'koeienhuiden
op de bodem
HET 'AFFE' VAN
DE OOSTERSCHELDE
KERING
Eoen onlangs het gigantische verdichtingsschip „Mytilus" in de monding van de Oosterschelde
as aangekomen, was daar enig feestelijk vertoon. En er was een bijeenkomst, waarop het hoofd
in de bouw stormvloedkering, ir. T. Visser, inlichtingen Verstrekte over de activiteiten, die zoal
nde monding van de Oosterschelde worden ondernomen. Hij deed dat nogal on-orthodox. Een
ileiding hield hij niet. „Vraagt u maarar wat u weten wilt", zei hij tot het gezelschap. Waarbij hij
to aardige beperking aanbracht: geen vragen van beren, alleen de dames konden aan bod
omen.
n Van de dames wees op de maquet-
die de Oosterscheldewerken op
itformaat toont. ..Wat zijn dat voor
inghekken". wilde ze weten, wij-
sa op een obstakel tussen Schou-
n-DuiVeland en het werkeiland
eitje Jans. Visser loste het handig
l„Dat zijn geen dranghekken, dat is
Dwerkbrug", Verklaarde hij glim-
L.En hij zette uiteen, hoezeer de
'kers in de monding van de Ooster-
ielde het gebruik van dranghekken
ïfoeien. Dat zijn namelijk dingen,
e je gebruikt om mensen op een af-
and te houden. De bouwers Van de
öimvloedkerjng hebben geenszins
tneiging om belangstellenden bui-
si de deur te houden Integendeel, zo
«oogde Visser. Men laat aan wie in-
wsse heeft gaarne zien. waar men
j-e doende is.
Wem
lienü komt kijken naar de werken in
kmonding van de zee-arm, treft de
«rken aan het begin van wat altijd is
Khouwd als het meest kritieke oo
rdeel van de stormvloedkering: het
aken van een bodem, die zo hecht is,
ade immense hoeveelheden beton
■staal, die straks de kering vormen.
op de plaats wordt gehouden. De
bouwers zijn overgegaan van een af
ronding Van het ontwerp naar de uit
voering. Goed zichtbaar is, hoe ge
bouwd wordt aan de eerste negentien
pijlers, die in aanbouw zijn. Zeker zo
belangrijk is, wat niet te zien Valt,
omdat het in de diepte gebeurt: het
maken van die hechte bodem.
Visser: ..Technici zullen het beeld mis
schien wat te eenvoudig Vinden, maar
wat we aan het doen zijn. dat is zoiets
als wat onze voorouders deden om een
gebouw netjes op de plaats te houden.
Ze maakten een ondergrond van koei
enhuiden. De toren Van Zïerikzee
staat daarop. Wij doen. ofc grote schaal
hetzelfde. We maken een ondergrond
van 'gigantische ..koeienhuiden" om
de bodem vast te houden. De pijlers
dragen daar ook niet op. het gaat om
het vasthouden van de ondergrond".
De verbetering van de bodem vergt
een serie activiteiten. In een eerder
stadium is de bodembescherming, die
al was aangebracht voor de bouw van
de geheel gesloten Oosterscheldedam
verwijderd, omdat die onvoldoende
was voor de nieuwe oplossing met de
stormvloedkering. Dat is ruw gebeurd.
Het materiaal moest uit de bodem ge
scheurd worden, waardoor aan
weerszijden van de as van de kering
rafelige randen ontstonden In no
vember wordt een begin gemaakt met
het in orde brengén van die randen.
Dat gebeurt met behulp van asfalt. In
tussen worden aan weerszijden van de
as van de kering tot over een afstand
van 650 meter uit die as blokkenMat-
ten gelegd: over een oppervlakte van
ruim vier miljoen vierkante meter
komt die bodembescherming te lig
gen.
