Keur miniatuurboekjes
in Haags boekenmuseum
Srïljant
Vioolconcert
Dao: groots
hoogtepunt
FESTIVAL
NI IE li WIE
MUZIIEK
LAA TSTE WEEKEINDE
'JAPANS' FESTIVAL
concert
teclerc
PZC/i
WRIOSA EN HUN ONTWIKKELINGSGANG
Van Beek
uitstekend
organist
JUATERDAG 7 JULI 1979
kunst
13
Naarmate we verder in de tijd komen
wordt de lettergrootte aangepast aan
het formaat van de boekjes. Kleinere
letters dus. maar voor normale ogen
zonder bril toch nog goed te lezen.
Het kleine formaat van de boekjes blijft
lange tijd puur functioneel. Zo zijn er
niet alleen getijdenboekjes en psalm
bundels in dit formaat te vinden maar
ook een muntenboek
Zeker tot aan de zeventiende eeuw was
er in Europa een grote verscheidenheid
aan munten in omloop. Ook in de Re
publiek der zeven provinciën werd op
meer dan één plaats munten geslagen
Voor wie op reis ging. of zelfs alleen
maar naar de markt, was zo'n mun-
tenboekje handig, alle gangbare
exemplaren stonden erin afgebeeld met
de onderlinge waardeverhoudingen,
zodat de gebrruiker precies wist waar
hij met een bepaalde munt aan toe was.
Curiositeit
Van de tweehonderd tentoongestelde
boekjes zijn er een aantal wel heel erg
klein. De eerste van deze vaak niet
meer dan twee vierkante centimeter
grote boekjes verschijnen in de tweede
helft van de zeventiende eeuw. Zij zijn
duidelijk puur vanwege het curiosi-
teitsaspect gemaakt, gewoon om een
beetje spielerei te bedrijven.
Zo staat er op de expositie een
exemplaar van Bloemehofje van C. van
Lange, gedrukt door B. Smidt in 1674.
De bladen zijn twaalf bij negen millime
ter groot. De drukker heeft zich wel ver
oorloofd de bladspiegel over twee pagi
na's te laten lopen Daartegenover
*M (Van onze kunstredactie)
vÈr worden deze zomer heel wat charmante kleine boekjes geëxposeerd in het boekenmuseum aan
efeiePrinsessegracht 30 in Den Haag. Het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum-Museum van
iet Boek, zoals deze instelling officieel heet, brengt namelijk tot en met 8 augustus een tentoon-
van miniatuurboeken uit eigen collectie, die wordt aangevuld met exemplaren uit de
[oninklijke Bibliotheek,
na):
1 Conservator Ekkart heeft deze uitge
breide expositie, die toch niet meer dan
kamer in beslag neemt, opgezet
net een chronologische lijn. Begonnen
Jordt met laatmiddeleeuwse hand
schriften. Van deze vaak zeer fraaie
jtemplaren valt op. dat ze bijzonder
joed leesbaar zijn en rijk geillustreerd,
[ikwljls met miniaturen die in een ge-
loon groot boek niet zouden misstaan,
Vtfok niet wat betreft het formaat. In de-
e kleine boekjes neemt een initiaal, da t
ptSdus een hoofdletter aan het begin van
'wp hoofdstuk, soms een hele pagina in
jeslag
lan komen de incunabelen of wiege
de gedrukte boeken die be-
van vóór 1500 dateren, Voor
hJe eerste exemplaren wordt nog een
13amelijk grote letter gebruikt. Bij het
Irukken wordt ruimte overgelaten
rnjo.br versieringen die later met de
inland worden aangebracht. Soms is dat
kejergeten, dan valt een pagina op door
6»n zinloos wit vierkant ergens mid-
|en iti de tekst.
