Open en
dicht
ZATERDAG 28 APRIL 1979
OOSTERSCHELDE
Van Midden-Zeeland op weg naar Schouwen kun je er nog één zien. Op een ANWB-bord, dat de
route naar onder meer Zierikzee aanduidt, staat een in fel geel uitgevoerde letter O met een golfje
eronder. Een teken uit het land, waar het leven rumoerig was. Actiegroepen, die een open
Oosterschelde voorstaan, zetten het in een nacht aan het begin van de jaren zeventig her en der op
strategische punten in Zeeland. Het gebeurt ook op het wegdek van een nieuwe brug in Middel
burg, die des anderen daags door de minister van verkeer en waterstaat zal worden geopend.
Gemeentelijke bestuurders zorgen in alle vroegte voor verwijdering van het tekstje. Het mocht
de bewindsman eens onaangenaam treffen, de politiek heeft zich op dat moment nog niet bezon
nen op de mogelijkheid de Oosterschelde af te dammen en toch open te houden.
De vasthoudendheid, waarmee voor- directeur kunnen worden. „Maar dat is zich met de Oosterschelde bezig-
tegenstanders van een afgesloten
Oosterschelde eikaars idealen bestrij
den, is het treffendst geïllustreerd ter
zijde van de Zeelandbrug. Tientallen
jaren geleden is daar op de Ooster-
scheldedyk een betonmuur neergezet,
ter verhoging van de zeewering. Op die
Muralt-muur ten oosten van de Zeel
andbrug verschijnt op een dag een
wervend tekstje: „Oosterschelde
open!!". Het staat er maar kort. het
wordt snel aangevuld: „Oosterschelde
open?? Dat nooit!!" Waarop de andere
kant opnieuw Ingrijpt door toevoeging
van de letters „si": „Oosterschelde
slopen?? Dat nooit." De tekst is, drie
jaar na de beslissing in de Ooster
schelde een pijlerdam te bouwen, ver
dwenen De muur is gesloopt als ge
volg van de politieke poging te voor
komen, dat de Oosterschelde wordt
gesloopt. De dijk is verhoogd, in af
wachting van het moment, dat ze door
de stormvloedkering grotendeels
overbodig zal worden
Nu,
u, drie jaar nadat werd besloten
de Oosterschelde af te sluiten en te
vens open te houden, vertrekken bij
dc rijkswaterstaat twee topmensen:
ir. F. Spaargaren, hoofd van de af-
sluitingswerken in de monding van
de Oosterschelde en ir. Tj. van der
Meer. die de leiding heeft over de
compartimenteringswerken achterin
de zee-arm. Hun vertrek heeft verba
zing gewekt en hier en daar geleid tot
de vorming van het gerucht, dat zij
hun vertrouwen in de uitvoerbaar
heid van dc werken zouden hebben
verloren. Spaargaren en Van der Meer
hebben dat al eerder ontkend dc
techniek is niet in het geding.
Voor Spaargaren was het een aantal
jaren terug al duidelijk. Het bedrijfsle
ven trok aan hem. maar hij liet weten,
dat hij voorlopig bij de rijkswaterstaat
wilde blijven In 1978 zou de Ooster
schelde zijn afgesloten en dan zou hij
opnieuw zien. Vorig jaar was het 1978.
De Oosterschelde was niet afgesloten,
maar Spaargaren besloot, dat hij toch
maar op de transferlijst moest komen.
„Ik heb, toen was besloten tot de bouw
van de stormvloedkering, als uit-
gangspunt genomen, dat ik tot aan de
voltooiing van het ontwerp zou blij
ven. Vorig jaar heb ik dat kenbaar ge
maakt en dat leverde een aanbieding
van Volker Stevin op. waar ik boeiend
werk kan gaan doen", zegt hij. Er werd
Spaargaren binnen de rijkswaterstaat
wel perspectief geboden voor de pe
riode na voltooiing van de storm
vloedkering, maar dat sloot niet aan
by zyn belangstelling. HU zou na een
inwerkperiode ergens hoofdingenieur
niet de lyn die mij aanspreekt. Ik zou
moeten gaan werken in overleg
structuren, waar je eindeloos veel te
praten zou hebben. Met de ervaring,
die ik heb opgebouwd bU de werken in
de monding van de Oosterschelde zou
ik niet veel meer kunnen doen. Er
komt trouwens in het algemeen een
accentverschuiving naar kleinschali
ger projecten, waar ik niet de kriebels
by in myn nek krijg. Daarom heb ik
besloten in het bedryfsleven te gaan"
Spaargaren erkent, dat door het ver
trek van leidinggevende mensen, een
grote hoeveelheid kennis verdwijnt.