Echt
men Die ponton moet op de plaats
waar de stormvloedkering komtr de
„koeienhuiden" leggen, grote fil-
termatten, die zijn opgebouwd uit la
gen zand, grind, steenslag en beton
blokjes. De filtermatten wordt aan
gemaakt in een speciaal te bouwen fa
briek. waarvoor op 1 oktober de eerste
paal is geslagen. De fabriek is in maart
1981 klaar Dan moet ook de ponton
„Cardium" gereed zijn om te matten
op te pikken en uit te rollen. Ze komen
te liggen onder de hele kering. Op de
plaatsen, waar de 66 pijlers komen te
staan zal steeds een tweede mat wor
den gelegd. De ponton ..Cardium
wordt op dit moment ontworpen
Derde vaartuig
Als de bodem klaargemaakt is om er
de kering op te gaan bouwen, is een
derde buitengewoon vaartuig nodig.
In maart 1982 zullen de eerste pijlers
worden geplaatst met behulp van bet
Vaartuig „Ostrea", dat de betonnen
In het begin van 1980 gaat de „Myti
lus" echt aan het werk. In de komende
drie maanden zal het verdichtings
schip worden beproefd en worden de
kinderziektes opgespoord. Daarna zal
het schip via een uiterst ingewikkel
de dienstregeling van het ene sluitgat
naar het andere Varen om buizen in de
grond te drijven, die door trilling
voor Verdichting van de bodem zor
gen. De „mytilus" volgt een zuiger, die
slechte stukken bodem wegbaggert
en die voor aanvulling van de bodem
met zand en grind zorgt.
"Achter de „Mytilus" aan zal de mat-
tenrolponton. de „Cardium" aanko-
gevaarten in de bouwputten moet op-
pikkken om ze naar hun plaats in de
kering te brengen. De „Ostrea" zal be
gin volgend jaar in aanbouw worden
genomen en moet in het midden van
1981 in de Oosterschelde aankomen
om te kunnen proefvaren met een pij
ler. Aanvankelijk is overwogen een
reserve-pijler te bouwen, maar die
gedachts is vrijwel verlaten. Visser:
„We neigen er nu toe, dat toch niet te
doen. Zo'n ding kost drie en een half
miljoen gulden. Het moet wel hard
nodigwijl je hem waarschijnlijk niet
nodig zult hebben".
Visser beaamt, dat het werk op de bo
dem de rijkswaterstaat voor de groot
ste vraagstukken heeft gesteld, die er
zijn rond de bouw van de kering. En hij
erkent, dat enig risico wordt genomen
..Wie bouwt in de natuur neemt en
aanvaardt enig risiso Het is het risico
Van het leven zégt hij „We zitten met
een heel nieuwe werkmethode. In te
genstelling tot de gangbare practijk..
waarbij in een bouwput wordt ge
werkt. brengen we nu geprefabriceerd
materiaal naar de bodem van de zee
Als je het Vergelijkt met woningbouw,
dan zul je vaststellen, dat het eerste
prefa-huis bij montage ook wat pro
blemen heeft gegeven. Maar de risico's
zijn niet groter dan gebruikelijk Ik
ben er zeker van, dat we een object
bouwen, dat er over tweehonderd jaar
nog staat. Alle materiaal is volgens die
maatstaf beproefd Het gaat tenslotte
niet op een koopje Er is eerder teveel,
dan te weinig onderzoek gedaan. Dat
teveel geeft niets, het is van groot be
lang voor het opdoen van kennis".
