VERZONKEN DORPEN
Aanval van de zee op de
zuidkust van Schouwen
DE NIEUWE ECHTSCHEIDING
Schouwen Duiveland Extra
beschouwd
DONDERDAG 12 APRIL 1979 «-i
1514 werd weer een inlaag aan de west
zijde van Zuidkerke aanbesteed en m
1518 besteedde men een inlaag aan ten
zuiden van Brieskerke. In 1526 werd een
inlaag bij 's Heer Arendsheven ge
maakt, een gehucht waar veel vissers
woonden, uit angst voor een dijk val aan
de buitendijk. Op 24 juli 1529 vond by
Borredamme een grondbraak plaats
meteen lengte van 13 roeden, daar waar
enkele dagen tevoren nog 10 a 11 vadem
vooroever werd gevonden.
Een nieuwe ramp vond het jaar daarop
plaats toen op 5 november 1530 de St.
Felixvloed Schouwen Duiveland.
Tholen, St. Philipsland en Noord Be
veland byna geheel overspoelde. By
Borredamme brak de dyk door en
stonden dorp en omringend platteland
18 dagen bloot aan de werking van eb
en vloed terwyi ook elders op Schou
wen de dyken het begaven. De in 1526
by 's Heer Arendshaven aangelegde
inlaagdyk bewees nu zyn nut omdat de
toch al twyfelachtige buitendyk het
volkomen begaf waardoor Simons-
kerke in het water kwam te liggen. In
1532 toen men nauweUjks klaar was
met het herstellen van de schade van
1530 liep de boel alweer onder. Reden
voor keizer Karei V om in 1533 op ver
zoek van het dykbestuur van Schou
wen te gelasten de zeedyk tussen Bor-
rendamme en 's heer Arendshaven met
drie voet te verhogen. Bovendien brak
nu ook de pest weer uit. die in Zierikzee
alleen al in 3 maanden in 3000 doden
eiste oftewel een kwart van de totale
bevolking. Door de voortdurende
opeenvolging van rampen liepen de in
komsten uit landbouw en veeteelt
enorm terug. Bovendien verloor Zierik-
zee tydens een hevige storm in 1519 wel
18 grote handelsschepen met zo n 400
manschappen. De dykbouw kostte
meer geld dan er aan allerlei beslatin-
gen geeind kon wordenDit was ook een
van de redenen dat de bouw van de
Zierikzeese St. Lievens Monstertoren
voortydig moest worden beëindigd. In
het Zierikzeese Stadhuismuseum
hangt nog een copie van een gravure,
waarop men kan zien hoe hoog toren
oorspronkelyk had moeten worden.
Opmars voort
Intussen zette het water zyn opmars
voort. In 1533 werd besloten een inlaag
dyk naby Brieskerke aan te leggen en
een jaar later een van 's Heer Arends
haven naar Zierikzee welke toen al
50.000 koste. Tussen 1537 en 1541
hadden in dit gebied nog een groot aan
tal dykvallen plaats zodat een nieuwe
inlaagdyk ten noorden van Brieskerke
en Zuidkerke aangelgd moest worden.
Deze dorpen waren door het voortdu
rend terugtrekken voor het water
buitendyks komen te liggen en moes
ten worden opgegeven. Door de bewo
ners werd toen een eind landinwaarts
het dorp Nieuwzuidkerke gesticht.
Voor de bouw hiervan zullen ongetwy-
feld vele materialen van het oude
Zuidkerke gebruikt zyn, die het water
niet had weggevoerd en met eb vry ge-
makkelyk te bekomen moeten zyn ge
weest. Dit Nieuwzuidkerke was waar-
schyniyk gelegen in het noordwestelyk
deel van de Heertjesinlaag in 1953 is de
ze inlaag een deel van de Schelphoek
geworden en moest in 1650 worden
buitendykt).
