, waarom maken wij de joden toch dood?'. 'Nou', zegt die vader dan.
•de joden, dat zijn de moordenaars van Jezus'. En dat idee leeft nog steeds. Als ik cynisch wil zijn,
zou ik kunnen zeggen: indien mijn theorie aanvaard wordt, dan zullen de christenen een nieuw
excuus moeten zoeken om hun anti-semitisme te rechtvaardigen. Want het verhaal, dat de joden
Christus hebben vermoord, gaat niet meer op".
Melemedische aspecten van de krui- 'mythe van de wederopstanding': Je
zus is niet uit dc dood herrezen, maar
uit een coma ontwaakt. Waar. wanneer
en hoe Jezus Christus tenslotte wèl is
overleden, dat zijn echter vragen
waarop ook hij het antwoord schuldig
moet blijven.
aging van Jezus Christus', heet het
boekje dat onlangs door uitgeverij Ser-
vire uit Katwijk aan Zee op de markt is
gebracht. Het is geschreven door de chi
rurg dr. H. E. Boeke uit Haamstede. In
die brochure geeft Boeke zijn visie op de
dood en de herrijzenis van Christus.
Inde middeleeuwen zou hij zonder eni
ge twijfel als ketter op de brandstapel
gezet zijn. Maar ook Anno Domini 1981
blijkt het de grootst mogelijke moeite
Ie kosten om theorieën als die van dr
Boeke gepubliceerd te krijgen. Want
izoaisds H. J Ter Haar Romeny ln een
voorwoord schrijft» de zienswijze van de
Schouwse chirurg zal weliswaar liet
Vel •doortimmerde gebouw der kerk'
rue! in elkaar doen storten, hij kegelt
wel een aantal heilige huisjes omver
conclusie
Met de bijbel op schoot heeft de chi
rurg vanuit een medische invalshoek
getracht om de gebeurtenissen op de
heuvel van Golgotha te reconstrueren.
Eu hij is daarbij tot een opmerkelijke
conclusie gekomen: Christus is hele
maal niet aan het kruis gestorven, hij
was hoogstens bewusteloos. En dat
verklaart veel, zo niet alles, zegt Boe
ke, Zijn theorie maakt een eind aan de
Boeke heeft met z'n manuscript langs
een aantal uitgeverijen van theologi
sche tijdschriften geleurd. Maar overal
werd met het hoofd geschud. Ze wilden
of durfden niet tot publicatie over te
gaan. .Jk ben met drie tijdschriften be
zig geweest. Een daarvan liet weten, dat
ae het stuk niet wilden plaatsen omdat
ze bang waren dat het hen teveel abon
nees zou kosten. Toen werd ik ao nijdig,
dat ik dacht: dat is natuurlijk flauwe
kul. dan geef ik het zelf maar uit".
Boeke is er heilig van overtuigd: zijn
visie is de enige juiste. Maar hij kan zich
levendig voorstellen dat veel gelovigen
grote moeite hebben om zijn theorie te
aanvaarden. „Het is wel moeilijk voor
een heleboel mensen om hun dogma op
een gegeven moment toch een klein
beetje te zien wankelen. Ik trap hiermee
natuurlijk tegen nogal wat heilige huis
jes aan".
Een voor de hand liggende vraag, waar
om is hij zich in dit onderwerp gaan ver
diepen? Een beetje aarzelend zegt hij:
„Dat weet ik eigenlijk ook niet zo pre
cies. Ik heb langzamerhand het idee ge
kregen dat er iets geks was met dat ver-
haai over de kruisiging en dc opstan
ding. En dat ontwikkelt zich dan lang
zamerhand. Je gaat er over lopen na
denken, je praat er met andere mensen
over. je zet eens wat op papier en dan
komt er uiteindelijk zo'n theorie tevoor
schijn".