Binnen de waterstaat ziet men dat
ook in. Langs verschillende wegen
doet men er iets tegen. „We hebben
een aantal mensen van Ingenieursbu
reau^ binnen onze dienst gehaald.
Daardoor kan de kennis over dit werk
behouden blijven. Het heeft ook het
voordelige effect, dat de dienst zelf
niet oneindig voor dit eenmalige pro
ject wordt uitgebreid. De andere weg
om de know how te bewaren is om die
binnen de aannemerij te houden. Dat
doe ik nu door mijn vertrek".
Voor Van der Meer, die directeur van
de dienst gemeentewerken in Dor
drecht wordt, liggen de motieven on
geveer zoals by Spaargaren. „Ik heb
op de staatjes, die daarvoor zyn altyd
ingevuld, dat ik groepen mensen wil
leiden, die voor complexe problemen
zyn gesteld. Vorig jaar kon ik hoofd
van de afsluitingswerken worden als
opvolger vdn Spaargaren. Ik ben toen
nagegaan, wat na 1985. als het werk
klaar is. de mogeiykheden binnen de
rijkswaterstaat zouden zyn voor my
Men heeft my toen duidelyk gemaakt,
dat ik gezien werd als een specialist en
men schatte indat ik op het bestuur-
lyk vlak geen ervaring zou hebben.
Dat beschouw ik als een miskenning
van de ervaring, die ik hier en by de
werken in de monding in 1985 zou heb
ben opgedaan. Toen die baan in Dor
drecht beschikbaar kwam. heb ik
daarop gesolliciteerd Ik ben daar
aangenomen en heb myn keus ge
maakt. Dordrecht wordt waarschyn-
lyk groeistad en er is veel te doen op
het vlak van stadsvernieuwing Daar
heb ik my altyd al voor geïnteresseerd.
Het is een mooie baan By de rijkswa
terstaat vond men. dat ik na de af
sluitingswerken iets moest gaan leren
op bestuurlyk niveau In Dordrecht
kon ik gaan werken op een manier
waarby je intensief met mensen bezig
bent. Op die splitsing heb ik de keus
gemaakt".
No,
<log langer dan Spaargaren en Van
der Meer heeft ir. J. Loeff uit Veere
gehouden zij het vanuit een heel an
der kamp: dat van de activisten, die
de Oosterschelde wilden en willen
openhouden. Nadat een confrontatie
van voor- en tegenstanders van af
sluiting van de Oosterschelde in 1967
tijdens het congres van het Zeeuwsch
Genootschap der Wetenschappen had
duidelijk gemaakt, dat men el
kanders standpunt niet nader kwam.
was ir. Loeff mede-oprichter van de
studiegroep Oosterschelde.
Eerste daad: de samenstelling van een
memorandum, waarmee men in 1969
naar de vaste kamercommissie van
verkeer en waterstaat trok om in de
plaats van afsluiting het verzwaren en
ophogen van de dyken langs de Oos
terschelde te bepleiten. Nu de werken
om in de monding een stormvloedke
ring te plaatsen, zyn begonnen, is dat
nog steeds het doel, dat de_studiegroep
- en in haar kielzog de actiegroepen -
voor ogen hebben. Maar met de eerste
pylers voor de stormvloedkenng in
produktie. heeft de studiegroep - aldus
Loeff - besloten de activiteiten en ver
gaderingen voorlopig op te schorten
De reserves van Loeff tegen de onder
neming in de monding van de Ooster
schelde zyn nochthans zéér groot
„Verantwoorwoordeiyk is de regering
en het parlement, dat uiteraard zonder
voldoende kennis van de zeer inge
wikkelde problemen, die zich zouden
voordoen, het besluit voor deze door
latende dam heeft genomen Er zitten
technisch aan de zaak veel haken en
ogen." Loeff geeft ze aan „Zomoeten
er tydens het werk regelmatig verzan
dingen worden opgeruimd met een
soort bovenmaatse stofzuiger Nog
nergens is dat soort werk op zulke gro
te diepten als in de Oosterschelde ge
daan En dan: er zullen aan de einden
van de bodembescherming diepe ont
grondingen komen, die regelmatig
aangevuld moeten wirden. Waar gaat
dat uitgespoelde zand heen. zullen de
schelpdierencultures er geen schade
van ondervinden? Bovendien: de Del
tadienst neemt aan, dat de pyierdam
mogeiyk tweehonderd jaar zal mee
gaan - hoe kan ze dan afdoende be
veiliging geven tegen een stormvloed,
die één keer in de vierduizend jaar zal
optreden''Loeff en de studiegroep
zetten verder vraagtekens bij hel
transport van de pylers door de Oos
terschelde naar hun p'laats in de ke
ring .Ze moeten er een enorme zwaai
mee maken, tot in de richting van de
Zeelandbrug. in de rechtstreekse
route zitten nogal wat banken en on
diepten Ik vraag me in gemoede af of
dat goed zal gaan. zesenzestig keer
Het wil op de Oosterschelde nog wei
eens plotseling spoken. Evenmui is
Loeff gerust op de gevolgen, die een
Dammen weg heeft voor het Walcherse
landschap: ..De weg wordt wel en-
kelbaans. maar wie zal zeggen wat
men er later mee gaat doen?"