In 1548 werd weer een enorme inlaag
dyk aangelegd en kwam "s Heer
Arendshaven buitendyks te liggen. By
Borrendamme had men in 1554 een
nieuwe inlaagdyk nodig, terwyl tussen
1553 en 1568 een achterdyk van 4200
roeden lopende van Borrendamme tot
Burghsluis werd aangelegd. In 1565
werd achter een deel van deze dyk al
weer een nieuwe inlaagdyk van 1555
roeden aangelegd Reeds in 1570 tydens
de Allerheiligenvloed testte de zee de
tegen haar opgeworpen verdedigings
werken Het water steeg zelfs nog een
voet hoger dan in 1530 en heel Schou
wen liep onder water
iwordt vervolgd).
aangelegd. Dit deed men ook als men
de oude zeedyk niet meer vertrouwde
b v. door peiligen bleek dat de voor
oever ondermynd was. Vaak duurde
het niet lang of ook deze nieuwe dyk
dreigde te bezwyken waardoor weel
een nieuwe dyk noodzakeiyk werd. Na
tuurlijk kostte dit voortdurend aanleg
gen van inlaagdyken handen vol geld
dat door de bewoners zelf grotendeels
opgebracht moest worden. Vaak was
dat geld niet of slechts tendele aanwe
zig, want er moest ook geld opgebracht
worden om de dure hofhoudingen en
oorlogen van hertogen of vorsten te be
kostigen. terwyl ook de ambachtsheren
het geld liever voor luxe besteden dan
het te gebruiken voor de dykverster-
king Bovendien werd het dykgraaf-
schap destyds niet gegeven aan de
meest ervarene, maar verpacht aan de
meestbiedende, die natuurlyk trachtte
zoveel mogeüjk winst te maken.
Philips de Goede
Vroeger was dat wel anders geweest.
Philips de Goede had reeds in 1425 de
stad Zierikzee het recht gegeven zeven
heemraden voor te dragen die door de
rentmeester Beoosten-scheld in naam
van de graaf zouden worden beëdigd.
Deze zeven hadden te samen met de
burgemeester van Zierikzee het beheer
over de hele dykage van Schouwen,
hoewel de colleges van dykgraven en
gezworenen in de verschillende delen in
functie bleven).
Zelfs was bepaald dat wanneer de
heemraden op hun inspectietochten
wn dijkgedeelte aantroffen dat onvol-
S °Ü!re onderhouden was. zy het recht
naaden een herberg naar hun keuze op
w zoeken en daar te bly ven vertoeven
In ii?Sten van desene die verantwoor
delijk was voor het onderhoud van dat
betreffende stuk dyk. tot het moment
aat de dijk in orde gemaakt was Was
hitna acht dagen nog niet gebeurd dan
moest de burgemeester van Zierikzee
opnieuw te bedyken binnen een be
paald termyn. terwyl ze by weigering
uit hun rechten gezet konden worden
Ook mochten er geen beesten meer in
de duinen worden geweid omdat die de
beplanting wegvraten, wat weer tot
verzwakking van deze natuurlyke
zeewering leidde. Deed men dat toch.
dan werd het vee verbeurd verklaard.
Mankracht
Een andere factor was het gebrek aan
mankracht om de dijken in orde te
houden. Pestepidemieën en andere be
smettelijke ziekten zorgden soms in
korte tijd voor een halvering van de
bevolking. Zo overleden alleen in 1518
in Zierikzee al 3200 mensen aan deze
gevreesde ziekte. Bovendien waren
eventuele werkkrachten van andere
steden en dorpen er niet zo erg op ge
brand om te werken in een gebied waar
de pest heerste.