De standvastigheid van de storm
vloedkering komt ook en vooral aan de
orde als wordt nagedacht over het ge
bruik: wanneer moeten de schuiven
dicht Binnenkort zal daar over in een
brede kring van belanghebbenden van
gedachten gewisseld worden Mogelijk
zullen belangen tegenstrijdig zijn
Maar op welk moment men de schui
ven in de .stormvloedkering ook zai
willen sluiten, men zal het in iedere
situatie kunnen doen Visser:.,De ont-
werpfïlosofie is gebaseerd op de vrij
heid van beheer Dat houdt in. dat het
werk zo wordt gebouwd, dat je er alles
mee kunt doen. Ook tijdens een storm
kun je de kering sluiten Er is zelfs re
kening gehouden met de mogelijk
heid. dat op het moment Van sluiten
éen of meer schuiven niet functione
ren. Dat zou de kering kunnen hebben
Bij de keuze van een sluitingsstrate
gie. is men niet beperkt door'dé con
structie van de kering" Overiens wijst
Visser erop. dat de waardering: Voor
bepaalde belangen kan veranderen
Kiest men nu voor een sluitingsstrate-
gei. waarbij aan eén bepaald belang
het meest ïS gedacht, in de loop der
jaren kan een ander belang gaan over
heersen
Zonder gehinderd te worden door
dranghekken zullen belangstellenden
in de komende jaren kennis kunnen
nemen van het project. En van de bi
zar uitziende schepen, die speciaal
voor verschillende onderdelen van
het project zijn ontworpen en ge
bouwd: de „Mytilus" - mossel -, voor
zien van trilbuizen om de ondergrond
te verdichten de gigantische rol-
lenponton „Cardium" - kokkel - die
filtermatten in de as van de keringzal
uitrollen: de „Ostrea" - oesterdie de
pijlers naar hun plaats voor ten
minste tweehonderd jaar moet bren
gen.
De zee gehoorzaamt niet altijd de
rijkswaterstaat; het is ook wel eens
andersom. In de afgelopen tijd heeft de-
stroming in de geul Schaar zich wat
verplaatst naar zuidelijke richting.
Daarmee deed de zee een aanval op de
Neellje Jans. terwijl aan de noordelij
ker gelegen Roggenplaat enige aan-
zanding optrad. De rijksioaterstaat
helpt de zee nu een handje Van de
Neeltje Jans wordt een paar honderd
meter weggegrapen en bij de Rog
genplaat komt er wat terrein bij. Het
deel van de kenng. dat in de geul
Schaar zal worden gebouwd blijft
daarmee even lang - de doorstroom-
opening wordt niet groter. Het land
wordt aangepast aan wat de zee wil
Visser rekent erop. dat de activiteiten
in de monding van de Oosterschelde
internationaal respect zullen afdwin
gen ..Als je praat over het belang van
het werk. dan is dat niet Zeeuws of Ne
derlands'stelt hij vast..,Het gaat om
een wereldbelang. Tegen die achter
grond moetje ook naar de kosten kij
ken. De marktwaarde van de storm
vloedkering zai veel groter zijn, dan
men zich wel gerealiseerd heeft We
hebben hier een eerste klas water
bouwkundige etalage. Het is niet al
leen de zekerheid, die er geschapen
wordt voor het milieu en de veiligheid,
de werken vormen ook een onderdeel
van de Nederlandse exportmogelijk
heden Dat exportbelang kan wel eens
een heel groot deelbelang van de ke
ring zijn".
Luchtfoto Delta-Phot Middelburg
mytilus. foto Johan Berrevoets
V/aaierkokerworm
Het nieuwste boek over de Oosterschelde. waarvan de
ze weck het eerste exemplaar w erd overhandigd aan
prins Claus, is zo'n werk dal begeerte oPwekt. Wie het
in de komende tijd in de boekhandel zal zien, zal moeite
hebben die zaak zonder „Oosterschelde, het leven in en
om het watei" te nerlaten.
De biologen Wins Wolff en Jankees Post hebben dat le
ven van de Oosterschelde voortreffelijk beschreven en
gefotografeerd. Op een zorgvuldige manier, die indruk
-maakt
Een eerste beschouwing van het boek geeft het gevoel,
dat een kind heeft als het naar vuurwerk kijkt ergens in
de ruimte gebeurt iets. waaraan je niet kunt raken,
waarover je je -alleen kunt verbazen. Maar „Ooster
schelde is meer dan een zeer geslaagde vertoning van
schoonheid Wolff en Post hebben in hun werkstuk haar
scherp vastgelegd wat kan worden aangeduid als de fase
van de honderd pprocent. Zij laten zien hoe rijk het huis
Oosterschelde op dit moment is ingericht.
