ik ben
geen mens
om politiek
te doen
MEVROUW
VAN DE BROECKE-DE MAN:
Redactie en administratie:
Terneuzen, Nieuwstraat 22, tel.
01150-94457.
Hulst, Steenstraat 6, tel. 01140- 4058.
VRIJDAG 24 AUGUSTUS 1979
Zeeuwsch-VHaanderen Extra
Zeeus-Vlaamse boek. We hadden een
veel beter contract met de uitgever
moeten hebben. Stel je voor. bijna zes
tig gulden voor zo n boek! En het was
toch nog in een paar weken zo goed als
uitverkocht. Maar de volgende boeken
moeten echt zo goedkoop mogelijk blij-
De goeie dingen eruit
„Ik ben op het ogenblik ook bezig met
een boek vol Zeeuwse volksliedjes en
kinderversjes. Er is een tekenwed
strijd geweest voor leerlingen van de
lagere scholen, om er de illustraties bij
te krijgen".
Hoe kwam u aan die liedjes?
„Ja. je hoorde van deze en gene wel eens
wat. Vaak zei iemand mijn grootvader
zong dat als ik bij hem op de knie zat.
Nou, dan belde ik die man op. en dan
stond er aan de andere kant van de
telefoon een oude heer van in de negen
tig en die zong dan een schattig kin
derliedje voor me. ontzettend leuk.
Soms krijg ik een liedje waarvan het
slot ontbreekt. Dat intrigeert me zo.
dan blijk ik zoeken tot ik dat slot ge
vonden heb".
Vroeger werden dialecten geweerd uit
het onderwijs.
„Ja, ik heb mensen gesproken om hen
te vragen over hun dialect, en dan zei
den ze. „O mevrouw, ik heb zoveel
moeite gedaan om het af te leren! Moet
ik er nou weer aan beginnen?" „Waar
om het kind toch zijn eigen dialect niet
gelaten. Waarom het Nederlands met
als tweede taal aangeleerd0 Kinderen
leren vreselijk gemakkelijk een nieuwe
taal. Gelukkig is er tegenwoordig een
tendens in het onderwijs om de dialec
ten weer te accepteren. Op sommige la
tere scholen worden alweer oude volks
liedjes in het dialect gezongen Dat is
erg leuk"
Het begint schemerig te wroden in de
kamer. Op het raam vallen de eerste
voorzichtige druppels van een zomerse
bui. De boulevard is verlaten. Binnen
hangt, bijna tastbaar, een nog onuitge
sproken vraag: waar is het allemaal om
te doen geweest? Mevrouw Van den
Broecke-De Man vertelt, nu tot slot
„Bij de Internationale Vrouwenraad
zaten natuurlijk vrouwen van alle soor
ten religies. Dan werd er beken: wat
kun je nou met al die verschillende
godsdiensten doen? Hoe kun je samen
vrede bereiken in de wereld? Nou. vol
gens mij alleen maar door begrip voor
elkaar en eikaars opvattingen De kem
van alle godsdiensten, dat komt eigen
lijk toch allemaal op hetzelfde neer. Het
christendom is absoluut niet de enige
ware godsdienst, zoals sommigen wel
beweren. Ik respecteer ieders geloof,
mits dat geloof niet een voetangel
wordt voor een ander'
„Ik geloof absoluut in leiding in ons
leven. Daarvoor heb ik teveel meege
maakt waartegen ik op het moment
zelf opstandig w as, maar w aarvan je
later het goeie toch inziet. Neem maar
die oorlog. Daar was je toch zo opstan
dig tegen. Dat wij daar zes weken als
machteloos vee maar in de kelders la
gen. dat all«» kapot gebombardeerd
werd. en ik weet niet hoeveel doden,
allemaal onschuldige mensen. Daar
word je ontzettend opstandig tegen.
Maar daarna: dan komt die mooie tijd
van wederopbouw. Ik zeg niet: laat er
maar weer oorlog komen, dan krijgen
we daarna weer zo'n mooie tijd. Maar
toch haal je achteraf de goeie dingen
eruit, en kun je zeggen: het heeft zo
moeten zijn. Tenminste, ik geloof dat
zo".
