CONTROVERSE
de poolse bijl hakt
nu ook in brazilië
MOSKOU-REIS
zit nederland nu wel of niet vol?
schmidt als 'kopman
van de bondgenoten
DINSDAG 1 JULI 1980
PZC/opinie en achtergrond
merkelijk, zo „kerk van de toekomst"
maakt, is niet alleen het moedige ge
drag van de kardinalen Arns en Lor-
scheider. van bisschoppen als Casal-
daliga, Balduino, Padim, Fragoso en
anderen, maar het geheel van wat er
gebeurt; de programma's van bewust
making en pastorale bezinning, de to
tale inzet voor de rechten van de ar
men en de onderdrukten, de tiendui
zenden basisgemeenschappen zij zijn
bepaald niet de onschadelijke liefdadi
ge gebedsgroepen zijn. die ik wel eens
door Nederlandse bisschoppen heb
horen beschrijven, maar wel degelijk
zeer politiek geëngageerde actiegroe
pen, die alleen niet aan „binnenkerke
lijke contestatie" hoeven te doen, om
dat zij hun bischoppen achter zich
hebben.
Toch is het nog maar tien jaar geleden,
dat de jonge dominicaan „Betto" Li-
banio Christo uit de gevangenis een
verklaring van de toenmalige bis
schoppenconferentie „een schemati
sche samenvatting van de doodsnood
van de oude kerk" noemde. „Het
woord armen of iets wat daarmee ge
lijkstaat, komt er nergens in voor. Van
het begin tot het eind gaat het over
zaken die het volk niets kunnen sche
len seminaries, roepingen, de taak
van de leken, tenslotte uitlopend op
een poging de waarheid omtrent de
druk op de kerk af te zwakken en een
officieel tintje te geven aan de politiek
van „goede nabuurschap" van het re
gime".
Die snelle verandering valt, zeker niet
toevallig, samen met de promotie van
kardinaal Agnelo Rossi van Sao Paulo
naar de Romeinse curie en de kardi
naalsbenoemingen van zijn opvolger
Ams en van de nieuwe aartsbisschop
van Fortaleza, Aloisio Lorscheider.
Maar dit was toch niet meer dan een
erkenning en bezegeling van een al
veranderde kerk, de kerk aan de basis
waarvan bijv. Betto, met.zijn gevan
genschap en zijn brieven, getuigde.
toekomstkerk
Vandaag is Brazilië, om nogmaals de
deskundige van dc Noordamerikaan-
se bisschoppen inzake Lalijns-Ameri-
ka, Quiglan, te citeren, „zo klaarblij
kelijk de kerk van de toekomst, dat
het niemand, ook haar eigen tegen
stribbelende leden niet, zal toestaan
haar te laten omkeren. Het is in feite
een maatstaf van haar volwassen
heid, dat de Braziliaanse hiërarchie
personen van radicaal afwijkende
meningen kan omvatten en niettemin
haar weg kan gaan als een eensgezin
de groep".
Zo'n afwijkende mening is bijv. die van
de aartsbisschop van Aracaju, Lucia
no Cabral Durante, die onlangs ver
klaarde: „Ik maak me zorgen, dat de
pastorale aandacht van ons episco
paat maar blijft uitgaan naar sociaal-
politieke problemen, tot schade van
de specifieke problemen van de kerk.
Een daarvan is het totaal van 12.000
priesters, waarvan de helft uit het bui
tenland komt. Wat is dit voor een ka
tholiek land, dat niet eens in staat is
zijn eigen priesters, missionarissen en
religieuze leiders voort te brengen?"
Natuurlijk is het niet zo, dat ook de
bisschoppenconferentie zich daar
geen zorgen over maakt. Maar het is
niet meer, zoals het in 1970 blijkbaar
nog wel was, het centrale probleem;
dat ligt eerder, zoals het heet in het
laatste document over „solidariteit",
in de strijd tegen „een vorm van justi
tie, die de rijken beschermt en de ar
men onderdrukt, die de bazen verde
digt en profiteert van de arbeiders,
die het hoofd buigt voor de machtheb-
iDoor Hein ten Kortenaar)
Paus Johannes Paulus II is geen man die de conflicten schuwt. Hij bewees dat herhaaldelijk door binnenkerkelijke
knopen, als nieuwe liturgie, priesteropleiding of progressive theologische stromingen, met de Poolse bijl door te hakken.
