OEGANDA
na Idi Amin
HET RAADSEL VAN
DE SAPA-SAPA
PZC/°P'n'e en achtergrond 4"
Keuken
iDoor Reinier van de Looi
KAMPALA - Deze week verdwijnen de laatste portretten van Idi Amin Dada uit het openbare
leven van Oeganda: de natipnale bank heeft nieuwe bankbiljetten gedrukt waar niemands gezicht
op staat. Of dat nu voorzichtigheid is omdat men nog niet voor honderd procent zeker is van
Godfrey Binaisa als blijvertje dan wel een algemene huiver voor de beperkte geldigheidsduur van
een Afrikaanse president, vaststaat dat momenteel schoon schip wordt gemaakt in de totaal
verziekte geldhandel in het land.
Men maakt meteen van de gelegenheid
gebruik de shilling iets op te waarderen.
Die was sedert de oorlog, die een eind
maakte aan Amins barbaren-regime, zo
diep gekelderd dat de vodjes bank
papier met de glimmende tronie van
Amin erop een enorme zwarte handel
(„magendo'i veroorzaakten. Kenia
vraagt brutaalweg 10 Oeganda-shiUlng
voor één Kenia-shilling, terwijl de of
ficiële koers één op één is.
Maar wat wil je. als je in Oeganda hele
maal niets meer kunt kopen en datgene
wat er nog wel te krijgen is kapitalen
kost één sigaret deed vorige week op de
markt van Mbale 7 shilling - ongeveer
f 1,75 - en voor een staaf keukenzeep tel
je f 15 neer) en de winkels in Kenia, die
wel goed gevuld zijn. het waardeloze
Oegandese geld weigeren. De vrije
markt nietwaar, de vraag bepaalt de
prjjs. En Oeganda betaalt hem.
Museum
Bankdirecteur en financieel adviseur
van de president, Sam Mubale: „De he
le operatie van het vervangen van het
geld dient natuurlijk niet alleen maar
om Amins gezicht uit de circulatie te
halen. Als ik u was nam ik trouwens
een paar van die oude bankbiljetten
mee, ze krijgen museumwaarde. Wat
we vooral willen, is het vele zwarte
geld boven water krijgen. Daarom
krijgt iemand die niet kan aantonen
hoe hij zijn miljoenen bijeenge
schraapt heeft, iemand dus die geen
winkel, bedrijf of geregistreerde han
del heeft, maximaal 5000 nieuwe shil
lings ineens. Dat kan hij een paar we
ken herhalen en dan is het uit. De rest
kan bij als behang gebruiken".
„Deze mafutamingi's (letterlijk: „teveel
olie", figuurlijk: de winstmakers, veelal
protégés van Amin en in elk geval profi
teurs van diens ruïneuze manier van
zakendoen) hebben voor de val van de
dictator de bui al zien hangen en heb
ben enorme kapitalen naar buitenland
se banken gesluisd Maar die proberen
we nu ook te pakken".
Kapitaalvlucht wordt verboden. De-
viezenimport eveneens. Daartoe heeft
Oeganda op 20 oktober voor 9 dagen de
grens met Kenia gesloten, uiteraard
gevolgd door luidkeelse protesten uit
Nairobi, waar men het lucratieve
grensverkeer met Oeganda in gevaar
ziet komen.
„Met de geldzuivering i zoals bij ons na
de oorlog onder Lieftinck) en een be
perking op de goudhandel proberen we
de chaos zo snel en zo goed mogelijk te
stoppen", aldus Mubale. „Er zit voor
miljarden onder de mensen. Pure infla
tie, want Amin liet de staatspersen dag
en nacht geld drukken, terwijl intussen
de waarde voortdurend verminderde"
neel toegestane veelwijverij. Amin had
vijf vrouwen plus wekelijks wel een
handvol bedgezellinnen waarvan hij de
echtgenoten uit de weg liet ruimen door
zijn gehate State Research Bureau In
Kumin. Teso. ontmoette ik Sam
Opuno. opzichter in een 900-koeien-
farm, die een speciaal feestje gaf ter ge
legenheid van het bezoek van zijn... vier
schoon moeders.