Soms werden de moeilijkheden en kos
ten zo groot dat maar besloten werd
geen nieuwe dyken meer aan te leggen,
vooral wanneer men vermoedde dat dit
weer tydelyk succes zou hebben. Dit
geschiedde bv. met het tussen Schou
wen en Noord-Beveland gelegen eiland
Orisant, dat in 1361 ter bedyking was
uitgegeven. Het bleek echter niet mo-
gelyk dit gebied te behouden en om
streeks 1580 was het weer aan de krach
ten van de natuur overgelaten, In 1602
werd Orisant echter opnieuw bedijkt,
waarby het zelfs tot ambachtsheerlyk-
heid werd verheven. Hiervoor moest
aan de rentmeester Beoosten Schelde
500 ponden van 40 groten betaald wor
den. Toch liep het eiland in 1639 op
nieuw onder water, nadat in de voor
gaande jaren nog met allerlei kunst en
vliegwerk getracht was het te behou
den. Hierna werd de strijd gestaakt en
alleen een schaapsherder met zyn kud
de maakte nog gebruik van het gebied,
waar eb en vloed weer vry spel gekregen
had.
De zandplaat Vuilbaard tussen Zierik
zee en Noord Beveland is nog een
laatste restant van het verdwenen ei
land. dat eertijds slechts door een
smalle geul van Schouwen gescheiden
was.
Door het voortdurend afnemen van de
omvang van Orisant viel ook de be
scherming van Schouwens zuidkust
steeds meer weg met alle nadelige ge
volgen vandien. Van de meeste van de
vroegere stormvloeden en dykvallen
zijn geen exacte gegevens bekend. Men
is voor zyn informatie aangewezen op
kronieken of op mondelinge overleve
ring. Door dit alles staat de be
trouwbaarheid van verschillende gege
vens natuurlyk ter discussie. Ondanks
het feit is het misschien toch de moeite
waard om de voor Schouwen meest de-
sastreuse stormvloeden en dykvallen
hier nog eens de revue te laten passe
ren.
Weinig bekend
Van de overstromingen uit de 14e eeuw
is over het algemeen zeer weinig be
kend. De St. Nicolaasvloed van 1356
deed het zuiden van Schouwen voor het
grootste deel onderlopen maar zorgde
vreemd genoeg voor landaanwas by
Westerschouwen, terwyl ook de 2e St.
Elisabethvloed van 1418 grote schade
aanrichtte. In 1472 overstroomde de
parochie van St. Jacobskerke en ten
gevolge van de Cosmus en Damianus-
vloed op 27 september 1477 moest veel
land worden buitengedijkt. In 1495
moest een inlaag gelegd worden ten
westen van de visserplaats Looxhaven
en in 1496 een te Simonskerke. Op 20
april 1498 werd een nieuwe dyk by
Looxhaven aanbesteed, lang 260 roe
den min 15 voeten, hoog 15 voeten en op
de kruin breed 14 voeten. In 1505 moest
ten zuiden van Zuidkerke een inlaag
gemaakt worden en in 1508 een ten zui
den van Brieskerke- Tydens de tweede
Cosmus en Damianusvloed in 1509
werden weer grote delen van Schouwen
overstroomd, terwyl by de vloed van 14
december 1511 Clauskinderen werd
buitengedykt dat met het omringende
gebied geheel verloren ging. Op 25 april
4 Is het historische onderzoek naar verdwenen gebouwen en steden toch al met een romantische
waas omgeven, het water voegt hieraan nog een dimensie toe. Vaak roept een dergelijk onderwerp
bij sommige mensen dan ook 'Atlantischachtige' beelden op. Men denkt aan verzonken schatten
en vraagt zich in tweede instantie af welke vreselijke rampen zoal tot de ondergang geleid hebben.
Ruwgeschat moet omstreeks het jaar 1000 de kustlijn van Schouwen gelopen hebben op de rechte
lijn die men kan trekken van het huidige Westhavenhoofd van Zierikzee naar de zuidpunt van
Westenschouwen, met ten zuiden van deze lijn nog wat.schorren. Reeds spoedig daarna begon de
aanval van de zee op de zuidkust van Schouwen. Dit alles mede onder invloed van de zich wijzigende
stromingen, die met hun eroderende werking vooral in. dit gebied een extra bedreiging vormden.