Waarbij hij niet zelden anderen (wij hoeven maar te denken aan het Nederlandse episcopaat na de synode) ietwat
verwezen met de twee losse einden achterlaat.
Ook op zijn voortdurende reizen deed hij ferme uitspraken over controversiële onderwerpen: in Mexico over de plicht
van de priesters om zich bij de godsdienst te houden en zich niët met politiek te bemoeien, in de Verenigde Staten over
seksuele moraal, priestercelibaat en (verboden) priesterschap voor vrouwen, in Afrika over eenheid in liturgie en het
monogame huwelijk.
Zjjn deze week begonnen reis naar
Brazilië is misschien wel de meest con
troversiële die hij tot nu toe heeft on
dernomen. Er is lang sprake van ge
weest. dat de hele reis niet kon door
gaan: het Braziliaanse episcopaat ligt,
weliswaar niet sinds vandaag of giste
ren, maar de laatste tijd weer meer dan
ooit, overhoop met de regering. En een
pauselijk bezoek kan er nu eenmaal
niet omheen zowel de regering als de
plaatselijke bisschoppen de verwach
te eer te bewij zen-
Hoe kan, zo luidde (en luidt) de vraag,
de paus zijn opwachting bij de rege
ring maken zonder de bisschoppen te
desavoueren, en d£ bisschoppen als
medebisschop tegemoet treden zon
der de regering voor het hoofd te sto
ten?
De plannen waren echter al in een zo
vergevorderd stadium, dat de reis wel
moest doorgaan, ongeacht wat de bis
schoppen ervan mogen denken. De
paus rekent kennelijk ook op zijn be
proefd persoonlijk charisma om de
problemen, zo niet te overkomen, dan
toch te omzeilen. Toch heeft het er een
ogenblik naar uitgezien, dat de aange
kondigde reis zou worden uitgesteld.
De aanleiding voor de strubbelingen
lag in de daadwerkeliijke steun van
kardinaal Paulo Evaristo Arns aan de
stakende metaalarbeiders van zijn
diocees Sao Paulo, en in de daarop vol
gende solidariteitsverklaring van de
bisschoppenconferentie.
subversief
De Braziliaanse regering beschuldig
de de bisschoppen van „subversieve
actie" en werd daarin geestdriftig bij
gevallen door de ultrarechtse katho
lieke organisatie „Tradicao, Familia
e Propriedade" (TFP), die zich, zoals
de naam zegt, inzet voor traditie, ge
zin en bezit cn zich ook in het verleden
op soortgelijke wijze verdienstelijk
had gemaakt. In 1977 stelde bisschop
Geraldo Sigaud van Diamantina, een
van de oprichters van TFP, openlijk
twee van zijn collega's, Pedro Casal-
daliga van Sao Felix en Tomas Bal
duino van Goias, aan de kaak als
„communisten". Hij verklaarde zich
bereid er nog 55 te noemen, en voegde
eraan toe, dat hij de namen van 22
anderen uit liefde wilde verzwijgen.
Naar het schijnt, is dit conflict, dat er
een ogenblik ernstig uitzag, voorlopig
weer bijgelegd, maar het is, zo zei Arns
vorige week in Rome, „normaal in een
autoritaire staat".
Hoewel president Joao Figuereido, de
vijfde generaal aan het bewind sinds
de militaire staatsgreep van 1964, vo
rig jaar bij zijn ambtsaanvaarding een
„abertura" (opening) beloofde, politie
ke amnestie afkondigde en de officiële
censuur afschafte, maakt niemand
zich daarover al te grote illusies. Men
herinnert zich nog maar al te goed, dat
zijn voorganger Ernesto Geïsel in
maart 1974 zijn presidentschap begon
in het teken van de „distencao" (ont
spanning) en hoe maar weinig maan
den later de massa-arrestaties op
nieuw begonnen. Bisschop Casaldali-
ga werd met, verbanning bedreigd, een
ander, Adriano Hipolito van Nova
Iguacu werd gearresteerd en mishan
deld en op verschillende plaatsen in
het land werden priesters vermoord.
Een episcopaat, dat hei conflict met
de autoritaire staat als normaal is
gaan beschouwen, is dus ook niet lan
ger geneigd het uit de weg te gaan. In
de eerste vijf jaar na de generaals-
coup was dat nog wel het geval was).
