OOST EN
WEST
Zoekt de paus
een andere
bestuursvorm
voor zijn kerk?
PZC/ zaterdagkrant
Ds. A. E. Ruys uit
Berlijn: De Vijand
ziet er anders uit...
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1979
24
In mei van dit Jaar is er te Nijmegen een theologisch congres gehouden over
het kerkelijk ambt. Wanneer we de naam Nijmegen horen, zal iedereen begrij
pen dat het gaat om een rooms-katholiek congres en dat het dus gaat over het
ambt in de kerk van Rome. Daar heeft o.a. ook gesproken de Leuvense hoogle
raar dr J. Kerkhofs. Deze kwam met de uitspraak, die hij deed aan de hand van
cijfers welke hem ter beschikking stonden, „dat de meerderheid van de gelovi
gen. de meeste priesters en een groot aantal bisschoppen vóór de gehuwde
priester is en voor het openstellen van het priesterambt voorde vrouw". Voorts
verkondigde hij „dat talrijke priesters door een bijzondere en gescheiden op
leiding vervreemd zijn van de gemeenschap". Een kwalijk punt voor zijn kerk
achtte hij dat zij inspraak toelaat, maar deze tegelijk weigert Daardoor wordt
zij ongeloofwaardig, want de kerk houdt zich wel officiéél met de ambtsvraag
bezig, maar er is zo heel weinig ruimte voor een bevrijdend optreden naar
buiten. Zover dr Kerkhofs, naar we lazen in een verslag van het genoemd
theologisch congres.
checkpoint Charlie aan de Friedrichstrasse in Berlijn ondanks alle barrières is -
E Ruys - een mildere blik op het oosten noodzakelijk.
Eén van de onderwerpen die in de inmiddels al weer bijna afgelopen Vredesweek centraal heeft
gestaan is het 'vijandsbeeld' dat Oost en West zich van elkaar gevormd hebben. In het Westen is
men bang voor 'de Russen die komen', in het Oosten vreest men het imperialisme van NAVO, de
Verenigde Staten en de Bondsrepubliek Duitsland. Het Interkerkelijk Vredesberaad heeft als
organisator van de Vredesweek juist aandacht aan dat 'vijandsbeeld' besteed omdat juist het
wederzijdse diepe wantrouwen de belangrijkste oorzaak is van de massale bewapeningswedloop
aan beide zijden van het Uzeren Gordijn.
Het was deze week dan ook niet ver
wonderlijk dat de Vlissingse Raad van
Kerken de Berlijnse ds. A. E. Ruys had
uitgenodigd om te spreken over dat
vijandsbeeld in de Oost-Westverhou
dingen. Mevrouw Ruys is sinds 1949
als predikante in Berlijn werkzaam,
eerst in het kader van het Vluchtelin
genwerk van de Wereldraad van Ker
ken en later als predikante van de Ne
derlandse Oecumenische Gemeente
in Oost- en West-Berlijn. De Vlissingse
Raad van Kerken ging er van uit dat
ds. Ruys. die dertig jaar heeft gewerkt
in een stad die in de frontlinie van de
koude oorlog heeft gelegen en in feite
nog ligt. een duidelijk beeld van die
vijand aan gene zijde van het Ijzeren
Gordijn of van de Berlijnse muur had
gekregen.
Het betoog van domina Ruys liet aan
duidelijkheid weinig te wensen over. al
was het beeld dat zij van de 'vijand in
het oosten' schetste heel wat anders
dan men misschien zou hebben ver
wacht. In het Westen wordt hel niet al
te beste image van de Deutsche De
mocratische Republik sterk bepaald
door het verschijnsel van norse Vopo's
en grenswachten, een prikkeldraad-
en mijnenversperring die nergens ter
wereld wordt overtroffen en natuurlijk
de muur die de stad Berlijn dwars door
tweeèn deelt
Mild
Hoewel ds Ruys op de 'eerste rang" zat
bij de opstand van de arbeiders in
Oost-Berlijn op 17 Juni 1953, de bouw
van de muur in 1961 en de verbeterde
verhouding tussen beide Duitse staten
door de Ostpolitik van Willy Brandt en
Egon Bahr juist vanuit Berlijn kon
volgen, is haar oordeel over de Oostr
duitse 'Boeren- en Arbeidersstaat' op
vallend mild. Overigens heeft ze zelfs
in de donkerste dagen van de Koude
Oorlog als Nederlandse steeds haar
predikantenwerk in Oost-Berlijn kun
nen doen. Ds. Ruys heeft er vele inten
sieve contacten met de kerk in de
DDR aan over gehouden.