Er is - erkent Loeff - als gevolg van het
optreden van de commissie-Klaasesz
een doorbraak in de Oosterscheldek-
westie gekomen. „Maar wy hebben
daar als studiegroep nooit voldoening
over gehad: wy achten die oplossing
onvoldoende om recht te doen aan de
unieke waarden van de Oosterschelde
Het is absurd, dat men niet wil denken
over een verhoging van de dyken
Zuid-Beveland - het is al vaak gezegd -
is by de ramp van de Westerschelde uit
overstroomd. Ik begrijp het belang
van de scheepvaart op Antwerpen,
maar als langs de Westerschelde vol
doende veiligheid wordt bereikt door
de dyken te verhogen, als men dat een
„aanvaardbare oplossing" vindt, dan
begryp ik niet. dat dit langs de Ooster
schelde ook niet geldt. Dat vind ik ir-
reêl."
Dn
dijkverhoging, hoe kijken Spaar
garen en Van der Meer nu tegen die
mogelijkheid aan Spaargaren: „De
rijkswaterstaat heeft lang vast
gehouden aan de stelling, dat je de
dijken niet kunt verhogen op zo'n
manier, dat voldoende veiligheid zou
worden bereikt. Dat heeft de water
staat terug moeten nemen. Technisch
gezien zou het mogelijk zijn de dijken
te verhogen. Maar daar zijn wel op
merkingen bij te maken. Het zou erg
veel tijd kosten en je richt een hoop
aan in het landschap. De voorstan
ders van dijkverhoging hebben die
nuance in de strijd om de open Oos
terschelde nooit kunnen opbrengen".
Van der Meer Vóórdat de beslissing
voor de bouw van de stormvloedke
ring werd genomen heeft de rijkswa
terstaat de zogenaamde witte nota
uitgebracht Daarin werden drie va-
raianten beschreven open. dicht en
stormvloedkering. Binnen de dienst is
destyds wel geknokt om ook het alter
natief open Oosterschelde met ver
hoogde dijken in de nota te zetten De
variant is erin gekomen en daarmee is
erkend, dat het technisch mogelyk
was Als u my persoonlyk vraagt hoe
ik over een open Oosterschelde denk.
dan zeg ik 'ik had het wel aangedurfd'
Maar drie jaar geleden heeft de rijks
waterstaat geen voorkeur uitgespro
ken. De alternatieven werden voorge
legd aan de politici. Zonder een voor
keur van de rijkswaterstaat. Men had
makkeiyk kunnen kiezen voor een
open Oosterschelde. maar dan zou het
werk wel veel later klaar zyn gekomen,
in 1994 naar schatting Men had dat
dan met de Zeeuwen in orde moeten
maken en er was de belofte, dat de af
sluiting in 1978 voltooid zou zyn By de
poltieke beslissing woog heel zwaar
het punt van de veiligheid en ook dat
van de tijd En by dykverhoging wasje
natuuriyk met een langere kering bly-
ven zitten. Het gaat. om 145 kilometer
en by de stormvloedkering om negen
kilometer Maar technisch is dyk-
Öpaargaren heeft in verschillende
functies vyftien jaar by de rijkswater
staat gewerkt. Van der Meer dertien
jaar. Beiden hebben in toenemende
mate te maken gekregen met actieg
roepen. Actiegroepen, die streden voor
een open Oosterschelde;later ook
groepen, die zich sterk maakten voor
andere belangen landbouw, na
tuurbehoud. visserij. In 1976 kregen de
openhouders voor een deel hun zin.
