.PAPIER
van gelder zakt
op de knieën
de warmtepomp
spaart energie
pril
Ï)AG 18 APRIL 1981
m ^eenschrompeling van Van Gelder lijkt nauwelijks tot staan te brengen. Het eens zeer
Ttfrmogende papierconcern, dat ooit meer dan 7500 mensen aan het werk had, wordt jaar na
nadrukkelijker op de knieën gedwongen. Er is een schuldenlast van dik boven de 200
n gulden en het personeelsbestand zal straks niet veel meer boven de 1000 man liggen,
iling van de vestiging in Velsen en van haar behangselpapierfabriek in Renkum moet dit
ifinde haar beslag krijgen. De handelmaatschappij van het concern is onlangs aan een
onderneming verkocht, de nog renderende fabrieken voor verpakkingsmateriaal in
„Leren Rotterdam zijn te koop. Het moet geld opbrengen om aan de grootste schulden iets
2nen doen. Maar voor een boven-minimale afvloeiingsregeling voor de duizend man die
fasen hun baan verliezen, is geen geld.
xiden hebben inmiddels hun
>«i
BX
•-ren in de leiding van het be-
gtzegd Zij willen dat de rege
nt en een overbruggmgskre-
Khikbaar stelt om tijd te win-
xrmaatregelen die ertoe zouden
iaden dat de nu bedreigde fa-
rmkleinere vorm open kunnen
[plannen van de concernleiding
=n ze niets Als er uiteindelijk
Van Gelder over blijft - en er
zelfs daaraan twijfelen - dan
.:«nontmantelde onderneming
k als papierproducent nauwe-
:«r iets te betekenen heeft.
®derd Jaar nadat de eerste mo
rn Van Gelder begonnen te
b in Wormer waar vorig jaar
S sluiting van één van Van Gel-
ïderdelen ook al bijna 300 man
ut kwamen te staan.
lipunt
it voortzettende neergang van
Idder komt in een tijd waarin de
aide Nederlandse papiernijver-
idiepsle punt van haar misere
tijn gepasseerd. Grote sane-
praties in verscheidene secto-
daaraan bijgedragen. Zo
Urtonindustrie menig bedrijf
pan, fabrieken voor verpak-
ppier moesten sluiten, in de
van fabrieken die papier voor
son maken, moest men van
irmapaciteit af.
tateert dat herstructurering
:aestro-kartonindustrie (die te-
y.rdig wordt aangeduid als de
d-kartonindustrie) haar vruch-
Kint af te werpen De bedrijfs-
en de modernisering van de
ken in de resterende on-
;n hebben betere perspec-
doen ontstaan. Helemaal er-
is men nog niet. Zo moesten
machines van de kar-
ïkOkto in Winschoten „in de
worden gelegd. Een-
bleek de fabriek te moeten
voor een markt die ai over-
met produkten van ande-
worden door een specia-
sen onderhouden, opdat
>iü8 rioktic kan worden hervat wan-
femarkt weer aantrekt. Men is
bi betreft niet pessimistisch,
ie kant is de vraag aan het
en in het buitenland sluit
n si het andere, sterk verouder-
njf. zodat de overcapaciteit af-
Er wordt op gemikt dat Okto,
-Jwmeer vouw karton (voor bij-
0{g w!d sigarettendoosjes zou ma-
jaar of vijf weer zal
;kost
!r:'i VU.
étoffen
raakte doordat met verouderde ma
chines werd verwerkt, helpen nu de
uiterst moderne installaties in Velsen
het bedrijf niet uit de nood. Men haalt
er hoge produktiecijfers mee die de
kostprijs relatief verlagen. Maar er is
al een groot produktie-overschot. Wat
zijn uitwerking op de opbrengsten
niet mist.