Tekst: Jan Geurtz.
Foto's: Peter Verdurmen.
meer inzit. Dat politieke geharrewar, dat ligt mij gewoon niet.
Ik ben helemaal geen mens om zo politiek te doen. Bij mij is
politiek altijd middel geweest, geen doel. Misschien is dat het
verschil met de politiek van nu. En toen was natuurlijk de tijd
van opbouw, van samenwerking, en dat is het mooiste dat je in je
leven kunt doen".
want ik zei: stel je voor dat Germaine,
waar we zoveel aan hebben, nu eens
gaat trouwen. Dan kunnen we haar
toch niet ontslaan omdat ze trouwt! Zo
ging dat toen in de politiek".
Hoewel ze de indruk wekt nog uren te
kunnen vertellen over haar politieke
loopbaan, laten we dit onderwerp rus
ten. Met evenveel enthousiasme praat
mevrouw Van den Broecke-De Man
over andere aspecten van haar leven,
zoals haar jeugd, die evenmin zonder
moeilijkheden verlopen is. „Als kind
van drie jaar ontdekten de doktoren
een afwijking aan mijn heup. Ik heb ne
gen maanden voorover gelegen op een
plan. Bedenk eens wat dat voor mijn
moeder betekend heeft. Zij was lerares
Nederlands en zeer vooruitstrevend
voor die tijd. Ik heb van haar leren re
kenen en schrijven en lezen, want tot
mij achtste jaar heb ik in een wagentje
gezeten. Ik ben nooit naar de lagere
school geweest".
„Op een goeie dag laten kinderen mijn
wagentje van een helling afrijden en ik
val eruit en ik zeg: ik wil nooit meer in
dat wagentje. Ik wil op een fiets. De
dokter weigerde maar mijn moeder zet'
te door en ik kreeg een fiets. Mijn vader
en moeder samen hebben me opgeleid
voor de derde klas hbs".
Na de hbs ging mevrouw Van den
Broecke-De Man wis- en natuurkunde
studeren. Haar ouders verhuisden naar
Aardenburg. en na de studie ging zjj
daar ook wonen. Zij trouwde met een
telg van het oude Aardenburgse ge
slacht Van den Broecke. „Ik voelde me
erg bevoorrecht boven andere jonge
meisjes. Ik had hbs gedaan en kunnen
studeren, en wat hadden zij? Ik ben al
heel gauw begonnen met clubwerk, ik
had dat tijdens mij studie ook al ge
daan. Ik organiseerde een club voor
jonge meisjes, die brachten dan hun
handwerk mee. Op zo'n avond werd er
een tuk voorgelezen, en daar werd over
gepraat. Langzamerhand werden de
meisjes daarin meegetrokken
Een-oog koning
„Van het een kwam het ander. Ik kreeg
allerlei clubwerk te doen. Ik heb ook
zangspelen geschreven voor de
meisjesclub. Later zijn die zelfs ge
drukt en uitgegeven en door diverse
gezelschappen in Nederland gebruikt.
En dan het gemeenteraadswerk. Ben
ook nog wethouder geweest. Het is al
lemaal zo vanzelfsprekend in een
streek als deze. Ik heb wel eens gezegd:
in Zeeuwsch-Vlaanderen is een-oog
koning. Dat is nou eenmaal zo. Je bent
maar met weinig mensen en het zijn
altijd dezelfden waar ze iets aan vra
gen. En ik nam het meestal wel aan.
Achteraf lijkt het zo opschepperig,
maar dat kan niet anders. Het zijn ge
woon feiten".
Ook buiten 'het land der blinden' heeft
mevrouw Van den Broecke haar sporen
verdiend. Zoals met haar voordrachten.