Wanneer Brazilië aan de ene kant het
prototype is van de „nationale veilig-
heidsstaat", het land waai- de geïnsti
tutionaliseerde onderdrukking, de fol
tering en het geweld in dienst van de
„national security" het eerst systema
tisch werd toegepast, is het ook het
land. waar „de kerk het verst is gegaan
in de verdediging van de rechten van
de armen en verdrukten".
progressief
„De Braziliaanse kerk heeft waar
schijnlijk de progressiefste, sociaal
meest bewuste hiërarchie in de we
reld en heeft ongetwijfeld de opval
lendste reeks officiële uitspraken
voortgebracht in de afgelopen tien
jaar" (Thomas Quigley, in „Cross Cur
rents", Spring 1978). Hiertoe behoren
o.m. een „Boodschap aan het gods
volk" (1976), „Christelijke eisen voor
een politieke orde" (1977), de herder
lijke brief van de bisschoppen van de
staat Sao Paulo „Gij zult uw broeder
niet onderdrukken" (1975) en vele an
dere.
Ook nam de bisschoppenconferentie
een initiatief, dat buiten de grenzen
van Brazilië trad de „internationale
studiedagen over de bestrijding van de
onderdrukking", waaruitzij zich overi
gens in 1978, onder druk van het Vati-
caan moest terugtrekken
Maar wat de kerk van Brazilië zo op-
bers en de onderliggenden vermor
zelt".
Het ligt, zoals bisschop Helder Cama-
ra vorig jaar aan de Latijns-Ameri
kaanse bisschoppenconferentie
schreef, in de aanklacht tegen multi
nationale bedrijven, tegen de inmen
ging van de CIA, tegen de uitbuiting
in naam van het „recht op privé-be-
zit": „Als men ons beschuldigt van het
verwaarlozen van onze geestelijke
plicht omwille van politieke opga
ven, laten we ons dan afvragen of het
niet even politiek is, een pseudo-so-
ciale orde te blijven verdedigen, die
verschrikkelijke sociale ongerechtig
heden toedekt. Zou onze neutraliteit
niet neerkomen op verraad, als wij
onze oren zouden sluiten voor de roep
stem van ons volk?"
president
De paus neemt afscheid op de luchthaven Leonardo da Vim-
Kardinaal Arns, zo wordt mij verze
kerd door een Braziliaanse collega
van het blad O Globo in Rio de Janei
ro, geniet tegenwoordig in zijn land
een prestige, waardoor hij onmiddel
lijk tot president zou worden geko
zen, als hij zich ooit kandidaat zou
stellen. Maar dat is niet het soort poli
tiek dat de Braziliaanse kerk na
streeft.
Arns zei mij vorige week. dat de kerk
zich niet beschouwt als een normale
politieke oppositie, maar eerder als ge
weten. als verontruster van de natie.
Dat betekent echter wel. dat in het
zelfverstaan van de Braziliaaanse kerk
de politieke dimensie ingebakken zit
Een oproep om zich tot de godsdienst
te bepalen en zich van politieke stand
punten te onthouden, zou in dit land
helemaal verkeerd vallen. Het bete
kent ook, dat een afwijkende mening
van Johannes Paulus H evenmin in
staat zal zijn de kerk van Brazilië „te
laten omkeren".
De bisschoppen zijn vanzelfsprekend
teleurgesteld, dat de paus zich het
eerst naar Brasilia begeeft om de re
gering te begroeten (en dat hij zich op
zijn 12-daagse reis naar elf steden
door het presidentiële vliegtuig laat
vervoeren), in plaats van eerst naar
Fortaleza te komen, waar het natio
naal eucharistisch congres wordt ge
houden.
Waar de bisschoppen vooral voor vre
zen, is dat deze toenadering tussen
staatshooofden door de regering zal
worden uitgebuit als de legitimatie
van haar „christelijk karakter", die de
bisschoppen 'standvastig geweigerd
hebben. Ook vinden zij het jammer,
dat de paus niet is ingegaan op hun
voorstel om in Fortaleza twee dagen
met hen te discussiëren, in plaats van
hen naar Rome te laten komen voor
het voorgeschreven vijfjaarlijkse be
zoek (het bespaarde geld hadden zij
willen bestemmen voor hun eigen ar
men en voor de kerk van Nicaragua).