Minder kwetsbaar is de positie van de
fabrieken die zich richten op de markt
voor het „gestreken wit". Het gaat om
het gladdere, glanzender papier dat we
onder meer tegenkomen in tijdschrif
ten. wikkels van conservenblikken,
kleurenfolders en ander kleurendruk-
werk
De voorsprong die de scandinaviërs bij
de produktle van het „ongestreken
wit" hebben, is hier minder groot, om
dat er veel minder cellulose in gaat;
voor ruwweg de helft wordt het ver
vaardigd met Chinese klei die ook de
scandinaviërs van elders moeten ha
len Voor een bedrijf als de Koninklijke
Nederlandse Papierfabrieken is het
jan harren
verschijnen van de scandinaviërs op
de markt van het „ongestreken wit"
indertijd aanleiding geweest voor een
belangrijk deel over te stappen op het
„gestreken wit" en het in de „ongestre
ken" sector alleen nog in heel speciale
produkten te zoeken.
In de Bedrijfstakverkenning 1980 van
het ministerie van economische zaken
over de papierindustrie wordt het ook
nog eens vermeld; „Volledige of ge
deeltelijke overgang op gestreken pa
piersoorten kan een structurele posi
tieversterking opleveren". De verken
ning wijst er nog eens extra op dat het
strijken van papier een grote know
how vereist.
cellulose
Er is de Nederlandse papier- en kar
tonindustrie veel aan gelegen om de
rol die de cellulose in het produktie-
proces speelt, terug te dringen. Hoe
beslissend die rol kan zijn voor de
prijs van papier, iaat zich afleiden uit
de winst die Van Gelder in 1978 ineens
weer maakte, toen door overmatige
voorraden de prijs van cellulose be
langrijk daalde. In 1979, toen de cellu-
loseprijs weer danig steeg, dook Van
Gelder prompt weer in de verliezen.
De prijs van de pulp is daarna niet op
nieuw gezakt Er is zelfs een toestand
gegroeid die veel weg heeft van een
kartel en in de praktijk werkt als de
Opec bij het bepalen van de olieprijs.
Binnen dat verband zou inmiddels zijn
besloten de pulppnjs op 1 juli weer te
verhogen
De industrie blijft daarom zoeken naar
vervanging van cellulose als grondstof
door een gemakkelijker beschikbaar
en goedkoper materiaal. Vooral voor
de produktie van karton heeft men een
vervanger gevonden in oud papier
Er wordt meer oud papier gebruikt
dan ooit. In 1960 werd voor een totale
produktie van 1,02 miljoen ton papier
en karton nog 80 procent pulp en 20
procent oud papier verwerkt; in 1979
werd bij een totale produktie van 1,7
miljoen ton papier en karton nog
slechts 47 procent pulp en 53 procent
oud papier gebruikt.
Er wordt naar gestreefd het belang van
het oud papier als grondstof nog ver
der te vergroten, maar men stuit op de
moeilijkheid dat het voor bepaalde pa
piersoorten wegens de kwaliteitseisen
die daaraan worden gesteld, niet ge
schikt is. Voor een deel van de Neder
landse papier- en vooral kartonfabrie
ken is met oud papier echter de grond-
stofvoorziemng veilig gesteld.
Zo bestaat alle papier dat In Neder
land wordt gemaakt voor de produktie
van golfkarton voor 95 procent uit oud
papier en oud karton; pakpapier (voor
fruitzakken bij voorbeeld i wordt voor
70 procent uit papierafval gemaakt:
toiletpapier, papieren zakdoekjes en
servetten en dergelijke (een sector die
het met een omzetstijging van 10 pro
cent per jaar prima doet) worden er
voor 65 procent uit vervaardigd. En in
krantepapier zit het voor 30 procent.
terugwinning
Om af te komen van de sterk wisselen
de prijzen voor oud papier beschikt
de bedrijfstak sedert enige jaren over
een buffervoorraad van 70.000 ton oud
papier, opgeslagen in zeven loodsen
die worden beheerd door de daarvoor
speciaal opgerichte Exvopa (extra
voorraad papier). In geval de aanvoer
van oud papier daalt en onder andere
omstandigheden de prijs zou dreigen
te stijgen, wordt uit de voorraden van
Exvopa geput; in tijden dat de prijzen
laag zijn. worden de voorraden weer
op peil gebracht. In 1979 is inderdaad
van de Exvopa-voorraden gebruik ge
maakt om een toegenomen vraag naar
oud papier, zowel uit Nederland als
uit de rest van West-Europa, op te
vangen.
