Nederlandse architectuur in een hopeloze impasse Tiende Poetry International, festival van de grote namen Joze Ciuha in Terneuzen ste ge n VONNIS' VAN HET TWEEDAAGS CONGRES VAN DELFT PZC/kunst DONDERDAG 14 JUNI 1979 brengen. Er Kwam een onderscheid tus sen mensenlijke en onmenselijke ar chitectuur. Toen tien jaar geleden aan de Delftse Technische Hogeschool (waar Weeber les geeft) de democratiseringsstrijd be gon, hield men op met ontwerpen en ging het. alleen nog maai- om de maat schappelijke kant van het bouwen. De sociale wetenschappen werden in huis gehaald en de vormgeving werd voort aan verkocht met woorden als herberg zaamheid. beleving, ontmoeting en participatie. In de woningbouw sloegen de architec ten ineens om van hoogbouw naar laagbouw: in de stadsuitbreidingen wordt de maat van een huis zowel grootste als kleinste maatbouwblok ken bestaan niet meer Domineerden vroeger collectieve vormen", nu komt de nadruk te liggen op het aparte van ieder individu. In feite werd daarbij het beeld van de nieuwbouw eentoniger dan ooit. aldus Weeber. In de nieuwbouw zijn het altijd dingen die je ziet. objecten, nooit ervaar je ruimte. Terwijl de kunst van het bouwen en van stedebouw j uist is om de ruimte die er is groter te laten lijken. „Sinds de formele willekeur - versprin gende korte bouwblokken, daken in alle mogelijke en onmogelijke richtin gen. natuurlijke'aardse kleuren en ma terialen. toegedekt door inspraak - is de architectuurpraktijk gereduceerd tot een vorm van hasj: de verdoofde en ver dovende architect als dealer voor toe komstige gebruikers laat zijn produkt via de opbouwwerker bezorgen" Kookboek Ondanks de wirwar van vormen ko men er zelden aantrekkelijke stedelij ke ruimtes tot stand. De stedebouw is in het slop geraakt. Van de architect wordt verwacht dat hij met zijn ge bouwen ook de stad vorm zal geven, en dat. volgens Weeber, is op niets uitge lopen. Hij pleitte voor de oude stede bouwer als vormgever van openbare ruimtes (parken, pleinen, straten) die het kader aangeven voor de architect. Hoe moet dat? „In de nieuwe wijken van Alphen, Apeldoorn. Heerhugo- waard en Almere hebben de stede bouwers hijgend geprobeerd beleving uit te drukker); het zijn zeer ver schillende plattegronden geworden, maai- volkomen identieke wijken. Je ontwerpt geen stad door de beleving ervan te ontwerpen, zoals ook een kookboek waardeloos is als het zou be staan uit beschrijvingen van smaken van gerechten in plaats van uit recep ten,. Een neutrale, functionele plattegrond zoals van New York (met een straten- patroon als een ruitjesschrift) heeft ge leid tot een aantal heel verschillende steden. Weeber wilde weer objectieve normen vinden voor stedebouw. Alleen dan ook kan er tussen de vele mensen die betrokken zijn bij het opstellen en gebruiken van stedebouwkundige plannen een feitelijk gesprek komen en kan overeenstemming worden bereikt. Met het noemen van objectieve normen krijgen? Weeber gaf enige geschied schrijving. Aan het begin van de jaren '60 werd ge steld dat de architect verantwoordelijk is voor de maatschappij. Zo kwam bij voorbeeld de opvatting naar voren dat bepaalde ontwerpen democratische ontwikkelingen zouden kunnen voort- iDoor Tom Maasi Oe dagen van het woonerf zijn geteld. De periode van kleinschaligheid en herbergzaamheid met de architect als padvinder" loopt ten einde, voorspelt architect prof. Carel Weeber. Over vijfjaar jalde nu studerende generatie architecten aan de slag gaan $n een eind maken aan de huidige knutselarij. Weeber was een van de inleiders op het tweedaags congres over architectuur in Nederland dat in Delft is gehouden. Een bijzonder congres, want het was voor het eerst sinds 1961 dat er weer over architectuur werd gepraat. Sinds inspraak en sociale wetenschappen architec tuur meenamen in hun stroomversnelling, is het ook in de vakbladen stil geweest