Boeke werd in 1913 in Leiden geboren
Hij studeerde medicijnen in Utrecht en
Batavia en was ruim veertig jaar werk
zaam als artschirurg in Batavia. Pakan
Baroe. Palembang. Deventer. Ban
dung. Rotterdam. Transkei en Zierik-
zee. Boeke is - zegt hij zelf - 'wel gelovig
maar niet kerkelijk'. „Ik kan niet tegen
die kerkdiensten, maar religieus, ja na
tuurlijk. Iedere chirurg die aan de mar
ge van leven en dood werkt - je kunt het
leven niet alleen maar mechanisch en
chemisch verklaren".
Boeke heeft een aantal bijbelse gege
vens op een rij gezet en is tot de slot-som
gekomen dat Christus op het moment
van de kruisiging aan een ernstige lon
gaandoening leed. Mede ten gevolge
daarvan raakte hij aan het kruis al snel
buiten bewustzijn. In het pikkedonker
wordt Jezus van het kruis gehaald en
het is - zegt Boeke - onwaarschijnlijk
dat iemand onder die omstandigheden
de dood vastgesteld kan hebbenDe be
wusteloze Jezus wordt in een graf ge
legd en komt daar weer bij bewustzijn.
Zo moet het - gelooft Boeke - allemaal
gegaan zijn
Boze reacties op zijn lezing van de ge
beurtenissen op de heuvel van Golgo
tha zijn er tot nu toe niet of nauwelijks
gekomen. „Ik heb het aan een stel chi
rurgen laten lezen en die zeggen alle
maal: 'medisch gezien is er geen speld
tussen te krijgen'. En ook enkele theolo
gen, die zijn verhaal onder ogen kregen,
reageerden niet bij voorbaat afwijzend.
lanssteek
Boeke steil zijn theorie voor een niet
onbelangrijk deel op de lanssteek die
Christus aan het kruis werd toege
bracht - een der krijgsknechten
doorstak zijn zijde met een speer en
terstond vloeide er bloed en water uit'.
(Johannes 19-34». Boeke redeneert:
„Wanneer er zoveel vocht uit een wond
in de zijde van de borstkas komt dat dit
feit apart vermeld wordt, moeten wij
wel aannemen dat hier een z.g. pleu-
raexsudaat bestond; dat is een
vochtophoping rond de long. En deze
wordt in dit geval naar alle waar
schijnlijkheid veroorzaakt door een
aandoening van de longzelf en wij den
ken dan in de eerste plaats aan eer
longtubcrculose met een z.g. natU
pleuris. Ik kwam tot de conclusie dal
Jezus geleden moet hebben aan een
longtubcrculose, waarschijnlijk van
de rechter long
'Wat kan', schrijft Boeke. 'een dergelij
ke vochtophoping doen? De rechtei
long wordt samengedrukt en het hart
wordt naar links verdrongen, waardooi
de grote vaten, die uithet hart ontsprin
gen meer of minder afgeknikt worden
en dus minder bloed laten doorstro
men. terwij] ook de linker long nog iets
samengedrukt kan worden. Er is dus
minder longfunctie; minder zuurstof in
het bloed, minder bloed in de circulatie
en vooral minder zuurstof naar de her
senen. Dit is een reden tot bewusteloos
heid. waarschijnlijk nog vermeerderd
door de mogelijke shock van de hele
kruisiging'.
Wanneer een patiënt benauwd in
het ziekenhuis komt met een grote
vochtophoping ln de borstholte Is het
eerst-nodige wat we doen, een naald
spuit nemen en het vocht aftappen.
Precies ditzelfde heeft de soldaat met
zijn lans gedaan! Het vocht werd verwij
derd, doordat het kon wegvloeien. Je
zus wordt van het kruis genomen en
provisorisch en haastig ingewikkeld en
dat alles in het donker Kan iemand
hierbij de dood geconstateerd hebben
- niet waarschijnlijk. Hierna wordt Je
zus in een graf gelegd en één man wen
telt een steen ervoor. Dit moest dus een
lichte steen zijn geweest".