Geen gesloten dam moest er komen,
zo besliste de regering, maar de storm-
vloedkering.Spaargaren herinnert
zich dat vooruitlopend op die beslis
sing een seintje uit Den Haag kwam:
de laatste kop mocht niet meer op een
pyloon worden gezet. Feitelyk had dat
niet veel te betekenen, het ging niet
om een grote uitgave „Het diende als
demonstratie zegt Spaargaren. „We
moesten laten zien, dat we niet zomaar
doorgingen met afsluiten Voor een
hoop mensen binnen de dienst was dat
een schok Ikzelf had het wel zien aan
komen, maar vooral veel ouderen
konden het zich niet voorstellen. By
een aantal mensen leefde nog de ge
dachte. dat de waterstaat op een be-
Tekst Dolf Snel en
Kees Ctjsouw
Foto CAL Kotms
grijpelyke manier een project presen
teerde en dat dat dan werduitgevoerd
De waterstaat koos zelf. Maar dat was
veranderd Met name de ouderen heb
ben het als ongunstig ervaren, als een
aftakeling van de positie van de water
staat
De actiegroepen. Spaargaren heeft er
geen last van gehad, zegt hy. Hy voegt
daaraan toe ..ln het algemeen heb ik
wel de zorg. dat te vaak beslissingen
wordeii gekozen onder druk van ac
tiegroepen, waarby je je kunt afvragen
of een beslissing wel evenwichtig af
gewogen is. De argumenten van de
groepen hebben wel iets overdrevens
gehad, omdat de basiskennis er niet
was"
Van der Meer over zijn contacten met
actiegroepen: „Ik heb er nooit moeite
mee gehad. Ze zijn ons zeer behulp
zaam geweest bij het denken over al
ternatieven. We hebben hier bij de
compartimenteringswerken steeds
veel en goed overleg gevoerd met
groepen. In een open verhouding. Ze
hebben ons signalen uit de samenle
ving gegeven, waardoor wij wisten,
waar we op moesten letten. De erva
ring daarbij is wel. dat je vrijwel al
tijd op de duurste oplossing uitkomt
als je het zoeveel mogelijk mensen
naar hun zin wilt maken"
ir J Loeff heeft het - drie jaar na de
beslissing - nog steeds niet op de py
ierdam begrepen „Men wil een werk
uitvoeren, zoals nog nooit is vertoond,
een nieuw wereldwonder, waar ieder
een met ontzag over zal reppen. Maar
in myn jongensjaren is my een Zeeuws
spreekwoord bygebracht Overdie
moet piene lie; hoovaardy moet pyn
lyden Ik ben natuuriyk niet objectief,
ik heb daarvoor te lang voor een open
Oosterschelde geworsteld Het is zo'n
prachtig, rijk, produktief water. Ik ben
er zo van overtuigd, dat de Ooster
schelde open moet blijven, dat ik in
myn handen zal knijpen als een van
die pylers ondersteboven zou blikse
men Hovaardy is het. er is nu met de
bouw begonnen, we zullen de praktyk
moeten afwachten, mhar ik heb altyd
nog de verwachting, dat het misluk
ken zal. Ik denk. dat rijkswaterstaat
door schade en schande wys moet
worden."
Volgens Spaargaren en Van der Meer
berust het vertrouwen van Loeff, dat
het wel zal mislukken met de pyier
dam op mets. Als Spaargaren wordt
gevraagd naar zyn persoonlyke voor
keur - een Oosterschelde met storm
vloedkering dan wel open met dyk
verhoging - houdt hy zich wat op de
vlakte. „Ik denk. dat ik voor het geven
van zo n persoonlijk oordeel nog te
dicht op de zaak zit", antwoordt hy.
Maar zeer uitgesproken is hy over de
technische uitvoerbaarheid van de
pyierdam. Ervan uit te gaan, dat. het
wel zal mislukken, dat vind ik een ne
gatieve of fatalistische benadering. De
kans. dat het technisch fout zou gaan
is nul Technisch lossen we het gewoon
goed op", zegt hy. ..Wie daar nu zyn
kaarten op zet. gokt mis. Het is overi
gens een benadering, die my niet aan
spreekt. En het gebeurt ook niet" En
Van der Meer „Ik ga niet weg by de
rijkswaterstaat, omdat de storm
vloedkering niet technisch uitvoer
baar is Dat heefter volstrekt niet mee
te maken. Technisch kan het. zonder
meer'
Techniek, planning in de tijd en
kosten. Dat zijn steeds opnieuw ge
noemde elementen, die aan de orde
zijn bij de bouw van de stormvloed
kering in de monding van de Ooster
schelde. Spaargaren is ervan over
tuigd. dat aan de voorwaarden zal
worden voldaan. Men kan de pijler-
dam in 1985 klaar hebben binnen de
financiële grenzen, die de Tweede
Kamer in 1976 trok door aanvaarding
van een motie van de CDA-er Schakel.
