Michel
Cardena
SIGNALEMENT
thermo-dynamiek
in de Vleeshal
'IK BLIJF DICHT
BIJ MEZELF...'
warming etc.etc etc.
company
Theatergroep Perspekt:
de teloorgang van een
oude circusfamilie
Michel Cardena (44) exposeert in de Middelburgse Vleeshal. 'Fotografische projecten' staat waar
ook 'gloeipunten' had kunnen staan. Warmte en gloed bepalen deze tentoonstelling in het teken
van de 'thermo-dynamiek'. Het gaat Cardena om wat hij noemt 'warmte en de meest actieve zin'.
De relatie met zijn eigen leven is overal en op elk moment als strikte voorwaarde aanwezig.
Cardena: „Ik zie en plaats mensen te
genover mensen, hun verhoudingen, de
warmtewerking onderling. Het gaat
niet om de warmte op zich maar om de
warmte als intermediair in de ontwik
keling van personen. Voordatje aan die
gloeipunten toekomt, heb je facades
moeten wegwerken, hindemissen moe
ten nemen, schermen moeten doorbre
ken en afsluitende vliezen moeten
doorprikken. Dan is er het gloeipunt. de
kern, dan kun je de ervaringspunten in
ruimte, tijd en gevoel benoemen en zie
je de weerspiegeling van het leven:
mensen tegenover mensen"
Klankbord
Binnen dat proces, dat voortdurend
bezig zijn, geeft Cardena zich over aan
•rekenen met zichzelf.
„Een dergelijke manier van werken kan
natuurlijk nooit vrijblijvend zijn. Ik re
ken voortdurend met mezelf. Dat eigen
leven, de eigen verhouding en ontwik
kelingen, de eigen warmtelijnen zijn
uitgangspunten. Ik ben mijn klank
bord, registreer de tonen, de verande
ringen. Ik ben nooit op grote afstand
bezig, ik blijf dichtbij mezelf'.
De vaan zeer verrassende registraties
Ivan warmteprocessen waarin groei,
op-en neergang een bepalende rol spe-
len, plaatsen Cardena ook zeer dichtbij
de natuur.
Cardena: „Warmte heeft altijd iets van
verteren, opbranden, inklinken, ver
wijden en vernauwen ln zich. Ik pak de
natuur. Dat is mijn materiaal. Ik vind
die natuur gesublimeerd in het men
selijk lichaam en dat is meteen ook de
meest eigen en nabije warmtebron die
ik ken. De kracht, de kern, kan ik in
brengen in wat ik als koel, koud of kil in
mijn omgeving ervaar. Die inbreng
duidt op een ontwikkeling die onmid
dellijk kan leiden tot een herwaarde
ring van die omgeving. Er verandert
iets in de condities'
Erotiek
lichaam tegenover lichaam. Erotiek0
Cardena „Mijn werk is zeker erotisch.
Daar is veel over gezegd en daar valt tot
in alle eeuwigheid wel wat over te zeg
gen, Homo-erotisch, zonder twijfel. In
het geval van de man-man-stelling
kómt de rèchauffage-idee in mijn werk
heel sterk tot uiting, in het geval van
een man-vrouw-beleving blijft dat alles
uiters vlak. Daar valt weinig aan toe te
'oegen of het zou moeten zijn dat ik
herhaal dat mijn eigen ik zeer sterk
spreekt.. Diezelfde directe relatie met
net eigen bestaan. Ik herinner, nee ik
wéét heel precies, hoe ik tot dat li-
'Uit elkaar' van
Herman van Veen
naar Amerika
DEN HAAG Dc spee|film .U5t Elkaar'
an Herman van Veen gaat naar Ame-
1 wordt in mei voor het eerst
rioond 0p het intcrnationaei film
festival dat in Seattle, Verenigde Sta
ten, wordt gehouden.
j Harlekijn Holland Filmprodukties
beeft dit meegedeeld De eerste acht
tien dagen dat de film in ons land is
l^rtoond is hij bezocht door bijna
Ir0 000 personen. Van deze toeschou-
wers had meer dan de helft nooit voor
den een theatervoorstelling van Her
man van Veen bezocht
chamelijke, die pure vorm van body-art
gekomen ben. Dat was toen ik samen
met een jongen was die mij 'een soort
verwarming' noemde. Dat idee heb ik
later heel rechtstreeks verwerkt, op
zeer verschillende manieren maar altijd
vanuit hetzelfde vertrekpunt".