'Wat kan er nu verder gebeurd zijn? Je
zus is bewusteloos. Vlak voor de begra
fenis wordt het vocht afgetapt" uit zijn
rechter borstholte Het hart komt weer
op zijn plaats: de circulatie gaat weer
op gang komen; bloed met meer zuur
stof gaat naar de hersenen en de toe
stand van bewusteloosheid verdwijnt --
- Jezus komt weer tot leven'.
'hocus-pocus
Wat hoopt Boeke met zijii boekje te be
reiken? Hij hoeft daar niet lang over na
te denken. Hij vindt, dat de christelij
ke leer moet worden ontdaan van een
laagje 'hocus-pocus'. „Alles wat je in
de kerk hoort, gaat eigenlijk alleen
maar over het wonder van de opstan
ding. De leer van Christus is onderge
schikt gemaakt aan de - laat ik maar
zeggen - hocus pocus rond de verrijze
nis uit de dood, daar is de hele kerk op
gebouwd. Maar daar hoort het niet om
ie gaan. Het gaat uiteindelijk om de
filosofie van Christus en niet om de
wonderen die daar omheen zijn gewe
ven".
En wal Boeke misschien nog wel be
langrijker vindt: de jodenvervolging
moet opnieuw ter discussie worden ge
steld. Omdat, zo schrijft hij in zijn boek
je: 'Bijna 2000 jaar lang zijn de joden
vervolgd en vermoord als collectieve
moordenaars van Christus. Het is géén
moord geweest, maar een poging tot
moord en dat. is een heel ander juridisch
begrip Dit hele afschuwelijke collectie
ve schuldbegrip tegen de joden over de
dood van Jezus zal herzien moeten wor
den. als mijn betoog juist is' En dat
Broeke het bij het rechte eind heeft,
daaraan hoeft - zegt hu zelf - niet ge
twijfeld te worden
Foto: Willem Mieras
De redactie vroeg mij om com
mentaar bij de brochure van dr
H. E. Boeke. Ik heb toegezegd, omdat
ik nieuwsgierig was naar de behan
deling van het onderwerp èn omdat
ik het boeiend vind wanneer iemand
uit een andere discipline zich se
rieus met gegevens uit de Bijbel be
zighoudt. Daarom, met interesse heb
ik wat dr Boeke te berde brengt gele
zen, en ben ik hem erkentelijk voor
de aanleiding tot verder denken op
zijn stelling dat Jezus niet gestorven
is maar slechts bewusteloos is ge
weest.
Ik begin mijn overwegingen bij de
brochure met te constateren dat de
titel de inhoud niet dekt. Het gaat
bepaald om méér dan alleen medi
sche aspecten van de kruisiging van
Jezus. Het gaat in de brochure ook
over zijn al of niet sterven, ai of niet
opstaan. Het gaat zelfs in de conclu
sies over de vraag naar de rechtvaar-
heid van de beschuldiging dat de jo
den Jezus hebben vennoord en de ge
volgen daarvan in de jodenhaat bin
nen en buiten de Kerk. De arts be
geeft zich hier op juridisch terrein,
terwijl hij na de medische paden ge
lopen te zijn. de weggetjes van de Bij
belwetenschap met een forse stap
verlaat en een recht spoor trekt van
uit één enkele observatie: het vocht
uit de zijde wijst op een tuberculose
patiënt in slechte conditie. Ging het
echter alleen over de medische as
pecten van de kruisiging van Jezus
dan had ik de dokter graag horen
spreken over de gevolgen van bloed
verlies bij de geseling, de uitputtend-
heid van vernederend verhoor, en be
paald over de weigering van Jezus
om verdoofd te worden door het drin
ken van wijn vermengd met gal. Hij
mocht dat - zie Spreuken 31.5- vol
gens de joodse regels dpen. Hij wei
gert echter, om bewust zijn weg ten
einde te gaan.
Maar goed, dit zijn wat kleine op
merkingen. Zwaarder weegt
mijn bezwaar dat dr Boeke de gege
vens in een voor hem relevante volg
orde zet. Noemt wat hij kan gebrui
ken en weglaat wat volgens hem
niet ter zake dient. Zowel op pagina
negen als op pagina elf meldt hij dit:
hij spreekt dan over: 'onbelangrijke
details' en 'het nodige uit zijn ver
band gerukt', maar desalniettemin
toch authentieke Bijbelteksten.