"P
liet derde concert in de achtste in-
pmationalc cyclus van zomeror-
felconcerten in Hulst werd vrijdag-
vond verzorgd door Michelle Leclerc
ltcjt Sens in Frankrijk. Gezien haar
juitengowone opleiding bij onder an-
eren de beroemde Jean Langlais
tocht veel van dit concert worden
Èrwacht, te meer daar zij kan bogen
p ere-prijzen, onder meer de Grand
fixd'Improvisation des Amis de I'or-
e de Paris.
let programma vermeldde een grote
erscheidenheid aan werken. Mis-
was het wel verwonderlijk juist
eze avond maai" één Frans werk op het
fogramma te zien prijken: En Dialo
gue van Marchand. Het Hulsterse orgel
ir^ent zich namelijk erg voor de Franse
tuziek. Het concert werd geopend met
jatalha van Pedro de Arauyo. Mooi
■as de registratie, waardoor deze ope-
ering zeer direct op de toehoorder over-
lain en een voornaam karakter kreeg,
sonate in d van Scarlatti kreeg een
[veren glans door de fijne speelse wijze
vertolking. Een drietal kleine wer
en, waarvan twee met een vroegere li-
:he functie van Zipolli toonde het
meesterschap van de organiste op
gebied van de registratiekeuze. Ook
Pastorale, dit maal met een wat on-
ewone klank door het gebruik van de
■ele tongwerken was werkelijk schifte
end
)e Kerksonate in c. van Mozart is be-
Ed. Maar hoe nieuw het kan klinken
r het ongelooflijke gemak, waarmee
helle Leclerc in dit snelle tempo het
[erk die sierlijkheid gaf, 'die Mozart
por ogen moet hebben gestaan, was
e'en openbaring.
i fan Wilhelm Friedemann Bach stond
[aast twee koraalvoorspelen, waarin
jooral 'Nun kommt der heiden Heiland'
raai werd gespeeldook een fuga in f op
iet programma Het bijzonder hoge
ëmpo maakte echter dat in de kerk-
Uimte nogal wat van de doorzichtig-
verloren ging. De duidelijkheid in
gple stemvoering was vaak niet optimaal
ammer, maar het was maar een onder-
(eeltje in het concert,
jen briljant gespeelde toccata in e met
en grote variatie in registratie vormde
iet imposante slot van dit, fraaie or-
jelconcert. Het behoorlijke aantal toe-
loorders dankte met een ovatie deze
ïote Franse organiste voor het gebo-
pne.
A. de K.
urgischc
■are mee
.etgebie
MIDDELBURG, CONCERT- EN GE
HOORZAAL
Het Radio Kamer Orkest onder leiding van
Ernest Bour met als solisten de sporaan Mi-
chiko Hirayama en Jean-Jacques Kantorow.
viooleen concert in het kader van het Fes
tival voor Nieuwe Muziek.
H„,
Expositie werk
fader en zoon
vaarzon Morel
iEERSDIJK - Tot 28 juli presenteert
't Oude Winkeltje te Geersdijk
/lifen expositie van werken van Willem
laarzon Morel sr. en junior.
let gaat, hier om aquarellen en oliever-
pn. De galerie is elke woensdag, vrij-
1|pg en zaterdag geopend vanaf 11.00
air Vaarzon Morel jr. exposeert deze
gaaand ook in de Middelburgse galerie
{je Witte Swaen.
Marcel Robbe in
De Cleene Catte
.JIDDELBURG - De musicus Mees van
luis opent volgende week zaterdag te
5-00 uur een tentoonstelling van
Bhilderljen van Marcel Robbe in de
'liddelburgse galerie De Cleene Catte.
'e galerie is geopend van woensdag tot
"Ti met zondag van 12 tot 17 uur.
■parius Gunneweg
ixposeert in 't Kot
njlDDELBURG - In galerie-boetiek 't
tot te Middelburg exposeert Darius
t wnneweg tot 31 juli zijn schilderijen, 't
[ot is open van dinsdag tot en met za-
van 9.30 tot 17.30 uur.
Let is duidelijk dat de ontwikkeling
van de muziek doorgaat, ook na Stra-
winsky, Badings, Stockhausen, om
maar eens een paar 'moderne' com
ponisten te noemen. Het zou daarom
van grenzeloos conservatisme getui
gen alle nieuwe, daarna gekomen
vormen zonder meer te veroordelen.