Wat de paus in Brazilië zal ontmoe
ten, is een zeer zelfbewuste kerk, die
uitstekend weel in welke richting zij
zich beweegt. Zijn eigen zorg voor de
mensenrechten wordt er geheel ge
deeld, en zijn uitspraken op dat ge
bied zullen zeer welkom zijn. Tot poli
tieke neutraliteit zal de Braziliaanse
kerk zich echter nooit meer laten
dwingen, en van haar streven naar
christelijke bevrijding zal zij zich
niet laten afbrengen.
Van onze correspondent Hans Ameszi
De Westduitse bondskanselier Helmut Schmidt is maandag voor een twee
daags bezoek in Moskou aangekomen. Vrijwel niemand in de Bondsrepubliek
had begin dit jaar gedaeht dat hij nog in 1980 met Leonid Brczjnjev zou kunnen
praten. Afghanistan heeft een lange schaduw geworpen op Schmidls bezoek,
dat al vorig jaar was afgesproken. Maar dat was vóórdat 85.000 Sowjct-solda-
ten de tot dan toe weliswaar communistisch geleide maar blokvnje staat
binnenmarcheerden en voordat contacten met het Kremlin in het Westen taboe
werden verklaard.
Schmidt is de eerste westerse rege
ringsleider die na de Russische inval in
Afghanistan Moskou bezoekt en daar
om is zijn reis van uitzonderlijk be
lang. De Duitse regeringschef heeft
weliswaar geen westers mandaat,
maar het staat vast dat hij rekening
zal houden met de ideeën dje zijn colle
ga's op de economische topconferentie
in Venetië naar voren hebben ge
bracht. Regeringswoordvoerder
Klaus Boelllng: „De kanselier gaat
met volledige rugdekking van de
bondgenoten naar Moskou".
miserabel
Dat klinkt prachtig, de werkelijkheid
ziet er echter anders uit. Het is een
publiek geheim dat het westelijk
bondgenootschap helemaal niet in
zo'n florisante toestand verkeert. Ze
ker, in Venetië zijn vele vriendelijke
Woorden gevallen, maar in dc dagen
en weken voor de topconferentie was
er voortdurend sprake van ernstige
meningsverschillen tussen Amerika
en Europa, of liever: tussen Washing
ton en Bonn. En hoewel Schmidt en
Carter na een gesprek van 90 minuten
in Venetië breed lachend en arm in
arm naar buiten kwamen om eensge
zind te beklemtonen dat er over alle
belangrijke vraagstukken „absolute
overeenstemming" bestond, heerst
daarover zeker in Bonn de nodige
scepsis. Wat dit betreft hadden de om
standigheden waaronder de bonds
kanselier naar Moskou gaat, nauwe
lijks miserabeler kunnen zijn.
Niet dat Helmut Schmidt, zoals
Frankrijks president Giscard d'Es-
taing, het westelijk bondgenootschap
met een „verrassing a la Warschau"
heeft geconfronteerd De consultaties
met Washington en de partners in de
Europese Gemeenschap over het Mos
kou-bezoek hadden bij wijze van spre
ken niet zorgvuldiger kunnen zijn. Hoe
smal de brug tussen de Duitse bonds
kanselier en de Amerikaanse presi
dent intussen echter geworden is. be
wijst de brief die Carter op 13 juni aan
Schmidt stuurde. De laatste noemde
dit schrijven „onbeschaamd" en ver
klaarde in een kabinetszitting dat
„Duitsland toch niet de 51e staat van
de Verenigde Staten is".
President Carter had Schmidt schrif
telijk gewaarschuwd in Moskou niet
terug te komen op het NAVO-besluit
van december vorig jaar over de mo
dernisering van tactische kernwapens
voor de middellange afstand. Dat is in
Bonn. om het maar zacht uit te druk
ken, in het verkeerde keelgat gescho
ten. Was de Duitse regeringschèf im
mers niet degene geweest die als eerste
op het gevaar van dé zich almaar uit
breidende Russische bewapening had
gewezen? En was het niet Schmidt ge
weest die zich zo had ingezet voor het
bewuste NAVO-besluit?
In Venetië zei Carter dal hij de brief
alleefi gestuurd had omdat er „mislei
dende persberichten" over Schmidts
voornemen waren verschenen. Die
berichten, o.a. in de New York Times,
kwamen erop neer dal de bondskan
selier eventueel bereid zou zijn con
cessies aan de Sowjct-Unie te doen.
Niets is in feite minder waar. Schmidt
heeft slechts openlijk verklaard dat
het voor de vrede nuttig zou zijn als
Oost en West de komende drie jaar
zouden afzien van het stationeren van
nucleaire middellange afstandsraket-
ten teneinde die tijd te gebruiken
voor anderhandelingcn over begren
zing van wapens.