Ds. Ruys heeft aanzienlijk minder re
serves tegenover de Oostdultse maatr
schappij dan veel van haar stadgeno
ten in West-Berlijn. Ze vindt - en ze
onderstreepte dat ook tijdens haar
inleiding in Vlissingen - dat er in Ne
derland teveel negatieve vooroordelen
over de DDR bestaan. 'In dat deel van
Duitsland is het in ieder geval zo. dat
het fascisme er radicaal is uitgeroeid
en dat is iets wat Je van de Bondsrepu
bliek en West-Berlijn bepaald niet
kunt zeggen'.
Je zou - een beetje oneerbiedig mis
schien - kunnen zeggen dat het ene
systeem het andere vervangen heeft.
Natuurlijk is er een principieel ver
schil tussen nationaal-socialisme en
communisme, maar het systeem is
even autoritair, tegenstanders van het
regime krijgen het evengoed moeilijk
en de jeugd werd toen en wordt nu bij-
eengehaald in uniformkleding. Toen
zowel als nu is de almachtige Staat
overal nadrukkelijk aanwezig
'Je moet', zegt domina Ruys, 'in eerste
plaats een principieel onderscheid
tussen beide systemen maken. Het
fascisme en het nationaal-socialisme
zijn duivelse systemen, al heeft de kerk
dat niet altijd even scherp in de gaten
gehad. Hitler had het altijd over de
Voorzienigheid en het systeem was
niet antikerkelijk. Het communisme is
van opzet niet duivels, al heeft het -
ook in de DDR - zijn ontsporingen ge
kend. Maar in de grondregels van het
communisme - zoals het opkomen
voor de zwakken - zitten hele goede
zaken. En dan moet je bedenker, dat
de partijleiding nooit heeft gepreten
deerd een band met de kerk te hebben.
Men is principieel atheïst'.
grondwet van de DDR dat iedereen
vrijheid van meningsuiting en gods
dienst en drukpers heeft, de DDR heeft
ook nog de Akkoorden van Helsinki
getekend waarin die grondprincipes
nadrukkelijk worden gegarandeerd.
Als je ziet hoe schrijvers die niet hele
maal met de partijlijn meegaan wor
den gemuilkorfd 'zelfs een overtuigd
marxistisch schrijver als Stefan Heym
is in de moeilijkheden geraakt) en als
je ziet hoe DDR-burgers die weg willen
dat zelfs met een heteluchtballon of
een snorkeltje proberen, dan lijkt het
toch moeilijk met de Akkoorden van
Helsinki te verenigen.
'Het is maar wat je belangrijker vindt'
zegt domina Ruys. 'U hoort mij echt
niet zeggen dat het in de DDR alle
maal lieverdjes zijn Dat is beslist niet
zo. Maar waar het mij om gaat is dat we
ons een ander beeld vormen van wat
daar gebeurt en waarom het zo ge
beurt. Natuurlijk is het heel vervelend
als in een land schrijver een publica
tieverbod krijgen en als er geen vrij
heid van drukpers. Maar ik ben van
mening dat er in het totaal van de ver
houding tussen Oost en West en Zuid
en Noord wezenlijk belangrijker zaken
aan de orde zijn. Waar het mij om gaat
is d^t we ons realiseren dat de wer
kelijke vijand er anders uit ziet: dat is
de vijand van de honger, van de ar
moede. van de ongelijk verdeelde wel
vaart. van het fascisme en van het ra
cisme. Be ben op de laatste conferentie
van de Wereldraad van Kerken in
Nairobi geweest Wat mij daar opviel
was dat bij een vinnige discussie over
de mensenrechten de vertegenwoor
digers van de Derde Wereldlanden niet
meededen. Geen wonder, want die
hebben andere problemen als honger
en armoede op te lossen. Het is maar
hoe je het probleem en dus de belang
rijkste vijand ziet'.