Het idee ten opzichte van de vorm?
Cardena: „Die warmtedraad Is eigen
lijk niets nieuws. Toen ik tekende, et
ste, schilderde, werd er al gesproken
van een gloed, van hete kunst. De vorm
is natuurlijk belangrijk, in tijd en
ruimte, maar voor de kern van het werk
niet alles-bepalend. Ik heb binnen de
mogelijkheden een eigen uitbouw van
de vorm verwezenlijkt in film. in
mouvementen, performance, theater,
en - wat ik nu heel belangrijk vind - vi
deo-presentatie. Wat er al zat is
hoogstens uitgebouwd, de kern is ge
bleven wat ze was".
Tolerantie
Michel Cardena kreeg in zijn jeugd die
hij doorbracht in zijn geboorteland
Colombia, af te rekenen met ernstige
tegenstand van 'het natuurlijk milieu'
toen hij zei dat hij danser wilde wor
den. Het werd wél academiewerk
maar dan op het gebied van de ar
chitectuur. Tuberculose stond een on
gestoorde weg naar het bouwmeester
schap in de weg. Twee jaar sanatorium
werden gretig gebruikt om te tekenen
en - na het ontsl ag - volgde de academie
voor beeldende kunsten te Bogota.
Cardena: „Het ging goed maar ik zat er
met met mijn zin. Ik was blij dat ik naar
Europa kon. Ik kreeg een studiebeurs
voor Barcelona, grafische kunsten, en
wilde mij in Florence in het fresco ver
diepen. Toen kwam in 1962. de ont
moeting met Nederland via een Frans
Hals-tentoonstelling in Haarlem en
daarna 'Dynamisch labyrinth' van
Sandberg in het Stedelijk Museum van
Amsterdam. Daar ben ik gebleven. Je
kunt hier heel veel zeggen, vinden,
doen. er naar leven, tegenstand krijgen
maar de zaken toch laten doorgaan.
Dat vind ik veel waard. In Colombia lag
dat heel anders. De mensen zijn er an
ders. Wezenlijke tolerantie ontbreekt,
dus is het onmogelijk om jezelf te zijn.
Mijn homo-sexualiteit. Dat stond er
heel beroerd voor, twintig jaar geleden.
Daar kun je nu nog niet over praten,
hier wel. Hier kan ik in mijn werk stop
pen wat ik wil en moet".
„Ja. ik ben Nederlander geworden"
Andrè Oosthoek.
Michel Cardena: Foto-projecten in de Middelburgse Vleeshal tot en met 10
september.
Open: dinsdag tot en met zaterdag van 10 tot 17 uur en des zondags van 14
tot 17 uur. Mét catalogus.
£jo'n kleine vijftien jaar geleden zag
ik voor het eerst werk van Michel Car
dena; sterk erotisch bepaalde vierkan
ten. een soort collages waarin het ver
schijnsel rits een stevige rol speelde.
Cardena gaf er zijn zoeken naar de reali
teit treffend direct gestalte in. doordat
hij meteen ook de kans op het in let-
terlijke zin 'ontdekken van die wer
kelijkheid gaf. Cardena zei namelijk
niet dat die ritsen ook dicht moesten
blijven, zodat wat verhuld maar 'voor
spellend' aanwezig was, op zijn beloften
gecontroleerd kon worden.
Ik herinner me dat over deze uitingen in
'hot art' indertijd enige commotie ont
stond. met name bij dat deel van de
bevolking dat meent dat ritsen er bij
voorkeur zijn om gesloten te blijven.
Cardena exposeert nu - 1979 - in de
Vleeshal van het Middelburgse stad
huis en het is niet moeilijk parallellen
te trekken als het al niet beter zou zijn
het grootste deel van dit werk op een
'doorgaande lijn' te plaatsen.
Opnieuw dat duidelijk emotionele,
sterk erotische element, de spanning
tussen verhulling en ontdekking, dat
intense 'relatie-geschenk dat tussen
mensen kan groeien en bestaan.
Op het moment dat men de lust voelt
opkomen maar weer eens van 'kunst en
magie' te gaan spreken, is er in dit werk
zoveel directe realiteit naai' voren ge
komen. dat men de bezweringen kan
laten voor wat ze zijn.
