het gedoogde kabinet
vandaag
ft
ibiza
Theo Kars, schrijver en ver
sierder, presenteert zijn
Avonturen op Ibiza en con
cludeert dat Nederlanders
niet zo vrijgevochten zijn als
wordt aangenomen. Litera
tuur op pagina 16.
veilig?
Het Schelde-Rijnkanaal
toordt zeer druk bevaren en
dat brengt risico's mee. De
'natte politie' over ervarin
gen en wensen op pagina 17.
zon
De zon tegemoet via de au
toroute. Uitgelatenheid en
ellende op het ontmoetings
punt Beaune, een rust
plaats op de Autoroute 6,
verbinding met het (warme)
zuiden. Pagina 18.
casino
Het casino van Knokke, de
Residence Nellens aan de
zeeboulevard, jubileert.
Vijftig jaar güttervermaak
rond de graaitafels. Weg
ivijs, wijs weg op pagina 18.
strijd
Miriam Makeba, zangeres
en ster van de avond op het
North Sea Jazz Festival,
over Afrika en Europa,
strijd, lijfsbehoud en toe
komst: ,fZolang ik nog kan,
heb ik niet het recht om te
stoppen". Pagina 19.
IDoor Ton Nillissen en Jan de Roost
alles goed gaat, voor het kabi-
Ktdan, heeft het kabinet-Van Agt
een jaar te leven. Een laatste
jar waarin men niet mag verwach-
en dat het met dit kabinet anders
!algaan op het punt van politieke
versprekingen, blunders, verkeer
de taxaties in een zeldzaam grote
requentie, dan de afgelopen drie
Een kabinet, dat begon te be
slaan dankzij een groep gedogers
(loyalisten binnen het CDA) en on
danks het vrijwel ontbreken van
sociaal draagvlak.
in kabinet, welks voorman drie dagen voor
i beëdiging van de ministersploeg, er al in
lagde een rel te schoppen door in ongeloof-
jDuits in de Bondsrepubliek zijn tevreden-
Bit uit te spreken over het feit, dat de so-
nal-democraten in ons land waren uitgeslo-
Evan regeringsmacht. Een incident dat al
^tedig symptomatisch zou blijken.
omu het drie jaar blijven. Of het nu in West-
tótsland, Nederland of Indonesië was,
•eeos weer slaagde de gezichtsbepaler van
centrum-rechtse kabinet erin ofwel zijn
sBega's voor de voeten te lopen, dan wel tere
(gevoelige overlegstructuren hardhandig te
Kioren. 's Mans barokke taalgebruik is een
sa aspect van drie jaar Van Agt.
cxAgt aan het begin van de kabinetsperio-
idecember 1977,fPfff. Hoort u my zuchten?
isheteigenijk. Niet dat ik er als een berg
op zie. Jawel, toch wel als een berg
'arook als een berg die ik als wielrenner ga
tfjmmen en ik kom wel boven. Maar het
jcrdi stampen en douwen".
ÜcnmiddelUjk bij de formatie, die naast vro-
ook ongelooflijke momenten kende (lees
YznTbijns „Dagboek van een onderhande
lt-:") waren de eerste problemen er. De be-
ETsicg van het staatssecretariaat van de-
fase bleek moeilijkheden op te leveren.
Kruisinga, de kersverse minister van defen
se, zag WD-kandidaat Ploeg niet zitten. For-
was het struikelblok, dat de WD'er
cietsvoelde voor de portefeuille materieel, hij
side liever personeelszaken. Voor de meeste
insiders was het echter snel duidelijk dat ka
rakterologische verschillen een grotere rol
speelden. Dat bleek bijvoorbeeld uit de op
merking van Ploeg nadat hij uit de race had
moeten stappen: „Van enige zakelijke ar gu
mentatie is mij uit de gesprekken met de heer
Msinga niets gebleken".
Krurslnga kwam zelf niet verder dan op te
merken dat Ploegs afhaken belangrijk had
bijgedragen tot de oplossing van het geschil.
Van Eekelen werd het ten slotte...
