'LOVERENDALE': NA VIJFTIG JAAR NOG
DEZELFDE DOELSTELLINGEN
Veilingvereniging 'Walcheren'
bestaat in 1981 75 jaar
Toneelgroep Parlando brengt tijdens
de Middelburgse braderie viermaal
'het esbattement van den appelboom
'Het bevorderen van biologisch-dynamische landbouw'
PZC/ braderie
De Middelburgse toneelgroep 'Parlando' met op de rechtse foto regisseur Ad van Noort, die tijdens de Braderie
viermaal zal optreden met het stuk 'Het esbattement van den appelboom'.
De Middelburgse toneelgroep 'Parlando' zal tijdens de Groene Braderie
op vrijdag 20 en zaterdag 21 juni, viermaal optreden met het toneelstuk
'Het esbattement van den appelboom' op het pleintje voor de Middelburg
se VW aan de Lammerenstceg. 'Parlando' werd in oktober 1978 opgericht
door drie leraren van de Stedelijke Scholengemeenschap in Middelburg,
te weten Ad van Noort, Dick Hoitsma en Peter Dieleman. De groep bestaat
nu uit zestien spelers, onder wie zes vrouwen en richt zich met de toneel
stukken in eerste instantie op de jongeren zowel binnen als buiten de
school.
Ad van Noort, speler, regisseur en
'leider' van 'Parlando' en in het da
gelijks leven leraar dramatische
expressie en toneel, vertelt: „In
maart 1978 hebben we op school
een toneelstuk gemaakt, getiteld
'Krelis en Roosje'. Dat was een
avondvullende productie. Het stuk
werd eerst door de leerlingen inge
studeerd en later door.de leraren
om het op de Braderie 1978 'ten to
nele te voeren', althans een onder
deel ervan, genaamd 'Nu noch'.
Toen is eigenlijk het idee geboren
om een (blijvend) toneelgezelschap
in het leven te roepen".
In het eerste jaar van ons bestaan
hadden we ook een aparte jonge
rengroep, maar die is weer verdwe
nen, doordat de mensen gingen
werken, studeren of in dienst moes
ten. Onze 'ouderen'groep richt zich
vooral op jongeren, omdat ons is
gebleken dat er behoefte bestaat
aan een aanvulling op het litera
tuuronderwijs. Wat dat laatste be
treft is het wel erg moeilijk om aan
goede stukken te komen".
De huidige productie van 'Parlan
do'. 'Het esbattement van den Ap
pelboom' staat op het programma
voor het seizoen '80/'81. Bestaan er
al plannen voor een nieuw stuk?
Van Noort: „Ja in zoverre, we zijn
allemaal hevig aan het lezen. Het
zoeken van een nieuw stuk is min of
meer een nachtmerrie, omdat de
keuze van een productie al de helft
van het werk is, dus ontzettend be
langrijk. Op het moment kan ik er
nog geen zinnig woord over zeggen.
Je komt weieens iets tegen, maar
het ene stuk vraagt een te grote be
zetting en het andere heeft een voor
ons te ingewikkeld decor".
Attributen
Voor het 'Esbattement' maakt
'Parlando' gebruik van vrij een
voudige attributen: een van hard
board gemaakte (dichtklapbare)
appelboom, een bierpul, een bank
je en een waslijn. De boom is ge
maakt door een van de spelers,
Fons Wurth. De kostuums zijn
voor een deel ontworpen en, met
behulp van de vrouwelijke spe
lers, gemaakt door kostumier Wim
van Kampen. Vijf kostuums wer
den geleend van de Stichting Mid
delburgs Theater. 'Het esbatte
ment van den appelboom' is een
klucht, waarvan men aanneemt
dat het een bestaande Zeeuwse
vertelling is uit 1530, afkomstig
van de Rederijkerskamer 'De Co-
renbloemkens' te Reimerswaal.
