MAKEBA
afrika is geen europa, hier zijn
de zaakjes keurig voor elkaar
PZC/zate''dagkrant 19
7ATERDAG 12 JULI 1980
«sa*
P ke
Miriam Makeba. vanavond
ibliekstrekker nummer één
op het North Sea Jazz Festival
inDen Haag, thans 49 jaar jong,
wrd geboren in Howten in
Aiania, ofte wel Johannesburg
in Zuid-Afrika, indien u dat
neer zegt. Ze behoort tot de
Xosa, een trotse tak van de
Zoeloestam. Haar vocale kwa
liteiten komen al op jonge leef
tijd aan het licht en een zang
carrière blijkt onvermijdelijk.
De Amerikaanse filmregisseur
Lionel Rogosin krijgt een tip
en ziet haar optreden in Afri
can Jazz and Varity, een musi
cal waarmee de jeugdige Ma-
anderhalf jaar Afrika
®ee afreist. Hij tekent haar
coorzijnproduktie Come Back
Africa, een semi-documentaire
jlie het Zuidafrikaanse apart-
;m fel hekelt,
jje Alm krijgt de Persprijs op het film-
wtival van Venetië in 1959 en van de
ne°P andere dag is Miriam Makeba
«sona non grata in haar eigen vader-
■M. Tegenover dat trieste lot staat als
izoening plotselinge wereldfaam. De
>&e zangeres kiest zich een veilig
""komen in de Verenigde Staten,
zij samen met haar landgenoot, de
süeider Hugh Masakala. onder ar-
'k voogdijschap van Harry Bela
ve - zelf uit de Derde Wereld afkom-
Vuitgrcieit tot de eerste groten in de
"*""">iness die kunnen bogen op een
ise achtergrond. Alle grote
®>ters maken vrij baan voor Make-
vakmanschap, van de Newyorkse
'""""ie Hall tot de Parijse Olympia
enige manier om brood op de plank te
krijgen. Aan de andere kant: ik mag
dan elektronische instrumenten toe
passen. maar mijn stijl verander ik
niet. Alleen maar omdat we nu in een
tijd leven waarin reggae en roek-"n-
roll de klok slaan is geen reden om dat
ook maar te brengen. Ik blijf degene
die ik ben. Mensen die vroeger naar
mijn concerten kwamen, zullen die
ook nu nog waarderen"
Op muzikaal gebied mag Makeba dan
zo nu en dan noodgedwongen het een
en ander aanpassen of een eigentijds
tintje geven, haar politieke stellingna-
me blijft geëngageerd en voor geen
tweeerlei uitleg vatbaar In liederen als
African Convention bezingt ze het zelf
bewustzijn van het jonge Afrika, in
songs van Bongi. zoals bijvoorbeeld
Murtala en Mozambique, wordt de pro
gressieve beweging in Angola en Mo
zambique krachtig gesteund. De strijd
tegen onderdrukking en apartheid is
een centraal gegeven in Miriams werk.
„Ik zou niet met mijzelf kunnen leven,
als ik niet kon zeggen wat ik ervan
vond. Het is de waarheid per slot van
rekening De zwarten in Zuid-Afrika
hebben al zo weinig mogelijkheden om
de wereld te laten weten wat er daar
gebeurt. We hebben zelfs geen sterke
Afrikaanse pers. Daarom moeten zij die
maar de kleinste mogelijkheid zien om
te laten zien wat er daar gebeurt, aan de
kaak stellen. Ik voel dat ik het moet
doen. Al bereik ik tijdens een concert
maar tien mensen met die boodschap,
dan loont het al. Die houding - ik sta
bekend als een politiek geëngageerd ar
tieste - heeft me al vaak en veel gecom
promitteerd. Het zou er best eens de
reden van kunnen zijn dat het publiek
zo moeilijk aan mijn platen kan komen
Ergens in de top van z'n grammofoon
platenfirma moet maar iemand zitten
die mijn uitspraken niet waardeert, of
er schort wat aan de distributie".