Kruisinga's in die dagen opvallend snelle
ulfontwikkeling bleek zich niet te beperken
lol feministische aspecten. („Ik wil wel een
als staatssecretaris"). Ook zaken als
wapenbeheersing en zelfs afwijzing van
kernwapens, kregen hem als defensieminis-
er in hun greep. Vier maanden nadat de
'er zijn hoge benoeming had aanvaard,
eisle bij van het kabinet een praktisch ge-
proken onvoorwaardelijk „neen" tegen
lieuwe atomaire wapensystemen in Europa,
toegespitst op een „neen" tegen de nentro-
tenbom.Het verzoek van de CHU-leiding de
rille staatsman de eerste tijd als minister te
begeleiden, had weinig geholpen. In de Ka-
ler liet Van Agt intussen fijntjes weten, dat
door Kruisinga geëtaleerde voorbe-
snd ten aanzien van de N-bom wel erg re
al moest zijn gegroeid. Tijdens de formatie
de man geen enkele reserve op dit punt
itonblijken. Koud en kil (Den Uyl:.Nooit is
^minister zo als oud vuil aan de kant ge-
l';Aantjes: „Zo neem je geen afscheid van
■teamgenoot") nam de nieuwbakken pre-
I Kr afscheid van de minister: exit Kruisin-
i-"inil978 al kreeg de regering en in dit geval
teal vice-premier en minister van binnen-
1 Gsezaken Wiegel, de kans te laten zien hoe
-kabinet, waarin de „luiaards, ijdeltuiten
laon-valeurs" zo pregnant ontbraken, op
cale onrust reageerde.
ïanbtenaren kwamen in actie. Bij hen leef-
tetgevoel, dat zij in het kader van de om-
^ngsoperatie „dubbel" gepakt zouden
ïdffl. Niet alleen moesten zij inleveren ge-
füe andere werknemers; daarnaast was
Sdebedoeling dat zy in drie jaar tijd extra
bun salaris zouden worden gekort. De be-
aisaan, in zijn oppositietijd de mond vol
J gHriserende opwekkingen, had met name
santwoord op de klacht van de vakbewe-
&t er volstrekt onvoldoende overleg
Een partijen was geweest, een verwijt dat
'spanningen aanmerkelijk verhoogde. Een
ifflder leidde tot voor Nederlandse begrip-
E ongekend omvangijke werkonderbre-
-l van ambtenaren: 50.000 overheidswer-
B verzamelden zich in Den Haag. Wiegel
Ween brief naar alle mogelijke overhe-
®methet verzoek een dag salaris in te hou-
«van diegenen die het werk hadden onder-
aken.
'wiste aanwijzingen dat het kabinet nau-
beschikte over een sociaal draag-
bk voor wat betreft het met zoveel bomba-
"Sepresenteerde heilsplan Bestek '81, wa
il ®°aar; het geschommel van het schip der
aal was begonnen.
^utuae, in de Tweede Kamer
'TC h de Speling van Bestek '81. Hon-
I r Men kamervragen en toen al scherp optre-
11 fci Geverschillen tussen regeringspartij WD
®™gingen van tien miljard zijn een mini-
•„b 5'en CDA (tien miljard is maximum) illu-
reiden de tegenstellingen. Maar naast een
een interview, eind 1979: ..Wat ik
raak virui, is samen eten. Als het goed is
Ollft 'y <*aar w& muziek bij en dan liqfst op een
'f'evond. Of als het heel hard regent op
mk. Dat knusse van: hier zijn we met
en de boze wereld buiten en boven
paar kleine tegemoetkomingen aan het CDA
en het volledig voorbijzien aan de wensen van
de WD, bleek toen al de formidabele wens tot
overleven van dit kabinet, hierin overigens
dapper gesteund door de regeringsfracties.
Van Agt redde het moeiteloos en niet voor het
laatst.
Ernstig was wat het kabinet in het najaar '78
overkwam: de onthullingen over het oorlogs
verleden van CD A-fractieleider Aantjes, ge
volgd door zijn verdwijnen uit de actieve poli
tiek. Kon in het geval-Kruisinga nog enig be
grip worden gevraagd voor de meedogenloze
manier ivaarop Van Agt ten diens kabineti
het heengaan van Kruisinga indertijd had be
commentarieerd, nu lag dit toch duidelijk an
ders. Als een groot-inquisiteur werd prof L
de Jong het veld ingestuurd om op een door
radio en televisie uitgezonden persconferen
tie het verleden van Aantjes bekend te ma
ken. Het kabinet zweeg, in eerste instantie, in
alle talen. Een gang van zaken die ook de
CD A-fractie in de Tweede Kamer duidelijk te
ver ging. Zo verweet Lubbers het kabinet geen
verantwoordelijkheid te hebben willen dra
gen maar die op De Jong te hebben willen
afwentelen. Een verwijt, dat door de socialist
Voogd zou worden ondersteund.