rond het wezenlijke van architectuur: de vormgeving. Ieder werkte voor zich. Nu heerst het gevoel dat men ineen hopeloze impasse zit. öe inleiders op het congres spaarden ba kritiek dan ook niet Met verwij- r-Dgen naar vooral de nieuwbouwwij ken die overal op dezelfde wijze worden volgestouwd met bonte eengezinswo ningen langs kronkelige straatjes, werd deliuidige architectuur bestempeld als .tuttigheid". „blokhuttenrococo" volksbedrog en flauwekul". De meer du 100 architecten die de studiedagen Krochten, hoorden zonder veel protest Sin vonnis aan. h (juarium Ook de twee inleiders van buiten het vakgebied, de televisie-graficus Jaap Drupsteen en de bioloog Dick Hil- Itnius, toonden weinig ontzag voor het «rrk van de architecten. Drupsteen nrttcct hen naast kneuterigheid ook saaiheid, en pleitte voor „vriendelijke versiering", ornamentiek. Vroeger had jr stationsgebouwen die in opzet het- iclfdc waren, maar door hun aankle ding volkomen verschillend en aan lokkelijk werden. „Als je nu in een iodern gebouw moet wachten, kun je beter je eigen posters en aquarium meenemen, anders verveel je je te plet ter" Htllenius meende dat de dierentuin-ar chitecten verder zijn met hun vak dan je mensenwereld-architecten. De srsten hebben nauwkeurig het gedrag tin dieren bestudeerd en zich gericht cp hun behoeften. De chimpansees in Burgers Dierenpark in Arnhem verto nen bijna hetzelfde gedrag als hun soortgenoten in het wild in Afrika, ze voelen zich dus thuis. Dat is te danken iade uitgekiende architectuur, waar- sotde apen met steeds merken hoe zij vele andere dieren rond hen, opge sloten zitten. Zo wordt hun agressivi teit binnen de perken gehouden. Men sen leven ook veel te dicht op elkaar en zijn daarom gebouwen gaan maken om dkaar niet steeds te hoeven zien Ar chitecten zouden aan dat soort biologi- sehe mechanismen meer aandacht- moeten besteden, merkte Hillenius op. .Architecten zijn vaak dictatoriaal en imperialistisch: ze maken kunst waar ze mensen dwingen in te wonen" Hal is er de afgelopen 15 jaar gebeurd dat achitecten nu zo op hun gezicht Eredoctoraat Theun de Vries GRONINGEN - Tijdens een openbare vergadering van het col lege van dekanen van de rijksuni versiteit van Groningen is woensdagmiddag de literator en historicus Theun de Vries gepro moveerd tot doctor honoris causa in de letteren. De uitreiking in de Martinikerk in Groningen vond plaats ter gelegenheid van het 365- jarig bestaan van de universiteit van Groningen. Tehun de Vries kreeg het eredoc toraat vooral om zijn historische verdiensten. Zijn promotor, prof. dr E H. Kossman, hoogleraar ge schiedenis, roemde hem in een toe- spraakom de manier waarop De Vries kans heeft gezien de historie lot de verbeelding van het brede publiek te laten spreken. De thans 72-jarige De Vries heeft een omvangrijk oeuvre van gedich ten, romans, literaire kritieken, kunstbeschouwingen, historische werken, hoorspelen en reisversla gen op zijn naam staanDe van huis uit doopsgezinde schrijver werd in de jaren dertig gegTepen door het marxisme. In de oorlog werkte hij in het verzet en zat hij gevangen in Amersfoort. Na de bevrijding werd hl] letterkundig adviseur van het dagblad De Waarheid. Doordatzijn werk getuigde van zijn communis tische gezindheid, werd hij lange lijd geweerd uit literaire kringen en mochten zijn boeken niet op de examenlyst van middelbare scho len geplaatst worden In 1962 ontving De Vries de P. C Hooftprijs. Voorts ontving hij on der meer in 1945 de staatsprijs voor verzetsliteratuur en tweemaal de als basis voor een gesprek raakte Weeber een probleem dat ook steeds bij andere inleiders doorklonk Ook prof. W. G. Quist was op zoek naar een objectieve „taal". Als rijks bouwmeester ziet hij toe op alles wat het Rijk vertimmert en werkt zodoen de samen met veel architecten door heel Nederland. Hij vroeg zich af: „Wat gebeurt