Hendrik Kraemerhuis
meente in Berlijn werkt vanuit het
Hendrik Kraemerhuis, gevestigd in de
Westberlijnse Limonenstrasse. Dit
Hendrik Kraemerheuis, genoemd
naar één van de belangrijkste pioniers
op het gebied van de oecumene, noemt
zichzelf 'een oecumenisch centrum
met een eigen karakter, maar met een
ondubbelzinnig kerkelijk en politiek
engagement'. De medewerkers, die
voor ongeveer de helft van Duitse ko
maf zijn wonen in beide delen van de
stad. Eén van de hoofdpunten is het
zich bezig houden met vragen van
mensen en kerken in de Oostduitse
landen. 'Door het uitbouwen van con
tacten tussen oost en west en het uit
wisselen van betrouwbare en nuchtere
gegevens proberen we bestaande
vooroordelen af te breken en te werken
aan de vorming van een meer oecume
nisch bewustzijn. Ook in WestBerlijn
werken we samen met diverse ge
meentes. kerken en hun organisaties,
maar wel als kritische gemeente
Daarbij ligt Juist in deze tijd de nadruk
op de anti-fascistische strijd en op de
vragen van vrede en ontwapening', al
dus een introductiefolder van het
Hendrik Kraemerhuis. De drukkende
aanwezigheid van de Oostduitse gren
swachten aan de sectorgrens is naar de
mening van ds Ruys minder belang
rijk dat het blijvend onderhouden van
contacten tussen oost en west: "Ik zeg
het Hendrik Kraemer na. dat je onder
alle omstandigheden en hoe dan ook
moet blijven praten met de ander'.
Juist in deze weken wordt zowel in de
Bondsrepubliek. West-Berlijn en de
DDR het feit herdacht dat Hit-
lerDuitsland de Tweede Wereldoorlog
ontketende met de aanval op Polen. In
West-Berlijn worden momenteel tal
loze bijeenkomsten gehouden door
Westduitse organisaties die zich de
zelfkritiek allerminst sparen. De 'Ar
beitsgruppe 1 september 1939-1979
vindt in deze herdenking - eigenlijk
parallel aan de Vredesweek bij ons -
om na te gaan wat er kan worden ge
daan tegen de steeds verdergaande
bewapeningswedloop. Het thema
'Frieden schaffen ohne Waffen' is bij
zonder grondig uitgewerkt, zij het
overigens in het westelijk stadsgedeel
te. Ook het Hendrik Kraemerhuis doet
aan de bijeenkomsten mee.
Niettemin staat niet alleen in de De Nederlandse Oecumenische Ge- Over vijandsbeeld gesproken: ds.
zegt de Westberlijnse predikante ds. A.
Ruys meent dat m de DDR van dit
moment de kerk allerminst wordt ver
volgd. De Evangelische Kirche onder
vindt er naar haar mening nauwelijks
nog moeilijkheden van de zijde van de
overheid. Zeker sinds de leiding van de
grootste kerk in de DDR vorig jaar
maart op bezoek ging bij partijchef
Erich Honecker. leek de lucht tussen
beide instanties wat op te klaren.
Gelijkberechtigd
In haar deze week gehouden vergade
ring laat de synode van de Bond van
Evangelische kerken in de DDR
evenwel weten, dat de kerk nog altijd
wordt gediscrimineerd als het gaat om
het publiceren van standpunten die
van de regeringsstandpunten afwij
ken. Verder zouden, zo meent de syno
de, de Christenen in de DDR moeten
worden gelijkberechtigd met anderen
in deze staat.
Over vijandsbeeld gesproken: de sy
node protesteerde verder tegen de
verplichte lessen in militaire vorming
op de scholen. De kerk vindt dat dit
'leidt tot een Qxering van het
vijandsbeeld. Bovendien wordt de
jeugd eraan gewend dat geweld een le
gitiem middel is om conflicten op te
lossen' vindt de Oostduitse kerklei
ding.
