ENERGIE
REFERENDUM
veel nadelen
aan windmolen
Basken gaan stemmen voor zelfbestuur
ZATERDAG 20 OKTOBER 1979
PZC/opinie en achtergrond
Deze gigantische windmolen in het Deense Jutland kan vier scholen en 500 huizen van energie voorzien.
(Van onze redactie economie)
Ligt in de toekomst de oplossing voor een deel van onze stroomopwekking in het plaatsen van
meer dan 10.000 windmolens in tal van streken van het land (nog afgezien van eventuele plaatsing
van molens in de Noordzee)? Het zou, althans theoretisch, misschien wel kunnen, maar de aanwe
zigheid van molens van bijvoorbeeld 75 meter hoog leveren veel nadelen op. Natuur, landschap en
landbouw zouden er op veel plaatsen nadelig door worden beïnvloed.
De proefnemingen op het gebied van
stroomopwekken door wind beginnen
nu grotere afmetingen aan te nemen.
De getallen die zoéven werden ge
noemd, betreffen slechts schattingen,
die geen grote zekerheid hebben. Zeker
is wel dat grote delen van ons land in
beginsel voor „windmolenparken" in
aanmerking komen, maar lang niet of
dergelijke plannen ook zullen worden
verwezenlijkt. Er lijkt dan ook zeer veel
tegen in te brengen...
In de duinen van Petten, op het terrein
van het Energieonderzoek Centrum
Nederland (ECN), wordt een begin ge
maakt met de bouw van een grote ex
perimentele windmolen voor elektrici
teitsopwekking. De betonnen funde
ring voor de 25 meter hoge stalen molen
is klaar; de molen krijgt een propeller
van kunststof, waarvan de as 22 meter
boven het maaiveld komt te liggen. De
windturbine moet eind 1980 gereed zijn
en zal dan acht miljoen gulden hebben
gekost; de elektriciteit die de achter de
propeller liggende generator levert,
wordt toegevoerd aan het lokale 10 kV-
net van het Provinciaal Elektrici
teitsbedrijf Noord-Holland.
De bouw van deze molen is een belang
rijk onderdeel van het Nationaal On
derzoekprogramma Windenergie, da op
1 maart 1976 startte. In het kader van
datzelfde onderzoek is inmiddels ook
éen onderzoek afgerond naar de
ruimtelijke mogelijkheden die ons land
biedt voor windenergie. Daarbij wordt
ervan uitgegaan, dat er voor een rede
lijk aandeel aan de elektriciteitspro-
duktie (twintig procent van het ver
bruik in 1974) ongeveer 5000 windturbi
nes met een hoogte van 75 meter en een
rotordiameter van vijftig meter zou
moeten worden opgesteld.
Deze kolossale molens zouden moeten
worden geplaatst waar de gemiddelde
windsnelheid het hoogst is. Dat blijkt
het geval langs de Noordzeekust (het
westen van Zeeland en Zuid-Holland,
vrijwel heel Noord-Holland en het
noorden van Friesland) en langs het
IJsselmeer. De gemiddelde windsnel
heid op veertig meter hoogte bedraagt
daar tussen de zeven en acht meter per
seconde, die aan de Groninger kust en
zuidelijker in Friesland tussen de zes en
zeven meter per seconde. Bij een snel
heid van acht meter per seconde is de
energieopbrengst echter al tweemaal
zo groot als bij een snelheid van 6,5 me
ter per seconde.
Problemen
Een probleem bij het opstellen van
ruimtelijke voorwaarden van duizen
den van deze molens is, dat nog onvol
doende bekend is over de beste afme
tingen van de windturbines, de wis
selwerking tussen de turbines en hun
omgeving en hun onderlinge beïn
vloeding (windschaduw). De experi
mentele molen in Petten zal gegevens
moeten leveren voor nadere studie
daarnaar en over de verhouding tussen
bouwkosten, bedrijfsvoering en op
brengst.
VERKOOP en SERVICE
AUTO-HENDRIKS
Westwal 25
GOES
De molens zullen in ieder geval in een
open landschap moeten staan en de
onderlinge afstand zal vermoedelijk
minimaal driehonderd meter (in de
richting zuidoost-noordwest) en vijf
honderd meter (in de richting
zuidwest-noordoost) moeten zijn.
