Barre winter ARABIEREN onschuldig begin ontaardde in rancune en grote wrok SPOORWEGEK 'INGESPEELD furieus over dreigende vrede Israël-Egyptc VRIJDAG 9 MAART 1979 PZC/opinie en achtergrond NSB Door Elly van Hoeven „XXet nationaliteitsgevoel en het volksbewustzijn worden stelselmatig ondermijnd door poli ticasters die partijbelangen trachten te dienen ten koste van nationale belangen en die onder het mom van democratie het volk verleidelijke voorspiegelingen weten te doen welke gaarne worden aanvaard zonder dat de ontwrichtende betekenis daarvan wordt doorgrond. Er is verwarring, onzekerheid, overal en in alles. De vaste lijn, de krachtige hand die redding kan brengen in de chaos van het heden, wordt gemist". het rode Amsterdam gemolesteerd. Een spotliedje uit die tijd gaat als volgt: „Op de hoek van een straat staat een NSB'er. 't Is geen man, 't is geen vrouw, Dat schreef, strikt vertrouwelijk, be gin november 1930 ingenieur Anton A. Mussert, liberaal en lid van de Vrij heidsbond wiens denken steeds ster ker autoritaire wegen gingen volgen, aan een groep vertrouwde vrienden en relaties, die hij wilde winnen voor zijn gedachte: het oprichten van de Natio naal Socialistische Beweging. Wat Mussert voor ogen stond was in Ne derland een autoritair en corporatief ingerichte staat te vestigen. In dat streven stond hij bepaald niet alleen. Al vanaf 1923 was er in ons land een groot aantal snipperpartytjes. dat hetzelfde doel nastreefde: een staat naar het patroon van het fascisme a la Mussolini of. later, naar het patroon van Hitiers nationaal-socialisme. De invloed van die partijtjes was niet. noemenswaardig. Mussert zei van zijn NSB toen hij die eind 1931 aarzelend van de grond kreeg: „De NSB wil in de eerste plaats vernieuwing van de geest, op staat kundig en economisch terrein, in het Rijk der Nederlanden. Er is binnen dit Rijk een zodanig toenemende geest van futloosheid, onmacht, onwil, on verschilligheid, ongeloof, verdeeld heid. schotjesgeest, krakeelzucht, dat het de spuigaten uitloopt, dat het somtijds lijkt of de natie de ontbin dende krachten verzamelt om zelf moord te plegen". Het koningshuis, de rijksvlag en het rijkswapen mochten, ja moesten zelfs van Mussert gehand haafd blijven: zij waren onze onaan tastbare symbolen van éénheid. In het - zwakke - partijprogramma is nog geen spoor van antisemitisme te vin den. Wat was Mussert voor een man? Een fatsoenlijke idealist en een typisch Nederlandse kleinburger, zoon van een hoofdonderwijzer, op z'n 24e cum laude afgestudeerd in Delft, later hoofdingenieur bij Provinciale Water staat in Utrecht en bepaald geen ra cist. Echter ook een man met een wat onvast karakter en de daarbij beho rende onvaste opvattingen, zo bleek later. Verklaring Waarom wel zijn beweging en niet al die andere snipperpartijen naar bo venkwam drijven, heeft men achteraf als volgt verklaard. De autoritaire gedachtengangen waren met name onder invloed van de crisisjaren vol doende verbreid om bereidheid te wekken een autoritair leider te vol gen. En autoritair was Mussert, lij dend als hij was aan een over schreeuwd minderwaardigheid complex. Daarbij maakte Mussert gebruik van een uitstekende truc: hij noemde de NSB geen partij, maar uit drukkelijk een beweging, om de doodeenvoudige reden dat men in vrij brede kring een afkeer had van het partijwezen (we kenden meer dan vijftig partijen in die tijd). Het begrip nationaal-socialisme was tot 1936 bo vendien nog bij lange na niet zo in discrediet als later. Officieren en onderofficieren, midden standers en vertegenwoordigers uit de groep vrije beroepen, mét een groot aantal vrouwen, werden lid van de NSB. Onder hen waren aanvankelijk ook vele joden, zelfs nog na de macht sovername in 1933 van Hitler in Duitsland. Eind 1932 richtte Mussert de zoge naamde Weer-afdelingen op: een soort burgerwacht in semi-militair, Duits aandoende kledij. Een paar maanden later volgde het weekblad Volk en Va derland. Helemaal vertrouwen deed de regering de NSB niet. maar er wa ren geen duidelijk aanwijsbare