Esbattement is de naam die de Re
derijkers in de vijftiende en zestien
de eeuw gaven aan toneelstukken,
die wat minder zwaar van inhoud
waren dan de smnespelen. Het
woord hangt ook samen met het
Franse s'ébattre, dat 'zich ontspan
nen' betekent. Van Noort: „Dus ei
genlijk wil esbattement zeggen:
een stuk dat niet is geschreven om
te leren, maar ter ontspanning. En
een van de fraaiste voorbeelden
hiervan is volgens mij dit Esbatte
ment van den appelboom'. Het dra
matiseert de oude volksvertelling
van de Dood, die in een appelboom
klimt en er niet uit kan, voordat hij
de eigenaar van de boom, verlenAd
van Noort (Ons heer God), Bert van
de Hoef (Donyersaedighe), Rob Hu-
brechsen (Lustich Leven). Ria
Kamp (Lustich Lief), Dick Hoitsma
(De Doot), Jan Gagel (Die Duvel).
Het stuk wordt ingeleid door de
muzikanten Dick Hoitsma (fluit),
Gé daamen en Ger Brouwer (bei
den gitaar) en muzikaal onder
steund door Dick Slagter op gitaar.
De musici maken hun üedjes, in
middeleeuwse sferen, zelf. Het de
cor is van Fons Wurth. de lichttech-
niek van Hein Glaubitz en de regie
is in handen van Dick Hoitsma en
Ad van Noort. Het 'Esbattement'
wordt gespeeld op vrijdag 20 juni
om zeven en acht uur 's avonds en
op zaterdag 21 juni om twee uur en
half vier. Het stuk duurt een half
uur, inclusief de muziek.
kUSDAG 18 JUNI 1980
DIRECTEUR E. C. MES:'TEGENWOORDIG TE
fEINIG WAARDERING VOOR DE GROENTEN'
ren. Er wordt op een dag ontzettend
veel sla aangeboden. Het is koud en de
winkeliers vrezen dat ze die dag niet
veel sla zullen verkopen. De wijzer van
klok daalt steeds verder. Niet tot nul,
want er ls (landelijk) een vaste bodem
prijs vastgesteld. Bestaat er dan echter
nog geen belangstelling voor de sla, dan
wordt het product doorgedraaid. Dat
wil zeggen dat de sla wordt vernietigd.
De telers gaan dan toch niet met geheel
lege handen naar huis. De land- en tuin
bouwers hebben namelijk een hefflngs-
percentage betaald (voor het veilen van
hun producten) aan het Centraal Bu
reau voor de Tuinbouwveilingen in Den
Haag. Bij het doordraaien van produc
ten krijgen ze uit deze 'pot' een vergoe
ding.
Veilingdirecteur Mes ziet het door
draaien. dat op de Walcherse veiling re
latief weinig voorkomt, met lede ogen
aan. Mes: „Het is natuurlijk doodzonde.
De mensen hebben er bijzonder hard
voor gewerkt en dan worden hun pro
ducten niet gekocht. Vroeger kwamen
hier de straatventers. Die kochten de
doorgedraaide spullen tegen een zacht
prijsje op en gingen er mee langs de deu
ren. Maar dat zie je tegenwoordig niet
meer".
Volkstuinders
De opkomst van de volkstuinders
speelt de veiling nog geen parten. Mes:
„We merken wel steeds meer dat ze er
zijn. Wanneer een particuliere 'tuin
der' een flinke oogst heeft, dan consu
meert hij een deel zelf en de rest gaat
naar vrienden en buren. Dus dan wordt
er niet gekocht bij een groentenwin-
kel. Maar aan de andere kant wordt dat
weer grotendeels gecompenseerd door
het toerisme. Al die mensen die hier
hun vakantie komen doorbengen, moe
ten tenslotte ook eten".
Ondanks dit 'lichtpuntje' vinden zowel
de heer Mes als de secretaris van de
Walcherse veiling, W. Joziasse, dat dit
jaar vrij slecht is begonnen. In hun
jaarverslag over 1979. dat in april 1980
uitkwam, schrijven zij ondermeer „De
fruitteelt zit in een crisis. Behalve eigen
overproduktie van (vaak) niet gewaar
deerde rassen, speelt ook de import van
fruit uil zuidelijke landen een fatale rol.