„In mijn studententijd had ik af en toe
al eens voorgedragen. Toen ik in Aar
denburg woonde, werd ik elk jaar ge
vraagd om op 11 november (vredesdag
1918) voor te dragen in Middelburg. Van
het een kwam weer het ander Ik werd
gevraagd om een paar avonden te ver
zorgen als vervanger van Willem van
Capelle. die het toen in de begintijd van
de radio erg durk had. Daarna vroegen
de huisvrouwen van Middelburg me
vooreen avond, en ik moest iets van Ina
Boudier-Bakker doen.
Toevallig was net van haar een nieuw
boek verschenen, 'De klop op de deur",
en ik kreeg van de uitgever het alleen
recht om het voor te dragen Daarna
kwam ik op uitnodiging van Albert Vo
gel op het Jubileutn van de Maat-
schappij van Woordkunst. Dat was
toen het neusje van de zalm ln Neder
land. Vanaf dat moment ging het rollen
als een sneeuwbal Ik heb van De klop
op de deur' meer dan 500 voorstellingen
gegeven Ik gaf eerst een korte levens
beschrijving van de schrijfster, dan een
inleiduig, en dan droeg ik fragmenten
uit het boek voor, aaneengeregen met
eigen woorden, maar zoals de schrijf
ster zelf die gekozen zou hebben. Zo
werd het een soort eenpersoons to
neelstuk. Ik heb dat daarna met veel
boeken gedaan, zo'n kleine vyftig jaar
lang
Ook in de vrouwenbeweging is me
vrouw Van den Broecke-De Man actief
geweest. Naast haar clubwerk in Aar
denburg werd ze gekozen in het provin
ciaal bestuur van de Onderlinge
Vrouwenbescherming. Daarna kwam
ze in het landelijke bestuur, en tenslot
te bekleedde ze een bestuursfunctie in
de Nationale Vrouwenraad.
Ze vertelt hierover: „Als bestuurslid
van de Nationale Vrouwenraad werd ik
geregeld uitgezonden naar internatio
nale congressen, zoals in Istanboel.
Rome. Ankara. Ik werd gekozen in het
uitvoeringsorgaan van het hoofdbe
stuur van de Internationale Vrouwen
raad. Zo ben ik heel de wereld door ge
weest. Dat was een drukke tijd Na een
ogenblik stilte, voegt ze eraan toe:
„Thuis had ik een zieke man. dat kwam
er ook nog bij. Ik heb een ontzettend
goed huwelijk gehad en dan moet je
zo'n ziekte maar op de koop toe nemen.
Hij had de ziekte van Parkinson, en dat
is een afschuwelijk iets. Ze takelen he
lemaal af. hé
Gelijk zijn
Hoe speelde u het klaar om zoveel te
reizen, met een gezin van vier kinde
ren?
„In het begin dacht ik: je kan met ge
mist worden. Maar ik had het grote ge
luk dat twee meisjes van de club bij ons
in huis waren als hulp. Die deden het
werk als ik van huis was. En ik had wer
kelijk een ideale man. die had nooit be
zwaar tegen mijn afwezigheid De kin
deren hebben al vroeg geleerd zelf
standig te zijn. En ze vonden het altijd
weer heerlijk als ik weer thuis was. Ik
vind dat iedere vrouw de gelegenheid
moet hebben om dingen buitenshuis te
doen. Maar ik had het wel bijzonder ge
troffen
Het hedendaagse feminisme''
„Nou. dat gaat mij soms te ver Ik heb
erg veel gedaan in de vrouwengewe-
ging. Ik vind dat de vrouw dezelfde
kansen moet hebben als de man. Maar
ze moeten zich niet tegen de man keren.
Dat vind ik ook onzin. Je moet het sa
men doen. Je moet gelijke kansen heb
ben. gelijke waarde Maar gelijk zijn.
nee. dat hoeft voor mij niet Kijk, dat
een man in het huwelijk de baas speelt,
dat vind i nonsens. Voor mij is het hu
welijk een band van samenwerking.
