VERKIEZINGEN
BRITSE STIJL
Margaret Thatcher: ongehinderd
David Steel: prototype kopman
James Callaghan: onopvallend
Carnavalssfeer verhult
de grote problemen
ZATERDAG 28 APRIL 1979
PZC/zaterdagkrant
27
margaret Thatcher maakte volgens de opiniepeilingen een grote kans zich te kunnen voegen in vrouwelijke
premiersclub: v.l.n.r. Golda Meir (Israel). Mevrouw Bandaranaike Ceyloni en Indira Ghandi dndiAi
(Van onze correspondent,
Henk Leffelaar
LONDEN - Een Britse ver
kiezingscampagne is een
periodiek terugkerend ver
schijnsel waarbij een 1700
volwassenen, als stam
boekvee getooid met kleu
rige rosetten, de markt op
gaan en hopen niet naar het
slachthuis te worden afge
voerd. Als zij gedurende die
periode iets te zeggen heb
ben dat niet op geloei lijkt,
is dat niet te danken aan
originaliteit, maar aan het
feit dat ze serieus genomen
lijken te worden.
Avond na avond worden de
Britten getracteerd op
televisieforums, analyses,
speculaties en commenta
ren die uitmunten in mee
dogenloze ernst en onver
biddelijke saaiheid. Het
kan niet anders dan dat bij
zo'n hoeveelheid informa
tie de mening postvat dat er
een betekenisvolle dimen
sie aan de campagne moet
zijn, ook al ontgaat deze de
meeste kiezers.
Daarom was het een voorlopig
hoogtepunt toen de demissionaire
minister van financiën. Denis
Healy een televisievraaggesprek
had met een kwieke Italiaanse
commentator, die zei Healy al 30
jaar te kennen. Om te beginnen
antwoordde Healy in het Italiaans,
alleen om gevraagd te worden waar
hij die „vreemde taal" had geleerd
en van wie.
„In Italië, van een vrouw", zei
Healy.
„Van een of meer vrouwen?",
vroeg de Italiaan, die een goed
verhaal meende te ruiken.
Healy stak een vinger op.
„U was toen ongetrouwd?", sloeg
de Italiaan toe.
„Ja", zei Healy. (Jammer, hoorde je
de Italiaan denken.)
Toen het filmen zou beginnen,
bleek de Italiaanse cameraman
nergens te vinden te zijn. Healy
stond nu alleen, terwijl de onder
vrager zijn filmer probeerde op te
sporen. „Het lijkt wel een vertoning
van de Marx Brothers", zei Healy.
niet van zijn stuk te krijgen.
Maar zulke ogenblikken van ver-
kiezmgsvermaak worden zelden
geboden. Niettemin zijn er zelden
in een campagne zoveel belangrij
ke onderwerpen aan de orde als nu
in Engeland. De verkiezingen van
dit jaar kunnen wel eens ge
boekstaafd worden als doorslag
gevend voor de toekomst van het
Verenigd Koninkrijk.
Want waar het in wezen om gaat. is
of het Britse socialisme sinds de
Tweede Wereldoorlog diep genoeg
wortel heeft geschoten om die toe
komst blijvend te bepalen, of dat
het wordt teruggeschroefd. En als
het wordt teruggeschroefd, wat zal
de positie van Engeland dan zijn in
een EEG die door overwegend so
cialistische landen wordt gedomi
neerd? De Britse conservatieve
party, en dat wordt vaak over het
hoofd gezien, is een goed deel con
servatiever dan behoudende Wes-
teuropese party en.
Op het spel staat de rol van de vak
bonden en hun macht, een moge
lijke denationalisatie van een aan
tal grote bedrijven, een wyziging
van het belastingsysteem die grote
gevolgen kan hebben voor de klas
se-structuur van de Britse samen
leving. herinvoering van dc
doodstraf, straffere immigratiebe
palingen, relaties met de EEG
In de carnavalssfeer van de cam
pagne dreigen deze onderwerpen
weg te zinken in de confetti van
gemeenplaatsen, of anders dood-
gepraat te worden door ver
kiezingskandidaten die steeds
meer grammofoonopnamen van
zichzelf dreigen te worden. Wel
iswaar hebben de belangrijkste
partijen zendtijd via radio en tele
visie ter beschikking gekregen,
maar tot een werkelijke uitwisse
ling van standpunten komt het
niet. Wat de Britten te zien en te
horen krijgen, zijn politici die zich
over de hoofden van de kiezers tot
hun opponenten richten.
