DERDE WERELD
'ze hebben over ons geschreven
maar ons nooit zelf laten schrijven
7ATERDAG 24 MAART 1979
(Door Hans Rombouts)
De verhouding: Eerste staat tot Derde Wereld is lang die geweest van begunstiger tot begun
stigde. Het uitdelen van giften vanuit onze rijkdom aan de arme landen stond op zijn best nog in
het teken van de caritas, de liefdadigheid. Zoals vroeger de vrouwen van de notabelen rond
pgen met een mandje voedsel voor de arme daglonersgezinnen. Een soort sussen van het eigen
'geweten. Maar de dagloners werden mondig en knielden niet meer onderdanig en dankbaar in
het stof.
Zo is het ook met de Derde Wereld. Men gaat zich daar zelfbewuster opstellen. Begrippen als
hulpen bijstand in de zin van goedgeefsheid zijn uitgebannen. Een typisch voorbeeld van de
terandering, die heeft plaats gegrepen, vind je in de naam Novib, een organisatie, die zich
intensief bezighoudt met het samenwerkingsverband Eerste-Derde Wereld.
Soïib stond voor: Nederlandse Or-
psisatie Voor Internationale Bij-
aai De naam Novib is nog dezelfde,
si- Bijstand is veranderd in Sa-
raerking. De Novib nu geeft -
allerlei ander informatiemate-
e!- regelmatig boeken uit over de
suatie in de Derde Wereld, samen
at de uitgeversmaatschappij We
bvenster Een uniek samen-
wkmgsverband. Het is daardoor
mogelijk om goed leesbare en goed
3'ormatieve boeken voor een geringe
3js op de markt te brengen. Novib
die serie ..De Derde Spreker":
nreldvenster ..Uit de Derde Wereld".
Chileense lente" van Sergio Stupa-
rifh, een Chileense vluchteling. De
oplage heeft al een aantal van 14.000
kif doen
Argentinië
wkop het gebied van boeken over de
jroblematiek in de Derde Wereld is in
ft loop der jaren het een en ander
ïiranderd. Aanvankelijk schreven
uteurs uit de Eerste Wereld over de
ïestand en de zorgen in de arme lan-
itn-Het verwijt kwam dan ook: „Zij
ïóben wel over ons geschreven,
sir ons nooit aan het woord gela-
'•agzamerhand is men gaan zoeken
een andere benadering, is men
Wn zoeken naar boeken die geschre-
werden door nationale auteurs uit
Derde Wereld en die in onze wereld
^spreken. Dit onderdeel van het
Enbuigen van het eenrichtingsver-
&r past helemaal in de nieuwe bena-
sagswijze t.a.v. de beide werelden.
Ms de Derde Wereld ook bezig is met
opzetten van een eigen pers-
^au, dat nieuws en achtergronden
ïaiit de eigen samenleving behan-
en doorgeeft. Een streven, dat al
<sl wat discussiestof over ons heeft
Ni doen dwarrelen
ÏTitgeverij Wereldvenster in Baam, die
duidelijk progressief opstelt in
w sociaal-economisch fonds, vond
■wib bereid tot samenwerking, toen
sa aan het zoeken was naar boeken
•fe nchting van de Derde Wereld of
International Men besloot
ssmenlijk - voorlopig - twaalf boe-
uit te geven. Het was een riskante
bfememing. die echter een succes
'b. Van elk boek verschenen twee
«Htie| Wereldvenster maakte er een
foto-omslag voor de normale
«Miandel en Novib verstrekt er een
(flder die speciale omslag voor zijn
Ni en ledenorganisaties. Afgespro-
Sserd dat er een oplage van rond de
exemplaren zou worden uitgege-
-Vovib zou er 4000 afnemen, de
^erij 3000 Al snel moest men tot
overgaan. Eén boek kan men
tot de bestsellers rekenen:
De goede verkoop van een boek als
„Chileense lente" is moeilijk te peilen
geweest. Men weet nooit hoe het pu
bliek reageert. Zo zegt Ivo Gay, direc
teur van Wereldvenster: „Wij hadden
gedacht dat een boek als „Niet verlo
ren, niet gewonnen" van Sigrid Fro-
nius over Argentinië een groot succes
zou worden. Het speelde in op de we
reldkampioenschappen voetbal in
Argentinië. Iedereen praatte daar
toen over. Wel gaan met het Neder
lands elftal, niet gaan. Bram en Freek.