Maar het zonder meer aanvaarden van
nieuwe muziek alleen maar omdat ze
'nieuw' is, lijkt me al even verwerpe
lijk. Dit te meer omdat die nieuwe
vormen vaak niet zijn uitgegroeid, nog
in een experimenteel stadium verke
ren. Het was dan ook beslist niet alle
maal voldragen werk, dat vrijdag
avond in de Middelburgse concert en
gehoorzaal te beluisteren was.
Het Radio Kamer Orkest begon het
concert van 'Nieuwe Muziek' met een
compositie van de Japanner Shigenobu
Nakamura. getiteld 'Morgen' De leden
van het orkest zaten hierbij in drie
groepen strijkers, als groep los van el
kaar. link. rechts en midden op het po
dium. De beurtelings afzonderlijke en
gezamelijk gestreken en getokkelde
passages waren van een onbestemde
toonaard en maatsoort. Dirigent Ern
est Bour dirigeerde dan ook niet; hij gaf
zo nu en dan slechts een inzet aan. Dat
Is overigens allemaal nauwelijks be
langrijk.
Als de componist met dit werk een
'Morgenstond' heeft willen uitbeelden,
dan is het wel een langdurige ochtend
met een zeikregentje, windvlagen, en
vervelende katers in de tuin geweest,
dit werk lijkt me zeer geschikt als ach
tergrondmuziek voor een trieste film,
maar als luisterstuk was het na vijf mi
nuten slaapverwekkend.
Zangeres Michiko Hirayama was te
beluisteren in 'Ennea' van haai- land
genoot. de Japanner Akira Tamba. Ook
dit werk leek met nog niet geheel 'rijp'.
Het begon met sissende, fluitende in
troductie. staccato-aanzetjes van de
sopraan, die onmiddellijk gevolgd wer
den door in fortissimo gezongen hoge
uithalen.
Technisch knap, daar niet van. Ook de
stembeheersing in het lage register, ge
demonstreerd na enkele solo-noten van
de bas-klarinet, bleek perfect. De stem
bleef langdurig zweven rondom één en
dezelfde toon. Het geheel groeide uit tot
een wat chaotische climax In het mid
dendeel, om daarna weer tot zijn vorige
proporties terug te keren. Tenminste,
zo scheen het toe Als experiment
wel interessant. Als luisterstuk toch
vrij gauw de aandacht verliezend.
H«t
Let hoogtepunt van het concert
kwam na de pauze. Jean-Jacques Kan
torow vertolkte het vioolconcert van
de Vietnamees Thien Nguyen Dao,
De introductie lag bij de bassen, die
donkere, gestreken frasen afwisselden
met pizzicati en 'aangeslagen' noten.
,Het gehele stuk ontwikkelde zich van
uit een sfeer van chaotische dreiging
naar een meer harmonische situatie,
waarbij het soms 'krijsende' (maar mu
zikaal voortreffelijk toegepast!) dan
weer warm-zingende spel van Kan
torow centraal stond. Een zeer muzi
kaal effect had de componist weten te
bereiken door in het laatste deel alle
strijkers zeer hoge noten te laten pro
duceren. waartoe het instrument vlak
bij de kam werd aangestreken. Het zou
me niet verwonderen als deze Vietna
mese componist zich bewust of onbe
wust had laten beïnvloeden door de
oorlog, die zijn land zo lang heeft ge
teisterd. Deze compositie leek me 'vol-
wassener' dan de eerder op de avond
gespeelde werken. Hét was een boeiend
stuk muziek, naai" het me toescheen
ook voor de aan 'klassiekere klanken
gewende luisteraar. Het publiek, dat de
zaal vrij redelijk bezet had, en zich ge
durende bet gehele concert zeer aan
dachtig toonde, beloonde aan het eind
de uitvoerenden met een ovatie.
G. van L.
staat dan wel weer het feit. dat hij heeft
kans gezien om de band te voorzien van
twee werkende zilveren slotjes.