facto ren om de NSB te verbieden. Wel werd in 1933 het aan militaire kaderleden verboden om lid te zijn van de NSB, wat een ware uittocht van leden bete kende. En eind 1933 werd het voor rijks- en gemeenteambtenaren verbo den lid te zijn van deze beweging. Toch rapporteerde de Centrale Inlich tingendienst in 1934 aan de regering dat de NSB regeringstrouw was, en een goed tegenwicht vormde tegen het communisme en het socialisme. Dat Mussert. als hoofdingenieur bij Provinciale Waterstaat, zelf het slachtoffer werd van zijn eigen partij - hij werd namelijk in 1934, al protes teerde hij nog zo heftig ontslagen - legde hem bepaald geen windeieren. In die tijd van grote werkloosheid za gen zijn partijleden dit ontslag als een soort offer, door een martelaar ge bracht voor een heilige zaak. Meer en meer ontwikkelde zich de NSB als een politieke kracht die een beroep deed op de gevoelens van agressieve ontev redenheid die bij vele leefden. Ieder vond in het fascisme van Mussert wel iets van zijn gading: de jeugd uit de bourgeoisie hoopte via de NSB aan het werk te kunnen komen, de winkeliers hoopten op verminderd succes van de warenhuizen en de zgn. joodse invloed op het zakenleven, anderen hoopten weer op versterking van de weer machtsgedachte. Ook in Indië kwam de NSB op - zij was één van de grote geldschieters van de Nederlandse NSB. Bij de verkiezingen voorde f»rovinciale Staten in 1935 wist de NSB 8 procent van de stemmen te behalen. Langzamerhand ontpopte de NSB zich als een politieke hulptroep van de fascistische agressie. Mussert begon te verkondigen dat hij met Hit- Ier en Mussolini in één lijn streed. Dat viel niet zo goed. De eerste geruchten over jodenvervolging uit Duitsland kwamen hier binnen, bovendien was Mussolini's inval in Abessinië hier met grote verontwaardiging ontvangen. Rond die t^jd-eind 1935-ontstond het begin van de grote kloof tussen wel denkende Nederlanders en de aan hangers van de NSB Rellen Er kwamen rellen. De venters van Volk en Vaderland werden vooral in Door de 'affaire-Luns' is de vroege geschiedenis weer in de belangstelling gekomen Ome redactrice Elly van Hoeven schuift er over op deze pagina. Elders in deze editie xcordt be richt over de kamerbehandeling van de zaak-Luns maar een ras-plebeeèr. Met z'n hoed in z'n hand staat-ie daar te venten, en verkoopt z'n vaderland voor vijf losse centen". Nederland begint na te denken; velen verlaten de partij. Bij de verkiezingen in i937 krijgt de NSB nog maar 4 pro cent van alle stemmen: een complete halvering, in twee jaar tijd. Waarom? We hadden gezamenlijk wel een af schuw van het communisme en een beduchtheid voor de Sowjet-Unie, maar óók waren we vagelijk bang voor de ontwikkelingen in Hitler-Duits- land; zelfs Mussert, zo gaf hij vlak voor zijn executie toe, deelde die angst. En tegen een Duce- of Fuehrersysteem verzette de aard van de Nederlander zich óók. Meer en meer werd de NSB geïdentificeerd met Hitler-Duitsland en moest Nederland, per traditie chris- telijk-humanitair, soms hier ook be ginnen aan concentratiekampen? Musserts nieuwe bestuursschema werd bekend: Wilhelmina moest uit- gerangeerd worden, het Oranjehuis was overleefd en afgedaan, hij zelf zou moeten regeren met zes door hem ge kozen staatsministers. En steeds meer richtte de NSB zich naar de in Duits land oppermachtige NSDAP. Als ant woord werd in Nederland de EDD op gericht, Eenheid Door Democratie, een vereniging waarin Nederlanders van alle partijen zich de bestrijding van de NSB ten doel stelden. In de lente van 1936 had de NSB wel iswaar het hoogste ledenaantal in haar historie, daarna ging het snel berga fwaarts. Het antisemitisme in de partij stak in alle heftigheid de kop op, zeker na het verschijnen van het Nationale Dablad in eind 1936 onder hoofdredac teurschap van Rost van Tonningen, een antisemiet pur sang. Hij was het die in 1938 eiste dat de NSB gesloten zou worden voor joden en een jaar later het joodse volk als vijand aanduidde. Mussert protesteerde zwakjes, maar had te weinig karakter om aan de ver