er op de essentiële momenten van het ontwerpen, dat je iets wel of niet doet? Wat maakt iets tot architec tuur?" Hij merkte op dat er net als met kunst niet over valt te praten. Maar architectuur gaat velen aan, er móet over zijn te praten. Hij trok een vergelijking met de taalwe tenschap; zoals daar de taal met zijn tekens uiteengerafeld wordt als sys teem van betekenissen, zo zou ook de architéctuur met haar vormen ontleed moeten worden. De regels van het func tioneren van de architectuur moeten zichtbaar worden gemaakt Daarmee was het congres op een wel heel abstract en theoretisch niveau ge komen. Toch is het een heel concreet probleem: bovengenoemde objectieve ontleding moet architectuur bespreek baar en controleerbaar maken Terwijl in de discussies tijdens de twee stu diedagen de onvrede over de stand van zaken voelbaar was. de onvrede over de eindeloze reeks cliché's die in nieuwe gebouwen-zijn te vinden, kon er toch nauwelijks over gepraat worden zonder gelijk weer te vervallen in stoplappen en subjectieve termen als gevoel en er varing. Ooit in vroeger eeuwen heeft de architectuur vanzelfsprekende voor schriften gekend die haar algemeen, objectief maakten Zoals Weeber op merkte, leven we nu met de idealen van het romantisch kunstenaarschap: ori ginaliteit, losstaan van algemene vor men. Daarmee is bouwkunst niet meer bespreekbaar De in het Jiddisch dichtende Abra ham Sutzkever vertelde onlangs de Is raëlische president van het ver taalproject op Poetry International. Zo'n project wordt ieder jaar op het Rotterdamse dichtersfestival ge houden, en daarbij worden gedichten die in een "kleine taal' zijn geschreven, in vele andere talen omgezet. Door de op het festival aanwezige dichters. Zo n vertaalproject is enkele jaren ge leden ook de gedichten van Sutzkever ten deel gevallen. Hij is een van de weinige poëten op de wereld die zich in deze bijna uitgestorven taal uitdrukt. En zo bogen al die dichters, afkomstig uit alle windstreken, zich over Sutz- kever's Jiddisch. De dichter vertelde dat aan de presi dent. Sutzkever: „En de president huil de" Sutzkever is een van de dichters die dit jaar mee doen aan Poetry Inter national. dat jaarlijks wordt gehouden in De Doelen in Rotterdam ter gelegen heid van het Holland Festival. Het is een jubileum-festival, het tiende. En om dat te vieren heeft de organisa tor van het festival, de Rotterdamse Kunststichting, besloten, om zoveel mogelijk grote namen uit voorgaande jaren weer naar de Maasstad, de we reldhaven van de poëzie zoals wel eens is gezegd, te halen. En zo trad de Indonesische dichter W.S. Rendra op. het levende bewijs van de macht die poezie kan verte genwoordigen. Hij werd vorig jaar ge- Jaap Drupsteen Dick Hillenius Joze Ciuha werd op 26 april 1924 gebo ren. Hij studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Ljubljana, waar hij zich na het behalen van het diploma bekwaamde in de fresco schildering. Aan het eind van de vijf tigerjaren begon hij zich te interesseren voor de boedhistische kunst en filoso fie. Ciuha het zich daarvoor in 1959 in schrijven aan de universiteit van Ran goon. Door zijn interesse voor oude culturen en het leren kennen van andere volke ren bezocht Ciuha een groot aantal landenJm het verre Oosten en in Zuid- Amenka. Over zijn ervaringen schreef hij twee boeken 'De Versteende glim lach" en 'Gesprekken met de stilte' De Joegoslavische kunstenaar is overigens ook bekend als auteur van jeugdboe ken: hij ontving een prijs voor jeugdli teratuur. Joze Ciuha heeft illustraties voor een groot aantal boeken verzorgd. Daar naast maakte hij onder meer mozaïe ken en wandtapijten, terwijl hij zich de laatste jaren vooral op de grafiek heeft toegelegd. In Nederland exposeerde hij onder meer in het Van Goghmuseum en het Philips ontspanningscentrum De schilderiej en van Cijha kunnen worden beschouwd als 'ikonen van on ze tijd', waarin een diep geworteld be grip voor culturele en geestelijke sa menhang een dialoog houdt met het heden. Zijn werk werd ettelijke malen bekroond. Voor zijn schilderijen-ach- ter-plexiglas gebruikt Ciuha sterke kleuren en gebroken gouden achter gronden; op deze manier stelt hij scherp en sarcastisch vragen naar de 1 waarden van de samenleving. De openingstijden van de expositie in het stadhuis werkdagen 9-12. 