De boekendeskundigen zijn het niet
helemaal met elkaar eens wanneer je
mag spreken van een miniatuurboek.
In Nederland houdt men zich meesten
tijds aan de grens van vier inches, in
Engeland aan een limiet van drie in
ches Maar in dat land worden dan wel
weer officieel uitzonderingen toege
staan tot vier inches. En dat begrip uit
zondering wordt wel zeer ruim geno
men. want in een belangrijke catalogus
waarin vijfhonderd items worden be
sproken beslaat het aantal dat boven
de drie inches is. niet minder dan veer
tig procent.
In de negentiende en twintigste eeuw
is de techniek zo ver voortgeschreven,
dat men ook in heel kleine lettertjes
kan drukken. Die w erden vanzelfspre
kend niet gebruikt voor het in de vori
ge eeuw zo geliefde literaire en goed
verkoopbare genre van de almanak,
die soms ook wel werden opgesierd
met een „frivool" plaatje.
Maar er ontstond een voorliefde voor
het immens klein afdrukken van tek
sten. vaak van meer of minder univer
sele aard, de Koran of bijbelgedeelten
bijvoorbeeld. Mede dankzij de moge
lijkheid om het fotografisch verkleinen
|in de druktechniek toe te passen wer
den er boekjes gemaakt die zo klein zijn
dat ze slechts met behulp van een loep
te lezen zijn. Dat hulpinstrument werd
vaak bijgeleverd in de vorm van een
doosje waarin het boekje in kwestie
bewaard kon worden. Tot op heden
worden zulke exemplaren gedrukt.
Deze expositie, interessant voor jong
en oud, wordt vergezeld door een an
dere expositie die gewijd is aan de
Friese kunstenaar Hans Vredeman de
Vries (1526-ca. 1606). Deze tentoon
stelling, meer voor de vakbroeders.
Iaat een groot aantal door Vredeman
de Vries vervaardigde ornament- en
perspectiefprenten zien, die in serie als
boeken werden uitgegeven en in de
zestiende en zeventiende eeuw in Ne
derland en daarbuiten grote invloed
hebben uitgeoefend.
Beide exposities duren tot 18 augustus.
Het museum is geopend van maandag
t.m. zaterdag van 13 tot 17 uur.
LUTHERSE KERK
MIDDELBURG
Orgelconcert door Wim van Beek met werken
van onder anderen Muffat. Böhm. Bach en
Stanley.
AVas de inbreng van orgelconcerten
in de Lutherse kerk te Middelburg vo
rig jaar nog klein van opzet, vanaf
vrijdagavond is er tot eind augustus
een wekelijkse orgelbespeling. Voor de
orgelliefhebbers die van een instru
ment met een wat bescheiden regis-
teraantal genoegen willen nemen, is
hier veel te genieten. Dat genieten kon
men zeer zeker vrijdagavond toen Wim
van Beek deze concertenreeks opende.
Hij deed dat met een zestal werken,
waarbij Stanley en Zippoli er wei uit
schoten.
Zipoli, eertijds organist in Rome en
goed voor twee oratoria, was in dit con
cert vertegenwoordigd met een 'Suite'.
In deze vijf delen werden de aanwezigen
eerst meegenomen met een opgewekte
'Prelude', dat zijn vervolg vond in een
snelle, speelse 'Allemande', waarbij de
statige 'Sarabande' voor voldoende te
genwicht zorg droeg.
Bijzonder kleurrijk was de grappige
'Gavotte', die vooraf ging aan de snelle
en pittig gespeelde 'Gique', Wim van
Beek excelleerde in deze 'Suite'.
Daarvoor had de organist mij verrast
met een uitstekend gespeelde 'Volun
tary' van Stanley, een ritmisch mar
kant stuk. met opgewekte melodiepa
tronen, die door de organist vakkundig
werden behandeld.