Cardena's hot art is heat art geworden
en dat duidt in meer dan écn opzicht op
beweging en het uitvlakken van stati
sche elementen: van warmte-zegmaar
hitte - tot verwarming. Het is een ont
wikkeling binnen de thermo-dvna-
miek. waarbij - in bijna alle gevallen -
de lichamelijke warmtewaarden be
palend zijn.
Waar ze,' tussen mensen, als con
tactpunten' fungeren, worden ze gloei
punten met alle uitstralingseffecten die
Michel Cardena, Espinal-Coiombia 1934, studeert aan de
academie van Bogota, exposeert in zijn geboorteland met
groot succes vanaf 1957, krijgt in 1962 een studiebeurs en -
opdracht voor grafiek in Barcelona, bezoekt datzelfde jaar
Nederland en blijft er in Amsterdam - wonen.
Houdt zich nadien bezig met:
happenings, performances, symphonieën, toneelstukken en
ontwikkelt experimenten met het element 'warmte' als
beeld beeldend middel
Daarna - vanaf - 1972 vullen films en video-screenings zijn
lijst van activiteiten aan.
Michel Cferdena ls de stichter van Cardena Warming Up etc.
etc. etc. Company.
Exposities in Bogota. Cali, Barcelona. Gemeente museum
Den Haag. Galerie Orez Den Haag. Bodenseemuseum Fiied-
richshpfen, Museum des 20-en Jahrhundeits Wenen. Plan
Gans Amsterdam. Paleis voor Schone Kunsten Brussel.
Landskrona. Le Zodxaque Brussel. Musèe d art moderne de
la Villede Pans. Orebro landmuseum. Konstmuseum Boras.
Stedelijk museum Amsterdam. Centraal museum Utrecht.
Museum Caracas. Lima en Roma. Voorts in galerieën, ver
spreid over een groot deel van de wereld.
er bij ikunnen) horen. Vanxiit die dy
namische volheid, dat 'branden naar
de ander', herwaardeert Cardena zijn
omgeving die in een andere gloed komt
te staan
Die omgeving kan op velerlei wijze be
paald zijn: de mens tegenover of zy-aan-
zij met Cardena, de al te kille muur van
het kasteel Drakensteyn. de (mijns in
ziens ten onrechte maar dat dient hier
niet) als 'Kalte Kunst bestempelde
werken van Mondrian en Malewitch, de
zon. de Mont Blanc. musea en andere
wereldpodia waar iets aan mensen ge
daan zou moeten worden.
De
manier waarop Cardena een en
ander laat gebeuren heeft iets buiten
kerks scaraals, iets van het machtige
ritueel dat het 'samen aanzitten' is.
In deze vorm van communicatie wint
het innerlijk aspect het van alle uiter
lijkheden De materie verbrandt, ver
teert, vergloeit en wat overblijft is de
kern. Men is terug bij het punt van uit
gang. wat ervaringsfeiten rijker, 'ge
louterd' heette dat vroeger.
Met alle respect voor de wijze waarop
deze tentoonstelling in de Vleeshal
wordt gepresenteerd, moet ik toch
wijzen op een voor Middelburg gemis
te kans. De expositie op zich doet vrij
statisch aan en geeft daarmee Cardena
niet alles mee waar hij en zijn werk
recht op hebben.
Michel Cardena had - bijvoorbeeld in
een performance of video-presentatie
tijdens de tentoonstelling - mëèr facet
ten van zijn bezig-zijn in het licht kun
nen zetten en dat had wellicht een nog
duidelijker - althans completer - beeld
opgeleverd
Dat neemt niet weg dat er nu voldoende
ruimte wordt gegeven of verwarmd het
spanningsveld - Vleeshal en Loute
ringsberg belde - te verlaten.
Performances o.a. in kasteel Drakeusieyn. muw nu» vj<u-
lery in Luik. De Lantaren Rotterdam, Agora Studio Maas
tricht, In-Out Centre Amsterdam, Princessehof Leeuwar
den. Stedelijk museum Amsterdam, Th Twenthe, Künst-
lerhaus Wenen. Sonesta Amsterdam. De Appel Amsterdam
HOT Den Haag, Fodor Amsterdam. Pierre Cardin Parijs.
Palazzo dei Diamanti Ferrara, ICC Antwerpen. Bonnefan-
tenmuseum Maastricht. Fundatie Joan Miro Barcelona.