Ondanks al deze kritiek is ds. Ruys
van mening dat het vijandsbeeld van
het oosten dient te worden verplaatst
naar de Derde Wereld en dat de strijd
tegen honger, racisme en fascisme,
zoals die door de Wereldraad van Ker
ken wordt gevoerd van groter belang is
dan kritiek op op bepaalde Oostblo
klanden. Haar vijandsbeeld en dat van
het Berlijnse Hendrik Kraemerhuis is
duidelijk anders dan het traditionele
beeld dat in ons land van Oost-Europa
leeft. Maar de invalshoeken zijn dan
ook totaal verschillend, al kan de zorg
over de militaire trainig van school
kinderen die bij de Oostduitse ker
kleiding bestaat misschien als stof tot
nadenken worden meegenomen door
de mensen van het Interkerkelijk Vre
desberaad. Want van welke invals
hoek je de verhouding tussen Oost en
West ook beziet, het over de storm
baan jagen van schoolkinderen heeft
weinig met echte ontspanning van
doen.
TON HUIJSSOON
idoor Hein ten Kortenaar)
Wat doet een paus in zijn vrije tijd?
Er is eigenlijk maar eén periode In de
geschiedenis waarover we op dat
punt ruimschoots zijn ingelicht: aan
het hof van de renaissancc-pausen
moet het buitengewoon vrolijk zijn
toegegaan. De lustpriëlen. jachtslo
ten cn vorstelijke villa's rondom Ro
me, de gewaagde blijspelen (niet zel
den vervaardigd door kardinalen) die
in het Vaticaan werden opgevoerd, de
dagenlange uitbundige feesten en de
onwettige nakomelingen tonen af
doende aan dat de pausen uit die tijd
het zich, tussen de bestuurlijke be
slommeringen en de veldtochten
door. niet lieten ontbreken aan luch
tig tijdverdrijf. Het schouwspel, dat
zich in 1510 ontrolde voor dc verbij
sterde ogen van de Augustijner mon
nik Maarten Luther tijdens diens
Rome-reis onder het pontificaat van
Leo X. zou volgens velen een van de
aanleidingen worden voor de her
vorming en daardoor indirect voor de
Romeinse contrareformatie, die een
einde maakte aan de ongepaste vro
lijkheid en een steeds strengere le
vensstijl oplegde aan het pauselijk
hof.
We weten nog van enkele pausen, zoals
Pius II en de veel recentere Leo xm,
die zich vermaakten met het vervaar
digen van Latijnse verzen. Sommige
anderen vonden nog een uitweg in het
reizen in de toen nog tamelijk uitge
strekte pauselijke staat. De verove
ring van Rome in 1870 door de troepen
van de Savoia's. die het laatste pau
selijk bolwerk uitriepen tot hoofdstad
van Italiè en het zomerpaleis op de
Qulrinaalheuvel in beslag namen voor
gebruik door de geèxcommunlceerde
koninklijke familie (nu is het de
ambtswoning van de president) maak
te ook hel reizen onmogelijk.
De Romeinen die zich in de eeuwen na
het Concilie van Trente met tegenzin
hadden gevoegd naar de puriteinse
leefwijze van hun celibataire soeverei
nen. moesten voortaan genoegen ne
men met een „gevangene in het Vati
caan", die zich zelfs niet meer ver
toonde op het balcon van de Sint
Pieter. Van vrije tijd werd sindsdien in
het geheel niet meer gesproken: alleen
het idee al moest een leder ongepast
voorkomen. De paus at alleen, bad al
leen. werkte en wandelde alleen en
ging. a fortiori, alleen naar bed.
In 1929 brachten kardinaal Gasparri
en de Duce het concordaat tot stand
waarmee het fascistische regime werd
gelegitimeerd en het Vaticaan als on
afhankelijke staat werd erkend. Be
halve het Vaticaanse dwergstaatje
kreeg de Heilige Stoel toen ook de be
schikking over de vroegere pauselijke
villa in Castel Gandolfo. Al de volgen
de dag verscheen Paus Pius XI op het
balkon van de Sint Pieter om de zegen
„Urbi et Orbi" uit te spreken en sinds
dien begaf hij zich ook ieder jaar naar
het nieuw verkregen zomerverblijf
voor een welverdiende vakantie.