Volgens een artikel in „Energies
pectrum" van ir. A. A. van Essen en ing.
J A. J. Smeelen, beiden van de Rijks
Planologische Dienst, komt uit de stu
die van de heersende windsnelheden
slechts dertig procent van de opper
vlakte van ons land in aanmerking voor
windenergieparken en daarvan valt
dan weer een groot deel af door be
stemmingen als industrieterrein, mili
tair schietterrein, luchtvaartterrein en
door bestaande bebouwing.
Terreinen
Zo blijven ten slotte 52 terreinen voor
windenergieparken over, waar in
theorie wel 34.575 windturbines zouden
kunnen worden geplaatst. Elf van die
gebieden met maximaal 11.650 molens,
bevinden zich in het Noorden: negen in
Friesland (8675 molens), drie in Gro
ningen.
Daarbij wordt in deze studie wel aange
tekend dat (voor het Noorden) daarvan
dan een zeer negatieve invloed zou uit
gaan op het natuurlijk milieu van het
westelijke Friese Merengebied (750
molens) en Friese Waddeneilanden (675
molens), een zeer negatieve invloed op
het landschap in het oostelijk (1250
molens) en westelijk Friese Meren
gebied, oostelijk Westergo (900 molens),
Dongeradeel (825 molens), Oostergo
(1500 molens), de Waddeneilanden en
het Groninger kweldergebied (525 mo
lens).
Ernstige schade aan de landbouw zou
dan optreden in het Groninger kwel
dergebied en de noordoostelijke Gro
ninger kleigronden (1200 molens), ter
wijl zulke molenparken in strijd zouden
zijn met het ruimtelijke beleid van het
rijk voor de Waddeneilanden, het wes
telijk Friese merengebied en westelijk
Westergo (775 molens). Negatieve in
vloed op natuur, landschap en land
bouw zou optreden in Het Bildt (825
molens), het gebied Leeuwarden-
Drachten (1175 molens) en het gebied
Westerkwartlêr-Hunsingó (1250 mo
lens).
Veel nadelen
Ook in veel andere streken moet reke
ning worden gehouden met nadelige
invloeden op natuur en landschap, en
bovendien met schade voor de land
bouw en strijdigheid met het ruimte-
lij k-ordeningsbeleid van de overheid.
Zo zouden wat Noord-Holland betreft
in de Haarlemmermeer 525 molens
kunnen staan, in de Houtrakpolder 20,
bij Assendelft 175, in Waterland (met
Purmer en Wormer) 675, in Schermer en
Beemster 700, in Noord-Kennemerland
300. Hierbij zijn vrij veel nadelen te
verwachten.
In Zuid-Holland komen in aanmerking
(onder andere): het gebied Gouda-
Woerden (525 turbines), de Hoeksche
Waard (650), Goeree-Overflakkee (650).
Voor Zeeland kan worden gedacht
aan: Schouwen-Duiveland (600), Tho-
len en St.-Philipsland (400), Noord-Be
veland (250), Walcheren (425), Zuid-
Beveland (1000), Zeeuwsch-Vlaande-
ren (ruim 1800). Bij plaatsing zullen de
nadelen groot zijn.
In Utrecht komt de Lopikerwaard met
425 molens in aanmerking (weinig na
delen). In de beide Flevolanden zouden
wel meer dan 3000 molens kunnen
staan, in de Noordoost-Polder 1850, in
de kop van Overijssel 525. Voor de (ook
nog niet bestaande) Markerwaard is
geen schatting gegeven. Overige delen
van oostelijke en zuidelijke provincies
en van Utrecht komen niet in aanmer
king.
Voor het maken van schattingen en
plaatsbepalingen is men nameiyk uit
gegaan van-gebieden als: verstedelijkte
polderlandschappen In het „groene
hart" van de Randstad; matig bevolkte
oude polderlandschappen met veel
tuinbouw- en weidegrond; dun bevolk
te grootschalige akkerbouwgebieden
die als gevolg van inpolderingen door
veel dijken en kleine landbouwwegen
worden doorsneden en van open en re
latief moderne akkerbouwgebieden.