23-16.30 en op zaterdagen van 14-16 uur. In het Temeuzens museum; dinsdag tot en met zaterdag 14-17 en in de bibliotheek ma. 12-20 15. dinsdag tot en met don derdag 8-12 en 13-16.45. zaterdag 7 en 21 juli 10-12.45 uur Een Olga-matras is speciaal gemaald voor liefhebbers vaneen*™""1" gingen de Indonesische autoriteiten veel te ver Rendra kreeg na zijn arrestatie huisar rest opgelegd Hier. in Rotterdam, kreeg hij weer de gelegenheid zijn felle, politiek geinspireerde poëzie voor een groter publiek ten gehore te brengen dan dat van zijn drie vrouwen en twaalf kinderen. Het is bijna ongelooflijk hoe de kleine man. in een taal die weinigen in De Doelen zullen hebben kunnen verstaan, er zo in slaagde zijn gehoor in te pak ken Maar Rendra is dan ook een man met een enorme zeggingskracht, en een groot gevoel voor theater Zo groeide hij uit tot het onbetwiste hoogtepunt van deze eerste avond van Poetry International. Een avond waar op ook de Dordtse bard Cees Bud- dingh', en de Spanjaard Carlos Alvarez figureerden Zoals de laatste jaren gebruikelijk, verliep de avond in een opvallende discipline. Opvallend, als je ervan uit gaat. dat van het vele honderden men sen tellende publiek uren gecon centreerde aandacht wordt gevraagd voor de voortbrengselen van mensen die vreemde tot zeer vreemde talen spreken. Er wordt vertaald, natuurlijk, en er zijn stencils te koop waarop je thuis nog eens op je gemak de literaire hoogstandjes van deze Pool en gene Italiaan kunt nalezen. Niettemin is dit een opmerkelijk festival Rotterdam is er trots op, dat dit het grootste dichterstestijn ter wereld is geworden. Rotterdam is er even trots op. dat bussen poëziefanaten jaarlijks uit zulke afgelegen oorden als Gronin gen of Arnhem naar De Doelen afreizen Zoals gezegd: dit jaar is er een van de 'grote azen'. Vanavond zijn er Hans Magnus Enzensberger, een van West- Duitslands belangrijkste dichters van dit moment, en niet te vergeten Allen Ginsberg. Vooral het optreden van deze gezette voorloper van de beatnik-generatie - samen met Jack Kerouak COn the Road'i vormde liü het prille begin van de jeugdcultuur, uiteindelijk uitmon dend in rock and roll, in leren jasjes, motorfietsen en beat - zal een spektakel moeten worden. Daar zal de Nederlandse paladijn over wie Ginsberg kan beschikken. Simon Vinkenoog, zeker zijn best voor doen. Doorknede festivalgangers herinneren zich nog wel de dansjes die hy met Ginsberg enige jaren geleden in het Rotterdamse cultuurpaleis maakte Morgen - vrijdag - wordt het ver taalproject gepresenteerd. Dit jaar is voor een wel zeer dicht bij huis liggen de minderheidstaal gekozen, het Ne derlands. Het onderwerp van het pro ject is namelijk: de poëzie van Gerrit Kouwenaar. Je zou zeggen: aan zijn doorgaans nogal cryptische poëzie valt ook nogal wat te vertalen. Vrijdag is het ook de dag van de P C. Hooft-prijswinnaar Remco Campert Zaterdag krijgt hij in het Rotterdamse stadhuis zijn prijs, de vrijdagavond er voor mag hij Nederlandse dichters naar eigen keuze introduceren Dat zijn - naast Remco Campert zelf - Jules Deelder. F Harmsen van Beek, Hans Tentije en Hans Verhagen Zaterdag tenslotte wordt het - al tradi tioneel geworden - slotfeest gehouden, waarbij alle nog aanwezige dichters een kort optreden zullen verzorgen Poëzie bedrijver, vindt niet alleen bin nen. maar ook vlak buiten De Doelen plaats Er is daar een boei neergezet, die tot brievenbus is