Mijn kleinkinderen die wonen allemaal
samen, er is er nog geen een getrouw
Toch vind ik dat heel wat meer waard
dan een huwelijk dat hals-over-kop ge
sloten wordt, en na een of twee jaar uit
elkaar valt. Daar worden vaak kinderen
de dupe van"
Ze stopt even met praten en staart naar
buiten, waar donkere wolken zich sa
mengepakt hebben boven de grijze
Schelde. In haar hoofd moet het warre
len van beelden en herinneringen De
vermoeidheid van een paar uur over
zichzelf praten is haar niet aan te zien.
Haar stem blyft krachtig, zij laat zich
niet in de rede vallen. Zij vertelt. Over
het West-Zeeuws-Vlaamse dialectboek.
en de voorgeschiedenis ervan. „Kijk, de
Zeeuwse Vereniging voor Dialectenon-
derzoek, die bestaat ik oktober
trouwens 50 jaar. maar die vereniging
had een werkgroep in West-Zeeuwch-
Vlaanderen. en die had al een heleboel
materiaal verzameld. Omdat ik zelf ook
nog een heleboel uitdrukkingen kende,
besloot ik om er een dialectboek van te
maken. Daarbij vond ik dat je die uit-
drukkingen niet zomaar alphabetisch
kon rangschikken.
Ik heb alles in rubrieken onderge
bracht. zoals kleding, eten en drinken,
wonen, werken, kerk cn geloof en nog
meer. Ik dacht toen al: als dit lukt dan
gebruik ik het West-Zeeuws-Vlaamse
dialectboek als basis voor boeken over
andere Zeeuwse dialecten; dan moet er
voor elke streek zo'n boek komen. Al
die dialectboeken vormen dan weer de
basis voor een aanvulling van het
woordenboek der Zeeuwse dialecten
van juffrouw Ghijsen Op het ogenblik
ben ik bezig aan Oost-Zeeuwch-Vlaan
deren en Overflakkee De dialectboe
ken die nog komen, die willen we echt
zo goedkoop houden als maar kan. We
hebben zo'n les geleerd met het West-
„Ue politiek van vroeger was veel vriendelijker dan tegen
woordig. Vooral na de oorlog, de periode van opbouw, dat is de
mooiste periode van mijn leven geweest. Toen konden de par
tijen het zich gewoon niet permitteren om onder elkaar te gaan
kissebissen. Ik heb 20 jaar in provinciale staten gezeten, en het is
altijd prettig werken geweest. En ik ben blij dat ik er nu niet
Mevrouw Van den Broecke-De Man. 81
jaar, politicus, voorvechtster van de
vrouwenemancipatie. voordrachts-
kunstemares. en de vrouw van de
Zeeuwse dialecten. Ze loopt een beetje
moeilijk en haar handen zijn stijf en
doen pijn. En ze vertelt Ze vertelt aan
een stuk door, over het vele dat ze ge
daan en meegemaakt heeft. Over de
politiek: „Op mijn 23e kwam ik in de
gemeenteraad van Aardenburg. Ze
hadden eerst mijn man gevraagd, maar
die was voorzitter van de gast- en wees
huisgoederen. en dat was niet te com
bineren met het lidmaatschap van de
raad. Toen zeiden ze: (in plat Aarden-
burgsi „Z'n vrouwe kan't oek wè zeg'n"
Zo werd ik gekozen als raadslid, nog
voor ik zelf mocht kiezen'
Over haar werk als raadslid: „Het is een
veelbewogen tijd geweest, een tijd van
veel strijd in Aardenburg. Ik had hele
maal niet zoveel plezier in politiek maar
je zag dingen die naar je vaste overtui
ging niet deugden, en daar probeerde je
dan iets aan te doen".
K'dfee dingen?
•Nou, de strijd tussen katholieken en
Protestanten in de jaren twintig bij
voorbeeld. Dat ging er niet altijd eer
lijk aan toe".