De in deze studie gegeven aantallen
molens hebben echter alleen nog maar
betekenis in hun onderlinge vergelij
king. De absolute grootte van de moge
lijke aantallen is afhankelijk van nog
onzekere uitgangspunten over de tech
nische mogelijkheden. Of molens met
een rotordiameter van vijftig meter
technisch mogelijk zijn is nog niet eens
zeker en over hun onderlinge afstanden
bestaan nog niet meer dan theorièen.
Maar wel maakt de studie duidelijk dat
er voor 5000 molens (als ze gebouwd
kunnen worden), die samen twintig
procent van het energieverbruik van
1974 zouden kunnen leveren, zeker wel
plaats in.
Advertentie
TER INTRODUCTIE
uit de oranje succes serie
Door onze correspondent Peter Hat-
tink)
„Breng je stem efficiënt uit, vrij van
elke vorm van dwang; stem per post!",
is de leuze van de regeringspartij Unie
van het Democratisch Centrum, die de
Basken op het referendum van 25 ok
tober over zelfbestuur tot een ja-stem
moet aanzetten. In deze diplomatieke
slogan zit de tragiek van de Basken
verscholen: de angst om als Bask voor
je politieke mening uit te komen. De
dag van het referendum over de Baski-
sche autonomie gaat straks de ge
schiedenis in als de dag van de Baski-
sche postorderdemocratie: het post
geheim moet de confrontatie voorko
men tussen de extreem-linkse Baski-
sche nationalisten van Herri Batasu
na, de politieke vleugel van de radicale
Baskische afscheidingsbeweging
ETA-militar, en alle andere politieke
groeperingen.
Herri Batasuna, die wanhopige pogin
gen doet om in de gunst van de op zich
veel sterkere ETA-militar te komen,
schreeuwt de Basken toe om niet te
gaan stemmen, „Het statuut is een
open val van de olichargie. Het is een
moderne dekmantel voor de buiten
wereld. die onder het mom van de de
mocratie de voortzetting van het
Spaanse fascisme moet garanderen",
zegt Telesforo Monzon, de hoogste
leider van Herri Batasuna.
Monzon spreekt tijdens de campagne
van het referendum over de Baskische
autonomie op een demagogische ma
nier in de opgezwollen en bombastische
taal, die het vorige Spaanse regime
kenmerkte. Als je op zo'n bijeenkomst
je ogen dichtdoet en de Baskische uit
drukkingen van Monzon vervangt door
Spaanse zegswijzen lijkt het alsof Bias
Pinar aan het woord is, de Madrileense
leider van de extreem-rechtse party
Fuerza Nueva.
In het Baskenland en zeker op het plat
teland kent iedereen deze hispanofiele
reactionaire gezichten. Aangezien alle
andere bewoners in het Baskenland om
een andere reden naar het stembureau
gaan kan Herri Batasuna precies na
gaan wieder geen nee, dus ja, gaat
stemmen. Voor de angstige Basken - op
het platteland zyn dat er heel veel -
brengt de stem per post de redding om
discreet voor hun politieke mening uit
te komen.
Herri Batasuna, die in het Baskenland
14 procent van de stemmen by de alge-
Angst
De angst zit hem in de stemmenont-
hnuding, die „heldhaftig" wordt aan
geprezen door Herri Batasuna. De re
den, waarom deze coalitie, bestaande
uit vier partijen, geen nee op het refe
rendum wenst te propageren is dat
men precies wil zien wie op 25 oktober
naar de stembus gaat. De enige nee
stemmers in het Baskenland zijn de
weinige leden van de conservatieve
volksalliantie AP onder leiding van
oud-Franco-minister Manuel Fraga
Iribarne en andere rechtse partijen,
die menen dat Spanje met de regionale
antonomieèn uit elkaar valt.
Ruim 50.000 Basken namen deel aan een mars voor een onafhankelijk Basken
land.
mene verkiezingen van 1 maart kreeg
en by de daarop volgende gemeente
raadsverkiezingen een flink aantal par
tyen in de gemeentebesturen wist te
plaatsen, is van het begin af aan als po
litieke beul opgetreden.