In Nederland werd in dat jaar 900 000
ton oud papier en oud karton ingeza
meld. wat meer dan de helft is van het
terugwinbare oud papier en karton
Het gebeurde via ruim 400 oud-papier-
bedrijven die bij elkaar werk bieden
aan om en nabij 6000 mensen De Ne
derlandse papier- en kartonindustrie
zou dat graag zo houden
Ze is niet bijzonder ingenomen met de
ontwikkeling van installaties die pa
pier uit het huisvuil zouden moeten
halen Het papier dat uit het huisvuil
wordt gevist, is erg vuil en geeft bij
verwerking een ondragelijke stank
Via de oud-papierbedrijven geschiedt
de aanvoer ook veel beter gesorteerd,
wat de toepasbaarheid vele malen gro
ter maakt. Bovendien vrezen de pa
pierfabrikanten dat automatische
scheidingsinstallaties de mensen min
der gemotiveerd maken om oud papier
opzij te leggen voor de aparte inzame
ling.
Ondertussen is ook het grootste deel
achter de rug van het project, dat de
fabrieken in staat moet stellen meer
soorten oud papier te gebruiken voor
de vervaardiging van meer soorten
nieuw papier en karton. Het vergt in
vesteringen van enige tientallen mil
joenen in ontinktings- en reinigingsin
stallaties. maar het moet er wel toe lei
den dat straks voor 60 procent uit ei
gen grondstoffen, het papier, kan wor
den geput, waarvan men bovendien de
prijs redelijk m de hand kan houden
Om de bedrijfstak verder weerbaar te
maken wordt al jaren gezocht naar
produktiemethoden die met minder
energie toe kunnen. Alle machines
worden op hun energieverbruik on
derzocht en bekeken wordt onder
meer hoe de afvalwarmte eventueel
opnieuw kan worden gebruikt. De
overheid steunt hel project.
De papierfabrikanten pleiten er al ja
ren voor dat zij op het punt van de
energievoorziening enigszins worden
ontzien „In Nederland betalen wij ho
gere prijzen voor energie dan al onze
concurrenten in het buitenland." In de
voorbije zeven jaar is het deel van de
produktiekosten dat in de Nederland
se papiernijverheid voor rekening van
de energie komt, bijna verdrievou
digd.
Maar met besparing op de energie al
leen zijn de problemen nog niet opge
lost. In de toekomst wil de Gasunie
geen gas voor 'ondervuring' meer le
veren aan een aantal grotere papier
fabrieken. Dat betekent dat nieuwe
investeringen nodig zullen zijn om
andere energiebronnen te kunnen ge
bruiken.
worden weer positieve
over de papiernijverheid ge-
het nooit een gemakkelij-
ie( öjfstak worden. In verscheide-
j «oren wordt het niet alleen voor
indse maar voor de hele
«ropese papiernijverheid steeds
ijker om tegen Noord-Europa en
Mmerika te concurreren,
tont onder meer doordat men in
imate van deze landen afhanke-
rhejx 3 voor het verkrijgen van de
a tof pulp (cellulose). Daar komt
ivoor de produktie van papier en
«veel energie nodig is. En die is
Werland verhoudingsgewijs erg
De kosten voor elektriciteit en
%en in ons land belangrijk ho-
dan In liet concurrerende
t 'Ooril op het punt van de grond-
a heeft de Nederlandse indus-
Kmoeilijk. Daarin ligt ook één
j .^pootste problemen voor Van
4 °oor zijn grote afhankelijk-
^cellulose is het bedrijf in een
■ffijke sector van zijn produktie
:*fetn partij voor op het ogen-
«tname de Scandinavische eon-
De aardgas gedreven warmtepomp bij Holland Warmte in Zierikzee Deze installatie voorziet het gehele bedrijf van
warmte uit de bodem
De aankondiging dat het aardgas minstens tien cent per ku
bieke meter duurder wordt zal voor velen aanleiding zijn
om nog intensiever aandacht te schenken aan energiebesparen
de maatregelen. Wie op het punt staat te gaan bouwen - en dat
geldt vooral voor bedrijven, gemeenten en woningbouwvereni
gingen - is daarbij duidelijk in het voordeel: de grootste bespa
ringen worden behaald wanneer men van de grond af kan be
ginnen.