Wim van Beek was deze orgelbespeling
begonnen met 'Psalm 116' van Sweel-
inck. Wanneer men dit orgel pas hoort,
doet het wat scherp aan, maar het oor
went gauw. De ogenschijnlijk een
voudige (voor het oor) melodieën, wer
den door de organist vakbekwaam be
handeld. Trouwens het hele concert
was een lust om te luisteren, dat bleek
onder meer in de 'Toccata' van Muffat.
Deze 'Toccata' (een benaming voor een
muziekstuk met improvisatorisch en
virtuoos karakter geschreven voor een
toetsinstrument) had een zeer langza
me inleiding met veel snelle opvullende
figuren erin, waarbij in het vervolg-
gedeelte de opleving pas kwam.
Wim van Beek had zijn programma aan
mogelijkheden van het orgel aangepast
en beperkte zich tot bijna allemaal 18de
eeuwse composities, Dat een degelijk
registrant van waarde is, bleek ook op
deze avond.
Böhm was vertegenwoordigd met va
riaties over 'Freu dich sehr, o meine
Seele', een stuk, dat misschien voor de
bespeler meer plezier oplevert dan voor
de bezoeker De variaties voltrokken
zich volgens bekend stramien, maar het
geeft vaak het idee van een stoptrein in
tegenstelling tot een intercity. Men is
net weer op gang of de variatie is al weer
klaar.
Van Beek en Bach hebben in de naam
veel gemeen; van deze laatste com
ponist gaf de uitvoerder drie knappe in
terpretaties uit 'Die Kunst der Fuge
Het kleine, maar dankbare publiek,
waaronder veel orgelkenners, beloonde
de organist met een verdiend applaus.
Vrijdag 13 Juli concerteert Jos Verpoor
ten met medewerking van Hans
Schijve. hobo.
A. L.
He,
let Festival van de Nieuwe Muziek, het zomerp-
rojekt van Jeugd en Muziek-Zeeland te Middelburg,
gaat zijn laatste (drukke) weekeinde in.
Het eerste concert (15 00 uur) in de Vleeshal (stadhuis
Grote Markt) komt voor rekening van het jazz-trio van
Maarten van Regteren Altena (contrabas) dat behalve
de naamgever bestaat uit de violist Marius Horsthuis en
Terry Day (percussion).
Om 17.00 uur volgt een lezing door de componist Toshi
Ichiyanagi.
Deze pianist-componist studeerde compositie bij Kishio
Hirao en John Cage en piano bij Chieko Hara, Behrnald
Weisser en Bevendge Webster. Na zijn studie aan de
Julliard School of Music in New York keerde hij terug
naar Japan waar hij de werken van vele Amerikaanse
componisten bij het. Japanse publiek introduceerde,
werken van Earl Broum. John Cage, George Crumb.
Morton Feldman, Lukas Foss, Qharles Ives. Terry Riley,
Steve Reich, Roger Reynolds enzovoort. Ichiyanagi gaf
uitvoeringen van zowel zijn eigen werken als van andere
Japanse componistenop internationale muziekfestivals
zoals het Warschau Autumn Festival, het Meta-Muzik
Festival en het Pro-Musica Nova Festival. Hij gaf reci
tals in Parijs, Londen. Stockholm. Warschau en West-
Berlijn en in de lente van 1978 maakte hij een tournee
door het westen van de Verenigde Staten. Naast zijn
regelmatig optreden in Japan is Ichiyanagi ook uiterst
actief als organisator van muziekfestivals. Hij organi
seerde onder meer het Orchestral Space Festival met
Tom Takemitsu het Institute of20th Century Music Fes
tival en het Sapporo Contemporary Music Festival.
Don Asker
Om 20.30 uur volgt het optreden van de dansgroep Don
Asker, de sopraan Michiko Hirayama en slagwerker
Toni Roeder.
Op het programma twee wereldpremières; 'Vision Vo
cale V' van Akira Tamba en het speciaal voor. het fes
tivaloptreden van de Asker-groep gecomponeerde 'Ten-
drills of the Rock' van Geoffrey Madge.