De Tanzanianen krijgen te eten van de
plaatselijke bevolking (de officieren be
zetten de schaarse hotelkamers die
Oeganda nog rijk is en krijgen redelijke
maaltijden). Bananen, cassave, millet,
mais en suikerriet is namelijk het enige
waaraan Oeganda geen gebrek heeft.
Het ideale tropische klimaat en de
vochtigheid van het nabije Vic-
toriameer garanderen het land het hele
jaar door een uitbundig groene vegeta
tie en een levendige landbouw.
Verveling
De grootste vijand van de Tanzania
nen in Oeganda is intussen niet meer
het door de bush struinende restant
van het Amin-leger, maar de verve
ling. De meesten zijn al bijna een jaar
van huis, zonder verlof, zonder post. Ze
hebben van het begin van de veldtocht,
eind vorig jaar, tot aan de victorie
(april in Kampala, mei in het noord
oosten) vele honderden kilometers te
gens hebben niet veel meer te doen,
zijn straatarm en zeggen helaas vlot
„ja" als een rijke Oegandees ze een
transistorradio of een polshorloge
aanbiedt in ruil voor het opknappen
van een smerig karweitje. Doorgaans
is dat het koudmaken van een gehate Sclpcl-Sclpcl
buurman. Veel doden in Kampala heb
ben Tanzaniaanse Kalasjnikov-kogels
in hun donder".
Cuba, Libië en de DDR zijn dus niet de
enige „Fremdkoerper" die aan Afri
kaanse fronten staan. Nyerere doet dus
ook mee, dat was niet zo'n bekend ge
geven in het Westen.
voet afgelegd. Het spektakel is voorbij,
wat rest is pure bewakingsdienst.
Wachtlopen.
Ze doen lusteloos hun werk bU de
roadblocks - twee oliedrums en een
boomstam en waag het niet er voorbij
te rjjden want de mitrailleurs hangen
weliswaar nonchalant aan de boom
takken, maar worden vlot gebruikt als
het nodig is. Het griezelige is dat Je
nooit weet wie of wat bepaalt of het no
dig is. Vaak zijn ze dronken. Neem 't ze
eens kwalijk.
In een unieke ontmoeting met een Tan
zaniaanse majoor in Kampala - uniek
omdat de Tanzanianen elk contact met
de burgerij mijden, nooit gefotog
rafeerd willen worden en uiterst spaar
zaam zijn met mededelingen over hun
militaire doen en laten - kreeg ik een
opmerkelijk antwoord op de vraag wie
er de laatste weken verantwoordelijk is
voor de vele schietpartijen in en om de
hoofdstad De Kenianen wisten het na
tuurlijk meteen: voormalige Amin-
kornuiten.
Koudmaken
De majoor van de „Jeshi la Wananchi
Tanzania bara na Zanzibar" (zeg maar
de Volksstrijdkrachten van Tanzania
en Zanzibar), die natuurlijk geen reden
heeft zijn eigen mensen ten onrechte te
bezoedelen: „Ach meneer. ODze jon-
- Wanneer gaal-ie terug naar huis?
Wanneer vertrekt het Tanzaniaanse
leger uit Oeganda?
De besnorde kleine beroepsvechtjas:
„Naar huis? Ik ben al acht jaar van
huis"
- Maar de Oegandese veldtocht begon
toch pas een maand of tien geleden?
„Ik heb in drie andere landen gevoch
ten".
- Huurling dus
„Om de duvel niet, het socialistische
Tanzania heeft verplichtingen".
- Dit begint onthullend te worden. Wel
ke landen?
„Er zijn geheimen die niet geschikt zijn
voor het publiek"
- Mozambique kan ik zo wel bedenken.
Angola ook nog wel, is het derde Rho-
desiè?
„Ik zeg geen ja en ik zeg geen nee".
Ik ben nog niet klaar met de loslippige
majoor. Heel Oeganda doet aan myt
hevorming over de beroemde „Sapa-
sapa". de lange-afstandsartillerie
waarmee de Tanzanianen in de oorlog
tegen Amin verbijsterende successen
hebben geboekt. In Kampala zijn van
grote afstand huizen van Amin-vriend-
jes haarscherp getroffen, terwijl de be
lendende percelen ongedeerd bleven.