Nu is het wel waar dat wij in de ker
ken ook teksten uit hun verband ruk
ken. maar er is toch bij de theoloog
een groot ontzag voor de wijze waar
op de tekst geredigeerd is op juist die
wijze. Respect voor het verschil in
het getuigenis van de vier evangelis
ten. Hij zal niet zo snel al die gege
vens harmoniseren in één beeld van
het hoe en wat. Hij zal blijven weten
dat de evangelisten hebben willen
verkondigen en dat allerlei pogingen
om een leven van Jezus te schrijven
(of een aspect daarvan i meer hebben
gezegd over de schrijvers die dat
poogden, dan dat zu Jezus dichterbij
de mensen hebben gebracht
Juist het weglaten van gegevens bij
dr Boeke vind ik verdacht. Ik had het
veel boeiender gevonden wanneer hij
al die details had meegenomen ln zijn
beshouwing en dan een dikker boek
had geschreven dan de nu voor ons
liggende brochure. Waarin, laten wij
eerlijk zijn, ln een paar bladzijden,
vanuit een enkele observatie en ver
der vermoedens en waarschijnlijkhe
den. een stelling wordt onderbouwd.
Om maar wat van die details te noe
men: de wachters bij het graf. de
vrouwen bij de begrafenis (en niet al
leen Jozef van Arimathea». de geslo
ten deuren bij de verschijningen.
Soms had ik het gevoel bij het lezen
dat ik ken van catechese: te moeten
antwoorden op scherpzinnige vra
gen. Maar tegelijkertijd dan voor de
uitdaging te staan e*n het kader van
de vraagstelling aan te vechten, om
dat eerst duidelijk moet worden in
welk taalveld wij ons gaan bewegen.
Ik zeg dat niet vanuit een vermeende
ivoren toren, niet vanuit een geïrri
teerd: schoenmaker blijf bij je leest,
maar vanuit een diepe bezorgdheid
om waarheid. En vanuit de ervaring
dat waarheid op verschillende ma
nieren kan worden gedefinieerd en
beleefd. Dr Boeke houdt voor waar
wat meetbaar, weegbaar, telbaar, en
vanuit bepaalde vooronderstellin
gen verifieerbaar is. Over die vooron
derstellingen horen wij niets. De ge
weldige discussie over het waar
heidsbegrip m de filosofie van onze
dagen zou tot voorzichtigheid moe
ten manen. Want, om het kort te zeg
gen: dr Boeke helpt niet echt. Hij in
terpreteert bepaalde Bijbelteksten
op zijn manier als medicus, hij heeft
waarschijnlijkheden en vermoedens
nodig om te reconstrueren Die re
constructie maakt hij met gegevens
die hij anderzijds aanvecht., althans
voor een deel waardevol acht en voor
een deel niet ter zake.
Hij concludeert vanuit vermoedens,
omdat ook hij er niet bij was om de
dood te constateren. Hij zou zich als
medicus de discussie over wanneer
iemand nu echt dood is te binnen
moeten brengen voordat hjj zijn stel
ling bewezen acht.
Vervolgens wil ik graag stellen dat
wij de Bijbel niet moeten gebruiken
ais een informatieboek over natuur
kunde. archeologie, of medische we
tenschap. Dan misbruiken wij de Bij
bel als Boek van de verkondiging.
