analfabetisme
alfabetisering
is emancipatie
GELEERD ZIJN WEEGT
NIKS EN JE HEBT
ER VEEL PLEZIER VAN
CURSUSLEIDERS:
Zeeawsch-'aaiïderen Extra
Redactie en administratie
Terneuzen, Nieuwstraat 22,
tel. 01150-94457.
Huist. Steenstraat 6, tel. 01140-4058. 1
VRIJDAG 20 MAART 1981
Alex vult de wasbriefjes in: zoveel broe
ken. truien, lakens, slopen...
Ze rooien het best met z'n tweeen. zegt
Medart. Hij werkt praktisch elke avond
over. Alleen de donderdag houdt hij nu
vrij. voor de cursus. Dat moet er maar
van af kunnen vindt hij.
plakboek
Het gaat goed. De 'juffrouw' heeft een
heel plakboek gemaakt met foto's en
korte, eenvoudige teksten. „Over din
gen die hij in z'n directe omgeving her
kent", legt ze uit. „Z'n werk, de wo
ning, de tuin... Ik ben helemaal van vo
ren af aan begonnen. Hij herkende zo af
en toe wel eens iets, want hij heeft een
ijzersterk geheugen, maar er zit geen
lijn in."
dacht hij dat het allemaal verschillende
letters waren. Nu weet hij dat een a. op
dne verschillende manieren geschre
ven. toch steeds diezelfde a blijft. Op
een dag zal de man de krant kunnen
lezen
„Als 65 ben. misschien", voegt hij daar
aan toe. met iets van spijt in z'n stem
..Nu ben ik aan het leren maar het ei
genlijk te laat. Als ik vroeger had kun
nen leren was ik nu misschien wel baas
geweest. Dan had ik anderen aan het
werk kunnen zien, Maar omdat ik niet
had geleerd moest ik werken. En nóg."
Dat steekt 'm wel een beetje. Het had
allemaal anders kunnen zijn. béter
vooral
Medart maakt goede vorderingen,
maar het zal nog wel een tijd duren voor
hij kan lezen Hij raakt nog in de war
van de verschillende schrijfwijzen
hoofdletters, kleine letters, blokletters.
aan elkaar geschrevenVroeger John Verhoeven
„Werken kon ik. want dat heb ik vroeg
genoeg moeten leren. .Maar later, toen
ik ouder werd, besefte ik dat het ook
gemakkelijker kon. Door geleerd te
zijn. Dal weegt niks op je rug. en je hebt
er véél plezier van".
Han van Poelje en Peter Wolf.
sist zelf af. Er ontstaat wel gaandeweg
een behoefte bij de deelnemers, om
'door' te gaan ..Ze hebben ergens aan
geroken en willen ermee verder", legt
Hanuit ..Dat gaat nu een rol spelen m
Walcheren, waar we zo n twee jaar be
zig zijn Als we subsidies krijgen begin
nen we in september dan ook met een
soort vervolgcursus, 'volwassenen op
herhaling'
Peter, .het is erg moeilijk ora op dit
moment te bepalen waar je stopt, wan
neer er een punt achter gezet zal wor
den. Dat zal moeten blijken uit de
praktijk. De cursisten bepalen dat fei
telijk zelf. Er zit nog geen plafond In
het alfabetiseringsproject".
..Taal is communicatie: lezen, schrij
ven. spreken. Dat loopt in elkaar over
Dialecten worden niet 'aangepakt' Al
leen als mensen erg veel moeilijkhe
den hebben met uitspraak en daarom
ook minder vlot leren lezen en schrij
ven. worden specialisten ingescha
keld. In West-Zeeuwsch-Vlaanderen is
bijvoorbeeld een logopediste betrok
ken als vrijwilligster".
Vaak kunnen mensen wel een beetje
lezen, maar niet schrijven Omgekeer
de situaties doen zich nooit voor
Cursisten melden zich meestal niet
zelf aan Dat doen kennissen, of men
sen uit hun omgeving .Die moeten
dan eerst wel met diegene hebben ge
praat Als dat niet is gebeurd, gaan we
er niet op af. De mensen moeten het
zelf echt graag willen, anders komt het
niet uit de verf Je merkt wel dat dege
nen die er door anderen met de haren
zijn bijgesleept, vaak na een paar we
ken al weer afvallen"
Het 'emanciperende' effect van de al
fabetiseringscursus moet niet wor
den onderschat.