De protestanten
•Kijk, Aardenburg was toen in meer
derheid protestant. Maar er kwamen
steeds meer katholieken, voorname
lijk landarbeiders uit België. En die
lieten hun kinderen ook weer lan
darbeider worden. Maar geen enkele
protestante arbeider liet zijn kind op
het land w erken. De protestanten lie
ten hun kind altijd iets meer worden.
Een arbeider stuurde zijn kind naar de
ambachtschool, een ambachtsman liet
rijn kind onderwijzer worden. En de
boeren: éên zoon kwam er op de
boerderij, maar hoeveel boerezoons
rijn niet dokter geworden. En dat trok
allemaal weg uit de streek, terwijl de
katholieken allemaal bleven, en nog
«ns grote gezinnen hadden ook. We
•agen dat van te voren aankomen, die
aanwas van katholieken. Nu hadden
We in Aardenburg enorm rijke gast- en
tVMshuisgoederen, en die waren alle
maal van protestanten. De katholie
ken wilden graag de meerder heid in de
tuneenteraad om zodoende het beheer
>an dc gast- en weeshuisgoederen in
banden te krijgen. En toen er weer ge-
■wnteraadsverkiezingen waren
<192€) zijn op een van de stembureaus
•1 protestants uitgebrachte stemmen
«geldig gemaakt.
uitzicht over de Schelde. De boulevard
ligt er nat en troosteloos bij.
Waarom bent u bij de Partij van de Ar
beid gegaan?
„Voor de oorlog was lk Vrijzinnig De
mocraat. Ik heb toen nog kandidaat ge
staan voor de tweede kamer, hoewel lk
er helemaal niet in wilde, maar ja. Een
bekende naam op de lijst, dat wekt ver
trouwen. Na de oorlog werd de PvdA
opgericht en wat ik daar over las, dat
was nou precies wat wy als Vrijzinnig
Democraten wilden. Ik moest alleen
eventjes wennen aan de I mei-dag.
Daar moest je natuurlijk ook aan mee
doen. En als je in Zeeuwsch-Vlaanderen
woont, moetje het nog organiseren ook.
maar goed. Je moest van beide kanten
wat geven en nemen. Het was plezierig
samenwerken met de socialistefr. En de
politiek was toen veel vriendschappe-
lijker, ook in provinciale staten. Alleen
met de vertegenwoordiger van de
Staatkundig Gereformeerden kreeg ik
het wel eens aan de stok. Vaak kon bij
hem iets niet omdat het ook op zondag
gebeurde en dat mcoht niet. Hij kwam
ook altijd met teksten uit de bijbel aan
zetten. nou. dan deed ik dat ook. Maar
er was nooit nare ruzie".
Wennen aan 1 mei
„Ieder kwam natuurlijk met zijn prin
cipes naar voren. En je was het ook niet
altijd eens. Zoals over mijn voorstel
om vrouwelijke gemeenteambtenaren
niet meer te ontslaan als ze gingen
trouwen. Maar het kwam er door, on
danks de Staatkundig Gereformeer
den.
Wist u trouwens dat Aardenburg een
van de eerste gemeentes in Nederland
was waar een vrouwelijke ambtenaar
niet meer ontslagen werd als ze ging
trouwen? Het voorstel kwam van mij
en iedereen ging mee. terwijl de katho
lieken er indertijd helemaal niet voor
waren. Maar dit vonden ze prachtig.
Toen ls direct de officier van justitie
^ar Aarden burg gekomen om de zaak
onderzoeken. Die man logeerde bij
®y,en prompt werden er ruiten bij me
®gegooid en mijn fietsband doorge
iden, Toevallig vertelde laatst
'Wiand me dat het zijn broer geweest is,
®f die fietsband heeft doorgesneden,
«daarvoor thuis twee weken in het kot
"«ft gezeten. In elk geval zijn er nieuwe
Toezingen geweest, en er is zelfs iets
«randerd in de kieswet
het raam glijdr een reusachtig
Jjtop voorbij. Het gesprek verstomt.
JJevrouw Van den Broecke-De Man
*oont drie hoog aan de Vlissingse
boulevard. met een indrukwekkend