Een van de meest interessante maar
tegelijk ook meest verwaarloosde mo
gelijkheden biedt de installatie van
een warmtepomp De warmtepomp is
bijzonder geschikt voor de verwar
ming van grotere eenheden hoewel
ook onderzocht wordt hoe installaties
kunnen worden ontwikkeld voor elke
woning afzonderlijk. In West-Duits-
land, waar de warmtepomp veel popu
lairder is dan in ons land. is men al ver
gevorderd en daar worden warmte
pompen van een eenvoudig type zelfs
gebruikt om zwembaden te verwar
men.
Wat is een warmtepomp? In feite niet
veel anders dan een omgekeerd
werkende koelkast. Eigenlijk is iedere
koelkast van het compressietype uit-
gerust met een warmtepomp, die
warmte onttrekt aan het inwendige
van de koelkast en die afstaat aan de
ruimte er buiten. Men kan het effect
van de warmtepomp zelf heel gemak
kelijk constateren in de koelkast is
het relatief koud en aan de achterkant
en zijkanten voelt de kast warm tot
soms zelfs heet aan
Voor verwarming toegepast doet de
warmtepomp precies hetzelfde warm
te wordt onttrokken aan bijvoorbeeld
de relatief koele omgevingslucht of het
grondwater en dan opgefokt tot een
veel hogere waarde, waama de warmte
wordt afgegeven aan het water in een
verwarmingscircuit.
Het systeem is gebaseerd op een aan
tal fundamentele natuurkundige wet
ten. waarvan de voornaamste is dat
een gas warmer wordt wanneer het
wordt samengedrukt In een warmte
pompinstallatie bevindt zich een
vloeistof die reeds bij een lage tempe
ratuur verdampt. Deze neemt in een
verdamper - onderdeel van een geslo
ten circuit - warmte op uit het via een
ander circuit opgepompte grondwa
ter. Deze warmte doet de koelvloeistof
verdampen, waarna de damp door
middel van een compressor wordt sa
mengedrukt
De verdichting van de damp (gas)
heeft tot gevolg dat de temperatuur
stijgt. Via een warmtewisselaar wordt
die warmte weer afgegeven aan het
water van een verwarmingscircuit,
waarna de samengeperste damp con
denseert en via een drukverminde-
nngsventiel weer naar de verdamper
wordt gevoerd Daar begint alles weer
van voren af aan.
weinig energie
De meeste verwarmingsapparaten
gebruiken meer energie dan zij afge
ven; zelfs de nieuwste c.v.-ketels ko
men niet verder dan een rendement
van ten hoogste circa negentig pro
cent. Het aantrekkelijke van de
warmtepomp is dal hij minstens drie
keer zoveel energie levert als men er
in stopt. lng. Venema van het installa
tiebedrijf Holland Warmte in Zierik-
zee zegt: „heeft men bijvoorbeeld een
electrisch aangedreven warmtepomp
en voert men om deze warmtepomp te
laten draaien 1 kw electrische energie
toe, dan kan afhankelijk van de toe
passing een equivalente warmte-
energie worden opgewekt van 3 tot 6
kw."
Holland Warmte is de eerste en tot nu
toe enige installateur in ons land die
een aardgasgedreven warmtepomp
installatie in eigen bedrijf kan demon
streren Deze warmtepomp is binnen
het bedrijf de enige warmtebron.
Bij de bouw van de bedrijfshal en de
kantoren werd het aangrenzende par
keerterrein afgegraven om op ruim een
meter diepte een netwerk van pijpen
te leggen Door middel van dn circuit
wordt warmte onttrokken aan de bo
dem. Water van 12 graden gaat naar de
verdamper van de warmtepomp en na
de afgifte van 5 graden warmte gaat
het met een temperatuur van 7 graden
terug naar het ondergrondse pijpen-
net Doordat slechts een starttempe
ra tuur van 5 graden nodig is wordt de
bodem nauwelijks afgekoeld.