Makeba vertelt hoezeer zij en Bongi
steun verlenen aan het werk van het
African National Council, het knoop
punt van het zwarte verzet in Zuid-Afri
ka. Veelvuldig treden zij op om het ANC
aan voldoende fondsen te helpen. „Als
ik zong ik al voor ze Ik kende Nelson
Mandela van dichtbij. Toen zong ik. nu
ook. Wij moeten dat ook; het is een
plicht".
opeenhoping
Over haar vele verplichtingen: „Ik
voel me verplicht te reageren als me
iets wordt gevraagd dat ik in alle rede
lijkheid niet kan weigeren. Ik moet in
ieder geval proberen me in te zetten.
Het wordt wel een opeenhoping van
verplichtingen op die manier. Diplo
matieke functies voor Guinee - waar
ik woon symbolische taken, wereld
organisaties. tournees. Ik ben vaak
moe. Het is moeilijk vol te houden.
Daarom vertel ik ook weinig over mijn
privé-leven. Zo weten maar weinig
mensen dat ik drie jaar geleden van
Stokely Carmichael (voormalig leider
Amerikaanse Black-Pantherbeweging
- red.) gescheiden ben. Als je iemand
zoals ik ben, moet je oppassen. Ieder
een zegt dat je een symbool bent. ande
ren vertegenwoordigt. Voorzichtig. Je
woorden worden op een goudschaaltje
gewogen. Je wordt snel verkeerd uitge
legd".
Om een van haar voornaamste sym
boolfuncties kunnen we niet heen; een
zelfstandige vrouw uit Afrika. Ziet zij
een emancipatiebeweging op grote
schaal ontstaan? Miriam schudt het
hoofd: „We zijn net onafhankelijk in
veel gevallen. De meeste vrouwen heb
ben schouder aan schouder met hun
mannen gevochten om het simpele lijfs
behoud. Nu is Afrika bezig erbovenop te
komen. Reusachtige problemen over
schaduwen dus eigenlijk de problema
tiek in de man-vrouwrelatie Afrika is
geen Europa. Hier zijn de zaakjes keu
rig voor elkaar".
Wat heeft een vrouw van bijna vijftig
voor toekomst? Het antwoord komt
snel: „Zolang ik de kracht heb. bezit ik
het recht niet om niet verder te gaan".
1 b-1
ec.fi-
:2.r.|i
Zm
:b,v. f
:rktts
izilva m
„Ik vertel mijn publiek altijd dat ik
een Afrikaanse ben. Dat betekent dat
ik Afrikaanse liederen zing. Maar het
repertoire mag je daarbij niet over een
kam scheren, want Afrika is een groot
continent. De muziek uit Guinee-Bis-
sao verschilt hemelsbreed met die van
Oost-Afrika of Zuidelijk-Afrika. En ik
zing eigenlijk songs uit alle windstre
ken. Zo is Malaischa uit het oostelijk
gedeelte afkomstig. Elk lied dat ik kan
leren wil ik graag brengen".
„Daarbij moet je niet alleen een Afri
kaans repertoire denken, maar aan elk
lied waarvan ik meen het op een eigen
manier te kunnen interpreteren. Het
publiek moet leren begrijpen dat ik niet
The Click Song (Miriam laat het merk
waardig smakkende tonggeluid even
ter illustratie horen) de hele avond kan
brengen. Dat kan niet. Ik laat me bo
vendien niet in een vakje stoppen. Daar
komt bij dat veel van mijn publiek geen
moeite heeft met de Engelse taal; van
daar dat er vrij veel Amerikaans getint
repertoire in mijn programma zit. ook
al gezien de overeenkomsten met de
Afrikaanse muziek. Maar vanaf het be
gin van mijn carrière heb ik altijd twee
of drie Afrikaanse liedren in de set opge
nomen".