Dat ook een paus rust nodig kan heb
ben wilde men wel aannemen, maar
anders dan met rozenkrans en brevier
kon men zich hem toch niet voorstel
len. Van Pius XII is bekend dat hij
iedere middag op hetzelfde uur in de
Vaticaanse tuinen ging wandelen.
Maar voor de ramen van het Ethio-
plsch College, die op de tuinen uitkij
ken. moesten op dat uur alle luiken
dicht en de Vaticaanse gendarmes
dienden zich te verbergen achter bo
men en struiken om Zijne Heiligheid
niet in zijn meditaties te storen. Toen
Plus' opvolger Johannes XXIII de ge
woonte aannam om de struiken heen
te lopen en een gemoedelijk praatje
aan te knopen, viel hun verbouwe
reerdheid dan ook niet te schetsen.
Meer op hun gemak voelden zij zich
met Paulus VI. wiens strenge figuur
geheel overeen kwam met de traditio
nele pausgestalte. Weliswaar hoefden
er geen luiken meer dicht wanneer hij
in de tuinen ging wandelen en liet hy
zich af en toe begeleiden door een kar
dinaal of monseigneur (met wie hij
soms zelfs samen had gegeten), maar
het was duidelijk dat hun gesprekken
geen lichtzinniger wending konden
aannemen dan een gedachtenwisse-
ling over het laatste boek van Jacques
Maritain, toch altyd nog een typisch
pauselijk onderwerp.
In boeken of artikelen over de paus
kon men zijn dagindeling van uur tot
uur volgen Vanaf het opstaan hij het
ochtendkrieken tot het doven van de
pauselijke schemerlamp werd hij in
beslag genomen door meditatie, ge
bed, audiënties, studie en ernstige tot
stichtelijke lectuur, af en toe onder
broken door een schamele maaltijd.
Slechts eenmaal per jaar, tussen de
zegen „Urbi et Orbi" op Kerstmis en de
daarop volgende eenvoudige lunch,
liet hij zich opvrolijken door het be
zoek van zijn familieleden en de onge
dwongen hilariteit moet daarbij niet
van de lucht zijn geweest.
Dat de laatste drie pausen oprecht ge
tracht hebben zich te ontworstelen
aan de verstikkende greep van dit
conventionele, en in de grond huichel
achtige, pausbeeld, staat wel vast. Dat
het hun niet gelukt is valt te wijten aan
de bekrompenheid van hun olericale
omgeving. Een paus had te passen in
het raam van een heiligenleven; voor
ontspanning was daarin geen plaats
en verrassingen waren niet geoorloofd.
Johannes' gemoedelijkheid, zijn on
verwachte bezoeken aan een gevang
enis en een kinderziekenhuis. Paulus'
wereldreizen, waarbij hij soms in een
onheilig gedrang raakte, waren tege
lijk ook ontsnappinge» uit de opge
drongen rol. en het kostte .Tiet hof'
heel wat moeite om de daardoor ont
stane plooien glad te strijken.
Er was een Poolse paus voor nodig om
dit hele staketsel in de kortst mogelij
ke tijd omver te stoten Hij komt uit
een land waar de clerus, hoe getrouw
ook aan de kerkelijke voorschriften,
zich er niet voor schaamt voor de eigen
lichamelijke en geestelijke gezond
heid te zorgen. Bij hard werk hoort
ontspanning, en die kan bestaan uit
sportbeoefening. vrolijke tafel
gesprekken, ontspanningslectuur, een
film en honderdduizend andere dingen
waarmee ieder gewoon mens zich ont
spant.
Dat een paus ook „gewoon" kan
zijn, wilde er bij „het hof' maar moei
lijk in. maar ze hebben zich er wel bi)
moeten neerleggen. Er wordt nog
maar zwak tegengestribbeld, zoals bij
het bericht dat de paus in Castel Gan
dolfo een zwembad had laten aanleg
gen. „Op doktersadvies" luidde toen
een officieel Vaticaans persbericht,
want dat een paus ook voor zijn lol zou
gaan zwemmen blijft de monseigneurs
ongehoord voorkomen.