Het gaat hiet ten diepste om de vraag
of de Boodschap van de Bijbel in
zichzelf overtuigend is. Beter: be
trouwbaar is. Er is ook het belijden
ten aanzien van de Heilige Geest,
vertaler en vertolker van Wat God de
mensen te zeggen heeft. In haar Ge
loofsbelijdenis spreekt de Kerk niet
allerlei zaken uit met betrekking tot
teksten, maar zij erkent de grote da
den Gods in het verleden, zich uit
strekkend naar Zijn toekomst. Die
belijdenis heeft Pasen tot centrum,
een nieuwe daad Gods, waarin Hu
Zijn schepping opnieuw, door de on
dergang en de dood heen, ter hand
neemt en tot voltooiing voert. De
Kerk heeft in het verleden tegen
voorstellingen als Jezus zou schijn
dood geweest zijn, stelling genomen
met het belijden: die geleden heeft,
gestorven en begraven is. ja zelfs ne
dergedaald in het rijk van de dood.
Wanneer wij in deze tijd meer oog
krijgen voor de menselijkheid
van Jezus, dan dient onderstreept te
worden: hij is zozeer mens geweest
dat Hij óók gestorven is. daar ge
weest is waar wij zullen komen. Een
bewusteloze Jezus die 'verdwenen is
uit de grafkelder' nadat hij weer tot
bewustzijn is gekomen, zoals dr Boe
ke zegt. heeft dan alleen maar een
boodschap achtergelaten. En ik zou
werkelijk niet weten wat Hem dan
meer bijzonder maakt bij allerlei an
dere hoogstaande denkers en perso
nen in de geschiedenis. Hij is naar het
belijden niet alleen brenger van een
Boodschap, Hij is de werkelijkheid
van die Boodschap. Hij is de grond
van het heil en onze verwachting. Hij
is niet 'verdwenen' maar 'opgewekt'.
Dat centrale woord uit de Paasevan-
gelieën duidt op dat nieuwe ingrijpen
Gods. Hij is niet alleen opgestaan,
maar vóór alles opgewekt. De schrij
vers in het Nieuwe Testament formu
leren in dat opzicht ook elders zeer
zorgvuldig, omdat daar alles aan
hangt. Hij is opgestaan omdat Hij
eerst opgewekt is: daarmee is de
dood ten volle serieus genomen.
Daarmee is echter ook het leven ten
volle tot gelding gekomen.
Wij mogen, naar het Bijbelwoord,
God liefhebben met ons ver
stand. Dat laatste wordt niet buiten
werking gesteld, alleen wel gerelati
veerd. En de dokter zal waarschijn
lijk net als ik weten dat de
werkelijkheid niet alleen door het
verstand gekend wordt.
Tenslotte: ik geloof dat wij het woord
'lüden' voor Jezus' weg aan het kruis
in de visie van dr Boeke niet kunnen
gebruiken. In de geschiedenis zun er
velen geweest die onvoorstelbaar ge
leden hebben. Om het wat grof te zeg
gen: Jezus komt er, in vergelijking
met anderen die geleden hebben, in
de visie van dr Boeke. nog vrij ge
makkelijk af Hij was slechts be
wusteloos en kon weer tot bewustzijn
komen, waar anderen echt dood ge
gaan zijn. Wanneer de Kerk belijdt
dat Jezus geleden heeft dan bedoelt
zij dat totaal en neemt de dood echt
serieus. Zij neemt het üjden - niet
alleen van Jezus, maar via Zijn lijden
ook dat van alle anderen - ernstig en
heeft op grond van Pasen hoop voor
dat lijden en de lijdenden. In haar
belijden peilt de Kerk dieper dan ge
schiedt in de enkele bladzijden die
deze brochure telt. En ik zet dan ook
een groot vraagteken achter de pre
tentieuze tekst op de achterflap van
het boekje: 'deze goed gedocumen
teerde beschouwing geeft voor diege
nen die de dogmatiek rond het lij
densverhaal kunnen laten vallen een
bevrijdend perspectief waarin mythe
werkelijkheid wordt'.
De goede documentatie ontbreekt,
het bevrijdend perspectief heb ik
niet gevonden, en dat mythe
werkelijkheid zou worden doet mij
de vraag stellen: weten wij waar wij
het over hebben wanneer wij die
woorden zo bijeenbrengen? Ik vraag
mij af of de verantwoordelijken
voor deze tekst weten wat mythe is
en weten wat werkelijkheid is.
L. de Liefde.