Eerder uitgevoerde onderdelen van het Deltaplan heb
ben bijgedragen tot het rijke leven van de zee-arm.
Doordal mensen, door de eeuwen,heen. alle mogelijke
ingrepen hebben verricht, ontstond een uniek na
tuurgebied. dat vooralin de afgelopen tientallen jaren de
optimale rijkdom verkreeg De wetenschap, dat het om
iets unieks gaat. heeft overheerst bij de beslissing om in
-de monding van de zee-arm geen gesloten dam. maar een
stormvloedkering te bouwen Het „affe van de Ooster
schelde. de fase Van de honderd procent, die nu is be
reikt. daaraan zou zo min mogelijk afbreuk meer mogen
worden gedaan
Die stormvloedkering wordt nu gebouwd: het menselijk
ingrij pen is nog niet beëindigd Want de Oosterschelde
is niet uitsluitend een uniek natuurgebied. De zee-arm
vormt ook nog altijd een bedreiging Van de veiligheid.
De zee sloeg in 1953 bressen in dit gewest. Het letsel
vroeg om een ingreep.
In eerste instantie ieek het erop. dat de Oosterschelde
zonder meer buiten gevecht zou moeten worden ge
steld. Maar staande aan de operatietafel kwam het
„medisch team", dat zich met de Oosterschelde bezig
hield. tot de slotsom, dat een 'pace-maker' kon worden
aangebracht. Door de bouw van de stormvloedkering
zou het orgaan blijven pompen: eb en vloed zouden
blijVen.
De biologen in Nederland zijn met'die stormvloedkering
zeker niet onverdeeld gelukkig, maar ze lijken zich erbij
te hebben neergelegd. Ook Wolff en Post wekken de in
druk er zo over te denken: die laatste ingreep zal dan wel
onvermijdelijk zijn.
En daar precies begint de waarschuwing, die het boek in
zich bergt. De bouw van de stormvloedkering maakt, zo
tonen Wolff en Posthet evenwicht wankeler. De fase van
de honderd procent is er in ieder geval mee voorbij, er
zullen ver anderingen optreden Wat overblijft, is vol
gens de twee biologen nog zeer de moeite waard, maar
verdere ingrepen zijn naar hun inzicht levensgevaarlijk.
„Oosterschelde" is waarschijnlijk een door velen be
geerd boek oV'er een zéker door Velen begeerd gebied.
Recreanten zullen op en rond de Oosterschelde aflei
ding willen zoeken en er zullen meer claims gelegd
worden. Er zal om voorzieningen gevraagd worden. En
soms zullen die rond de Oosterschelde wonen, eisen, dat
de stormvloedkering wordt gesloten.
De waarschuwing van Wolff en Post houdt vooral in. dat
men zich door begeerte niet moet laten leiden Zijj laten
-zien hoe de Oosterschelde er. vooral ook onder het op
pervlak, nu uit ziet en meteen zetten ze uiteen, hoe broos
die is. Ze houden de lezer en de kijker óók voor. dat het
toch niet om fraai Vuurwerk gaat. waarvan men na het
uiteenspatten nieuWe patijen in een fabriek kan laten
aanmaken.
De makers Van „Oosterschelde" willen zoveel mogelijk
van de honderd procents-Oosterschelde van nu behou
den. Hun boek kan voor wie met de inrichting van de
Oosterschelde van doen heeft, dienen als een soort
graadmeter, ook In de Verdere toekomst.
Belangengroeperingen, vanuit welke hoek die ook ko
men, zullen met de Oosterschelde iets willen onderne
men. Wolff en Post gaan met hun werkstuk op voorhand
in tegen overspannen Verlangens. Wie het daar niet mee
eens is zal het niet makkelijk vallen zulk overtuigend
materiaal te presenteren als zij doen in „Oosterschelde
Oosterschelde. hel leven m en om het water". Tekst: Wim
Wolff. Foto's: Jankees Post. A W. Sijthoffs itgever-
smaatschappijen Prijs f52.50. Voor leden „Natuurmo
numenten" f 42.501
A. J. Snel Oosterschelde