Nu de paus voor het eerst de zomer
doorbrengt in het buitenverblijf van
Castel Gandolfo. blijkt des te duidelij
ker dat hij zich niet wil voegen in het
nauwe Vaticaanse keurslijf. Hij wil
mensen zien, hij wil met ze praten, en
er waren nog maar enkele dagen ver
lopen of hij nodigde een groep Poolse
jongeren 's avonds bij zich uit in de
tuin. Tot diep in de nacht werd er ge
zongen, gitaar gespeeld en gedanst.
gepraat en gelachen. De paus zat tus
sen hen in. in een rieten tuinstoel, en
zijn diepe stem klonk boven alles uit
bij het zingen van de oude Poolse
liederen.
Sindsdien zijn zulke bijeenkomsten
een vaste gewoonte geworden en
jeugdgroepen uit de hele wereld zijn
bij de Paus te gast geweest. Op de
grond geknield steekt hij het kamp
vuur aan. soms. tot algemene hilari
teit, heeft hij er drie vier lucifers voor
nodig. Als een jolige hopman kruist hij
tegen het eind van de avond de armen
en hand in hand. in een kring rondom
het dovende kampvuur, zingt hij het
afscheidslied. Als de laatste gasten
uitgeleide zijn gedaan zoekt hij bij het
licht van een zaklantaarn de villa op.
Waar hij het meest op tegen heeft is het
opgesloten zijn. Hij wil naar bulten, al
stuit hij daarbij op veiligheidsproble
men Meer dan eens heeft hij zich ero
ver beklaagd dat hij bij zijn bezoeken
aan Romeinse parochies omringd
wordt door een stoet gewapende poli
tieagenten. In Castel Gandolfo steekt
hij zaterdagsavonds het dorpsplein
over, links en rechts een praatje ma
kend, om in de kerk de rozenkrans te
gaan voorbidden. Soms blijft hij daar
na eten met pastoor Angelo Pozzl. Hij
stak een bezoek af bij de slotzusters
van Albano.
Zijn reis afgelopen zondag naar de ge
boorteplaats van zijn voorganger werd
een krachttoer per auto. vliegtuig,
helikopter en kabelbaan kwam hij
tenslotte in een vliegende
sneeuwstorm hoog in de Dolomieten.
Met zijn skipet en windjack en wlt-be-
stoven wenkbrauwen voelde hij er zich
kennelijk in zijn element, tussen de
rillerige en lichtelijk verstoorde ka
merheren die hem omringden.
Kort tevoren, op Witte Donderdag,
had de paus een brief gericht „tot alle
priesters ter wereld", waarin hij hen
oproept „tot volledige trouw aan hun
roeping". Hij wil hen bemoedigen en
dat doet hij door nadruk te leggen op
de kostelijke erfenis van de Latijnse
kerk. die zoveel te danken heeft aan
het celibaat. De kerk is „vastbesloten
op deze weg verder te gaan, ongeacht
de moeilijkheden die deze trouw aan
haar baren en ondanks de verschillen
de symptomen van zwakheid en crisis
bij een aantal priesters". Het wezen
lijke motief voor het celibaat ligt in de
woorden van Qhristus over het afzien
van het huwelijk terwille van het Ko
ninkrijk der Hemelen. „Het celibaat is
een gave van de Geest" Aldus paus
Johannes Paulus II.
Het celibaat is een van de knelpunten
van de kerk van Rome in ons land. Er
zijn er mee: Om maar enkele te noe
men: de catechese, de liturgie, het
kloosterleven, de theologische oplei
dingen, de inschakeling van pastorale
werkers en werksters. Maar het celi
baat weegt erg zwaar sinds het einde
van het Pastoraal Conciiie te Noord-
wijkerhout Nadien hebben de geza-
meiyke bisschoppen dit vraagstuk
voorgelegd aan het Vaticaan en sinds
dien zijn er allerlei wrijvingen geweest
tussen Rome en de R. K. Kerk in ons
land Sindsdien is ook de eenheid van
het Nederlandse episcopaat verstoord
door de daarop volgende bis
schopsbenoemingen. Mgr. Gtjsen
meent met beslistheid te weten dat de
paus aan zijn kant staat. Alle Neder
landse bisschoppen zijn afzonderlijk
door de paus ontvangen. Deze wilde
niet ingrijpen in het conflikt van de
Nederlandse bisschoppen. Zo heeft
kardinaal Willebrands verklaart. Maar
wél verlangde hij dat zij zelf een voor
stel zouden indienen hoe zij denken uit
dit slop te komen. En daarmee zaten
de bisschoppen in een moeilijk parket.