Er was een flinke discussie over aan
de gang. Maar niemand verdiepte zich
werkelijk in de problematiek van Ar
gentinië. Het boek werd niet in grote
hoeveelheden gekocht. Je weet het
nooit".
De boeken uit de Derde Wereld zijn m
de praktijk - hoewel men het wel an
ders zou willen natuurlijk - duidelijk
op doelgroepen gericht: leden van or
ganisaties, die zich bezighouden met
ontwikkelingssamenwerking, werk
groepen, actiegroepen, studenten.
Vooral de jongere generatie is geïnte
resseerd in wat er in de arme landen
gebeurt en wat er aan te doen is. Bi
bliotheken schaffen zien over het al
gemeen ook de boeken wel aan. Scho
len selecteren sterk, wellicht omdat
sommige boeken vrij ruwe passages
bevatten, ook op het gebied van seks.
Dat zou een rem kunnen zijn. aldus Ivo
Gay. „Bovendien zijn het niet altijd
vrolijke boeken. Meestal zijn hel
dieptrieste verhalen. Aangrijpend
vaak. In ieder geval geven ze een ande
re, betere kijk op de dingen, die ginds
gebeuren. Geven ze ook het inzicht:
onze samenwerking moet niet uitlo
pen op een opdringen van ons westers
technologisch en cultureel levenspa
troon. De mensen daar moeten hun ei
gen levensstijl ontwikkelen en uit
bouwen"
Keuze
Welke boeken er worden opgenomen
in de serie (Novib en Wereldvenster
zijn inmiddels al begonnen met de
volgende twaalf) wordt in gezamen
lijk overleg bepaald. Het criterium is
dat de auteur de nationaliteit bezit
van hel land waarover hij schrijft:
dat het boek door een groot publiek
gelezen kan worden (romanvorm); en
dat de problematiek van het land cen
traal wordt gesteld. Daarover buigt
zich een redactiecommissie. Spe
cialisten van de Novib beoordelen ten
slotte of de problematiek inhoudelijk
juist wordt weergegeven en of de ver
taling (liefst uit de eigen landstaal
van het beschreven land) correct en
genuanceerd genoeg is.
Opmerkelijk is dat er in de serie enkele
boeken zitten, die al tientallen jaren
oud zijn. zoals „Cacaoplantage" van
de Braziliaan Jorge Amado en „Bak-
ha, het leven van een paria" van de
Indiër Mulk Rai Anand. Je ziet dan
ook door de hele serie, die ver uiteen-
liggende landen onder de aandacht
brengen, een vaste lijn lopen: de strijd
van de mensen uit de Derde Wereld om
een humaan bestaan, vrij van onder
drukking en vrij van honger en armoe.
De problematiek in die landen is wat
dat betreft in grote lijnen dezelfde,
structureel haast zou je zeggen en ook
- hoe treurig dat ook is om te constate
ren - vrij tijdeloos. Vandaar dat die
oudere boeken dezelfde geest ademen
als de nieuwe.
Auteursrechten
Een vaak problematische zaak is om
aan goede boeken, die de eerder ge
noemde criteria halen, te komen. We
reldvenster en Novib putten voor een
deel uit buitenlandse fondsen zoals
die van de Heineman African Library
uit Engeland, die inmiddels zo'n hon
derd titels ter beschikking heeft.
Boeken uit Azië en Zuid-Amerika ge
ven meer moeilijkheden. Mensen van
de Novib nemen boeken mee uit de
Derde Wereld, die dan bij thuiskomst
worden getest en besproken.
Is een boek geschikt dan duikt nogal
eens het probleem op van de
auteursrechten. In Azië heb je bij
voorbeeld niet de uitgeverssystemen,
die hier de zaken waterdicht regelen,
Als men een auteur benadert, moet
dat met grote omzichtigheid geschie
den, omdat inmiddels een regime wel
eens veranderd kan zijn. de schrijver m
ongenade is gevallen en gevaar loopt
met buitenlandse contacten. Soms is
het ook volslagen onmogelijk het
adres van de auteur dan wel van de
rechthebbenden te achterhalen.