Hoewel van de vroegste stormvloeden en overstromingen maar zeer weinig bekend is, werd hier in
de 14e eeuw al heel wat land buitengedijkt
Natuurlijk trachtten de bewoners zich
zo goed mogelijk tegen het water te
verdedigen maar de hulpmiddelen uit
die tijd, zoals paard en wagen, kruiwa
gens en manden waren niet van dien
aard dat men zich effectief te weer kon
stellen.
Zo kon het ook gebeuren dat hier tus
sen 1450 en J650 wel zo'n tien dorpen en
gehuchten verloren gingen, terwyl in
totaal ruim 3000 hectare land onder wa
ter verdween. Daar men niet over vol
doende kennis omtrent de oorzaken
van dykvallen en ontgrondingen be
schikte, beperkte de stryd tegen het
water zich tot een geleidelyk aan terug
trekken. Was dc dyk doorgebroken en
slaagde men er niet in het gat te dich
ten. dan werd op enige afstand lan
dinwaarts van deze dyk een nieuwe
opdracht geven de dyk te maken en
werd degene die in gebreke gebleven
was op het Gravensteen gevangen ge
zet. Tevens werden zyn bezittingen in
beslag genomen. Pas als hy het
viervoudige van wat de reparatie aan
de dyk en de verteringen van de heem
raden kostte, had betaald herkreeg hy
zyn vrijheid en zyn goederen.
Deze controle was echter na de dood
van Philips de Goede grotendeels ver
dwenen en de dykgraven hadden daar
door vry spel gekregen. Het was op een
bepaald moment zo erg dat door de
Staten van Zeeland aan Karei V een
smeekschrift werd aangeboden, waarin
gesteld werd dat de verpachting van de
dykgraafschappen de ondergang van
het land betekende. Ook van samen
werking van eilanden of dorpen onder
ling was in die tyd nog nauwelyks spra
ke. Wel trachtte men elkaar voor de
kosten te laten opdraaien. Zo werd aan
sommige dijken de naam •kyfdykeri
gegeven omdat er voor de totstandko
ming meer geruzied dan gewerkt was.
Pas tegen het einde van de regering van
Karei V begon men van hogerhand
meer aandacht aan deze problemen te
besteden Zo werden de belastingen m
de betrokken gebieden verminderd of
zelfs voor kortere of langere tyd kwyt-
gescholden en regels uitgevaardigd
voor het herstel der waterwerken. De
ambachtsheren konden gedwongen
worden ondergelopen stukken land
OP DE PONTENEUR
terstond, een foto in de krant van het verse echtpaar
oersma - Oppenheim. Ook de echtscheiding is ge-
meenffoed geworden, niet alleen deze zelf. maar ook de
nchtgeving erover. Het privèleven van de burger is
veel gevallen niet meer veilig voorde openbaarheid
iemand die aan de weg timmert heeft veel bekijks
vang niet iedereen ook. is daar afkerig van en geen
Heti 20 9root °f>iet bloedt in veertien dagen dood
din e" 's veel *e enerverend om lang bij sommige
gen stil te staan, tenzij men er zelf bij betrokken is.