We zouden ons misschien eens af kun
nen vragen of het geen tijd wordt, dat
een veiling als de onze zich wat meer
gaat richten op een actief afzetbeleid.
Met andere woorden: zelf producten op
de markt brengen, die hier nog niet of
nauwelijks worden geteeld".
Mes voegt daar aan toe:.Het nieuwste
product dat hier op de veiling wordt af
gezet, is sinds vier jaar de ijsbergsla.
Veel knapperiger dan de 'gewone' zoge
naamde botersla, maar ook duurder en
wat dat laatste betreft verwijs ik graag
naar wat ik daarover eerder heb ge
zegd".
Uk vind vind dat de groenten tegenwoordig te weinig worden gewaardeerd. Het publiek vindt
jjt consumptie-artikel vaak te duur „maar als men een zakje patat of een gebakje koopt, waarvoor
relatief veel geld moet worden neergeteld, dan wordt daar met geen woord over gerept. Het kan
nok komen doordat de consument vroeger gewend was aan goedkope groenten. Het zou echter
«leens goed zijn als de mensen erbij stil stonden, hoeveel werk er wordt verricht voordat,
bijvoorbeeld, een kropje sla op hunbord ligt. Als men toch eens wist wat er allemaal bij komt
kijken voordat de sla te koop kan worden aangeboden... Wanneer je dan door gaat denken, zijn de
poenten eigenlijk nog best goedkoop. Ik vind dat de land- en tuinbouwers een flinke pluim
verdienen en dat het publiek hun werk beter zou moeten waarderen. Dat geldt overigens voor vele
produkten".
AU het woord ls de heer E. C. Mes, dt-
jecteur van de Coöperatieve Veiligve-
lenglng 'Walcheren' die sinds 1949 is ge-
flstigd aan de Braakmanstraat te Mid
delburg. Deze velling werd opgericht op
{februari 1906 en viert volgend jaar het
"{•jarig bestaan. De Walcherse veiling
begon In de Vleeshal In het Middelburg-
jestadhuis. Enkele jaren later werd een
iigen gebouw gekocht aan de Kanaal-
seg,datin 1940 bij een bombardement
poténdeels werd verwoest. In 1944
terd het veilinggebouw wederom flink
teschadlgd. Na de oorlog dacht het be
duur van de veilingvereniging dat Wal
cheren een tweede Westland zou kun
nen worden. Een droom echter, die niet
a vervulling is gegaaa
Hes. „Dat komt doordat de meeste
tuinders financieel aan de grond zaten,
glser na de inundatie van Walcheren in
oktober 1944. De kwaliteit van de bo
dem liet toen veel te wensen over en de
mensen durfden niet te investeren. Ze
Kraam met fruit
hadden uiteraard ook veel schade gele
den en de (lage) schadevergoeding liet
erg lang op zich wachten".
Consumptie veiling
De oppervlakte van de veiling 'Wal
cheren' bedraagt twee hectare. Een
deel van de grond, de grote hal en de
koelruimte wordt aan derden ver
huurd. Er werken tien mensen, inclu
sief de deeltijdwerknemers. „Vroeger
waren dat er veel meer", vertelt Mes.
„Toen werden alle wagens nog met de
hand gelost. Nu staan er zo'n veertig
kisten op een pallet (een soort houten
vlonder) en die worden in één keer van
de wagens afgehaald met behulp van
een heftruck".
De Walcherse veiling is een zogenaam
de consumptieveiling, waar alle moge
lijke soorten groenten en een wat klei
nere diversiteit aan fruit (voornamelijk
appels, peren, aardbeien, rode en zwar
te bessen) worden afgezet. De produc
ten van een conmet een andere teelt
begonnen worden, zoals bijvoorbeeld
aardappels, andere koolsoorten en prei.
Het slagingspercentage van de bloem
kolen hier ligt om en nabij de honderd.
Met andere woorden: van de honderd
bloemkolen valt er nauwelijks een weg
door slechte kwaliteit".
Het veilen zelf gaat per afslag. In de
veilinghal staat de 'klok'. De veiling
meester noemt op wat er die dag te
koop is en het veilen kan beginnen. De
klok start op honderd. De sla begint
bijvoorbeeld op één gulden per krop.
