GOED LEVEN EN
VROLIJK ZIJN
Prof.mr.de la Fontaine Verwey:
Herman de la Fontaine Verwey werd in 1903 geboren in Hilversum. Hij ging
er ook naar het gymnasium, waarna hij in Amsterdam rechten ging stude
ren. Na zijn studie werd hij conservator aan de Groningse universiteitsbi
bliotheek. In 1941 keerde hij terug naar Amsterdam, ivaar hij tot 1968 biblio
thecaris is geweest van de universiteitsbibliotheek Vanaf 1954 tot 1974
bezette hij als eerste de leerstoel voor de wetenschap van het boek. Van zijn
hand verschenen twee bundels met ops tellen over de geschiedenis van het
boek in de 16e en 17e eeuw.
In een vraaggesprek vertelt hij over zijn vak en over zijn levenover de
geschiedenis van het boek en over zijn studententijd, de vrolijke jaren
ticintig en de oorlogsjaren in Amsterdam.
Redactie en administratie:
Terneuzen, Nieuwstraat 22,
tel. 01150-94457.
Hulst, Steenstraat 6, tel. 01140-4058.
VRIJDAG 7 SEPTEMBER 1979
Zeeuwsch-Vfaanderen Extra
koerier verstuurd naar Londen" in een
dubbele bodem van een lucifersdoosje.
Pas na lange tijd kwam over de radio
het codesignaal dat de zending in goede
handen aangekomen was. Wat ik wel
griezelig vind is dat kort daarna Wal
cheren gebombardeerd is.
(haastig) Maar ik wil daar helemaal
geen verband tussen leggen, hoor".
Waarom met?
..Dat zijn dingen waar je toch het fijne
niet van weet. En dat hoeft ook niet".
Mr De la Fontaine Verwey schijnt deze
affaire als een historisch gegeven te
aanvaarden, zoals het een man van de
wetenschap betaamt. Vindt hy zichzelf
een echte wetenschapsmens? Mr De la
Fontaine Verwey: ..Dat dacht ik met. Je
hebt van die lieren met éên snaar, men
sen die hun hele leven met hetzelfde be
zig zijn Zo ben ik niet Ik kan lang aan
iets werken, en het dan weer een hele
tijd laten rusten. Daarom heb ik ook
nooit dikke boeken geschreven. Mijn
boeken zijn verzamelingen van korte
opstellen over diverse historische on
derwerpen".
Over een aantal maanden verschijnt
het derde boek van De la Fontaine
Verwey. Het gaat over de 17e eeuw en
het heet: 'In en om de vergulde zon
newijzer" Daarna wil hy nog een bundel
samenstellen over de 16e eeuw. en nog
een algemeen werk met een bibliografie
en een index. Mr De la Fontaine Verwey
heeft nog een hoop te doen. „Ja. ik ben
te laat begonnen. Ik heb tot mijn 71e
gewerkt, en pas daarna had ik eigenlijk
mijn handen vrij voor dit werk. Dat ik
nog zóveel te doen heb. dat benauwt me
wel eens. Het wordt wel eens wat zwaar
maar ik doe het toch met plezier"
Bijbel
Aan een man die alles van de geschie
denis van het boek afweet, moet het
interessant zijn om iets over de bijbel
te vragen. Wat vindt mr De la Fontaine
van de bijbel?
„Tja. het eerste gedrukte boek was een
bijbel. De bijbel is altijd een uitdaging
geweest omdat het een lange tekst is.
Bovendien is het een sacrale tekst, wat
extra zorgvuldigheid vereist. Hoewel
er maar èën bijbel is, waren er natuur
lijk toch protestante en katholieke
uitgaven. Het verschil zat hem in de
toelichting en de interpretatie. Van
daar dat in de 16e eeuw de drukkers
ook in de geloofsstrijd betrokken wa-
Wat vindt u van de bijbel in religieus of
persoonlijk opzicht
„Ik ben met kerkelijk. maar het is na
tuurlijk een uitermate belangrijke
tekst. Zo had je in de 16e eeuw twee
stromingen. Luther heeft geprobeerd
om de bijbel naar het volk te brengen,
en maakte dus een vertaling in hele
eenvoudige taal. De Calvinisten daar
entegen wilden het volk naar de bijbel
brengen, en probeerden in hun verta
ling zoveel mogelijk de oorspronkelijke
tekst, te benaderen. Vandaar de ver
schillende vertalingen".
U omzeilt persoonlijke vragen met we
tenschappelijke antwoorden.
(stilte)
Doet u dat bewust of leeft u alleen voor
uw vak
„Misschien allebei"
Hebt u plezier in iets builen uw vak
Een hobby misschien?