Dat na die meedogenloze voltrekking van het
vonnis over Aantjes middels de persconferen
tie van De Jong. Van Agt over Aantjes sprak
als „de man die mijn vriend was en zal blij
ven", doet aan die kritiek niets af.
De al eerder gememoreerde hartstocht van
het kabinet te blijven zitten waar het zit.
bleek opnieuw in februari van dit jaar toen
minister Andriessen het voor gezien hield.
Collega Albeda (sociale zaken) en Andriessen
(financien) waren het met elkaar fundamen
teel oneens over de hoogte van de ombui
gingsoperatie ln 1980. Albeda wilde maxi
maal twee en een half miljard bezuinigen,
voor Andriessen was het minimum vier mil
jard. Van Agts compromis: drie miljard, was
evenmin voor Andriessen aanvaardbaar. De
bewindsman trad af: „Het beleid waartoe is
besloten is geen goed beleid". Ontwikkelin
gen later zouden hem gelijk geven.
Andriessen verliet niet alleen teleurgesteld
maar ook verbitterd de ploeg van Van Agt:
„Het had voor de hand gelegen dat het hele
kabinet was opgetapt. Ik had meer steun ver
wacht van de WD-mlnisters" (de WD drong
aan op maximaal vier miljard bezuinigingen -
red.).
Van Agt over atoomwapens, maart 1978 „Hel
is een gerechtvaardigde vraag of atoomwa
pens in zichzelf altijd gruwelijker zijn dan ge
wone wapens Heel simpel gezegd, waren de
gruwelen van de loopgravenoorlog van 1914-
1918, van bajonet tegen bajonet, nou wezen
lijk anders? Wat mensen elkaar daar aande
den, is dat echt verschillend van het strijden
met. moderne nucleaire wapens?".
Typerend voor het klimaat: de weigering
van Van Agt de ontslagbrief van Andriessen
bekend te maken. Andriessen:
„Ik heb de brief geschreven in de verwachting
dat zij zou worden gepubliceerd. Ik verwacht
te dat ook". Marcus Bakker over deze affaire
in de Kamer: „De karavaan toü verder trek
ken (een geliefkoosde metafoor van CDA-
voorzitter Steenkamp), maar met aftrek van
een kameel".
De drie gevaarlijkste zaken die het kabinet de
afgelopen drie jaar met betrekking tot het
voortbestaan bij de hand heeft gehad, waren
ongetwijfeld de Urenco-affaire. de kwestie
van de modernisering van de kernwapens ln
Europa en het debat over de eenzijdige olie
boycot tegen Zuid-Afrika. In al deze gevallen
speelden de zogeheten loyalisten een cruciale
rol: zij, de gedogers, lieten het kabinet name
lijk zitten.
In de zomer van 1978 veroorzaakte de voorge
nomen levering van verrijkt uranium aan
Brazilië in het kader van het zogeheten Uren-
co-contract, een crisis die het kabinet, eigen
lijk voor het eerst, gevaarlijk deed kraken. De
Kamer eiste via de motie van loyalist Van
Houwelingen (CDA) afdoende garanties te
gen militair misbruik door Brazilië, alvorens
tot levering zou worden overgegaan. Voor de
eerste keer ook bleek hoe luidruchtig (en
achteraf vrijblijvend) de loyalisten zich kon
den manifesteren. Van Agt hield voet bij stuk:
het kabinet laat zich niet opnieuw terugstu
ren naar de onderhandelingstafel. De opposi
tie probeerde met eigen moties nog wat uit
het vuur te slepen: geen levering van verrijkt
uranium. Vergeefs. De indiener van de oor
spronkelijke motie. Van Houwelingen, boog,
en zoals de komende drie jaar zouden leren
niet voor het laatst, na wat verbaal gesputter
het hoofd. De levering kon doorgaan.
De crisis rond de modernisering van de kern
wapens werd veroorzaakt doordat het kabi
net een besluit van de Kamer negeerde: het
nalaten van toezeggingen op de NAVO-top in
Brussel. De meerderheid van de Kamer wil
de geen besluit hangende de pogingen te pro
beren met de Sowjet-Unie te komen tot rele
vante afspraken op het punt van wapenre
ductie in Europa. Het kabinet kwam echter
wel terug met een concreet besluit: produk-
tie nu en in ongeveer drie jaar installatie van
onder meer de Pershing- en Cruiseraket.
Van Agt over de bezuinigingen, februari 1980:
,J3e bezuinigingen die wij voorstaan, kosten
de gemiddelde werknemer maar vijf gulden
per week. Laten we zeggen één glas bier per
dag".