Haar muzikale bagage, zo laat Makeba
duidelijk weten, vertegenwoordigt ei
genlijk twee verschillende culturen. Er
zijn sporen en kenmerken van de Afri
kaanse erfenis, maar daarna is ook de
eigentijdse westerse muziek herken
baar in haar werk. „Ik denk datje er van
alles wat in terug kan vinden. Dat
hangt nu eenmaal samen met de tijd
waarin we leven. Vandaag kun je Zwit
serland verlaten en morgen in Johan
nesburg zitten. Je pikt overal een
graantje van mee. De verschillende in
vloeden worden verwerkt. Begrijp me
goed. ik kan nog steeds de originele
volksmuziek brengen, puur zoals het
moet. Maar dat is een moeilijke zaak.
Allereerst kun je dat moeilijk in je een
tje doen, want de muziek uit Zuid-Afri
ka vereist een heel scala aan stemmen
en daar heb ik met de beschikking over.
Bovendien is het zo dat ik met verschil
lende musici werk. die allemaal weer
een andere achtergrond hebben, dus ga
maar na".
verklede blanke
Vroeger moest de neger er uitzien als
een verklede blanke, thans kan hij er
niet oorspronkelijk genoeg uitzien als
of hij moet passen in een gefixeerd
beeld dat er van Afrika bestaat. Boven
dien lijkt van enig begrip voor de ge
mengde cultuur geen enkele sprake te
zijn. „Ik denk dat ik ook niet als een
Afrikaanse zangeres, maar als een goe
de zangeres wordt gewaardeerd",
lacht Miriam. „Ik bedoel, er zijn mo
menteel zoveel Afrikaanse artiesten
die in Europa, vooral in Frankrijk,
voet aan de grond proberen te krijgen.
Dat lukt hen maar niet. Waar ik ook ga
en sta. overal menen de mensen dat ik
de enige ben die zich aan het duistere
Afrika heeft kunnen ontworstelen.
Maar je hebt Dollar Brand, Hugh Ma-
sakela. Lettam Boeloe. Jabula enz.".
„De reden dat onze muziek anders dan
de reggae of de latin weinig invloed
heeft kunnen uitoefenen op de westerse
muziek moetje zoeken bij de verkopers.
De platenmaatschappijen en de men
sen die besluiten wat er op de radiosta-
tons wordt gedraaid, spiegelen het pu
bliek nu eenmaal een heel beperkte
smaak voor. En wat je niet kunt horen,
dat ken je niet en daar wen je ook moei
lijk aan. Ergens zitten mensen mij
dwars, want ik maak wel degelyk pla
ten. Maar al te vaak hoor ik dat ze niet
te verkrijgen zijn. Vreemd".
„Wij kunnen niet helpen dat de Euro
peanen het maar moeilijk hebben met
onze mengvormen. Dat is hun pro
bleem. Wij zaten rustig thuis, bemoei
den ons met onze eigen zaken, toen de
Europeanen met hun boten op bezoek
kwamen en vierhonderd jaar lang in
Afrika het voor het zeggen hebben ge
had. Dat laat sporen na. zo krijg je een
mengcultuur".
Maar Makeba past zich aan aan het
veranderende instrumentarium in de
hedendaagse muziek, is het niet? Horen
we tegenwoordig geen elektrische gita
ren in haar show? „Kijk, ik moet veran
deren", geeft Miriam toe, „anders
kwam er geen kip meer kijken. Daarbij
moet je rekening houden met het feit
dat de mensen tegenwoordig gewend
zjn aan een andere geluisversterking,
aan andere instrumenten. Veel arties
ten, ook een Belafonte, moeten die
scherpe gitaren inpassen De mensen
zijn eraan gewend geraakt. Pas eens
een stringbas toe in je programma. Dat
kan niet meer. Jarenlang hebben de
mensen nu al het boem-boem-boem ge
hoord op allerhande platenprodukties
Dat is hen gevoerd. Dat geluid wordt in
fabrieken gemaakt met maar een doel:
verkoop"
concessies
.Jazeker, ook ik verander, ook ik doe
concessies. Ik begon indertijd met
akoestische gitaren. Maar wat wil je?
Als je wilt overleven, moet je wel eens
water in de wijn doen. En vergeet niet:
zingen is het enige dat ik kan. Het is de