Don Asker noemt het optreden van zijn vier man sterke
dansformatie 'een nieuwe uiting van beweging en andere
vormen van theater' ..Verwacht dus geen ballet", aldus
Asker, „maar eerder een uitbeelding van wat eigentijdse
muziek oproept".
Maki Ishii
Om 22.00 uur wordt het speciale Festival-ensemble ge
dirigeerd door de componist Maki Ishii in een pro
gramma dat werken vermeldt van Kondo, Takemitsu,
Ichiyanagi en Ishii zelve. Soliste is Asako Hata (viool).
Ishii kan worden beschouwd als een van de Japanse
componisten die het meest op de hoogte is Met de Nieuwe
Muziek in Europa. Niettemin ligt de verdienste van zijn
originaliteit in het feit dat hij niet is 'geêuropeaniseerd'.
Vanaf het vroegste begin voelde hij zich niet gedwongen
in serie-idioom te schrijven, hoewel hij studeerde bij on
der anderen Josef Lufer, één van de nieest represen
tatieve exponenten in de twaalftoons technieken in
Duitsland. Iemand- met het temperament van Ishii kan
het begrip klank niet beschouwen als een abstract gege
ven. als iets dat theoretisch kan worden verdeeld. Voor
hem is de klank één organisch totaal dat ook als een
geheel bewerkt dient te worden. Zijn muziek gaat niet
zozeer uit. van het abstracte als wel van het kleurrijke en
bevat direct acties met klankmateriaal Al Ishii's be
langrijke werken bevatten een bepaalde moeilijkheids
graad, die concreet wordt opgelost door het totale werk
dat wordt geproduceerd. Maar het is met. zo dat deze
concrete oplossingen de indruk wekken 'experimenten'
te zijn. Het zijn weldoordachte oplossingen voor de be
treffende problemen. In dit opzicht geldt datgene dat
Edgar Varese van zijn eigen werken heeft gezegd ook
voor Ishii en zijn composities:„Ik ben al klaar met het
'experimenteren' voordat ik. de muziek maak Daarna is
het aan de luisteraar te 'experimenteren
Het Festivalensemble bestaat uit Japanse en andere
musici die al eerder tijdens dit muziekgebeuren hun
sporen verdienden: Ank Mulder, fluit: Frans de Jong.
klarinet: Peter Jansen, kontrabas; Frank van Koten,
hobo; Hans Dullaert, hoorn; Emile Heyens, harp; Johan
Steiman, fagot; Sumire Yoshihara, slagwerk; Toni
Roeder. slagwerk; Karl Josef Wiedner, slag^ erk; Toshi
Ichiyanaga, piano: Asako Hata, viool: Mifumi Tsjni,
viool; Kuzuo Okumura, altviool; Tadashi Tanaka,
violoncello.
Tot slot van deze zaterdag is er om 23.30 uur een optre
den van de gitarist Osama Yamaguchi in de Vleeshal
Zondag
Morgen - zondag - volgen de slotconcerten.Om 20.30 uur
speelt de pianist Geoffrey Madge in de Vleeshal werken
van Noda, Ishii. Kai. Matsudaira, Takahashi en Madge.
Daarna volgt een extra-concert (ingelast) door de sop
raan Michiko Hirayama die een compositie van Shino-
hara uitvoert.
Te 22.00 uur speelt Sumire Yoshihara (slagwerk) com
posities van Tanaka, Ichiyanagi. Fukushi, Takemitsu en
Ishii.
Om 23.30 volgt dan de slotmanifestatie met een optre
den van het jazz-trio van Yosuke Yamashita (piano),
Akira Sakata (saxofoon) en Shota Koyama (slagwerk).
Maarten van Regteren Altena. zaterdagmiddag 15.0
uur Vleeshal foto Wim Riemens
Akira Sakata, saxofoons, slotmanifestatie zondag 23.30
uur Vleeshal [foto Rob Sötemanni
Yosuke Yamashita. piano, slotmanifestatie zondag 23.3'
uur Vleeshal (foto Rob Sötemann)