Een werkelyk debat was mogeiyk
geweest als Margaret Thatcher de
uitnodiging had aangenomen om
met Callaghan op de televisie in
discussie te treden, naar voorbeeld
van de berucht geworden Ken-
nedy-Nixon-debatten. Maar That-
cher weet waar haar valkuilen lig
gen en een daarvan is haar stroeve
relatie met de pers en haar neiging
om ondoordachte uitspraken te
doen.
Ze nam de uitnodiging dus niet aan
en stipuleerde verder dat zy niet
door bepaalde commentatoren op
de televisie ondervraagd wilde
worden. In de Verenigde Staten zou
een dergelyke stipulatie door de
grote televisienetwerken van de
hand zyn gewezen op grond van de
vuistregel dat alleen zy uitmaken
wie een interview afneemt. Op dit
punt komt de BBC dan ook pynly k
naar voren als een uiteindely k door
het rijk gefinancierd en geleid be
drijf.
Naast alle zwart-op-wit gestelde
punten van de verkiezingsprog
ramma's is er een punt dat nergens
in druk is verschenen, maar dat
niettemin voor een meer dan be
langrijk deel deze verkiezingscam
pagne beheerst. Dat is Margaret
Thatcher zelf, en de vraag of Enge
land rijp -is voor een vrouwelyke
eerste minister.
Nog geen drie maanden geleden
beaamde een functionaris op het
hoofdkwartier van de conserva
tieve party myn stelling dat de
conservatieven, wanneer zij win
nen. de overwinning ondanks
Thatcher behalen. Maar dat wan
neer zy verliezen, de nederlaag ge
zien moet worden als een afwyzing
van haar als vrouw
Ik weet niet hoe deze functionaris
daar nu over denkt, maar niemand
kan eromheen dat Engeland en het
parlement in het byzonder een he
renreservaat is. Het is, byvoor-
beeld. nog maar kort geleden dat er
in de nabyheid van de vergaderzaal
van het Lagerhuis een toilet voor
vrouwen werd geïnstalleerd Die
gelegenheid wordt in de wandeling
„Barbara's Kasteel" genoemd,
naar het Lagerhuislid en .Labour-
minister Barbara Castle, die ervoor
pleitte.
In deze verkiezingscampagne zyn
er 120 vrouwelyke kandidaten De
meesten maken nauwelyks of geen
kans gekozen te worden. Opval
lend hierby is dat Margaret That
chers eigen party de slechtste sta
tistiek oplevert: 30 vrouwen op een
totaal van 635 kandidaten. Labour
daarentegen heeft 52 vrouwen
kandidaat staan, de Liberalen 32 in
de 400 districten waar zy kandida
ten hebben en de Schotse Natio
nale Party 6 in 71 kiesdistricten
Een nadere bestudering van deze
cijfers laat verder zien dat 19 van de
vrouwelyke conservatieve kan
didaten in de districten waar zy ge
plaatst zyn zo goed als geen kans
maken, vyf hebben al een zetel die
zy nu verdedigen, en zes maken een
redeiyke kans gekozen te worden.
Labour heeft om te beginnen al 14
vrouweüjke Lagerhuisleden, acht
zyn er geplaatst in „veilige" distric
ten als opvolgers van een manlyke
parlementariër, maar toch nog 18
staan kandidaat in omstreden dis
tricten.
Deze gegevens illustreren dat
Thatchers kandidatuur niet ge
zien kan worden als een doorbraak
van het Britse feminisme. Het is,
als uitzondering, eerder een beves
tiging van de regel dat het heren-
dom in Groot-Brittannié nog
steeds floreert. Margaret Thatcher
is er weliswaar in geslaagd haar
collega's in het parlement te doen
vergeten dat zij een vrouw is, maar
dat zijn tenslotte maar 635 van de
17.000.000 kiesgerechtigden.
De Britse minister van financiën Denis Healy.
X oen Margaret Thatcher in 1975.
kort nadat zij werd gekozen als leid
ster van de conservatieve partij, op
een persconferentie werd gevraagd
hoe zij het had klaargespeeld, zei ze
bondig: „Door verdienste". Tegen een
ander die haar zei dat ze geluk had
gehad, antwoordde ze: „Ik heb geen
geluk gehad, ik heb het verdiend".