Het is natuurlijk goed dat de paus alle
zeven bisschoppen gezien en gehoord
heeft en een Indruk heeft gekregen van
hen die zijn kerk in ons land vertegen
woordigen. Maar dit op zichzelf geeft
geen oplossing. Daarmee weet hij nog
niet zo heel veel van hetgeen er sinds
de laatste wereldoorlog in ons land is
omgegaan en dat ook op kerkelijk ter
rein zijn invloed heeft doen gelden.
Zoveel zal de paus in ieder geval wél
hebben begrepen dat ook de rooms-
katholleken in ons land geen Polen
zijn en dat deze ook niet zonder meer
als transmontanen (letterlijk: mensen
van over de bergen. Vroeger werd met
deze naam nogal eens aangeduid de
onvoorwaardelijke trouw aan Rome)
zijn te zien. De paus heeft dan de zeven
bisschoppen gehoord, maar kent hy
daarmee wat er onder zijn beminde
gelovigen in ons land omgaat? Het
Pastoraal Concilie mag dan officieel
geëindigd zijn. Daarvoor in de plaats is
gekomen het Pastoraal Overleg, dat
nogal aan banden is gelegd, maar de
gedachten van het Concilie werken
door en dat bleek ook bij het Overleg.
Zelfs uit de bisdommen Roermond en
Rotterdam kwamen geluiden die niet
gelijk waren aan de gedachtenwereld
van hun bisschoppen. Deze twee zijn
en blijven van mening dat de bisschop
in zijn diocees alles alleen kan bepa
len. terwijl op het Pastoraal Overleg
werd betoogd dat de kerk meer is dan
de bisschoppen. Niet toevallig ook dat
in het bisdom Roermond een bewe
ging als die van de Open kerk ont-
stond, welke beweging zich o.a. keert
tegen de absolute leiding van de bis
schop. De twee laatste bisschopsbe
noemingen hebben velen wakker ge
schud. Er was in de R. K. Kerk in ons
land iets gegroeid van overleg van bis
schop, priesters en leken. Door de be
noemingen in de twee genoemde bis
dommen bleek alle voorafgaand
overleg van het kapittel en het maken
van een 'profiel' voor de gewenste bis
schop door priesters en leken van nul
en generlei waarde te zijn geweest.
Volgens prof. dr. E. Schillebeeckx gaat
het om een verkrampte opvatting
van het bisschopsambt".
Er zijn verschillende tekenen die er op
wijzen dat de paus in de gaten krijgt
dat hi) met zijn Poolse gedachten over
de kerk niet overal uitkomt. Niet al
leen in ons land krijgt hij met proble
men te maken. Ook in Italiè bijv.
wordt duidelijk dat de waarden van
het verleden hun centrale plaats ver
liezen en dat de leken, tenminste een
groot deel van hen. niet zonder meer
bereid zijn aan de woorden van de
geestelijkheid gevolg te geven, zelfs
niet aan die van de paus. Bij de echt-
scheidingsprocedure bijv. is dit
duidelijk gebleken. En zo heeft Johan
nes Paulus II gedurende de vrij korte
tijd dat hy het hoogste kerkeUJk ambt
bekleed, te maken gehad met proble
men in Spanje, in Noord-amerika, in
Zuld-Amerika, waar de theologie van
de bevrijding ontstond, tegenover de
vele dictatoren die door de kerk zijn
gesteund, in Afrika, waar men steeds
meer eigen vormen van kerk-zyn
zoekt, die aansluiten by hun samenle
ving. Maar wat er in ons land omgaat
ligt hem büjkbaar byzonder aan het
hart. De bisschoppen heeft de paus
gehoord en nadien is er bekend ge
maakt dat midden januari van het
komende jaar een 'bisschoppensyno
de onder leiding van de paus' zal wor
den gehouden, waar alle vraagstukken
van de Nederlandse kerkprovincie op
tafel zullen komen. Daartoe zyn, be
halve de zeven bisschoppen ook uit-
genodigd enkele oversten van reli
gieuze orden. Zo hebben we kunnen
lezen. Tegen deze afvaardiging is in
middels protest aangetekend door een
groep van 16 r.k. leden en religieusen.