Ivo Gay: „We proberen te voorkomen
dat we roofdrukken uitgevenDat zou
ook volslagen in strijd zijn met de
ideologie, die steekt achter uitgeven
van deze serie. Het. is wel moeilijk. Zo
proberen we al maanden lang in Sri
Lanka contact met een schrijver oj
uitgever te krijgen via de drukkerij
va:i het betreffende boek. Op brieven
wordt met gereageerd, telefoneren
houdt een groot taalprobleem in".
Via een grote omweg achteraf is men
aan het adres gekomen van de recht
hebbende van de Palestijnse roman
„Mannen in de zon" van Ghassan
Kanfani. „Toen we het boek ontdekt
hadden", aldus Gay, „hebben we als
maar brieven naar Beiroet gestuurd
We hoorden niets. Ook via andere ka
nalen kwamen we niet achter het
adres van de auteur. We vonden het
zo'n goed boek, dat wij het uitgaven.
Een mevrouw uit Amersfoort hielp ons
uit de nood. Ze las het boek en gaf ons
het adres van de weduwe van Kanlam.
Geen poëzie
De boeken uit de Derde Wereld zijn
romans. Proza dus. Het uitgeven van
poëzie is erg moeilijk. Het vertalen
van gedichten uit een geheel andere
denkwereld is een enorm karwei; de
teksten zijn vaak sterk allegorisch en
in dialecten geschreven. Voorlopig
houdt men het op proza (als afsluiting
van de eerste reeks van twaalfhoeken
heeft men een erg interessante bundel
korte verhalen uit Afrika, Azië en La-
tijns-Amcrika uitgegeven).
De diversiteit van landen en cultuur
gebieden wordt zoveel mogelijk nage
streefd. Maar ook dat is niet een
voudig. Er zijn landen, waar amper li
teratuur bestaat. De vroegere kolonies
van Portugal hebben nauwelijks een
literaire traditie, vroegere Franse ko
lonies hebben meer eigen boeken dan
Engelse (wellicht een goed onderwerp
voor een taalstudie). Om eens een paar
landen onder de loep te nemen: Kame
roen heeft uitstekende uitgeverijen.
Senegal ook. waarschijnlijk onder im
puls van president Sanghor. zelf een
dichter. Liberia en Zaire leveren -
voorzover bekend - geen boeken van
betekenis. Nigeria weer wel, In
Oeganda zijn alle mensen, die schrij
ven kunnen, gevlucht naar Kenia
Ivo Gay kan in dit verband een aardi
ge anekdote vertellen. Op de Frank
furter Buchmesse had Zaire een
piepklein standje opgezet. Er lag eén
boek in: over het wereldkampioen
schap boksen, waarvoor Mohammed
Ali jaren geleden naar het land van
Moboetoe kwam.
Uitgaven uit de serie over de Derde
Wereld tprijzen van f 12,- tot f 17,50).
„Een nieuwe Wall Nkama" (Congo
Brazzaville) door Henri Lopes, „Man
nen in de zon" iPalestinadoor Ghas
san Kanafani..Wind uit het zuiden"
lAlgerije) door Abdelhamid Benhe-
doega: ..Chileense lente" door Sergio
Stuparich. ..Als er regen komt" Bot
swana i door Bessie Head. „Bakha"
iIndia) door Mulk Rai Anand. Biltere
oogst" iMaleisië) door Shahnon Ah
mad, Kollektieve schuld" iSurina
medoor Edgar Cairo„Cacaoplan
tage" (Brazilië) door Jorge Amado.
„De Marabi dans" iZuid-Afrika) door
Modikwe Dikobe. ..Xala" ISenegal
door Sernbene Ousmane„HuUlca"
(Peru i door Hugo Neira. „De moord op
Aziz Khan" iPakistani door Zulfikar
Ghose. Identiteitskaart(Perziéi
door F Esfandiary. ..Korte verhalen
uit Afrika". Azie en Latijns-Amerika
Mulk Rai Anand
Shahnon Ahmad Edgar Cairo
Jorge Amado
Nederland is vanouds een boekenland en wij zijn, in vergelij
king met andere landen, een volk van fervente lezers. Er wor
den in ons land in bijna verontrustend tempo boeken geprodu
ceerd. Te veel boeken? In een onlangs gepubliceerd rapport van
de Wetenschappelijke Raad voor het regeringsbeleid valt te
lezen, dat aan sanering van het titelaanbod in de toekomst niet
zal zijn te ontkomen.