Hoe wist men nu vroeger in heel het land dat een voor-
"Mige parlementariër een echtscheiding achter de
VU9 had. Dat konden alleen de intimi welen enzj de-
n hun neus bloedde. Werd de echtgenoot uit een
gezin plotseling opmerkelijk gemist, dan was hij op
zakenreis, of hij werkte elders Ja, zo gek deed men
vroeger. Ging een getrouwde vrouw er vandoor dan
9 "e uitleg wat moeilijker. Goed. zij, de mindere van
een man, ging natuurlijk niet naar een andere streek
om de kost te verdienen, maar ze verbleef dan in een
gesticht voor zwakbegaafden. destijds onomwonden
het gekkenhuis genoemd. Werd er over een voldongen
echtscheiding gesproken dan gebeurde dan letterlijk
fluisterend, met de hand achter de mond en het gezicht
in een meewarige plooi. Toch was echtscheiding altiid
een legale zaal, uitgesproken dooreen rechter, al gaal
er dan ook vaak roof en diefstal aan vooraf: je man
werd gestolen door een ander terwijl je nietsver
moedend verder leefde: je vrouw werd geroofd door
iemand die zich indrong inje gezin. Er is een rouwpro
ces, je wilt de waardeloze beminde terug, ook al is dit
onmogelijk. Gaat het altijd zo dramatisch toe? Hele
maal niet, er zijn ex-echtgenoten die de verstandigste
daad van hun leven begingen met uit elkaar te gaan
Ze staan gewoon met elkaar op goede, zelfs soms op
betere voet dan voorheen
Garantiebewijzen voor het welslagen van een huwelijk
worden nooit gegeven. Soms ontmoet de ene mens de
andere als een niet te vermijden noodlot. De nieuwe
echtscheiding is een publiek geheim, evenzeer ais de
nieuwe dronkenschap, ze worden zelfs niet als suc
cesvolle heldenfeiten ter openbare kennis gebracht.
Een heel verschil met vroeger toen alleen de notoire
dronkenlap die met een zwerm kinderen achter zich
aan over straat waggelde zich voor de balie moest
verantwoorden Hiermee schande over zich en zijn ge
zin uitroepend, de man hield er een houten kop aan
over en moest achteraf nog een boete betalen ook.
Schromelijk onrechtvaardig, een menselijk trekje dat
uil de hand liep zo te bestraffen. De beschonkene richt
te alleen schade aan by zichzelf en zijn gezin, een ge
vaar voor zijn medeweggebruikers was hij beslist niet.
Ook hier valt een grandioze kentering te bespeuren, 's
Avonds hoor je in het journaal een overbekend ka
merlid met naam en toenaam vernoemen, die zich in
kennelijk staat - dronkenschap klinkt het eenvoudig
wat ook veel duidelijker is - in het verkeer begaf. Niet
lopend, maar als automobilist. Hoe „ij hiervoor een
stevige - naar veler mening nog veel te lichte boete
gezien man's inkomen van de rechtbank opgelegd
kreeg, plus een voonvaardelijke ontzegging van de
rijbevoegdheid In tegenstelling tot voornoemde no
toire dronkaard liggen hier onmiddellijk de veront
schuldigingen klaar: stress, oververmoeidheid, het
sociale borreltje, je kunt toch met altijd nee zeggen op
de vele officiële bijeenkomsten die je ambtshalve bij
moet wonen en ga zo maar door. Tussen haakjes, on
der de socialisten schijnen de principiële drank
bestrijders - destijds hoog in het vaandel! - of stokoud
of ter ziele te zijn
Een echtscheiding is tegenwoordig in het algemeen
geen aangelegenheid meer verborgen in intieme kring.
Zijn de betrokkenen slachtoffers van de publiciteit?
Ach kom, niemand gelooft toch dat de dagbladfoto van
het echtpaar B. - O. met een verborgen camera geno
men is. Het commentaar van de bruid was ook zo
geestig. Ze hielden het maar allemaal in intieme kring,
zei ze. dat kon ook niet anders want ze had het zo
verschrikkelijk in haar rug. Mijn condoléance. Als er
iets een beletsel kan zijn voor een vlotte beleving van
de wittebroodsweken dan is het wel een zere rug. De
huwelijksreis moet er voor uitgesteld worden Van de
toegevoegde mededeling dat ook de welbekende drs
Schmelzer van zijn vrouw afwas? is? was ik verslagen.
Opgeruimd, dat wel. met die harmonika en piano, die
meneer Schmelzer, huwelijksbreuk, nee, nimmer, hij
noch zijn vrouw. 'Vest op prinsen geen vertrouwen'
welk een waar en prachtig bijbelwoord! Het is het
noodlot van deze stukjes dat ze altijd een week op de
actualiteit achterlopen. Maar zó vlug zal er toch weer
geen nieuwe echtscheiding op handen zijn!
Janneke Dierx Harms