„Nee. dat kan ik niet zeggen. Mijn vak is
altijd mijn hobby geweest en omge
keerd. Maar wilt u misschien nog iets
over Zeeland horen? We kregen eens uit
Engeland een verzoek om een schilderij
te identificeren Het betrof een afbeel
ding van een 17de eeuwse drukkerij,
waarop naast diverse andere details
ook een beeld te zien was dat op een
binnenplaatsje stond. Daardoor kon
den we het schilderij identificeren, het
was de drukkerij van de gebroeders Van
de Venne in Middelburg, want die had
zo'n beeld op zijn binnenplaats staan"
Sint -.4 n na-h u wel ijk
Mr H. de Ia Fontaine Verwey. histori
cus, een man van 75 jaar. Hoe kijkt hij
tegen deze tijd aan, wat voor beeld
heeft hij zich gevormd van het heden?
Of heeft hij het te druk met zijn werk?
Mr De Ia Fontaine. „Hoe ik tegen deze
tijd aan kijk, ja. daar kan ik niet veel
origineels over vertellen. Er verandert
meer dan je denkt en er verandert ook
weer minder dan je denkt. Mijn devies
is hetzelfde als wat Coornhert zei:
'goed leven en vrolijk zijn'. Er is ook
een 15e eeuwse versie van: 'weest vro-
lijck wil die lange leeven; leeft wel, wil
die altijd vrolijck weezen'. Zoiets was
het tenminste".
En doodgaan danEn na de dood?
„Tja. ik moet daar wel eens aan denken.
Ik hou me er wel eens mee bezig, maar
ik weet het niet. Een van mijn lieve
lingsauteurs is Malreaux. en dat is ook
een agnosticus, net als ik", leen ag
nosticus is iemand die vindt dat het
onmogelijk is om Iets te weten van God
of van het wezen der dingen)
Sint-Anna ter Muiden en mr De la Fon
taine Verwey. Een dorpje waar het ver
leden nog leeft, en een man die leeft in
het verleden. Er moet een speciale
band bestaan tussen de twee. De his
toricus vertelt: „Ik ben voor het eerst
in Sint-Anna geweest in 1913. met mijn
vader. Toen heeft dat silhouet van die
dikke toren met dat kleine kerkje zich
al in mijn geheugen verankerd. Na de
oorlog werd het stadhuis van Sint-An
na gebruikt als vakantieoord voor
Amsterdamse studenten. Ik ken heel
wat mensen die elkaar in Sint-Anna
ontmoet hebben, en later getrouwd
zijn. Wij spraken in Amsterdam van
zogenaamde Sint-Anna-huwclijken. In
het begin van de jaren zestig heb ik
hier dit huisje gekocht. Ik hou erg van
Sint-Anna. van hel groene pleintje en
het wijde polderland. En van de his
torische achtergrond, dat geeft het ook
een zekere bekoring".
„Vooral als je veel met geschiedenis be
zig bent. zoals ik. Het leuke is datje hier
de geschiedenis van het land kunt afle
zen uit de grond, uit de ligging van het
water, de verdeling van de polders Al
les heeft geschiedenis. En dat vind ik
leuk"
Tekst: Jan Geurtz.
Foto's Peter Verdurmen.
Onbezorgde tijd
Een merkwaardige tijd, die begin
periode van de boekdrukkunst. Mr De
la Fontaine vertelt dat er toen zelfs
boeken met de hand overgeschreven
werden, omdat drukwerk nog zo duur
was. Het arbeidsloon telde in die da
gen niet zo zwaar, kennelijk. De in
vloed van de hand-geschreven letters
°P de drukletters was in die begin
periode niet gering.
öint-Anna ter Muiden. Een stille zomerse dag. Slechts een paar toeristen wandelen langzaam
langs de schilderachtige gevels rond het pleintje. In de schaduw van dc bomen liggen de huisjes,
tegen elkaar aangeleund, als in gedachten verzonken. Gedachten aan een ver verleden. De ge
schiedenis is hier tastbaar, nog niet vervlogen of vermengd met uitlaatgassen. Een ideale
woonplaats voor een man die het grootste deel van zijn leven in oude boeken en paperassen
gesnuffeld heeft. Onder de zware balken in zijn woonkamertje vertelt mr H. de Ia Fontaine Verwey
over de geschiedenis van het boek, en vooral over de beginperiode van de druktechniek.
werd er een klein paardje bij afgedrukt,
„Van de intrede van de boekdrukkunst,
zo rond 1450, zou je verwachten dat dat
een enorme onwenteling teweeg zou
brengen, dat het een weg zou banen
voor nieuwe ideeën. Het tegendeel is
echter waar. De eerste drukkers namen
alleen teksten waarvan ze zeker wisten
dat ze goed verkocht zouden worden.
En dat waren vooral de traditionele re
ligieuze teksten en de oude ridder
verhalen, In feite is de boekdrukkunst
begonnen met de middeleeuwen te
verlengen. Het duurde tot het begin van
de 16e eeuw, de tijd van Humanisme en
Hervorming, voordat er actuele teksten
gedmkt werden. Tijdens de hervorming
ging men inzien dat de drukpers een
geweldige macht heeft. De hervorming
van Luther zou nooit doorgezet hebben
als de drukpers er niet geweest was. om
snel en goedkoop een groot publiek te
bereiken. Luther heeft voor het eerst
gemerkt wat een machtig wapen de
drukpers is. En vergeet met dat er in die
tijd een internationale taal was: het La
tijn, De drukkerij was toen veel inter-
nationaler georiënteerd dan tegen
woordig".
schreef hij wel eens filmkritieken en dat
was toen iets ne nieuws. Ter Braak
heeft veel bijgedragen aan Propria Cu
res. maar hij heeft er ook wel veel aan te
danken, dunkt mij. Propria Cures was
een volkomen onafhankelijk blad, en er
kwamen dan ook vaak boze reacties
binnen, terwijl het toch niet onze be
doeling was om mensen te beledigen.