Han: „we merken dal deelnemers in
een soort stroomversnelling komen.
Ze krijgen toegang tot allerlei zaken.
De mensen worden nieuwsgieriger,
de blik verruimt".
was begonnen had ik meteen meege
daan. Dan was ik nu misschien voor
man geweest. Het was geen koppig
heid, dat ik niet geleerd heb. De wil
was er wel, maar het ging gewoon niet.
Niemand zat er achter."
Toch heeft hij zes jaar op de lagere
school gezeten. Hoe dat kan wil hij ei
genlijk liever niet kwijt. Later vertelt hij
het toch. „Het was in de oorlogstijd. M n
vader was 'n grote smokkelaar. Die kon
alles te pakken krijgen. Als de juffrouw
van de school Iets nodig had, ging ze
naar 'm toe en dan kreeg ze 't. Dus op
school kon lk de banken afbreken als ik
wou. Ik leerde niks. De juffrouw ging
aan me voorbij Ik zat daar maar een
beetje prentenboeken te kijken. Rap
porten kreeg ik evenmin... Niemand zat
er achter. De juffrouw niet. en thuis
niet".
blo
Voor zijn zoon Alex komt de cursus op
tijd. Hij is twintig jaar en meldde zich
vorig jaar september aan, samen met
zijn vader. Vorig jaar overleed de
vrouw van Medart en toen stonden ze
er alleen voor. Ze konden geen van
tweeën behoorlijk lezen en schrijven.
Dat had de vrouw- altijd gedaan 'De
meester' die Alex in z'n vrije lijd nog
wat bijlessen gaf. maakte de twee at
tent op de cursus. Hij wilde wel eens
voor ze informeren. Medart en zijn
zoon hadden er wel oren naar. Alex
kwam met twee anderen in een groepje
terecht. Hij krijgt op dezelfde avond
als zijn vader les van een andere juf
frouw, een paar deuren verder.
Tegen tien uur 's avonds komt hij bin
nen om zijn vader op te halen,
Hy oogt wat verlegen achter zijn dikke
brilleglazen en gaat schielijk op de
bank in de kamer zitten, met de rug
naar ons toe. Later komt hij er toch
even bijzitten. Na éen jaar lagere school
en daarna de blo kan hij behoorlijk
goed lezen, maar schrijven gaat nog
steeds heel moeilijk.
..Hij is al verder aan ikzegt Medart
met een armgebaar in zijn richting
Het alfabetiseringsproject is niet
alleeh het aanleren van de lees- en
schrijftechniek. Het is een belangrijk
stuk emancipatie. Alfabetisering kan
thuis, en op het werk tol een zekere
roldoorbreking leiden. De cursisten
zullen zelf allerlei dingen willen gaan
doen, die ze eerst niet konden.
Dat is een soort achterliggende ge
dachte van het project: leren lezen en
schrijven zijn middelen voor een ver-
derliggend doel. Maar voor de cursis
ten zelf gaal het meestal om hele con
crete. praetische zaken: een rijbew ijs
halen, de krant kunnen lezen, later on
derwijs gaan volgen, beter w erk kun
nen gaan doen, etcetera'.
Han van Poelje en Peter Wolf van de
Zeeuwse Culturele Raad leiden het 'al
fabetiseringsproject' in Zeeland. Ze
doen dat al bijna twee jaar. in Midden-
Zeeland. In Zeeuwsch-Vlaanderen gin
gen de cursussen pas drie-kwart jaar
geleden van start Het loopt goed In
Zeeland zijn ruim 150 cursisten, waar
van 36 in Zeeuwsch-Vlaanderen In de
regio Hulst en Hontenisse. waar de
cursus het laatste van start ging is de
deelname nog het kleinste er zijn zes
vrijwilligers voor vier cursisten
Waf zijn de barrières voor mensen die
met kunnen lezen en schrijven''
Han: 'schaamte: Het komt vaak voor
dat we mensen hier krijgen waarvan
de kinderen het zelfs niet weten. We
hebben zelfs een paar gevallen van
analfabeten waar de huwelijkspart
ner er niets van wist. Gegroeide situa
ties zijn dat meestal. De partner deed
gewoon altijd de lees- en sehrijfklus-
sen, daar werd niet meer over ge-
praal. Dat maakt de doorbreking ex
tra moeilijk. Op zo n moment bete
kent de cursus dan ook een wezenlijk
stuk emancipatie".