De wijzer zakt langzaam en de kopers
(groentehandelaren) drukken op een
knop, zodra ze een aardig getal op de
klok zien verschijnen. Degene die het
eerst heeft gedrukt, bij tachtig bijvoor
beeld, koop een paar kisten met krop
pen van tachtig cent per stuk. Een an
der denkt dat is mooie sla, die wil ik
ook. Als nu blijkt dat er zeer veel gega
digden zijn, gaat de prijs vanzelf iets
omhoog. De tweede koper drukt op de
knop bij 85 om er zeker van te zijn dat
ook hij met een paar kisten met mooie
kroppen 'naar huis kan'.
Het omgekeerde kan echter ook gebeu
m groenten
Op de Groene Braderie is de Vei
lingvereniging 'Walcheren' verte
genwoordigd met een kraam voor
kt stadhuis op de Markt, die in sa
menwerking met het Centraal Bu
reauvoorde Tuinbouwveilingen in
Den Haag. is ingericht met groen
ten en fruit. De stand wordt 'be
mand' door enkele leerlingen van
de Christelijke Huishoudschool
'iOranjezonuit Oostkapelle die in
formatie geven over de uitgestalde
producten en recepten en folders
Men uitdelen. De groenten en het
jniil worden opgesteld in zoge
naamde arrangementen onder het
motto 'Vers is gezond'.
De Walcherse tuin- en landbouw
producten zijn er overigens alleen
om naar te kijken. Ze zullen niet
rnrden uitgedeeld of verkocht om
te voorkomen dat men in een soort
concurrentiepositie verzeild raakt
ten opzichte van de groentehande
laren
Veel kans om ai te koelen krijgen de
ovens daar niet. Wekelijks worden er
zes- tot zevenduizend broden (en ge
noeg koeken om tweeduizend pakken
van 2,5 ons te vuilen) gebakken. Het
gaat daarbij om zeven verschillende
soorten: van het biologische witte- en
bruine krentebrood tot het biologisch-
dynamische ferment-vierkorenbrood.
Dit laatste brood, dat Loverendale nog
maar sinds kort bakt, is van Demeter-
kwaliteit en wordt door Sch&fer om
schreven als het 'vlaggeschip van de
bakkerijprodukten'. Om het deeg te la
ten rijzen 'wordt, in plaats van gist of
zuurdesem, gebruik gemaakt van een
'bakferment' Deze stof wordt verkregen
door middel van gisting van honing,
graan en een kleine hoeveelheid peul-
vruchtenmeel. Hierdoor zouden smaak,
verteerbaarheid en houdbaarheid gun
stig worden beïnvloed.
'Loverendale' zet haar produkten voor
namelijk in de Randstad af. Drie maal
per week rijdt een volgeladen vrachtau
to uit om tot in Amsterdam en het Gooi
de bij Oostkapelle en Dinteloord ver
bouwde groente, zuivel- en meelpro-
dukten en brood af te zettea Het ooste
lijk deel van het land wordt twee maal
per week 'bediend' doo met behulp van
Van Gend en Loos.
Naast het in de praktijk brengen van de
biologischdynamische landbouw
wordt er bij Loverendale veel aandacht
besteed aan de nog steeds voortgaande
(wetenschappelijke) ontwikkelingen
eromheen „Ook op dat gebied houden
we vast aan de vijftig jaar geleden gefor
muleerde doelstelling: het bevorderen
van de biologisch-dynamische land
bouwmethode". brengt directeur Schfi-
fer naar voren. Daarom treedt de maat
schappij bijvoorbeeld naar buiten door
'landbouwstudenten' stage te laten lo
pen en vrijwel dagelijks de meest geva
rieerde gezelschappen over het bedrijf
rond te leiden. Anderzijds worden de
medewerkers zoveel mogdlijk bij de
gang van zaken binnen de onderne
ming betrokkken. Directeur Sch&fer:
„We houden bijvoorbeeld regelmatig
bijeenkomsten waarop we onze gedach
ten kwijt kunnen en samen bekijken of
hel naar voren gebrachte wel haalbaar
is. Evenals met het gezamenlijk houden
van de maaltijd wordt daar bovendien
de voor ons zeer waardevolle onderlin
ge band verstevigd".