In Lango liggen wrakken van uitge
brande bussen en pantservoertuigen
langs de weg die eveneens van forse
afstand met raketten zijn getroffen. Al
le inzittenden verkoold. Spelden in een
hooiberg dus.
- Waren dat warmtezoekende SAM-ra-
ketten? En wie zat er aan de trekker,
dat moeten hooggeschoolde specialis
ten zijn geweest, waarover jullie - met
alle respect - met zelf beschikken?
De majoor: „Daar laat ik me niet over
tut".
- Men fluistert hier dat het Chinese of
Dit is het tioeede deel van de serie artikelen over het Oeganda-na-Amin, die
Reinier van de Loo samenstelde uit de vele gegevens en indrukken die hij
kreeg tijdens een twee wekgn durende rondreis door het schitterende land
aan de evenaar waar acht jaar Amin-terreur, een bevrijdingsoorlog en de
chaos daarna een ware puinhoop hebben nagelaten. Het eerste deel van
deze indrukken na een „Safari dóór een verloren paradijs" publiceerden
wij jl. zaterdag.
WOENSDAG 31 OKTOBER 1979
De
'e Australische serie „De Rus
sen beleefde vorige week zijn der |Q
ie en laatste aflevering. De VPRC ie
had de nuttige gedachte gehad v w
een van haar Extra-afleverinkje, K
een in Nederland wonende, jongt e
geëmigreerde Rus te vragen wat hi,
van de serie vond. Hij vond dat du a,
Australiërs zich behoorlijk haddei 5t
laten inpakken, en vertelde hoe hi et
zelf had moeten wonen, samen me
andere gezinnen bijvoorbeeld dt K
keuken delend, waaruit voortdu ct
rend conflicten voortkwamen om
dat iemand andermans pan hacjei
gebruikt, of andermans kom |e
kommer had aangesneden. Da ,3
soort dingen zag je niet in dt w
Australische film Een van de beeln,
den die me van een bezoek in 197i a
aan het huis van Andrejen Gjoeze
Amalrik in de Vachtangova Straal
5 in Moskou het meest zijn bijgeble,a<
ven. was de nieuwsgierig heit
waarmee wij bekeken werden dooi
al die mensen die in de gemeen
schappelijke keuken stonden toen 0]
we door de gang op weg naar dt e.
kamer van de Amalriks die keuken ie<
passeerden. „Daar gaan weer een y.
paar buitenlanders" zag je ze den
ken.
Ook Wladimir Boekovski schryft
erover, in „Kasteel tussen vier muL
ren". Hij zegt dat ook nu nog één e
derde van de Moskouse woningei
communaal is, en vervolgt:
„Dit leven veroorzaakte eindelooi
communaal gekonkel, ruzies enct
vechtpartijen. De mensen konden101
niets, maar dan ook niets van hun
leven verborgen houden. Iedereen**
wist wat er bij de buren in de pan15
zat. Elk in de keuken onvoorzichtig hj
losgelaten woord kon in
keukenoorlog gebruikt worden om p»
iemand aan te geven. Vooral ah Ci
daardoor de mogelijkheid in hd a\
verschiet kwam de leeggekomen si
kamer te krijgen. Het was vooral r
moeilijk voorontwikkelde mensen, VI
de oorspronkelijke Moskouse be-Ci
woners met een ouderwetse opvoek
ding. Zij konden zich niet verlagen
tot het keukengekonkel. de dageii 1
lijkse strijd om leefruimte en zen.
ren het ook niet gewend. Hun op-
voeding eiste van hen inschikke
lijkheid, meegaandheid en
leefdheid, maar het leven van alle- Jj
dag zelfverdediging"
„Dit probleem is veralgemeniseeri M
waarschijnlijk één van de grootstt
problemen van onze tijd. Bescha
ving en beleefdheid blijken niet te j:
kunnen concurreren met onbe-
schaamdheid, laagheid en brute
kracht. Wat moet je daar tegenr
over stellen? Dezelfde middelen ge-
bruiken? Maar dan treedt er
ingrijpende innerlijke verandering 1
op dat beide partijen zich niet lanB
ger van elkaar onderscheiden. Je- 1
zelf blijven5 Maar dat leidt tot fy- B
sieke vernietiging".