Dat is geheel en al in overeenstem
ming met het bewuste NAVO-besluit.
Washington denkt echter, aldus Bonn.
kennelijk alleen maar aan het eerste
deel van dit besluit: de ontwikkeling
en produktie van middellange af
standsraketten. en minder of helemaal
niet aan het tweede deel dat namelijk
parallel hieraan met Moskou moet
worden onderhandeld over deze Euro-
strategische wapens om zo mogelijk
een „positief resultaat" te bereiken.
Dat houdt in het gunstigste geval in
dat er helemaal geen wapens van deze
soort in Midden-Europa hoeven te
worden gestationeerd.
Voorlopig heeft Moskou op het aanbod
van de NA VO negatief gereageerd. Het
Kremlin is van mening dat het besluit
van december teniet moet worden ge
daan. of minstens moet worden ver
schoven. voordat er „gepraat" kan
worden. Schmidt heeft er. in tegenstel
ling tot wat met name Amerikaanse
correspondenten in Bonn schrijven,
nooit twijfel aan laten bestaan dat de
Westduitse regering uiteraard achter
het NAVO-besluit staat.
straf
Van onze correspondent)
Is Nederland in het hoogseizoen nu
wel of niet vol? Over het antwoord op
deze vraag wordt al een tijd lang ge
kibbeld tussen de ANWB en het VW-
wezen. Wie er gelijk krijgt, weten we
binnen enkele weken. Vast staat in ie
der geval dat naar verwachting
500.000 Nederlanders meer in eigen
land blijven dan vorig jaar toen 3.1
miljoen mensen binnen de landsgren
zen bleven. Het Nationaal Bureau
voor Toerisme verwacht dat het toe
risme in Nederland dit jaar een groei
van 6 a 8 procent (inclusief buiten
landse bezoekers) zal beleven.
De ANWB was de eerste die een waar
schuwende vinger opstak toen Jan en
Alleman (het kabinet voorop) de Ne
derlanders opriep de vakantie in eigen
land door te brengen omdat dat zo
goed voor onze economie is. De ANWB
wees er op dat de accommodatie voor
toeristen in het hoogseizoen onvol
doende is. En waar wel genoeg plaats
is. zijn de mogelijkheden van vertier
minimaal.
Hel Nationaal Bureau voor Toerimse
verwacht evenwel geen „nee" te hoe
ven verkopen aan vakantiegangers.
Voldoende plaats dus. verwacht de
toeristenorganisatie. Maar hel NBT
weet ook wel dat bijvoorbeeld de Ne
derlandse kust niet al die toeristen te
gelijk kan verwerken. Daarom staat
het begrip „spreiding" hoog in het
vaandel van het NBT. Maar helaas is
van die vakantiespreiding nog niet
veel terecht gekomen.
ANWB-woordvoerder Kroon- „Het ls
natuurlijk juist om op spreiding te wij
zen, maar wanneer bijvoorbeeld
Frankrijk vol zou zijn. zegje toch ook
niet tegen een toerist dat hij dan maar
naar Oostenrijk moet. Iemand die in
Nederland nalar de Wadden wil. kun je
niet naar Noord-Limburg sturen"
Met andere woorden Nederland zal
ook in het hoogseizoen niet vol zijn
wanneer je alle mensen keurig over ie
dere vierkante kilometer kunt verde
len. Dit is echter in de praktijk niet
mogelijk. En dat vergeet het Nationaal
Bureau voor Toerisme. En het feit dat
het bij het begin van het seizoen op de
Waddeneilanden al zo druk was dat
een voetbalveld als camping moest
werden gebruikt, maakt wel duidelijk
dat Nederland zeer vol. te vol kan
zijn".
eerlijk
De ANWB vindt dat het NBT de zaak
niet moet vertroebelen. „De nationale
toeristenorganisatie dient een eerlijk
beeld te geven. Daarin past bijvoor
beeld ook dat in de campagnes gewe
zen dient te worden op het vuile
Noordzeewater.
Eén ding is zeker. Vooral Zeeland
krijgt in de julimaand een giganti
sche topdrukte te verwerken. De
meeste accommodaties zitten prop
vol. De Recron londcrnemers in de re
creatiesector) spreekt van een pro
bleemgebied. Deze week wordt bij de
toegangsweg naar de Zeeuwse kust
(nabij Bergen op Zoom) een „last-mi-
nute" informatiestand ingericht om
de mensen eventueel nog aan een vrij
plekje te helpen.