Peter- ..en je moet vooral niet vergeten
dat we hier met een plattelandssitua-
tie te maken hebben Dat geldt feite
lijk voor heel Zeeland Nog een barriè
re voor mensen om zich aan te melden.
In kleine dorpen is de sociale controle
veel groter, mensen worden er gauw op
aangekeken In steden zijn mensen
veel anoniemer"
doorstroming
„Cursisten hebben vaak opgroeiende
kinderen, w aardoor ze met hun pro
bleem worden geconfronteerd. De ou
ders kunnen hun kinderen niet meer
bijbenen. Ze komen thuis met briefjes
die de ouders niet kunnen lezen. Dat is
een belangrijke stimulans om aan de
cursus deel te nemen", zegt Peter. „Er
zijn er ook die dal probleem te vlug af
willen zijn. Die hel niet zover willen
laten komen en nog kleine kinderen
hebben".
De cursussen zijn zoveel mogelijk afge
stemd op de individuele cursist. Han
van Poelje ..Je probeert zoveel moge
lijk onderwerpen te pikken uit de di
recte woon- en werksituatie van de
deelnemer Géén aap-noot-mïes. inte
gendeel Juist bij die schoolse aanpak
zijn veel deelnemers vroeger met hun
kop tegen de muur gelopen Zo n cur
sus moet gezellig zijn en benadert het
ouderwetse schoolsysteem zo min mo
gelijk. We werken wel in groepjes, want
de deelnemers kunnen dan bij elkaar
hun problemen herkennen. Daar kan
dan weer op worden ingespeeld m de
lessen
Het lestempo' ligt vrij laag: anderhalf
uur per week. De meeste deelnemers
komen niet helemaal blanco' aan de
start, maar sommigen moeien bij het
begin beginnen. ..Het hangt ook af van
de behoeften", zegt Peter Wolf. ..Som
migen dóen het voor hun werk. of wil
len later onderwijs gaan volgen Ande
ren zijn al tevreden als ze formulieren
kunnen invullen, een beetje de krant
kunnen lezen of de televisieseries kun
nen volgen'
Wanneer iemand klaar' is. is dan ook
niet te zeggen. Het hangt van de cur
g«fctt moet zo'n jaar of acht geleden zijn dat er een jehova's getuige bij hem aanbelde. Of hij
geïnteresseerd was in de bijbel en misschien een krantje wilde kopen. Daar heb ik niks aan,
illedart. Wat er in dat krantje staat, kan ik toch niet lezen. Maar wij zijn voor al het Goede, had
Getuige geantwoord en hij bood aan hem te leren lezen. Dat was goed.
handtekening
fan hij op z'n 22-e trouwde schreef
vader zijn naam op een stukje pa-
><r. (lp het stadhuis tekende Medart
•ïnazm secuur over in het trouw boek.
«Stag dat toen.
je iets vertellen en daar schaam
""ieniks voor", zegt hij. „Mijn vrouw
Wit alle handtekeningen. Die zorgde
"'altijd voor. Als je goed met elkaar
overweg kunt en er is een goede samen
werking is dal toch geen probleem? Ze
on de kranl lezen ook. Veel voorlezen
ttd 2e niet. Alleen als er iets instond
""bijvoorbeeld het waterschap".
"ken in het leven van Medart was
'hni? tijd voor wat anders Na zijn
-ouwen ging hij op een klein boerdenj-
**®nen in Driewegen bij Biervliet
•t Klein om de kost op te verdienen, en
Poot om het er bij te doen", zegt hij
Maar hij deed het jarenlang, ook
•fi hij overdag bij een grote boer als
"•wit werkte. 's-Morgens om drie uur
kreeg les in lezen. Maar lang
Ie dat niet. De Getuige begon zijn
!algauw te doorspekken met pré
sant dat was toch z'n zaakje, niet-
Medart's vrouw was daar niet zo
[gediend. De getuige mocht er niet
De lessen werden na een dag ol
ir stopgezet. Veel heeft Medart
iiaetaan gehad. Behalve één keer. Er
sJeen vrachtwagen het terrein van
5s Chemical op. waar hij toen nog
nrite. 'Verbrugge/De Meyer' stond er
ijk het was de eerste keer dat hij dat
afkunnen lezen.