die zichzelf verontrust noemen omdat
er geen 'gewone leken' in de afvaardi
ging worden opgenomen. De bedoe
ling is duidelyk. Volgens deze veront
rusten kan hun kerk niet meer alleen
door bisschoppen en een enkele over
ste worden vertegenwoordigd, maar er
moeten ook een aantal 'gelovige leken'
in de afvaardiging worden opgeno
men. Waarom, zo was er reeds door
anderen voorgesteld, kan dr Marga
Klompé die voorzitster is van de
pauseiyke commissie voor vrede en
ontwikkelingssamenwerking, er niet
by? Er is. zo schrijven de 16, in belang
rijke zaken altyd over de hoofden van
leken heen gepraat en beslist, „wy
mogen dus niet samen kerk zyn." En in
Januari zal er moeten worden beslist
over de knelpunten tussen de bis
schoppen aangaande problemen die
direct betrekking hebben op de gewo
ne gelovigen. „Wy vragen ons dan ook
af waar straks, tijdens het overleg in
Rome. de stem of inbreng van deze
groepen zal zyn", ni. groepen die wel
eens iets anders willen dan wat tradi
tioneel gangbaar was. Toch hjkt ons
die bisschoppensynode in januari een
teken dat deze paus ernst wil maken
met de regel die op het tweede Vati
caans concilie duidelyk is uitgespro
ken, dat de paus tesamen met de bis
schoppen de kerk regeert Hoe dat
moet is nog altyd niet helder en klaar.
Uit het tweede Vaticaans concilie is
voortgekomen een synode van bis
schoppen vanover heel de wereld,
maar tot nu toe is deze instantie ge
doemd tot onvruchtbaarheid, omdat
paus Paulus VI teveel alle touwtjes in
handen wilde houden. Nu zyn er be
richten dat deze bisschoppensynode
meerdere betekenis za zal lóygen
doordat de tegenwoordige paus er re
kening mee wil houden dat iedere bis
schop niet alleen verantwoordeiyk-
heid draagt voor zyn eigen bisdom,
maar ook mede verantwoordelijk is
voor het bestuur van de wereldkerk.
Dit zou niet alleen de hoge positie van
"de paus aantasten, maar ook de in
vloed van de verschillende depar
tementen van het Vaticaan verminde
ren. Het laatste nieuws uit Rome is dat
de paus alle kardinalen byeen wil roe
pen. Allerlei veronderstellingen waar
om? doen de rondte. We zullen moeten
afwachten of de paus inderdaad zoekt
naar een nieuwe bestuursvorm voor
zyn kerk. En waiuieer dat het geval is,
zullen we moeten afwachten of hem dit
zal gelukken tegen de wens van ver
schillende van zyn departementen in.
Terug naar ons land. Gezien vanuit de
wereldkerk is. wat er in ons land ge
beurt. slechts een klein stukje. Maar
gezien vanuit het feit dat het Neder
landse episcopaat de naam heeft ge
kregen in het geheel van deze wereld
kerk een voortrekkers groep te zyn, is
het niet onbelangrijk wat er komt uit
het overleg van onze bisschoppen on
der voorzitterschap van de paus. En
kele punten van tegenstellingen onder
de Nederlandse bisschoppen komen
naar voren en die zullen worden be
handeld. maar in wezen gaat het niet
alleen om ons land. maar ook om an
dere. waar dezelfde vraagstukken lig
gen, als by v. de opleiding van priesters
en het celibaat. En zo zou die synode
van midden Januari nog wel eens een
toets kunnen zyn voor hetgeen er in
heel deze wereldkerk staat te gebeu
ren. Zoals reeds gezegd, staan de bis
schoppen in een moeilijke positie. Aan
de ene kant moet ges .alte worden ge
geven aan hun band net Rome en aan
de andere kant komen ze op voor een
ontwikkeling die er gaande is in hun
bisdommen, waar men heeft gezocht
naar nieuwe wegen en waar deze ont
wikkeling mociiyk meer is tegen te
houden.
h.