anderende stroming iets te kunnen doen, bang als hij was zijn leiders plaats af te moeten staan. De kwalijke opzet van de NSB had tijd nodig om zich te manifesteren en eigenlijk gingen de ogen van de meeste Nederlanders pas open tijdens het be gin van de Tweede Wereldoorlog, on danks de waarschuwingen van de ge zamenlijke kerken, die óf NSB'ers al vanaf 1936 de heilige sacramenten weigerden, óf hen onder kerkelijke cu ratele plaatsten. Maar de beginjaren? Dr. L. de Jong schrijft er in zijn eerste deel van ,,Het Koninkrijk der Nederlanden" het vol gende over: „De NSB heeft in haar be ginfase, maar ook later, leden gehad die zich zonder zichzelf te zoeken, voor hun beweging, voor hun Mussert, het vuur uit de sloffen liepen en aan wier overtuiging en instelling, men moge hun effect nog zo schadelijk achten, het predikaat „idealistisch" niet ont houden kan worden. Dezulken waren er in alle eerlijkheid van overtuigd dat zij. Mussert volgend, hun gehele volk naar een gelukkiger toekomst zouden leiden". Helaas: die idealisten hebben nooit het karakter van de beweging kunnen bepalen. Mussert appelleerde slechts aan wrok en aan rancune. En zo werd zijn partij in de oorlog de draagster van de collaboratie. It Door Harry Kuiper) □dien er eind dit jaar weer zo'n slechte winter komt, krijgen we niet opnieuw een even slechte treindienst. Dat is de overtuiging van NS-direc- teur ir. D. C. Hasselman, al wil hij daarmee niet gezegd hebben dat een volgende maal alle treinen punctueel af en aan zullen rijden en dat alle au tomatische koppelingen zullen func tioneren zonder een spoor van sto ring. Een evaluatieteam van NS. aldus ir. Hasselman onder wie de dienst van exploitatie, de uitvoerende dienst, ressorteert, is thans bijna rond met een voorlopig rapport over hoe een volgende keer veel onheil kan worden opgevangen en vermeden. Vooral de informatie aan het publiek - zowel via de media als op de stations - lijkt daarin een prominente plaats te krij gen. Meer wellicht dan de aanpassing van de treindienst. Er schortte nogal wat aan de interne verzameling en verwerking van gegevens over de in die situaties dikwijls snel wisselende stand van zaken, en de vertaling ervan teneinde het reizende en nog thuis zit tende publiek in te lichten. En al snel werd er schamper gelachen: eindelijk krijgt NS de kans iedereen te tonen van hoe grote waarde het bedrijf voor de samenleving is, en dan rijden er geen treinen. Reden er „geen treinen"? Afgaande op wat de heer Hasselman „uit het hoofd, niet precies maar wel bij benadering" weet te melden, viel dat nogal nee. Werd het land getroffen door drie pe riodes van onbegaanbare, wegen (vanaf 29 december, de ijzel vanaf 20 januari en vanaf 14 februari), NS heeft van de spekgladde ijzel in de tweede periode weinig hinder ondervonden. Voornaamste oorzaak daarvan was eenvoudig dat de grondvorst die de regen deed bevriezen, niet tot de bo venleiding reikte. Dat was dan weliswaar een meevaller, maar intussen kostten de eerste en de derde periode NS zoveel materieel en niet zelden ook een baanvak, dat al met al twee maanden lang, tot eind februari, er flink wat minder treinen reden. Hoeveel minder? „Gewoonlijk hebben we. behalve op vrijdagmidda gen, een reserve van zeven a acht pro cent. Nu kwamen we 15 tot 25 procent (zitplaatsen) te kort", zegt Hasselman. Blij als ik rij Of vanuit een andere benadering, in de woorden van NS' chef van de cen trale verkeersleiding M. Daniéls: „We waren al blij als ze reden". Nogal ver rassend voor iemand van de afdeling waar ervaren, over het algemeen niet piepjonge verkeersleiders - in ploe gen, veertien tegelijk - in de omstan digheid kwamen te verkeren dat ze nu eens naar hartelust konden „treintje spelen", zoals een hunner het noemt, want er moest onafgebroken worden ingegrepen in de dienstregeling. ,,'t Was een en al rood", zegt laconiek de man bij de normaal zwarte grafiek van wat tegenwoordig Nederlands drukste baanvak blijkt te zijn. Den Haag HS-Rotterdam CS (Amsterdam- Haarlem tot voor een jaar of tien), doelend