„Hy, die ja stemt op het referendum
over Baskisoh zelfbestuur is een verra
der, erger nog, een misdadiger1',
schreeuwt men van de daken. Het ziet
er naar uit dat Herri Batasuna, die tot
nu toe nog geen alternatief voor de
Baskische autonomie heeft kunnen
aanbieden, van een beul in een slacht
offer gaat veranderen. „Vandaag kun
nen wy nog gora ETA-militar. leve
ETA-militar, roepen, maar als de uit
slag van het referendum voor ons nega
tief uitvalt is het met ons gedaan!", ar
gumenteert Inaki Aldecoa van Herri
Batasuna in San Sebastian voor 10.000
gewillige toeschouwers, die allen ver
langen naar een onafhankelijk marxis-
tisch-leninistisch Baskenland,
zyn partügenoot Yosu Osteritz doet er
nog een schepje bovenop: „zy die giste
ren doodvonnissen tekenden zyn nu
democraten voor het leven; zy die
vroeger martelden bhjven martelen!
Europa ziet het Baskenland als het
zaad van de revolutie!", gilt hij, terwyl
zyn laatste woorden verloren gaan in
een hees gebrul.
De revolutionaire sfeer in het Basken
land is de vrucht van de psychologische
fouten, die Madrid vlak voor de alge
mene verkiezingen tegen sommige ra
dicale Baskische leiders heeft gemaakt.
Telesforo Monzon, een oude ziekeiyke
man van 73 jaar, vloog voor enkele we
ken de gevangenis in, omdat hij in Vito-
rla de stryd van ETA-militar in het
openbaar verheerlijkte. Francisco Le-
tamendia, eveneens leider van Herri
Batasuna, onderging hetzelfde lot.
Martelaren
Dankzij het ontactische optreden van
de regering kreeg het Baskenland zijn
historische martelaren, die met een
overvloed van Baskische stemmen elk
een zetel haalden in het Spaanse par
lement. Even leek het erop dat de Bas
kische martelaren opnieuw „gefol
terd" zouden worden doordat het
Spaanse parlement alsnog een juridi
sche vervolging tegen beiden zal in
stellen, maar het tactische optreden
van de socialistische arbeiderspartij
PSOE overtuigde de Tweede Kamer
ervan dat de vooravond van het refe
rendum over het Baskische zelf
bestuur niet het ideale ogenblik was
om de radicale Basken in het ongelijk
te stellen.
De Baskische pressiegroep ETA-politi-
co-militar is voorstander van het „sta
tuut van Guernica", de wet op de Bas
kische autonomie, want de groep ziet
hierin de eerste stap op weg naar een
onafhankeiyk socialistisch Basken
land, dat niet marxistisch-leninistisch
hoeft te zyn.
ETA-politico-militar blijft echter ha
meren op de Baskische revolutie, een
omwenteling, die de arbeidersklasse
aan de macht moet brengen. De pres
siegroep ziet zich ais de gewapende
voorhoede van de werknemersklasse en
voelt zich verplicht straks acties te on
dernemen tegen de Baskische oli
chargie, die alleen de belangen van het
kapitaal en niet die van de werknemers
dient. Zonder het met name te noemen
doelt ETA-politico-militar op de Bas-
kisch nationalistische party PNV, de
grootste politieke party in het Bas
kenland, die by de algemene verkiezin
gen 26 procent van de stemmen haalde.
Een van de sleutelfiguren in de pacifi
catie van het Baskenland is Mario On-
amdia, secretaris-generaal van EIA, de
politieke vleugel van ETA-politico-mi
litar, die veel sterker is dan de gewa
pende'pressiegroep. Er zyn aanwijzin
gen dat Mario Onaindia het niet eens is
met de visie van ETA-politico-militar
om na het referendum over de Baski
sche autonomie een gewapende klas-
senstryd te ontketenen tegen de Baski
sche bourgeoisie van de PNV. Hy is op
het ogenblik in het geheim bezig met de
vorming van een socio-economisch
pact tussen Baskische werkgeversor
ganisaties en vakbonden om straks als
een onafhankefijke links-nationalisti
sche party het wapengekletter van
ETA-politico-militar in de kiem te kun
nen smoren.