In de installatie - het warmtepompcir
cuit is gevuld met freon - wordt de tem
peratuur door compressie verhoogd
tot ruim 60 graden en deze warmte
wordt afgegeven aan een vloerverwar-
mingscircuit. Vergeleken met een c.v -
installaUe die met een keteltempera-
tuur van 90 graden werkt is de 55 gra
den in het op de warmtepomp aange
sloten circuit gering, vandaar dat
vloerverwarming, die met een laagca-
lorische warmte goede resultaten
geeft, de beste combinatie vormt met
de warmtepomp
zonne-energie
Holland Warmte, zegt directeur T.
van Triet, probeert nog meer te doen
op het gebied van energiebesparing;
niet alleen vanwege de geleidelijke
uitputting van de olie- en gasvoorra
den maar ook vanwege de noodzaak
technologieén te ontwikkelen die het
rien van reems
milieu minder belasten. Het bedrijf
volgt dan ook het groeiende streven
naar vormen van energievoorzienin
gen die onafhankelijk zijn van der
den. Zo werden op het dak van het
gebouw aan de Julianastraat in Zie-
rikzee zonnecollectoren geplaatst die
eveneens hun warmte leveren aan de
vloerverwarmingsinstallatie.
De heer Van Triet en de heer Venema
zijn het niet eens met degenen die be
weren dat de intensiteit van de zonne
straling op onze breedtegraad te ge
ring zou zijn. ..Dat is niet juist", aldus
de directie van Holland Warmte, „om
dat de stralingsintensiteit niets te ma
ken heeft met de luchttemperatuur
Onderzoekingen hebben aangetoond,
dat bij een theoretisch aantal zonuren
van 4480, de zon 1655 uren scheen of
wel 37 procent van de tijd. Een jaar telt
77 zonloze dagen, ongeveer 21 procent
en we kunnen dus stellen, dat de zon
globaal om de vijf dagen niet schijnt.
Op onze breedtegraad kunnen we aan
zonne-energie 1 kw per vierkante me
ter aardoppervlak opvangen. Bij een
nuttig effect van 65 procent en duizend
bruikbare zonne-uren kunnen we dus
per vierkante meter zonnecollector
een hoeveelheid energie opvangen van
1000 x 0.65 x 1 kw is 650 kw
Terug naar de warmtepomp; er vanuit
gaande dat bij de door de Gasunie ge
plande aardgaslevering een verlaging
per gebruiker noodzaak is en dat dit
alleen kan worden bereikt indien het
energieprobleem wordt gezien als een
maatschappelijk probleem waaraan
niemand zich mag of kan onttrekken,
heeft Holland Warmte de warmte
pomp in studie genomen. Volgens di-
rekteur Van Triet is het bedrijf er na
enkele jaren research en ontwikkeling
in geslaagd de warmtepompinstallatie
vanuit de experimentele sfeer opera
tioneel te maken. Een besparing op
gas is met de warmtepomp gegaran
deerd mogelijk, zegt de heer Van Triet.
Daarnaast zijn volgens hem door de te
verwachten stijgende gasprijzen kos
tenbesparingen mogelijk van 10 pro
cent in 1982 tot 40 procent in 1985 De
installatie betaalt zich in vier tot zes
jaar terug, terwijl de economische le
vensduur van de installatie tenminste
vijftien jaar bedraagt.
Bij de gemeente Vlaardingen deelt
men het vertrouwen dat de heren Van
Triet en Venema in de warmtepomp
stellen. Deze gemeente wil 287 in het
plan Holy te bouwen woningen door
Holland Warmte van warmtepomp-
installaties laten voorzien. In Vlaar
dingen stelt men zich daarbij op het
standpunt dat de besparingen niet al
leen onze nationale aardgasreserve
ten goede moeten komen maar ook de
bewoners van de betreffende huizen.
Wanneer na vier tot zes jaar de instal
laties zich beginnen terug te betalen
wil het gemeentebestuur dit tot ui
ting laten komen in een huurverla-
ging. Wanneer het ministerie van eco
nomische zaken met een subsidie over
de brug komt zal Holjt het eerste grote
project in de woningbouw zijn dat
met een aardgas gedreven warmte
pomp wordt uitgevoerd.