De Recron heeft via een enqu'te onder
zijn leden gevraagd hoe zij de komen
de drukte beoordelen. Over het alge
meen worden meer gasten verwacht
dan vongjaar. Alleen in Gelderland en
Overijssel zijn de prognoses niet zo
hoog gespannen. De meeste onderne
mers in deze provincies houden het op
eenzelfde drakte als vorig jaar. Zeker
is dat in alle regio's in ieder geval meer
zal worden gekampeerd.
economie
De Stichting Recreatie in Den Haag
heelt de indruk dat de vele instellin
gen die zich met het toerisme bezig
houden (inclusief het ministerie van
economische zaken) te veel aan het
economisch belang van een toeristen-
groei denken en minder aan het ruim
teaspect. Directeur Swart: „Een ple
zierige besteding van de vrije tijd
komt in gevaar wanneer we maar on
gecontroleerd meer mensen willen
aantrekken. Als er twijfel is over wel
of niet vol in een bepaalde streek,
moeten we de toeristenslroom in het
bewuste gebied afremmen. Indien al
le bedden vol zijn, is het niet aardig
meer. En dan bestaat het gevaar dat
de mensen dc volgende keer wegblij
ven".
Swart. die hoopt dat Nederland nooit
vol zal raken, ziet voor de komende
overdrukke weken nog geen aanlei
ding om in paniek te raken. De groot
ste vakantiedrukte valt in de periode
12 juli tot en met 3 augustus. In die
periode heeft het kleuter-, basis- en
voortgezet onderwijs in alle regio's
vakantie en sluiten de bouw-en neven-
bedrijven in heel het land collectief.
„Natuurlijk zal het in bepaalde delen
van het land overvol zijn. Maar hoe in-
tepreteer je het begrip „vol"0 Ik ver
wacht overigens dat veel Nederlan
ders die van plan waren hun vakantie
in eigen land door te brengen, als ge
volg van het huidige slechte weer als
nog besluiten naar zonniger streken te
trekken".
Er wordt al zo'n tien jaar over vakan
tiespreiding gesproken. De vakbewe
ging heelt voor wat de bouw betreft er
op aangedrongen om in 1981 de vakan
tie te spreiden. Er is echter nog geen
overeenstemming bereikt met de
werkgevers. Het Nationaal Bureau
voor Toerisme hoopt dat vakantie
spreiding er toe kan lelden dat vakan
tie-arrangementen goedkoper kunnen
worden Nu moeten de ondernemers
hun winst in een betrekkelijk korte pe
riode zien binnen te halen
zorgelijk
De verwachting is dat Nederland dit
jaar weer meer Fransen en Engelsen
zal aantrekken. Het aantal Duitsers
zal stabiel blijven, maar het teruglo
pend bezoek van de Amerikanen
wordt door het NBT als „een zorgelij
ke zaak" omschreven.
Het Nationaal Bureau voor Toerisme
heeft becijferd dat dit jaar 8,5 miljoen
Nederlands op vakantie gaan In dit
aantal zitten ook veel mensen die er
pas in het najaar of in de winter op
uittrekken. In eigen land blijven 3.6
miljoen mensen en 35 procent van dit
aantal kampeert. Van de buitenland-
gangers neemt 65 a 70 procent de auto.
Zo'n 15 procent vliegt en de rest gaat
per bus en trein op vakantie naar het
buitenland. De zogenaamde doe-
vakanties (vaak een combinatie van
kamperen, fietsen, wandelen en sport
bedrijven) zijn op dit moment popu
lairder dan ooit.
Wat de buitenlandse bestemmingen
betreft, is Frankrijk veruit favoriet
bij de Nederlanders (20 procent kiest
voor Frankrijk l. Hierbij gaat de
grootste belangstelling uit naar de
Ardèche, Dordogne en natuurlijk het
Zuiden. Het is vrijwel zeker dat de
Spaanse toeristenindustrie dit jaar
een gevoelige klap krijgt te, incasse
ren. Niet alleen zullen de KTA-acties
mensen doen besluiten het land de
rug toe te keren, maar belangrijker is
dat velen de lange trip met de auto
niet meer maken en daar voor in de
plaats ergens in Frankrijk „blijven
hangen".