In het bijzonder boeken die zich niet voor een massale afzet
lenen, zullen het moeilijk krijgen. Verwacht wordt dat de lezers
zich voor de algemene lectuur in toenemende mate tot biblio
theken zullen wenden en dat tegen het einde van de eeuw ook
voor meer specifieke literatuur - die nu nog vooral wordt ge
kocht - meer van bibliotheken gebruik zal worden gemaakt.
Het aantal titels dat door uitgevers op
de markt wordt gebracht, is van jaar
tot jaar gestegen, terwijl het aantal
verkochte boeken niet is toegenomen
Dit heeft geleid tot een daling van de
gemiddelde oplaag en een hogere prijs
voor het boek Het gevolg van een en
ander is, dat er minder boeken worden
verkocht voor meer geld.
De omzetcijfers in geld geven dus een
stijging te zien Om u een indruk van
de prijsontwikkeling te geven, de ge
middelde verkoopprijs van het boek in
Nederland steeg in 1978 van f 16,90
naar f 18.15 In de eerste negen maan
den van 1978 werden in ons land ruim
anderhalf miljoen boeken minder ver
kocht dan in de overeenkomstige pe
riode in het jaar daarvoor.
De opbrengst van de totale boeken
verkoop steeg in die periode met 0.5
procent. Dit is een ontwikkeling die
niet direct naar het touw van de
noodklok doet grijpen, maar vraagt
wel om bijsturing en beter inzicht in
vraag en aanbod.
Voor de verkoop van boeken is de
boekhandel nog altijd het belangrijks
te distributiekanaal. Ongeveer de
helft van alle aankopen loopt via de
boekhandel. Boekenclubs beginnen
een steeds belangrijker verkoopka
naal te worden en de verzendboek-
handel zit goed in de lift.
Warenhuizen en kantoorboekhandels
verkopen wat minder boeken dan
voorheen en met de rechtstreekse ver
koop door de uitgever aan particulie
ren gaat het eigenlijk slecht. Nu is het
administratieve apparaat van
laatstgenoemden hier doorgaans ook
met op ingesteld en dan blijken de
kosten te hoog om deze verkoop met
uitsluiting van tussenhandel lonend te
maken.
Aanbod
Wat staat ons in de komende maanden
aan nieuwe boeken te wachten? Een
groot deel van de Nederlandse uitge
vers heeft dat onlangs laten zien op de
informatïebeurs „Vers voor de pers"
in het Amsterdamse Krasnapolsky.
De lezers hoeven zich niet te vervelen,
het aanbod is weer groot. Wij hebben
wat rondgekeken, vooral naar de Ne
derlandse literatuur en de rand
gebieden.
Om te beginnen met nieuwe romans
en verhalen en de schrijvers van de
oudste generatie
Van Louis Paul Boon komt een forse
historische roman Het Geuzenboek,
een documentair epos over de Bos- en
Watergeuzen, die in de zestiende eeuw
tegen de Spaanse tirannie hebben ge
streden. Het boek verschijnt in augus
tus, maar nog deze maand ligt een
heruitgave van twee van zijn beste
romans in de boekhandel: De Kapel-
lekensbaan en Zomer in Ter-Muren,
samen in één band
Eindelijk weer meuw werk van Bel-
campo, de verhalenbundel „Uit de
hemel weer op aarde" Ook nieuwe his
torische romans van Johan Fabricius
iDe zwaluwen van Klapanoenggali en
Theun de Vnes 'De dood kwam met
muziek). Van Elisabeth Keesing, een
schrijfster die naar mijn gevoel wat te
weinig aandacht heeft gekregen
wordt de roman Maart is nog ver aan
gekondigd; over de problemen van het
ouder worden, waarbij zij tracht ta
boes rond ouderdom en dood te door
breken.