Een geboren en getogen Zeeuw
t. 18 jaar oud. Een kleine, pezige man
zwarte haardos en donkere, piente-
iseninz'n verweerde kop. Hij is anal
ist Kan niet lezen of schrijven, leer-
tzichzelf klokkijken en de kalender
teizn dagen en maanden begrijpen.
Scharde werker, van kindsbeen af ge-
re;'. Er was nooit veel tijd om de
fcatofwat dan ook te lezen. Rekenen
ra trouwens toch belangrijker voor
cDatkan hij goed Met streepjes. Eén
tapje voor elk uur overwerk
Je hebben me nog nooit in de balen
pstoken", zegt hij beslist.
S»ds vorig jaar september volgt hij de
ïïabetlserlngscursus'. die in Zeeland
«opgezet door de Zeeuwse Culturele
N Medart is een van de 150 Zeeuwse
cursisten: mensen die niet of nauwe-
l;ks kunnen lezen of schrijven Elke
sk komt hij een paar uur thuis bij 'de
i£ouw' in IJzendijke. Soms 's mor-
ea.dan weer 's avonds, want hij zit in
«ploegendienst.
Dtcuisus vlot goed. Een paar maanden
•c.ziag z'n zoon in het ziekenhuis Me-
tetjehreeft zijn eerste kaartje,
s'.kwam nog aan ook", zegt hij trim-
-*'ujk Voor de zoveelste keer die
Kod trekt hij een blauwpapieren pak-
voorschijn en draait een dun sjek-
K
towns te laten zien hoe het gaat legt
«juffrouw' met losse letters een zin-
geneer in een bakje. Medat zet zich
Khrap. Hij buigt zich over het papier,
betpotlood stevig in de hand. en werkt
Kh langzaam en geconcentreerd door
letters heen ..De man staat ln de
i" schrijft hij. ..Hij rust uit". En dan
bi eigen naam- Medart.
-Alsje analfabeet bent hoefje nog niet
*chterlijk te zijn", zegt hij nadrukke-
p Juffrouw' Jotie Kruidenier kijkt
«m aan met iets van vertedering in
□ar ogen ..We komen er wel. hè?" zegt
opstaan, zijn paar koeien melken, aller
lei karweitjes doen. en dan naar z'n
baas waar hij om vijf uur in de morgen
werd verwacht. De hele dag werken tot
hall'zes 's avonds. Dan naar huis en z'n
eigen boerderijtje verzorgen Zijn
vrouw was een beetje ziekelijk, die kon
dat niet, Tegen elf, twaalf uur 's avonds
was hij er mee klaar. De volgende mor
gen om drie uur weer uit de veren.
Een hard bestaan, maar Medart vond
dat niet erg. Werken is z'n leven. Nog
steeds. Later ging hij voor een koppel
baas werken
Hij kwam bij Dow Chemical terecht.
Medart werkte er bijna tien jaar in de
ploegen Uiteindelijk ginghij weer weg.
want hij had papieren nod g En die had
hij niet Nu heeft hij daar wel spijt van
Vroeger was het met zo belangrijk. Bij
z'n werk kwam het niet zo te pas en zijn
vrouw kon toch lezen en schrijven9
Maar later werd het moeilijker. Bij de
bank hadden ze hem altijd gekend. De
kassier vulde de papieren in. Later ver
anderde dat allemaal. Zelfs bij het on
geschoolde werk bij koppelbazen rukte
de schrijfkunst op. Bonnen en formu
liertjes, bij het vullen van tonnen, bij de
weegbrug, bij het afleveren van spullen
bij een andere afdeling. Zijn collega's
namen dat voor hun rekening. Voor Me
dart bleef het zware, vuile werk over.
..Met m'n handen was ik wel goed. maar
iemand anders moest de papieren in
vullen", zegt hij.
te laat
Die alfabetiseringscursus komt eigen
lijk te laat. „Als dit tien jaar geleden