op de vele wijzigingen die op de dag zelf in de treindienst moesten worden aangebracht. Drie kwart van alle treinen was on derweg, aldus Daniëls, „maar met ver tragingen tot dertig minuten". De in tercity's vielen daar nog buiten, want die reden in het geheel niet Voor pas sagiers die verder moesten dan het eerstvolgende spoorwegknooppunt betekende dat in veel gevallen over stappen op een andere trein-met-ver- traging, zodat het - op 5 januari bij voorbeeld - voorkwam dat een ge woonlijk eenvoudige trip van Utrecht naar Den Haag d.e vorige-eeuwse reistijd vergde van twee uren. Brood per trein Soms op weinig alledaagse wijze, van de nood een deugd makend. Treinen reden met een lokomotief voor en achter over één spoor heen en weer, zodat vastgevroren wissels en trekd- raden van de mechanische seïhen geen weerkerend probleem vormden. De treinen reden niet alleen met ge wone passagiers, maar vervoerden ook zieken en gladheidsslachtoffers en een enkele maal werd de trein ge bruikt om een partij brood op te zen den - een wagen vol. Bij NS nam een team van spoorbazen (zoals chefs in NS-j argon worden ge noemd) dat qua beslissingsstructuur overeenkomst vertoont met dat van kapingen en andere bijzondere om standigheden, de dagelijkse leiding in handen. De managers van het spoor wegbedrijf en vaklieden die het meeste allemaal al eens eerder hebben mee gemaakt. Hasselman wijst erop dat de manier waarop de NS'ers de zaken nu hebben aangepakt en de ervaringen dit daarmee van hoog tot laag hebben," gedaan, hem de betrekkelijke heid geven dat indien de volgE winter weer zo genadeloos toeslaat', kans op verstoringen aanziet, kleiner is. De vorige felle winter was dieu 1962-'63. „Sindsdien", aldus ik selman, „zijn er duizenden mensen bij NS komen werken, tere duizenden anderenin nieuwefuntk gekomen zijn. Op zijn manier am vrijwel iedereen leren inspelenopd nieuwe toestand. Maar het is goedi merken geweest dat de mensen te kansen hebben aangegrepen". „Om een klein voorbeeld te geve Zwollenaren plaatsten op zeker u ment een rij VAM-wagens (vuilafvö wagens die hoger èn lager staan dan: gemiddelde goederenwagen) als s permanent scherm tegen stuifsnee: op het emplacement, zodat de acht" liggende wisselgroepen beschermd! bruikbaar bleven". Van de andere kant was er echter: passagier, die d trein aangreep a toch nog ergens te komen, maar a dervond dat dat niet, of met grote ve tragingen ging. „De kritiek kwamnf zozeer van de forensen", zegt I' selman. „maar het meest van de nieuwe klanten". Niet steeds terecht naar Hasselms oordeel, want „onervaren als ze zouden ze ook in de zomer meer nodig hebben gehad om hun wegi vinden". Ietwat sarcastisch voegt hij eraan i: „Het waren vooral deze klanten dis meeste moeite hadden met hetfeitd zij zelf geen, en NS wel last had stuifsneeuw" Elders nog slecht In dit verband wijst ir. Hassela erop dat terwijl in Nederland treindienst nu al weer meer dasr week geheel normaal is, in landen veel grotere winterervaring de tragingen nog steeds doorwerken „Goederenwagens uit Oost-Eu:!! komen hier met weken vertrap binnen. Naar Kopenhagen rijdenlf maart geen doorgaande treinen Noorwegen bestaan nog vertrap? van vier a vijf uur en in het gt Stockholm waren op zeker moe 400 defecte treinstellen. In N« Duitsland en Groot-Brittanniè sommige baanvakken nog steedil sloten". Wanneer het weer gebeurt, wil grotere bedrijfszekerheid, Vcrr king en verstrekking van de inb matiestroom is daarin een elf® Betrouwbaarheid van elektrisch stallaties en wisselstraten e< De beveiliging heeft het geluk nergens laten afweten. Hasselt „Er is niet een ongeluk gebeurd" (Door onze correspondent Rienko Wil ton) De te komst van de Amerikaanse pre sident Carter naar het Midden-Oosten teneinde de eerder vastgelopen Egyp- tisch-Israélische vredesbesprekingen te redden heeft tot nu toe geleid tot zeer negatieve reacties in de Arabische wereld, althans in dat deel ervan dat de Egyptisch-Israëlische toenadering afwijst. Niet alleen de kranten en radiocom mentaren spugen vuur: zodra het