Dat is „IJzeren Maggie", zoals zij bij
na algemeen inde Britse pers wordt
genoemd, ten voeten uit: een vrouw,
ongehinderd door bescheidenheid,
gebrek aan ambities, of een te lang
zame tong. De Labour-minister voor
financiën. Denis Healy. heeft haar „La
Passionara van de bevoorrechte klas
se" genoemd. Zij op haar beurt zei
over hem: „Er zijn ministers van fi
nanciën die macro-economisch zijn,
anderen zijn alleen maar fiscaal,
maar deze is gewoon goedkoop".
Bevoorrecht is Thatcher echter niet
echt geweest Ze werd 53 jaar geleden
geboren als een van de twee dochters
van een kruidenier die het tot bur
gemeester van zyn woonplaats
Grantham bracht Het gezin huisde
boven de winkel in een woning die
geen toilet binnenshuis had (ook van
daag bestaan er nog duizenden wo
ningen zonder toilet in Engeland). Ze
stond in de wankel vaak achter de
toonbank.
Vader Roberts hield de wónd eronder
Op zondag was het kerkgang en geen
zondagskranten Hy had graag
schoolmeester willen worden en hy
zag er dan ook op toe dat zyn dochters
een goede opvoeding kregen. Mar
garet blonk onmiddellyk uit in byna
alles en werd in een klas geplaatst van
een jaar oudere leerlingen
Het was vanzelfsprekend dat ze naar
de universiteit (Oxford) ging. Ze stu
deerde er chemie en haar eerste baan
was als research-assistente by een
chemisch bedryf. waar ze onder meer
werd belast met het onderzoek naar
een nieuwe ïymsoort. Toen ze 24 was.
stond ze kandidaat in een kiesdistrict
waar voor de conservatieven geen eer
aan viel te behalen
Hoewel zy de verkiezingen verloor,
hield zy er een echtgenoot aan over
Denis Thatcher die al een huwelyk
achter de rug had. Ze trouwden in
1951. Inmiddels was Margaret That
cher in haar vrye tyd rechten gaan
studeren, met een specialisatie in be
lastingrecht Ook dat deed ze in re-
cordtyd. Ze had vervolgens enige jaren
een praktijk als advocaat
In 1953 werden haar tweeling-zoons
geboren (later nog een dochten, maar
in 1957 keek ze alweer uit naar een
kiesdistrict dat de door haar zo be
geerde zetel in het parlement zou kun
nen opleveren Twee jaar later werd ze
inderdaad gekozen en van meet af aan
waren haar manlyke collega's in het
Lagerhuis onder de indruk van haai
kennis van zaken
Ex-premier Harold MacMillan gal
haar in 1961 al een belangrijke post
bij het ministerie voor pensioenen,
«aar zij dc reputatie had de enige te
zijn die zich volledig in de materie
verdiepte en de experts aan hun hoofd
bleef zeuren om nog meer gegevens,
hoe ingewikkeld ook.
Toen de conservatieven in 1970 weer
aan de macht kwamen, werd zij aan
gesteld als minister voor onderwijs
en wetenschappen - de tweede vrouw
die de conservatieven ooit als minis
ter hadden benoemd. Vijf jaar later,
toen Edward Heath en zijn kabinet
ten val werden gebracht, won zij de
strijd om het partijleiderschap met
de hulp van de onlangs om het leven
gekomen Airey Neave.
Margaret Thatcher is geen werkelyk
mooie vrouw, ze is ook niet echt aan-
trekkelyk of charmant. Ze heeft een
soort koele schoonheid, alsof haar ui-
terlyk ook het resultaat is van berede
nering en overleg Ze heeft gelukkig
afstand gedaan van de hoeden waarzy
lange tyd de voorkeur aan gaf. en ook
van het strakke kapsel dat uit een
vorm gegoten leek te zyn
Waar zy echter geen afstand van kan
doen, is een stem die is omschreven als
die van een sergeant-majoor op het
exercitieterrein van een marinierska-
zeme. Wat haar ook geen goed zal doen
in deze campagne, is haar afkeer van
journalisten, die zy beschouwt als cy
nische mensen die er alleen op uit zyn
haar schaakmat te zetten.
Wanneer men Margaret Thatcher be
zig ziet op een verkiezingsbezoekje
aan een markt, of ziet spreken met
voorbygangers, kan men moeilyk tot
de conclusie komen dat zy iemand is
die zich werkelyk voor de „gewone
maninteresseert. Men heeft het ge
voel dat zy de antwoorden op haar
vragen zelf al heeft bedacht en wacht
op de gelegenheid om de volgende be-
leefdheidsvraag te stellen.
Volgens de opiniepeilingen is de kans
meer dan groot dat Margaret That
cher de eerste vrouwelijke premier
van het Verenigd Koninkrijk wordt.