„Schemert juist niet dit probleem v
door in het streven van de westerse G
maatschappij zich te verzetten te-
gen communisme en binnenlands G
terrorisme? Mijn grootmoeder, die ?-
misschien de universaliteit van dit M
probleem onderkende, schaamde la
zich de keuken binnen te lopen ah ui
de buren daar de bij haar gestolen H
lakens te drogen hadden gehan- jj
gen. Precies zo verdween ook c
voorzichtig achtergelaten servies-1
goed. Gelukkig kwam het, 10
schijnlijk dankzij onze inschikke- p
lijkheid, niet tot schandalen en g
vechtpartijen. Dat kon je niet zeg-i<
gen van andere huizen in de buurt, g
Dan weer zat er een dronken kerel g
zyn vrouw met een mes over de ft
binnenplaats achternadan weer g
werd er in een kamer gevochten e\
vloog het glaswerk rinkelend in het R
rond of dan waren een paar vrou-
wen aan het bakkeleien geslagen i
en liepen elkaar een halve dag
luidkeels uit te schelden. Dit ivaren u.
zo de toneeltjes van alledag".
Tel raam
Op één punt lieten de Ausirulischt
filmers zich toch geen citroen voor
een knol verkopen, namelijk toen
ztj ergens elektronische reken
machines aantroffen in plaats van
de telramen, die je nog overal i
Sowjet-Unie in gebruik ziet. ook
naast de telmachine, om te
troleren of dat ding wel deugt. De
abacus is van Gneks-Egyptisch-
Romeinse oorsprong, en wie ziet
met welke snelheid de Russen er
nog altijd mee rekenen, kan zwh
afvragen u-aarom wij die dingen
nooit gehad hebben, of ze al in de
16e eeuw hebben afgeschaft. Het
aanslaan op de kassa zal wel net zo
snel gaan, maar het aloude reke
nen op een papiertje, waarop de
winkelier alle bedragen met een
potloodje onder elkaar zet om ze
daarna moeizaam, i„zes onthou
den"/ op te tellen, gaat heel wat
langzamer dan het schuiven met de
balletjes op het telraam, waarbij
het eindbedrag ook meteen kan
worden afgelezen, net als op een
kassa. Al die Nederlandse win
keliers die de bedragen nog met
potlood en papier optellen, zouden
zich even achterlijk ten opzichte
van de Russen met hun telraam
moeten voelen als de Russen met
een telraam zich kennelijk voelen
ten opzichte van de Russen met
elektronisch rekentuig.
Bankroet
Hij heeft zelf honderden miljoenen ge
stolen (en een deel daarvan in buiten
landse valuta mee het land uitgeno
men), de hele koffievoorraad ver
kwanseld, en de staatskas geplunderd
voor de opbouw van zijn hypermoder
ne leger, dat het evengoed tegen de lo
pende junglevechters van Tanzania
moest afleggen. De vernietiging van
Amins leger betekende meteen een
staatsbankroet.
„Vergeet bovendien niet dat we Tan
zania nog enorme bedragen schuldig
zijn voor hun militaire inspanning om
ons van de gesel te bevrijden Het is
toch diep tragisch dat Tanzania, dat
veel armer is dan wij. nu met een gat
van ruim één miljard gulden zit door de
Oegandese expeditie, en nu in eigen
land benzine en levensmiddelen moet
gaan rantsoeneren. Tot nu toe bestond
onze terugbetaling uit het zenden van
folkloristische dansgroepen Zo laat je
in elk geval zien datje dankbaar bent".
Tanzanianen
Intussen zijn de mannen van het Tan
zaniaanse expeditieleger er in Oegan
da niet best aan toe. Soldij hebben ze al
in maanden niet gehad. Ze leven van
giften en pure bedelarij. Je komt geen
roadblock «militaire wegversperring,
waarvan er nog bonderden zijn in
Oeganda om illegaal verkeer van ver
dachte personen, wapens en gestolen
uniformen tegen te gaan) voorbij zon
der de militairen een paar sigaretten
toe te spelen.