Maunts Mok komt met de nieuwe ro
man De ondergrondse Ervaringen
met zijn vonge romans wettigen de
verwachting dat de romanschrijver
Mok ver de mindere zal blijven van de
dichter Mok Nieuwe verhalen verder
van Clara Eggink (Verhalen van Afri
ka). Rob Nieuwenhuys (Oorlog) en
Marnix Gijsen (Boze geesten verdrij
ven), een schrijver die op den duur
toch wel teleurstelt.
Van Oek de Jong, die een goed debuut
maakte met de verhalenbundel De
hemelvaart van Massimo verschijnt
de roman Pathetische sonate Nieuwe
romans verder van Ben Bogart iDe
lange weg naar Tipperary) die de met
ztjn eersteling De Vuilnisroos gewekte
verwachtingen nog niet verder waar
maakte; van Louis Perron (De Galli
sche ziekte), A Moonen (Openbaar le
ven), Agnes de Haas (Een waanzinnig
feest). Robert Franquinet iDe grens
der verachting) en Harry Platteel ipe
weg naar Euroheimi
Verhalen of verhalenbundels staan op
stapel van Karei van het Reve (Loop je
eigenlijk nergens warm voor), Elisa
beth Augustin iHet had erger kunnen
zijn), Frans Kellendonk <De nietsnut),
Gust Gils (Integendelen), Huub
Beurskens (De leguaan), Olga Roden-
ko (Antichambreren), Esteban Lopez
(Een affaire van niets) en Jan Cartens
(Het kwade hart).
Uit het randgebied van de literatuur
de nieuwe roman van Maria van der
Steen (Vechten tegen de bierkaai), op
nieuw gebaseerd op sombere jeugdhe
rinneringen: een nieuw boek van veel
schrijver Olaf de Landell (Met herme
lijn-stappen) en een bundel Nieuw-
Guinea-verhalen van Anthony van
Kampen (Demomen).
Prozadebuten voor dit voorjaar zijn
onder meer werk van Aleid Leeuwen
berg (Een huis vol angst). Eriek Ver
palen (Een meisje uit Odessa). Piet
Stercks (Een burgelijke vakantie in
het Zuiden! en Hans Mol (Verhalen uit
het binnenland i
Bundels
Wat poëzie betreft wordt in Neder
land een opvallend grote activiteit
ontwikkeld. Je zou gaan denken dat in
ieder huisgezin met vaste regelmaat
verzenbundels worden aangeschaft.
Vergeet het maar. De oplaagcijfers en
de verkopen geven een heel wat min
der rooskleurig beeld.
Vermeldenswaard lijkt mij een nieuwe
bundel van de nu 82-jarige Hendrik de
Vries, die in „Impulsen" vooral nieuwe
gedichten verzamelde. Ook van bete
kenis lijkt mij de nieuwe verzenbundel
van Ida Gerhardt (Het sterreschip),
terwijl van Hugo Claus een tweede
grote verzamelbundel verschijnt (Ge
dichten 1969-1978)
Verder nieuwe bundels van Ellen
Warmond (Gesloten spiegels), Harry
Mulïsch (een miniem bundeltje De taal
is een ei, waarmee hij tol betaalt aan de
haiku-mode). Theo van Baaren (De
leegte tussen twee lampen). Johan van
den Berg (Het uurwerk), J. Bernlef
(Stilleven), Jan Knijper (Oogleden).
Willem van Toorn (Een kraai bij
Siens). Lidy Marissing (Het gedroom
de leven), H. ter Balkt (Waar de burch
ten stonden en de snoek zwom). Jacob
Groot (Enige) en Martien J G. de Jong
(In de nieuwe wereld i
Spiegel
Hans Warren, wiens bundel "Zeggen
wat nooit iemand zei" deze week een
derde druk beleefde, verzorgde de
nieuwe uitgave van de klassieke
"Spiegel van de Nederlandse Poëzie
door alle eeuwen", vroeger aangeduid
als "hel levenswerk van Van Vries
land".
Een poëziedebuut waar al oneindig
lang op werd gewacht, is dat van Hans
Sleutelaar, die sinds zijn optreden in
het tijdschrift Proefschrift in het begin
van de jaren zestig aan de zijde van
Vaandrager een bijna mysterieus ver
sluierende opkomst in de literatuur
voorbereidde. Het is dan nu zo ver. Met
Schaars licht - een wel heel beschei
den titel - maakt hij zijn debuut als
dichter
Een debuut waar veel van verwacht
wordt is van Eva Gerlach Verder geen
leed), een verwachting die door veel
belovende tijdschrifipublikaties is
gewekt Verder eer. debuut van de
Zuidalrikaanse dichter Vemie Feb
ruary iO. snotverdnet). Ook uitgever
Thomas Rap debuteert, als dichter
(Doorzonwoning), geen echt. debuut,
deleer.