Vijftig jaar geleden richtte jonkvrouw Tak van Poortvliet, samen met dr Pfeiffer, de cultuurmaatschappij 'Loverendale'
op. Zij stelde twee bedrijven in Ooskapelle en één in het Brabantse Dinteloord beschikbaar. Doel: het stimuleren van de
biologisch-dynamische landbouw in Nederland. Als basis diende de landbouwcursus van Rudolf Steiner, grondlegger van
de anthroposofie en eveneens de geestelijke vader van onder meer de Vrije School en natuurgeneeskunde. Na een halve
'Loverendale' (deze naam werd ontleend aan die van de villa van de grondlegster in Domburg, naast het Badhotel) staat die
doelstelling nog steeds voorop.
kwaliteitseisen. „En aai geldt voor zo
wel de eigen gewassen als de uit Frank
rijk en België geïmporteerde tarwe Op
het laatstebied werken we samen met
Lemer-Bougier. een landbouwmaat-
schappij die eveneens biologisch werkt
Voor en na de transporten wordt de tar
we gecontroleerd en daarbij bekijken
we zelfs of er in de bakken van de auto's
geen chemische resten van andere
transporten zitten zo verduidelijkt de
directeur.
Hij bestrijdt ten zeerste de geruchten,
als zou 'Loverendale' wel chemische
middelen gebruiken of graan betrekken
van boeren die kunstmest en chemi
sche middelen aanwenden. „In de vier
jaar dat ik hier nu zit is dat absoluut
niet gebeurd, het bestaat gewoonweg
niet. Ik kan het aantonen met m'n ad
ministratie, daar zal je geen enkele
naam van zo'n boer aantreffen. Slechts
één keer hebben we graan van een boer
hier uit Oostkapelle betrokken. Maar
daarbij werd wel een jaar van tevoren
een contract opgesteld en op voorwaar
den gewerkt. Bovendien, als men bij
ons een landbouwspuit spuit ziet rijden
is dat alleen om de kruidenpreparaten
te verspreiden", zo brengt de directeur
van 'Loverendale' naar voren.
Zoals gezegd omvat 'Loverendale' drie
bedrijven, die bij elkaar 164 hectare
groot zijn De kleinste is met vijftien
hectare het bij Oostkapelle gelegen
'Ter Mee' Hier wordt grove groente, zo
als bloemkool, rode biet, knolselderij,
uien en spruiten gekweekt. Het ge
mengde bedrijf bij Dinteloord meet 55
hectare Tenslotte komen op het 94 hec
tare tellende Ter Linde' bij Oostkapel
le. eveneens een gemengd bedrijf, vele
lijnen van de cultuurmaatschappij
'Loverendale' samen
Op het bedrijfsterrein aan de Oranje-
zonweg gonst het dan ook dagelijks van
vele. uiteenlopende activiteiten Zo is
daar de veestapel dertig melkkoeien
en zo'n twintig varkens worden er op
biologisch en dynamische wijze gehou
den De meik van de koeien wordt in he'.
bijzonder aangewend voor de bereiding
van kwark, kaas en kleine hoeveelhe
den boter en karnemelk. De varkens
worden alleen 's zomers gehouden. Ze
snuffelen rond in de stallen waar ui ue
winter de koeien verblijven. „Die var
kens zijn zo'n beetje onze vuilnis
vaatjes", verduidelijkt Schafer En hij
voegt er trots aan toe: „Het meeste af
val gaat naar hen. En ze varen er wel bij
Op de nationale vleesten toonstelling
kregen we zelfs voor het vlees van de
hier grootgebrachte varkens de 'Gou
den Ham'. Hetisdanook beslist niet zo,
verduidelijkt de Loverendale-direc-
teur, dat in de 'biologisch-dynamische
wereld' vlees taboe is: „het is een geheel
persoonlijke beslissing of je wel of geen
vlees eet". De dieren gaan wel naar een
biologisch-dynamische slager Deze
pakt het vlees direct na de slacht va
cuüm in. zodat de waardevolle stoffen
ten volle worden behouden.