Een vierde element is voor Spaarga
ren zeker zo belangrijk. „Als ik zorgen
heb over het werk. als ik althans vind.
dat een aspect bizondere aandacht
verdient, dan is het de personele kant.
Er is een spanningsveld. Aan de ene
kant moet er worden bezuinigd, er
mogen geen ambtenaren bij en aan de
andere kant moeten hier de werk
zaamheden toch worden opgekrikt.
We hebben nu in de dienst ingenieurs
van buiten. Dat vergt extra aandacht
in de personele sfeer Dit is natuurlijk
een raar bedrijf, dat een eenmalig
project maakt van zo'n drie en een
half miljard gulden en waarbij je uit
allerlei hoeken - van ingenieursbu
reau, aannemers en de waterstaat
mensen bij elkaar brengt. Daarbij
weet je. dat het in 1985 klaar zal zijn;
je moet dus rekening houden met af
bouw. We hebben om ons te helpen die
problemen op te lossen een advies
bureau van buiten in de arm geno
men. Dat moet niet uitgelegd worden
als aan de noodrem trekken. We heb
ben er deskundigen bij gehaald om
het als een eenheid te laten werken".
Ook Van der Meer spreekt by zyn ver
trek over de personele kant van de
zaak. „Als ik nog wat had willen bMj-
ven, dan was het vooral geweest om
nog één of twee jaar mee te doen aan
een proces, waarbij gewerkt wordt met
personeelsraden, een proces van in
spraak We hebben de belangrijkste
beleidsbeslissingen genomen voor een
proces, dat bedoeld is om het team
gemotiveerd te laten werken Daar
had ik nog wel even by willen blyven
om de verdere afronding mee te ma
ken Daar voel ik me nogal sterk by
betrokken. En wat het werk zelf be
treft. de belangrijkste beslissingen zyn
genomen. Ik ga met plezier een mooie
baan doen Zonder onvrede over wat ik
gedaan heb"
Spaargaren gevraagd naar wat het
hem gevoelsmatig doet om weg te
gaan als eerste man by het kunstwerk
van de eeuw „Ik kan me goed van iets
losmaken. Ik denk niet, dat ik et pro
blemen mee zal hebben om afstand te
nemen De neiging om me ermee te
blyven bemoeien zal ik niet hebben,
denk ik Aan de andere kant, in de tijd,
dat ik ermee bezig geweest ben. heeft
het me ook helemaal beziggehouden.
Het proces, waar je in zit. is niet te
vangen binnen bepaalde uren. Je bent
steeds bezig ideeën te ontwikkelen,
ook onderbewust. Een moeihjkheid by
dit werk is toch wel de tyd. waarbin
nen het project klaar moet zyn. Het
vergt veel energie om dingen buiten
het ervaringsveld te creèren onder
tijdsdruk Een beeldhouwer moet voor
hij aan het werk gaat ook in de stem
ming komen Dat is hier ook. maar je
hebt een scherpe tydsllmiet"
Voor Spaargaren betekent het af
scheid het eind van een geweldige
belevenis' „Het is geen statisch werk
De natuur reageert altyd op een
vreemd element, dat je erin zet Je
bent steeds bezig af te schatten op
welke manier dat zal zyn en hoe jy
dfièr dan weer op moet reageren Je
moet net Iets slimmer zyn dan het wa
ter en dat is heel slim"
De natuur reageert op elk vreemd
element, dat je erin zet. In het
zuidwesten van Nederland groeit de
ervaring. Men weet nu hoe een zout
gehouden afgesloten zee-arm zich
ontwikkelt.Spaargaren beschouwt
de bouw van de stormvloedkering ln
de Oosterschelde en de gevolgen
daarvan als nieuwe schakels in een
leerproces „Er ontstaat in dit gebied
een plaatje met verschillende ingre
pen en verschillende manieren van
reageren dooi de natuur. Zo krijgen
we de beschikking over een
openluchtlaboratorium op grote
schaal. De waarde daarvan is moei
lijk te schatten, maar je moet met dat
gegeven rekenen als je over kosten en
baten denkt. Je maakt geweldig ver
gelijkingsmateriaal".