CayC Buenos Aires. Biennale di Venezia. Beursschouwburg
Brussel. Centre Georges Pompidou (Beaubourg) Parijs, 't
Hoogt Utrecht, National Film Theatere London, en voorts in
Tokio, Toronto, Vancouver. New York en Rome
Michel Cardena werd in 1972 benoemd.tot docent aan de
academie voor beeldende kunsten te Enschede, in 1974 aan
de Rietveldacademie in Amsterdam. In 1978 maakte hij op
uitnodiging van het ministerie van erm een studiereis naar
Canada en de VS.
Zijn werk is te vinden in de collecties van onder meer het
Rijk. het Haags Gemeentemuseum. Stedelijk museum te Am
sterdam, Museo de Arte Contemporaneo in Barcelona, Bo
denseemuseum te Fnedrichshafen. Konstmuseum te Boras.
Modema Museet te Stockholm en het Princessehof in
Leeuwarden.
VRIJDAG 7 SEPTEMBER 1979
|PZC/kunst
E'Door Cees Straxisi
en morsige tent. die onderdak
biedt aan een circusgezelschap dat
duidelijk betere tijden heeft ge
kend, beheerst door de rond
borstige matrone Mama Ida, die
ondanks haar Zuideuropees klin
kende naam afkomstig is uit de
kop van Noord-Holland. Onder de
artiesten een drietal clowns van
internationale afkomst, dat jaren
geleden voor het laatst zijn best
deed. Als bijzondere gasten de le
den van een mobiel varietegezel-
schap dat de rest van de circusfa
milie graag de loef wil afsteken.
Dat alles, gelardeerd met flink wat
acrobatiek, dans. magie, cascade
en petomanie. levert de technische
theatergroep Perspekt in Per-
spettacolo Pericoloso. Na een klein
halfjaar van previews en try-outs is
Perspekts nieuwste toneelproject
gereed om donderdag 6 september
m de Haarlemse Stadsschouwburg
in première te gaan.
Perspettacolo Pericoloso gaat een
circus-melodrama worden met
elementen van de grand-guignol.
de crazy show en de road show.
maar in de eerste plaats een echte
Perspekt-voorstelling. En wie ooit
een avond bij Perspekt heeft door
gebracht. weet dat hij ook in dit ge
val op iets bijzonders mag rekenen
Een voorstelling bij Perspekt levert
immers altijd de meest uiteenlo
pende technische theatereffecten
op. die met bijzonder veel inventi
viteit m het totaal van de produktie
zijn geïntegreerd. De val van Ra-
benshalle, Met moer en vork.
Shorts en Shit and Die en recente
lijk nog De Bolhoedenmaanen, zijn
allemaal voorbeelden van datgene
dat Perspekt in de theaterwereld
wil voorstaan: een totaal geïnteg
reerd samengaan van theater
techniek en mime. c.q. acteren.
Ook in Perspettacolo Pericoloso is
de specifieke Perspèkt^humor niet
vergeten, die net als in De Bol
hoedmannen - ook in het nieuwe
seizoen nog op het repertoire - tot
in het absurdistische kan worden
opgevoerd. Een vergelijk met het
op Magritte s werk geënte stuk kan
echter niet veel verder gaan, daar
voor is Perspekt met het spek
takelstuk een andere koers inge
gaan.
Lag namelijk b(j De Bolhoedman
nen een heel sterk accent op de
technische inbreng, in het nieuwe
stuk wordt meer ruimte aan de ac
teurs overgelaten. Er is nu meer
gelegenheid vooi Improviseren, de
techniek heeft minder te dicteren.
Perspettacolo Pericoloso kent
geen doorlopende dramatische lijn.
net publiek valt als het ware bij de
circusfamilie met de deur in huis.
Het is meer een schets, een momen
topname van de "an
iets dat zich allang heeft aange
diend: de laatste reusachtige
stuiptrekking van een oud circus.
Bepalend voor de inhoud van deze
voorstelling zijn de typeringen van
drie soorten clowns. Daar is de Ita
liaanse clown Gupo Minore (ge
speeld door Joep Kruyver) die
staat voor de tramp, het zwer
verstype. Hij vindt in het circus zijn
evenknie in de August, de Duitse
clown, met een nukkig en bokkig
karakter (in het stuk heet deze
clown Mikhail, gespeeld door Mi
chael Helmerhorst). En daar is ten
slotte Inglese (Mark Kingsford), de
Britse pantomime-clown, het be
kende zwart-wlt type
Zij zijn de artiesten van een circus
dat aan de rand van een faillis
sement staat, maar dat ooit in staat
was een aantal verschrikkelijk
mooie spektakelnummers ten to
nele te voeren Uit die tijd is het
plan overgebleven om een lichtspel
op te voeren dat nog eens goed de
aandacht op het circus moet vesti
gen. Helaas is het gezelschap niet
compleet: de spreekstalmeester is
enige tijd geleden overleden en
men heeft in het vakblad een ad
vertentie voor deze vacature ge
plaatst.