Stimulans
De rubriek studies en essays heeft
veel belovends te bieden. Een onder
deel van de literatuur, waar het niet
slecht mee gaat. Schrijven over
schrijvers en boeken gaat velen beter
af dan zelf een creatieve bijdrage aan
de letterkunde te leveren. Al wil ik
hiermee niet zeggen dat ook dit werk
niet creatier kan zijn. Ook vaak zeer
belangrijk als stimulans voor de lite
ratuur.
Freddy de Vree stelde Claus en Cie
samen, een biografie van Hugo Claus.
Martien J G. de Jong, belezen en on
voorstelbaar actief, bundelde essays,
vooral over Marsman (De verlossing
van Vemus) en de niet te stuiten Maar
ten 't Hart bracht al dan niet auto
biografische essays samen in Onge
wenste zeereis.
Dan zijn er interviews met schrijvers
door Corina Engelbrecht (Gezegd en
geschreven) en essaybundels van Cor
nells Verhoeven (De schaduw van één
haar), Andreas Bumier (De zwem
badmentaliteit) en R. A Cornets de
Groot (Werkschrift bij het essayeren).
Van belang lijkt mij verder een studie
van A L. Sotemann over Leopold (Op
het voetspoor van de dichter) en die
van W. Blok. die materiaal aandraagt
voor de bewijsvoering dat Andries de
Hoghe en P. C. Boutens één en dezelf
de persoon waren (Boutens en De na
latenschap van Andries en Hooghel
Dromen
Dick Schluter verzorgde een uitgave
van het interessante Dromenboek
van Frederik van Eeden met de vol
ledige tekst van dit dromenboek en
nog niet eerder gepubliceerde droom-
cahïers. Dan een deel van de cor
respondentie van J. van Oudshoorn,
uit de jaren 1905-1906, natuurlijk ver
zorgd door W. A. M. de Moor (Het on
uitsprekelijke) en nog niet eerder in
boekvorm verschenen prozastukken,
opstellen en gedichten van Willem
Elsschot (Zwijgen kan niet verbeterd
worden).
Niet vergeten mag worden dat er ook
nieuw werk van Willem Frederik Her
mans in aantocht is. Een forse bundel
met pamflettistische stukken (Houten
leeuwen en leeuwen van goud). Een
herdruk waar velen een genoegen mee
zal worden gedaan is de studie van
Hans van Straten over Werkmap
(Hendrik Nicolaas Werkman, de druk
ker van het paradijs), intertijd ver-
schenene als jubileumuitgave van de
drukkerij Hooiberg.
Klassieken
Tot slot. de serie Synthese met be
knopte en overzichtelijke studies
over min of meer „klassieke" werken
uit de vooral moderne Nederlandse li
teratuur, gaat door. Er zijn hierin
deeltjes te verwachten over onder
anderen Carmiggelt, Van Oudshoorn,
Van Schendel. Achterberg, Ter
Braak. Couperus, Burnier, Lampo,
Emants en Nescio. Daarnaast gaat een
nieuwe serie verschijnen. Synthese-
stromingen en aspecten met studies
over onder andere vrouwen en litera
tuur. de triviaalliteratuur, literatuur
en film, literaire tijdschriften en de
moderne poëzie.
Hoe de ontwikkeling in het Neder
landse boekenbedrijf zich ook gaat
voltrekken, de uitgevers laten de le
zers voorlopig nog niet in de kou staan
Iedereen kan overigens een flinke lijst
opstellen van „oude" boeken, die hij
zou willen lezen of herlezen, maar waar
hij nooit aan toekomt omdat er zoveel
nieuws is En wat nieuw is. lijkt altijd
aantrekkelijker, maar eerlijk gezegd
halen veel mensen de werkwoorden
lijken, blijken en schijnen gemakkelijk
door elkaar.
Hans Warren