Gekscheerde een Europese arts: „Met
sigaretten en tetracycline kun je eik
Afrikaans leger aan". Tetracycline is
een medicijn tegen gonorrhoe. de ge
slachtsziekte waarmee volgens medi
sche insiders langzamerhand half
Oeganda is besmet wegens het zeer los
se man-vrouwverkeer en de traditio
Twee Oegandese steden iMbarara en Masakai zijn m de oorlog helemaal verwoest. Maar ook de hoofdstad Kampala <foto> kreeg een flinke portie sapa-sapa
lartillenei te verduren
De VN-conferentie voor hu
manitaire hulp aan Cambodja,
die voor 5 november in New
York is uitgeschreven door
secretaris-generaal Waldheim,
is wellicht de laatste kans op
overleving voor het Cam
bodjaanse volk, dat zonder
hulp onherroepelijk tot uit
sterven gedoemd schijnt te
zijn.
De weigering van Phnom Penh inter
nationale humanitaire hulp aan „alle
partijen" toe te laten heeft mogelijk
gemaakt de naar wat vele waarnemers
„volkenmoord" noemen Een conferen
tie die zich uitsluitend op de humani
taire en met op de politieke aspdeten
ncht schijnt dan ook de enige methode
te zijn om de verdwijning van de aard
bodem te voorkomen van een volk.
waarvan er van de zeven miijoen zielen
van vier jaar geleden met ongeveer drie
miljoen nog maar minder dan de helft
over zijn. Volgens het VN-kinderfonds
Unicef zijn er m Cambodja geen jonge
kinderen meer in de leeftijdsgroep tot
vijfjaar evenmin als zwangere vrouwen
Ondervoeding, ziekten en ander lijden
hebben de Cambodjanen reeds steriel
gemaakt.
Doel van de conferentie in New York is
het regelen van de financiering van
een programma van hulp, dat voor de
eerste zes maanding naar schatting
ruim 220 miljoen gulden zal vergen. De
VN beschikt op dit ogenblik voor dc
eerste hulp over niet meer dan ruim 45
miljoen gulden.
Om het probleem van de vertegen
woordiging van Cambodja te omzeilen
- de VN erkennen de delegatie van de
Rode Khmer en niet die van de pro-
Vietnamese regering van Phnom Penh
- zal de conferentie niet worden gehou
den tn het kader van de Algemene Ver
gadering. maar „in de marge daarvan.
Cambodja kan aldus worden vertegen
woordigd door vertegenwoordigers van
het Rode Kruis, die vallen onder de
huidige regering in Phnom Penh dan
wel van de Rode Khmer. Juist ook om
elke politieke botsing te vermijden, die
de humanitaire hulp zou kunnen scha
den, is de datum van 5 november geko
zen Want op 12 november zal in de Al
gemene Vergadering op verzoek van de
ASEAN-landen Thailand. Maleisie,
Singapore, Indonesië en de Filippijnen
een debat over de situatie in Cambodja
worden gehouden, zodat de bespreking
van elk politiek wrijfpunt naar deze da
tum kan worden verschoven
Het vraagstuk van de feitelijke verde
ling in het land van de internationale
hulp valt evenwel nauwelijks los te
zien van de internationale erkenning
van het huidige bewind in Phnom
Penh. Men kan zich afvragen of de
bondgenoten van de regering van
Kampuchea, dus Vietnam, deze gele
genheid niet zullen aangrijpen om te
pogen deze kwestie te regelen.
Moskou heeft nog met gereageerd op de
aankondiging van de conferentie. Ha
noi schijnt van zijn kant onder de voor
waarden die thans worden gesteld niet
tot deelneming bereid. Élke internatio
nale conferentie over Cambodja heeft,
zo stelt men in bevoegde Vietnamese
kring, de instemming van de revolutio
naire volksraad van Kampuchea nodig
en moet deze toelaten tot de conferen
tie. Hanoi schijnt enigszins in verlegen
heid te zijn gebracht en aarzelt zowel
om een conferentie te boycotten die een
einde zou kunnen maken aan de hon-
gerproblemen in Cambodja, maar ook
om in te stemmen met bevoorrading
van alle partijen, inbegrepen de Rode
Khmer.