We maken een repetitie mee als
juist op dat moment een sollici
tant zijn intrede bij het gezelschap
doet. In een later stadium dient
zich die dag een tweede sollicitant
aan, de heer Johannes Hendrikus
Hondsdraf (een rol van W'igbold
Kruyver) van het groot reizend va
riété Hondsdraf. Hij is een inter
nationaal welbespraakt man, be
dreven in hypnose, petomanie.
Spaanse dans en acrobatiek. Kor
tom, geknipt voor de taak van
spreekstalmeester. Hondsdraf,
wiens zoon al eerder heeft gesol
liciteerd. dringt zich volledig in en
krijgt met zijn gezelschap binnen
de circusfamilie zelfs de overhand.
Er ontstaat een situatie waarin
men elkaar met steeds gekkere op
tredens probeert te overtroeven.
Tussen Mama Ida en de oude
Hondsdraf, die net ais zij uit het
noordelijke deel van Noord-Hol
land afkomstig is, bloeit een spran
kelende relatie op die onder meer
tot uiting komt in een liefdesduet.
Deze idylle wordt ten slotte wreed
verstoord door Hondsdrafs men
senschuwe aapje, met als vreselijke
apotheose de teloorgang van het
circus.
Ide van Heiningen heeft Perspetta
colo Pericoloso samengesteld van
uit een opzet die tot stand was ge
komen in de clowns-workshop van
Sjoerd Schwibettus De meeste
ideeën van Van Heiningen bleken
in deze workshop aan te slaan, zo
dat er voor een avondvullende
voorstelling meer uitgebracht kon
worden.
Behalve ln de samenstelling en re
gie voorziet Ide van Heiningen ook
in een der hoofdrollen. Oorspron
kelijk zou Mama Ida «waarbij we
moeten denken aan het model
Bertha van Antwerpen van de
schilder Pijke Koch) gespeeld wor
den door Cecilia van den Boogert
een stagiaire van de theaterschool
in Arnhem. Zij gaf echter vlak voor
de vakantie te kennen naar een an
der toneelgezelschap te willen
gaan, wat reden was voor Van Hei
ningen de rol zelf te spelen.
Ide van Heiningen: „Perspettacolo
Pericoloso past precies in de ont
wikkeling die Perspekt eigenlijk al
vanaf het begin heeft doorge
maakt. Het is de consequentie van
de spelmogelijkheden die we heb
ben gekoppeld aan de techniek. Dit
stuk vormt voor ons een belangrij
ke spelfase: het confronteert de
spelers met zichzelf. Ze zijn geen
onderdeel van de technische con
ceptie zoals in De Bolhoedmannen
het geval was. ze staan nu in een
puur spelproject, dat uitgaat van
de acteurs. Het stuk dwingt de
speler zich te richten naar de imp
rovisatie-techniek, om zich in zijn
rol te bouwen".
Discipline
Joep Kruyven „Je moet als acteur
balanceren tussen twee uitersten,
de clown en de contra-clown. Dat
vereist een hee! consequente
trainingslijn en een strenge disci
pline".
De spelontwikkellng bij Perspekt
heeft als consequentie al een nieuw
stuk opgeleverd. In januari gaat in
de Toneelschuur in Haarlem Spin
and Marty's Chlckencellar in pre
mière. waarin de rollen worden ge
speeld door Michael Helmerhorst
en Mark Kingsford.
Ide van Heiningen „Het was nodig
om spelverstarring te voorkomen.
De technische inbreng werd een al
te nauw keurslijf, bood geen kans
op improvisatie In De Bolhoed
mannen was improviseren vol
strekt onmogelijk: als je dat deed.
liepen de geprojecteerde beelden
niet meer synchroon. We blijven
zoeken naar een tussenvorm,
waarin optimaal acteren en een op
timaal gebruik van de techniek
samengaan. Perspettacolo Peri
coloso is een aanzet daartoe"
Michel Cardena in De Vleeshal te Middelburg, waar zijn tentoonstelling tot en met 10 september te zien is