Toen hebben we het doordraversteken
uitgevonden: een klein paardje Als er
dus iets niet serieus bedoeld was. dan
ten teken datje er niet boos om hoefde
te worden".
Mr De la Fontaine Verwey over Merino
ter Braak: „Het heeft me toch wel een
beetje verbaasd dat Ter Braak zo'n gro
te naam is geworden. Niet ten onrechte
hoor. maar hij is groter geworden dan
hij voor mij toen was. eigenlyk"
Na zijn studententijd ging mr De la
Fontaine Verwey naar Groningen, een
stad die hij omschrijft als 'een kleine,
levendige universiteitsstad'. Toen in
1941 de bibliothecaris van de universi
teitsbibliotheek in Amsterdam ont
slag nam, omdat hij niet meer opge
wassen was tegen de oorlogsomstan
digheden, werd De la Fontaine Verwey
zijn opvolger. De bibliotheek was na
tuurlijk in handen van de Duitsers,
maar heeft weinig van dc bezetting te
lijden gehad. Behalve de Joodse afde
ling. die door de Duitsers verzegeld
was. Mr De la Fontaine: „We slaagden
er toen in de belangrijkste handschrif
ten en boeken naar schuilkelders over
te brengen, voordat de bezetter alles
wat restte naar Duitsland overbracht.
Na de bevrijding is deze collectie terug
gevongen, zij het alleen niet onbe
schadigd".
Heel merkwaardig is De la Fontaines
verhaal over de strategische plannen
betreffende Walcheren. „Op een dag.
kort na de slag bij Arnhem, kregen we
een pakje binnen, dat door ons verzon
den zou zijn. en terug gestuurd werd
omdat de verbinding verbroken was.
Maar onze bibliotheek had dat pakje
helemaal niet verzonden. Ik heb het
opengemaakt en er zat een theologi
sche dissertatie in. gebonden in een
kartonnen kaft En dat was merkwaar
dig want dissertaties worden of heel
mooi ingebonden, of helemaal niet. Het
geheim moest dus in de kartonnen kaft
zitten. Toen ik daarin ging peuteren
bleken er tussen de 500 en de 1000 mic
rofoto's in te zitten. Ik had een fotogra
fisch atelier en na vergroting bleek het
een uitermate belangrijke zending do
cumenten te zijn voor Londen. Daarin
zaten brieven voor de koningin, maar
ook strategische plannen betreffende
Walcheren en andere delen van Zee
land. Ik heb de heleboel per geheim
Mr De la Fontaine: „Aanvankelijk pro
beerde men de drukletters zoveel mo
gelijk te laten lijken op de schrijfletters.
Daaruit ontstond de Gotische dru
kletter. Pas later ontwikkelde men een
nieuw druklettertype dat men Romein
noemde, omdat het vanuit Rome naar
het noorden overwaaide. Er ontstond
een hele strijd tussen beide lettertypes,
waarbij de Romein de letter van de
Humanisten was, en de Gotische letter
vooral gebruikt werd voor religieuze
teksten. De bijbel is nog heel lang ge
drukt in Gotische letters, zelfs tot op
heden toe. zoals voor orthodoxe
groeperingen in Zeeland. Maar de Ro
meinse letter heeft toch de strijd ge
wonnen en is ook tegenwoordig het
meest gebruikte lettertype".
Mr H. de la Fontaine Verwey leunt ach
terover in een stoel van het type waar
mee doorgaans tweede woningen ge
meubileerd worden De professor
woont dan ook in Amsterdam, maar
verblijft een groot deel van het jaar in
ajn huisje in Sint-Anna ter Muiden
Hier werkt hij aan zijn boeken over de
geschiedenis van het boek. Mr De la
Fontaine Verwey is oud op een manier
dat Je je niet kunt voorstellen dat hij
ook jong geweest is. Hoe heeft hij nou
ajn studententijd ervaren?
..Mijn studententijd, dat was in de jaren
twintig. The gay twenties. Tja. dat was
een vrij onbezorgde tijd",
vzat samen met Mennoter Braak in de
eaactie van het studentenblad Prop-
na Cures?
Ja. inderdaad Ter Braak heeft eigen-
Jk bij Propria Cures leren schrijven.
«U kon er zijn kritieken in kwijt. Zo
Het echtpaar De la Fontein Fontaine wandelt door rustiek Sint-Anna ter Muiden.
Een Gotische letter Het klassieke Romeinse lettertype