Bovendien neemt Hanoi geen genoe
gen met de voorgenomen formule van
een dubbele vertegenwoordiging van
het land. China zou instemmen met het
principe van een humanitaire con
ferentie mits zij de in Phnom Penh
geïnstalleerde „marionettenregering
van Vietnam" niet bevoordeeld. Een
ploeg van het Chinese Rode Kruis is
reeds in Bangkok gearriveerd om op
vang van Indochinese vluchtelingen
voor te bereiden.
zelfs Israëlische experts waren <de Is
raëli's hadden nog wel wat papaja's
met Amin te schillen, zoals bekendi.
„Geen commentaar"
Veldtocht
De majoor bestelt nog een Waragi,
lauwe lokale jenever, die rare dingen
doet met je evenwicht, vooral als je het
goedje te snel drinkt of samen met de
zelfgemaakte ajono, het millet-bier dat
uit gemeenschaps-rietjes uit grote
aarden kruiken dag-in-dag-uit door el
ke Oegandees wordt gedronken (de
Zuidafrikanen noemen het fijn
gevoelig kafferbier).
„U weet dat het in Kagera begon. Amin
ging in de aanval toen een van zijn ge
neraals was begonnen te schieten na
dat dJens broer was vermoord. Hij kon
de sneeuwbal niet meer tegenhouden.
Bovendien wilde hij het gebied taan
Oeganda's zuidgrens met Tanzania)
graag hebben omdat de rivier de Kage
ra een makkelijker te verdedigen grens
was. Voor Nyerere was dit de druppel in
de te volle emmer. Hij begon de tegen
aanval. Bij Nkosi liepen we via een
moeras om een bergvesting van Amin
heen en pakten ze van achter. Wat
dacht je: 1000 Libiêrs omsingeld. 700 af
gemaakt. 300 in krijgsgevangenschap".
„Naarmate we verder op Oegandees
gebied doordrongen, nam het en
thousiasme van de plaatselijke bevol
king toe. Toen riep Nyerere de Moshi-
conferentie bijeen en stelde Obote en
zijn ballingen een ultimatum: ik ga al
leen door, en dan tot Amins einde, als
jullie je onderlinge verdeeldheid op
geven en als één blok met ons mee
vechten. Dat was eigenlijk de geboorte
van het UNLF (het Oegandese bevrij
dingsfront) en het UNLA (het daarbij
behorende leger)".
„De lawine was niet meer te stoppen.
Helaas zijn Mbarara en Masaka vol
ledig verwoest, Kampala liep erg veel
schade op, maar Amins weerstand nam
zienderogen af'
Lesje
„Weet je hoe we hem eigenlijk hebben
verslagen? Ons voetvolk verplaatste
zich door de jungle terwijl Amin en
zijn gemotoriseerde troepen alleen
maar over de weg konden Ze kregen
ons zo nooit te pakken. Wij hen wel. De
Mwalimu (Nyerere's bijnaam betekent
„leermeester") heeft de veldmaar
schalk een gevoelig lesje gelezen".
De oorlog was intussen voor het door
Amin toch al leeggezogen land de ge
nadeklap. Niet zozeer door de ver
woesting. als wel door de chaos die in
het kielzog van de oprukkende bevrü-
dingstroepen ontstond. Amins voor
beeld. acht jaar lang moorden en mar
telen om je zin te krijgen, deed volgen.
Ik ben bang dat veel Oegandezen in al
die jaren zijn afgestompt en een stuk
normbesef hebben verloren ten aanzien
van zulke zaken als leven en dood, an
dermans bezit. Dat gold zowel voor
Amins vluchtende soldaten die als
beesten tekeer zijn gegaan als voor het
schorem dat plots uit zijn holen kwam
en op rooftocht ging.
In Tororo bij de Keniase grens ver
moordden ze zeker 1000 mensen, ver
volgens ontpopte een Amin-regiment
zich ineens als vrijheidsstrijders en
schoot op bun beurt een paar honder
mede-militairen overhoop. Er liggen
bij Tororo honderden verse heuveltjes
langs de wegen. Afrikanen begraven
hun doden onder zulke heuveltjes.
Oeganda's wegen liggen bezaaid met
uitgeschakelde Russische pantserwa
gens waarmee de Amin-horden pro
beerden te ontkomen.