De hoge tolgelden op de Franse en
Spaanse autowegen alsmede de hoge
benzineprijs in belde landen, hebben
tot gevolg dat veel toeristen op de au
tokosten willen bezuingigen. De alge
hele trend is derhalve: minder ver van
huis dan voorheen. Dichterbij gelegen
gebieden als de Eifel en de Ardennen
zullen hiervan ook zeker profiteren.
Als Amerikanen en Duitsers over ont
wapening discussieren, zoals kort ge
leden op een conferentie van dc Frie-
drich-Ebert SPD-stichting in Bonn,
blijkt dat velen op verschillende golf
lengten zitten. De Amerikanen had
den het over een „straf' voor Moskou
naar aanleiding van de Russische in
val in Afghanistan. De Westduitse so
ciaal-democraten, waaronder
Schmidt, Brandt cn Wehner, vroegen
hoe die „straf' er dan wel uit moest
zien. Daarop kregen zij nauwelijks
concrete antwoorden.
De Westduitse regering gaat ervan uit
dat geprobeerd moet worden om de
Sowjets „politiek vast te nagelen" ten
einde in de toekomst voor Afghanistan
een politieke oplossing te vinden. Hoe
dat moet gebeuren, is een vraag waar
op niemand nu een definitief antwoord
weet. De bondsregering is er echter
vast van overtuigd dat een nieuwe
draai aan de bewapeningsspiraal, on
der het motto „het Westen moet de
Sowjet-Unie 'ter dood' bewapenen",
tot een oorlog zou kunnen voeren. Het
antwoord van het Westen op de Sow-
jet-invasie in Afghanistan moet vol
gens de bondsregering niet luiden- af
schrikking of ontspanning, maar af
schil kldng en ontspanning. Dat staat
ook in het NAVO-besluit van decem
ber. en dat is het thema van Helmut
Schmidt in Moskou.
ruimte
Schmidts speelruimte in Moskou is
klein. Hoewel het Kremlin onlangs
heeft aangekondigd 10.000 man en 108
pantsers uit Afghanistan terug te
trekken, staat het vast dat de Sowjel-
lciding er niet aan denkt alle Russi
sche troepen terug te roepen. Niette
min zijn er aanwijzingen, hoe vaag
ook, dat Moskou zich ten opzichte van
Afghanistan flexibeler toont. Dat
geldt overigens ook voor de Verenig
de Staten. In Washington wordt niet
meer alléén over „bestraffing" ge
daeht. In plaats daarvan is sprake van
een „legitiem veiligheidsbelang" van
de Sowjet-Unie in Afghanistan.
Vandaar het voorstel om de Russische
bezetting af te lossen door een interna
tionale troepenmacht. Dat betekent
op zijn minst dat Kaboel niet als voor
post van het Westen zal worden uitge
buit De vraag blijft evenwel of Mos
kou dergelijke signalen niet even on
geloofwaardig vindt als Washington
de terugtocht van een Sowjet-divisie
uit Afghanistan. Vooralsnog be
schouwt het Kremlin Carters jongste
uitlatingen als „volledig duister".
Tegen deze achtergrond gaat Schmidt
naar Moskou. Hij kan daar niet meer
doen dan proberen de verschillende
opvattingen op één noemer te bren
gen. De Westduitse oppositie onder
leiding van Franz Josef Strauss vindt
dat Schmidt met concrete resultaten
terug moet komen. Met andere woor
den: een toezegging van Brczjnjev dat
de Sowjet-Unie zich, wanneer dan
ook. uit Afghanistan zal terugtrek
ken.
Schmidt is het met die eis niet eens.
Voor hem is het belangrijkste dat elke
mogelijkheid moet worden aangegre
pen om een nieuwe ikoudei oorlog te
voorkomen. Elk gesprek van het Wes
ten met de Sowjet-leiding is daarom
zinvol. Het alternatief, namelijk geen
contacten, zou een isolatie van Mos
kou kunnen betekenen met het niet
uit te sluiten gevolg dat het Kremlin in
de aanval gaat. En dat zal voor de ont
spanning in Midden-Europa en dus
voor de Bondsrepubliek en Berlijn fa
taal zijn.
6jr-
tie 1<
peP
nur:
De A
p.i.;
21.45
(TER
Bria:
Ber t
yuif
Roll,
pur:
se a.
MID
bur:
TEN
|3IN1
Mus.