Op de vraag hoe het zit met de aspira
ties van een onafhankeiyk socialistisch
Baskenland antwoordt de leider van
EIA, de party voor de Baskische revo
lutie. aarzelend dat hy het eeriyk ge
zegd niet helemaal ziet zitten. „Voorlo
pig nemen wy genoegen met een forse
autonomie en de geleidelijke vervang
ing van de Spaanse politie door een ei
gen Baskisch veiligheidsapparaat", al
dus Mario Onaindia, die zich er niet
voor schaamt om Herri Batasuna te be
schuldigen van Duits-nationaal-so-
cialistische praktyken.
Scholden de Baskisch nationalistische
partij PNV en de socialistische party
PSOE voor de campagne van het refe
rendum IJerri Batasuna eveneens uit
voor fascisten, beide partijen reppen nu
tijdens de politieke byeenkomsten
geen woord meer over de politieke
vleugel van ETA-militair. Voor deze
partijen ligt het gevaar van de Baski
sche autonomie in het geweld en de
stemmenonthouding op het referen
dum. Een opinie-onderzoek toonde
onlangs aan dat 50 procent van de
stemgerechtigde Basken een week voor
het referendum nog niet wist of men wel
of niet zou gaan stemmen.
Bij dit onderzoek bleek dat ongeveer de
helft van 'de ondervraagden niet wist
wat het Baskische zelfbestuur inhield.
Triest feit is dat men op de vraag waar
om er zo weinig interesse voor het refe
rendum was, antwoordde dat niemand
„lios", moeilykheden, op zyn hals wilde
halen.
Poststemmcn
Waarnemers menen dat het succes van
het referendum over het „statuut van
Guernica" afhangt van het aantal
stemmen dat per post wordt uitge
bracht. Herri Batasuna zal triomfante
lijk het totale percentage dat niet ge
stemd heeft - waarvan alleen op zijn
hoogst 14 procent afkomstig is van
trouwe aanhangers - voor zich opei-
Deze radicale groepering is vastbeslo
ten, hoe het referendum ook uitvalt, de
stryd voor een onafhankeiyk Basken
land, waarin de half-Baskische provin
cie Navarra ingehjfd moet worden,
voort te zetten. Herri Batasuna zal in
dit streven de regionale verkiezingen
voor een eigen Baskisch parlement en
regering boycotten onder het voor
wendsel dat deze democratische in
stellingen in wezen neo-koloniale in
strumenten zyn,die het doel hebben de
Baskische vazallen zoet te houden.
De algemene Baskische raad, de
hoogste instantie in het semi-autono-
me Baskenland,'die straks door middel
van regionale verkiezingen omgedoopt
wordt in het Baskische parlement, be
seft dat het „statuut van Guernica" op
zich geen oplossing biedt voor het re
volutionaire geweld van de ETA. „Pas
als alle Baskische partyen als één front
het geweld te lijf gaan kan men Herri
Batasuna en de beide ETA's isoleren.
Het Baskische statuut is de eerste stap
om een regering van mitrailleurs uit te
schakelen", aldus de socialist Txiki
Benegas, afgevaardigde voor politieke
zaken in de algemene Baskische raad.
Wemher
Von Braun
V Van wie je ook nooü
hoort, dat is lom Lehrer. 'fe,
jaren vijftig, begeleid, door a
gen klaterende pianomuzM
jes zong die zeer sterk en p
send van tekst waren, en fej
vooral veel opgang maaS
Amerikaanse en ook Nedeim
universitaire kringenioaop
zich niet ontzag Tom Lehrer.t(i
te organiseren bij iemand dW
erop kon beroemen een Ton
rerplaat in zijn bezit te y
Zoals tegenwoordig
Koot en Bie op de wdeobandBi
ben staan, eens per jaar
den thuis uitnodigen voortui, lit
en Bie-happening. |H
Een van de venijnigste Tonlei 1
liedjes ging over v/enhti
Braun, aan wie de fcreupei* I
weduwen in Londen hun
sioenen te danken haddn.