Zij wordt dan opgenomen in de ex
clusieve vrouwelijke premiersclub
van Golda Meir (Israël), mevrouw
Bandaranaike (Ceylon) en Indira
Ghandi (India).
Het is te hopen dat de Britse schatkist
tegen die tijd akkoord zal gaan met
een kleine verbouwing van de of
ficiële residentie op 10 Downing
Street (waar Thatcher aangekondigd
heeft te zullen gaan wonen), want in
de onmiddellijke omgeving van de
vergaderzaal van het kabinet is geen
enkel toilet voor dames te vinden.
9}.^Lls je hem een padvindershoed
opzet, is hij het prototype van een
hopman", heeft iemand eens van Da
vid Steel gezegd. Michael Foot, de
leider van de Labour-parlemen-
tariërs, heeft hem onlangs nog „de
jongen David" genoemd. Het zijn ty
peringen waar de nu 41-jarige leider
van de Liberalen weinig gelukkig
mee is.
Toen hij 14 jaar geleden voor het par
lement werd gekozen, was hij met zijn
27 jaar inderdaad het jongste lid van
het Lagerhuis; een politiek won
derkind. Het was een reputatie en een
beeld dat hij niet van zich af heeft
kunnen schudden.
Steel is de zoon van een Schotse pre
dikant die veel kerkwerk in Afrika
deed De jonge Steel bracht dan ook
vier schooyaren in Nairobi door. voor
dat hy rechten ging studeren aan de
Universiteit van Edinburgh. Toen hy
afstudeerde, gaf hy echter de voorkeur
aan de journalistiek en werkte enige
tyd voor de Schotse BBC als televi
sieverslaggever
In het parlement vestigde hy de aan
dacht op zich toen hy erin slaagde een
belangrijke wetswijziging door te voe
ren. waardoor het abortusbeleid werd
geliberaliseerd. In 1976 werd de toe
nmalige leider van de Liberalen. Je
remy Thorpe, gecompromitteerd door
wat nu bekend staat als de „Scott af
faire" - Norman Scott. de homosek
sueel met wie Thorpe al of niet een re
latie had. (Het proces tegen Thorpe
wegens samenzwering tot moord zal
begin mei. kort na de verkiezingen,
worden geopend i
Thorpe trad als leider af en werd opge
volgd door Steel. De Liberalen met
hun 13 zetels in het Lagerhuis waren
weinig meer dan toeschouwers van het
politieke gebeuren, maar Steel besefte
dat. naarmate de Labour-regering in
moeilykheden zou komen over de te
verwachten vakbondsstakingen, de 13
zetels wel eens de doorslag zouden
kunnen geven by het op de been hou
den van James Callaghan en zyn ka
binet.
„Ik was vastbesloten om de gelegen
heid aan te grijpen om de gefixeerde
partytegenstellingen te verzwakken
die het land al zoveel schade hebben
berokkend", schrijft Steel in een boek
dat binnenkort zal verschynen onder
de titel „Een verdeeld huis'
Hoewel niet alle Liberalen ervoor
voelden, wist Steel zijn collega's te
overtuigen van het belang van een re
geringsovereenkomst tussen zijn par
tij en Labour, het zogenaamde „Lib-
Lab Pact". De overeenkomst stelde
Callaghan in staat het jaar 1977 door
te komen. De vraag in hoeverre de Li
beralen zichzelf schade hebben be
rokkend door die onheilige alliantie,
zal in de verkiezingen worden beant
woord.
In ieder geval zijn de voorspellingen
dat David Steel na 3 mei de leider zal
zijn van een aanzienlijk gedecimeer
de Liberale fractie. Of er dan nog veel
te leiden zal zijn, staat te bezien: mis
schien wordt het meer een hoopvol
applaudiseren langs de zijlijn van het
veld waarop de parlementaire poli
tieke wedstrijd wordt gespeeld.
opvallendste van James Cal
laghan is zijn onopvallendheid. Er
zijn weinig of geen anecdotes over
hem in omloop, geen gevleugelde uit
spraken zijn van hem bekend, hij
heeft geen karakteristieke hebbelijk
heden. Kortom. Callaghan is wat geen
politicus wenst te zijn: kleurloos.
Maar aan die kleurloosheid heeft hij
een eigen stijl gegeven, die bij veel
Britse arbeiders en middenstanders
aanslaat, omdat Callaghan geen pre
tenties lijkt te hebben. Waar zijn
voorganger Harold Wilson al bij
voorbaat hele bevolkingsgroepen te
gen zich innam, alleen maar door met
zijn pijp op de beeldbuis te verschij
nen en zijn nasale stem te doen horen,
geeft Callaghan geen aanstoot.