Het mest dat de varkens en koeien pro
duceren wordt zorgvuldig bewaard en
met kruidenpreparaten geïnjecteerd.
„Als we dat niet doen gaan alle waarde
volle voedingsstoffen verloren voordat
de mest op het land wordt gebracht",
verklaart Schafer. In dit verband wijst
hy erop dat een biologisch-dynamisch
bedrijf het best functioneert als het ge
mengd is. Directeur Schafer: „Op deze
wijze ben je zo min mogelijk aangewe
zen op derden en heb je in feite zicht op
de gehele produktielijn Des te meer
kan ie het produkt datje de consument
levert" verantwoorden. Naast de 'be
handelde' mest wordt er op het land ge
werkt met een koehoornpreparaat. Bij
iedere grondbewerking wordt met dit
preparaat een bacterie in de bodem ge
bracht die het 'bodcmleven' stimuleert
en daarmee het zaad en de wortel van
de plant 'verstevigt'. Als het gewas een
maal boven de grond is wordt het be
spoten metn kiezelpreparaat om de
plant weerbaarder te maken
'Loverendale' verwerkt de door haar
gekweekte en geïmporteerde granen
zoveel mogelijk zelf. Hiervoor heeft
het de beschikking over een eigen
maalderij waar de 'volle graankorrels'
worden vermalen tot bijvoorbeeld
meel, bloem en zemelen. Deels gaan de
ze grondstoffen naar winkels en consu-%
mentenkringen. deels worden ze ver
werkt door de eigen bakkerij.
Het bedrfjf levert tegenwoordig vele
soorten brood, granen en daaruit afge
leide producten, kwark. kaas. groente
en vlees. Overendale zal met deze pro
ducten tijdens de braderie op de Markt
vertegenwoordigd zijn.
„Je bent met een stuk bewustwording
bezig. Daarom dien Je een verantwoord
en aan alle eisen voldoend produkt af te
leveren. Dat gold toen en dat geldt nu.
Bovendien, de natuurkrachten waar
wij zoveel mogelijk gebruik van probe
ren te maken zijn ln 1980 precies dezelf
de als in 1930". Met deze woorden
brengt directeur Dick Sch&fer van de
cultuurmaatschappij 'Loverendale' tot
uitdrukking dat aan de principes niet
wordt getornd. De wijze waarop ze in
praktijk worden toegepast zijn wel ver
anderd. Schafer: „De omstandigheden,
zeker de economische, zijn veranderd
Vijftig jaar terug werd er vrijwel alleen
met paarden gewerkt, maar daar bereik
je tegenwoordig geen rendabele be
drijfsvoering meer mee. Je volgt de ont
wikkelingen Maar daarbij moet je als
biologisch-dynamisch ondernemer dui
delijk weten hoever Je kan en mag gaan
om een verantwoord en aan alle eisen
voldoend produkt te leveren".
De predikaten 'biologisch' en 'biolo
gisch-dynamisch' worden niet gemak
kelijk verleend. Bij de kweek van een
'biologisch' produkt mogen geen
kunstmest, chemische onkruid- en in-
sectenbestrijdingsmiddeien worden
gebruikt. Ook het zaad moet aan deze
eisen voldoen. Dat geldt ook voor de
'biologisch-dynamische' produkten
met de zogenaamde Demeter-kwali-
teit'. „Maar die moeten daarbij aan de
voorwaarde voldoen dat bij de teelt er
van gebruik is gemaakt van de in de
bodem en atmosfeer aanwezige na-
tuur-, levenskrachten. Onder meer met
behulp van kruidenpreparaten. Daar
mee wordt de werking van die krach
ten ontwikkeld en gestimuleerd zodat
een 'weerbare', sterke plant wordt ver
kregen. F.en plant die niet alleen de no
dige vitamines in zich heeft, maar ook
goed houdbaar is en een duidelijke ei
gen smaak, reuk en kleur heeft".
Volgens Schafer wordt er op 'Loveren
dale' streng de hand gehouden aan de