sloeg dan niet zozeer os
Brauns onmiskenbare veréln 1
voor dè ruimtevaart, als vxlm 1/
even onmiskenbare ven
voor de ontwikkeling van ft
Vl's en V2's, die niet alleen int
den, maar ook onderweg 10% .Sp<
voortijdig neerstortten, dooj uei
verderf zaaiden. Von Branny J|é
die ontwikkeling geen kleinl, r
tje in een grote machinery jli
gendeel, toen Hitier geen fit de
meerhadindeontwikkellngn »tt
V2, stelde Wernher von Bm u B
een laatste wanhoopspoging ijei
zorgvuldig gemonteerd filing tas
men van de tot dan toe hm (td
successen bij de ontwikkelInj iel.
de V2. Alleen met Wenkt lm
Braun bekeek Hitler de te! [es
die grote indruk op hem mooi nci
en hij gaf bevel dat toch m tl 5
V2-project moest, worden do: jiei
gaan. m
t,D
Von Braun was en bleef tot hit jj»
de van de oorlog lid van ét I 1st
Partij, en het was grotendeels 7..
hem te „danken", dat erintt ®r
zo'n 4300 V2's gelanceerd vo ja
waarvan 1500 tegen Engelarj 5$
2100 op de haven van Antm
werden afgevuurd. De eenit till
werd op 8 september 1941 ra (tj
Nederland gelanceerd, werd: se:
nuten en ZO seconden lateréw m
W'l pu
B
Britse radar gesignaleerd, en ,w
woestte vijf seconden daana
geheel blok huizen in Londen.
schat wordt dat de V2hellenen
8000 Landenaars eiste, onje
evenveel als de „Blitzknej
1940. Allemaal dankzij hel
en doorzettingsvermogen
Wemher von Braun, die deptel
tie van de V2, toen ie oorlog
goed als verloren was,.m51 1
door te drukkenGeen wonderi Rj
dat lJsselstein in de praii
Utrecht een straat, hel Ja -
von Braunhof', naar de grolt
het Satumus- en Apoüoj
ject heeft genoemd'
Duvel
Dat besluit werd overigensaU
maart 1970 genomen, het Wen
von Braunhof bestaat dus dl
tijdje, maar mevrouw L rapi
gerloo ontdekte het pas dit jen
vond het een beetje overdrew
straat te vernoemen naar cm
die zoveel doden op zijn jes f.'
had. Het straatnaambordje
meldt dat Von Braun „ni
vaartpionier" is geweest, mms
is maar de helft van het ivrti y
Mevrouw Van Tongeren «S
een beleefd briefte aan hel qta
tebestuur van lJsselstein,
zij memoreert dat zij zelfosit
laatste vliegroute van éi
woonde, en dat een dorpsgerj
V2 toen typeerde als een Juich
de hel aan z'n kont". Zij rji
Von Brauns verleden e-
het Wernher von Bral
een sympathiekere
vaartpionier te vernoemen,
aan toevoegend:
„Naamswijzigingen van s
vormen immers geen uitzonin
laat staan dat zij onmogelijk M
den zijn. Juist, politieke os
dig heden zijn er vaak de R
voor. Is Nederlandzijnnaoofi N
Stalinstraten niet allemaal d
kwijt? Wijzigde bijvoorbec'4
gemeente Utrecht de Ment
rglaan niet in Wolter HeiMi
omdat een verzetsmanbelerü
dan een beroemde dirigent die
de Duitsers sympathiseerde
Ongerief
Burgemeester en wethouder
lJsselstein schreven haar tl
dat geen voorstel aan de rfflld
worden gedaan om de straales
„Wemher von Braunhof'te*
gen. Onder de leerlingen eet
scholen in iJsselsteinwasmd
een prijsvraag uitgeschreid
het bedenken van straatnaM
ingezonden namen
beoordeeld door een jury.
haar advies ook de naam „W
her von Braunhof' opnam1
„Aangenomen mag wordcn.éQ
de raad, toen deze op2Smam
besloot tot het geven van de W
fende straatnaam, geroet
bekend was, wie
Braun" was. Nog in maan w
jaar is dit punt in een raaasw
dering aan de orde geweest J
werd geen besluit tot straala
wijziging genomen.
In de overwegingen, welke fl
onze beslissing hebben
speelt ook nog mede,
straatnaamwijziging 11007
woners van de betreffende-
nogal wat ongerief met
rengt, zoals postbezorging