Hy is het toonbeeld van de degelyke
Britse burgers, een geruststellende
vader-figuur, de oom die nooit vergeet
iets voor zyn neefjes en nichtjes mee te
nemen, de aardige kruidenier op de
hoek van de straat. Hoe heeft zo'n bra
ve man hel tot eerste minister ge
bracht?
Dat is een vraag die veel politici stel
len. alsof zy het geheim willen weten
hoe je ogenschynlyk zonder ambities
de top van de ladder kunt bereiken, te
meer omdat Callaghan van zyn vorige
posten geen grote successen heeft ge
maakt.
James Callaghan (67) was de zoon van
een onderofficier by de Britse marine.
Zyn eerste schreden als ambtenaar
zette hy als functionaris by de belas
tingdienst. Dat was in 1929 Zeven jaar
later nam hy ontslag en werd lid van
het bestuur van de federatie van Be
lastingambtenaren
In 1931 was hy al toegetreden tot de
Labourparty Aan het eind van de
oorlog, die hy als luitenant by de ma
rine beëindigde, werd hy in 1945 geko
zen als parlementslid voor een kiesdi
strict in Cardiff, de hoofdplaats van
Wales. Sindsdien heeft Labour zyin le
ven beheerst, zzeer dat een politicus
eens verbaasd opmerkte „Ik geloof
dat hy werkelyk van die party houdt
- alsof het in de Britse politiek niet te
pas komt om je hartstochtelyk aan
een partij te verslingeren.
In 1964 kreeg hy zyn eerste belangrijke
functie als minister van financiën Dne
jaar later diende hy zyn ontslag in na
een smadeiyke devaluatie van het
Britse pond sterling. Volgens insiders
was deze afgang voor Callaghan een
grote psychologische schok, maar
datzelfde jaar >1967) werd hy nog tot
minister van binnenlandse zaken be
noemd-
In 1974. na de val van de conservatieve
regering van Edward Heath, kreeg
Callaghan in het Labour-kabinet de
portefeuille van buitenlandse zaken
toegewezen. Over deze drie minis
teriële posten schreef een Britse
journalist: „Wat blyft hangen, is de
volledige afwezigheid van iets dat de
moeite waard is om herinnerd te wor
den
Toen hy premier werd, op 5 april 1976,
de dag dat Harold Wilson niet zonder
gevoel voor drama plotseling aftrad,
was Callaghan de oudste premier
sinds Churchill die 10 Downing Street,
de officiële residentie, betrok. (Cal
laghan verkoos er echter niet te wo
nen). Callaghan had ook de distinctie
de eerste premier in de Britse analen te
zyn die de drie top-portefeuilles als
minister had beheerd
Waarnemers die in de huidige minister
van financiën. Denis Healy. een logi
sche opvolging van de onberekenbare
Wilson hadden gezien en die Cal
laghan beschouwden als diens intel
lectuele mindere, moesten echter al
gauw toegeven dat ze zich hadden ver
gist. Het was alsof Callaghan zich als
premier eindehjk in zyn ware element
bevond, en het was hem aan te zien
zyn zelfverzekerdheid nam toe. in het
parlement kon hy zyn mannetje moei
teloos staan, op het kabinet had hy
een natuuriyk overwicht In zyn
openbare optreden liet hy zich kennen
als een benaderbaar mens. wars van de
irritante opsmuk die Wilson had ge
kenmerkt. De kabinetsvergaderingen
waren niet langer doortrokken van de
sfeer van samenzweringen die er ty-
dens het bewind van Wilson heerste
De onvermijdelijke vraag is, wat er
met Callaghan gaat gebeuren wan
neer Labour de verkiezingen verliest.
Hoewel Denis Healy (zelf nu meer dan
ooit een voor de hand liggende keuze
als partijleider) nog maar onlangs zei
dat hij verwachtte dat Callaghan nog
lange tijd aan het hoofd van de partij
zou staan, is het gezien Callaghans
leeftijd waarschijnlijker dat hij zal
worden vervangen. Hij zal daar geen
bezwaar tegen maken (zo hij al zelf
niet het roer uit handen geeft), want
hij is erg gesteld op zijn boerderij op
het platteland en niet minder op zijn
drie kinderen (een zoon. twee doch
ters) en hun gezinnen.