omgebouwd Iedereen die er langsloopt vindt lessenaar met pen en papier tot zijn beschikking om zijn grootste wijsheid onder woorden te brengen Deze dient dan vervolgens in de gleuf te worden gestopt. Na afloop van Poetry zal de boei worden dichtgelast, en een plaatsje krijgen in de Rotterdamse haven Waar al die wijsheden, al die dichterlijke regels, die gezamenlijke ervaring van honderden mensen uit A D. 1979, ten eeuwige dage op het vervuilde water zullen dob beren Poetry International is er nog elke avond tot en met zaterdag 16juni. Aan- vang'suur: 20 15 uur. Plaats de foyer van de Kleine Zaal van De Doelen. Disco In een cultuur-filosofisch kader had ook een andere inleider al gewezen op de geschiedenis: prof. A. Tzonis, uit Griekenland afkomstig en vorig jaar gastdocent aan de TH in Eindhoven, merkte op hoe de maatschappij is uit eengevallen. Er is geen wederzijds ver trouwen meer. men richt zich op zich zelf. In deze crisis neemt men zijn toe vlucht tot vluchtige genoegens zoals in disco's. Ook de architectuur is het spoor bijster. Tzonis sprak over „dis co-architectuur": gericht op onmid dellijke bevrediging van behoeften. De bielzen op het woonerf moeten zoge zegd gezelligheid suggereren. In de stedebouw zou tegenover de heer sende individualiteit juist uiting gege ven moeten worden aan het gevoel van verbondenheid tussen mensen: de openbare ruimte zou die algemene noemer moeten uitdrukken. Weeber haakte daarop in .Als ik op zo'n woon erf loop. vind ik dat doodeng. Inder daad is daar misschien de uitdrukking van het openbare te weinig aanwezig" Met bezweringen en raadgevingen van alle mogelijke soort gingen de verza melde architecten zo na twee dagen stilletjes naar huis. Een zware steen is geworpen in een rimpelloze vijver. In de discussies wist men zich met de frontale kritiek geen raad en werd er snel uitge weken naar ongevaarlijke vraag- en antwoordspelletjes over ornamentiek en de biologie van de mens. Als troost is er nog een relativerende opmerking genotuleerd van een andere inleider, de architect Theo Bosch..De Pijp is een dooie architectuur, slechte stedebouic ook, toch is de Albert Cuyp met de markt een bruisende straat" Architecten moeten niet te veel preten ties hebben. arresteerd nadat hij in het stadion van Jogjakarta voor duizenden begeester de mensen een paar van zijn gedichten had voorgelezen. Regels als: „Indonesia! Indonesia! Je verstopt je onder je kussen. Een droom doodt je lijf. Het boek is van de rand van het ijzeren ledikant gevallenen de 5- watt-lamp ben je vergeten uit te doen" Marokkaanse dichter niet naar festival in Rotterdam ROTTERDAM - De Marokkaanse dich ter Abdellatief Laabi, die al sinds 1972 in zijn land gevangen wordt gehouden, zal niet aanwezig zijn op het poêziefes- tival. dat deze week in Rotterdam wordt gehouden. De Rotterdamse kunststichting had hem als eerste een eregeld van 10.000 gulden toegekend voor zijn werk. De kunststichting had een uitnodiging aan de dichter gericht via de Marok kaanse ambassade in ons land om de prijs zelf in ontvangst te nemen. Er is geen reactie op ontvangen. Het eregeld zal nu vanavond tijdens een program ma in De Doelen worden overhandigd aan dr Mineke Schipper, secretaris buitenland van de Internationale Schrijversclub de PEN. yj p drie plaatsen tegelijk, het mu seum. de bibliotheek en het stadhuis in Terneuzen is van 18 juni tot en met 28 juli een uitzonderlijke tentoonstelling te zien. Geëxposeerd worden grafiek en schilderijen-achter-plexiglas van de Joegoslavische kunstenaar Joze Ciuha. De organisatie van de tentoon stelling is in handen van het Terneu- zense gemeentebestuur, de stichting Openbare Leeszaal en de stichting Terneuzens Museum en Oudheidka mer. Het grootste gedeelte van Ciuha's werk is te koop. nachtrust. Hans Verhagen

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1979 | | pagina 19