Het kabinet verdedigde zich tegen een woe
dende Kamer door te wijzen op een „voet
noot" in het NAVO-communiqué, waarin
werd vastgesteld dat ons land zich weliswaar
niet tegen produktie uitsprak maar wel een
tijdelijk voorbehoud maakte voor de statio
nering in Nederland van die wapens De aan
vankelijk zeer kritische WD draaide tevre
den bij. maar dë loyaiisten schreeuwden
moord en brand: de motie was niet uitge
voerd. Toen het erop aankwam en PvdA en
D'66 een verhulde motie van afkeuring in
dienden, bleek de kwestie van de modernise
ring deze gedogers geen crisis waard. De lust
tot voortbestaan werd andermaal krachtig
beproefd ln het olieboycotdebat, vorige
maand.
Een ruime kamermeerderheid nam een CDA-
motie (Scholten) aan, waarin werd gevraagd
om een desnoods eenzijdige olieboycot tegen
Zuid-Afrika. Een motie waarmee - het laat
zich raden - het kabinet en vooral de WD-
ministers daarin, zo'n grote moeite had, dat
het liet weten de motie niet te zullen uitvoe
ren. Het debat, onderbroken door minister
Van der Klaauws reis naar de NAVO-top in
Ankara, werd bij zijn terugkomst al snel
spannend.
Een geagiteerd CDA contateerde die donder
dag 26 juni keer op keer, dat het kabinet zich
niets gelegen liet liggen aan wensen van de
CDA-fractle. Fractieleider Lubbers liet zelfs
in de wandelgangen weten, dat de maat vol
was, het kabinet nu moest toegeven en dat
het anders van hem wel kon opkrassen
Van Agt na de begrotingsdébatten, oktober
1979: „Wij zijn voor de duvel niet bang. Het
kabinet vertoont een herboren vitaliteit. We
hebben olie defaitisme van ons afgeworpen".
Het werd laat die nacht in de Kamer. Van Agt
die het beter had geoordeeld het debat met de
Kamer te voeren in plaats van de verant
woordelijke bewindsman van buitenlandse
zaken, gaf geen krimp, de CD A-fractie persis
teerde, daarin uiteraard bijgevallen door de
linkse fracties. Na talloze schorsingen bleek
dat het kabinet wel bereid was tot allerlei
schijntoezeggingen, maar niet tot een eenzij
dige olieboycot.
De premier had opnieuw goed gegokt. Toen
luisterend en kijkend Nederland 's morgens
rond vijf uur uit de stoel opveerde, toen Den
Uyl een motie van afkeuring indiende, boog
het CDA opnieuw. Tweemaal had een grote
meerderheid van het CDA een motie ge
steund, waarin werd gevraagd om een eenzij
dige boycot tegen Zuid-Afrika. Maar toen het
de tijd was het kabinet de gevolgen voor te
houden van zijn herhaalde weigering de wens
van de Kamer uit te voeren, ontbrak het de
christen-democraten aan moed. Voor de zo
veelste keer. Met slechts de steun van zes van
de tien loyalisten, verdween opnieuw een
stukje parlementaire geloofwaardigheid, sa
men met Den Uyls motie in de prullenmand.
Hoe het precies met dit kabinet zal aflopen
dit laatste jaar, is natuurlijk volstrekt on
duidelijk. Na de laatste crisis in juni wezen
politieke koffiedikkijkers er al weer op. dat
het kabinet de boycotmotie dan wel mocht
hebben overleefd, maar dat de economische
problematiek waarmee het na de zomer
vakantie te maken zou krijgen, wel andere
koek was en de ploeg-Van Agt die in ieder
geval niet zou overleven.
Het kan waar of niet waar zijn. Een ding staat
slechts vast. Dit kabinet, althans zijn voor
mannen, is vastbesloten de rit uit te zitten, de
meet te halen. Daarvoor zal het zich in alle
mogelijke bochten wringen, de Kamer brus-
keren of vriendelijk negeren. Voor de man die
het leven en de politiek zo graag versimpelt in
wielertermen, is de finish halen belangrijker
dan de kwaliteit van het gebodene.
Van Agt, zomer 1979: Soms zie ik het hele
maal niet meer zitten Dries, denk ik dan. je
werkt je hier uit de voegen en je gezin lijdt er
ook nog onder. U mag het best weten. Elke
avond bel ik mijn Eugenie. Vrienden van me
veronderstellen wel eens dat zij heel wat te
klagen zal hebben. Het is net andersom. Wat
mopperen betreft is het afzender Den Haag.
De geadresseerde is Nijmegen".