nieuws van Carters komst afgelopen maandag bekend werd. braken er ge vechten uit tussen de recentelijk door Israël herbewapende christen-rechtse militia's in Beiroet en Syrische troepen van de Arabische vredesmacht in Liba non. Tot vandaag zijn de artillerie duels in Oost-Beiroet met tussenpozen doorgegaan. Ook in Zuid-Libanon is de spanning aanzienlijk opgelopen* de Israëlische luchtmacht vliegt dagelijks zeer laag over het zuiden en het Palestijnse hoofdkwartier Nabatiyah en de Druzi- sche stad Hasbaya werden met fos- forgranaten bestookt, afkomstig van posities van christen-rechtse militia's en legermuiters onder leiding van ex- majoor Haddad in het uiterste zuiden van Libanon. Ook Haddad, een doorn in het oog van de VN-troepenmacht in Zuid-Libanon idie aanstaande zaterdag met 700 Ne derlandse „blauwhelmen" wordt ver sterkt) is kort geleden tot de tanden toe bewapend door Israël In Beiroet verklaarde PLO-woordvoer- der Mahmoud Labadi gisteren dat pre sident Carter zou moeten begrijpen dat vrede in het Midden-Oosten ondenk baar is zonder herstel van de nationale rechten van de Palestijnen. Het Pales tijnse persbureau WAFA legt een ver band tussen Carters Mtdden-Oosten- trip en de komende presidentsverkie zingen in de Verenigde Staten Bezoek Maar ook de Palestijnse notabelen op de westelijke Jordaanoever en in Gaza hebben zich tegen het bezoek van Car ter aan Egypte en Israél verklaard. De burgemeester van Halhoul, Moham med Kassem, zegt dat Carter aan het verkeerde adres is: „Hij zou met de PLO moeten praten, niet met ons". Ka- rim Khalaf. eerste burger van Ramal- lah, zegt dat als Carter vrede wil, hij de PqI i tick PLO zou moeten erkennen en zou moe ten staan op Israëlische terugtrekking uit alle bezette Arabische gebieden. dat hem niet in de steek zal laten, vliegt Carter vandaag hoogst persoonlijk naar Cairo, alwaar in regeringskringen de afgelopen 24 uur de vrees is uitge sproken dat Carter nieuwe concessies van de Egyptenaren zal eisen. De Libanees Clovis Maksoud, professor aan de Georgetown-University in Washington en vroeger rondreizend ambassadeur voor de Arabische liga, legt met zijn commentaar in het Bei- roetse dagblad „Ike" de vinger op de zere plek. Nu probeert de Amerikaanse president Anwar Sadat zo ver te krijgen de eerder uitgedachte Camp David-compromis- sen te verlaten en in te stemmen met een nieuwe formule voor een Egyptisch- Israëlisch verdrag In de hoop dat Sa- „Het feit dat president Carter meent dat een aantal dramatische diploma tieke gebaren zijn vruchteloze politiek kan redden, bewijst dat hij de ver keerde adviezen krijgt en onderstreept zijn onmacht in de verste verte niet te bevatten dat het niet zozeer Egypte en Israël zijn die het grote struikelblok vormen, maar het basisgegeven dat de Camp David-formule in essentie voor bij gaat aan de kern van het Midden- Oostenconflict: realisering van de Pa lestijnse rechten". „Als het maximaal haalbare van Car ters politiek iets is dat de Arabieren en vooral de Palestijnen zelfs als mini mum-doel geheel onacceptabel achten, dan zal de persoonlijke interventie van de Amerikaanse president in het Mid den-Oosten niet alleen voor Jimmy's binnenlandse positie averechts wer ken. maar even hard een sterk destabi liserende invloed hebben op het Mid den-Oosten als geheel' Voor zover de nieuwe Amerikaanse voorstellen zijn uitgelekt, zal Carters compromis inderdaad weer ten koste gaan van de Palestijnen op de westoe ver en Gaza: de voorstellen zouden de betekenis van de „linkage" tussen het Egyptisch-Israëlische vredesverdrag en de Palestijnse „autonomie" willen afzwakken, of voorlopig willen beper ken tot Gaza alleen. In ruil hiervoor zou artikel 6 van het verdrag door separate „brieven" zo geamendeerd worden, dat Israél het gevoel zou hebben dat Egypte geen prioriteit zal geven aan haar militaire verplichtingen ten opzichte van andere Arabische landen boven het verdrag met Israël. Gespannen De gespannen relaties tussen pro-wes terse regimes zoals Jordanië Saoedi- Arabië en de golfstaatjes enerzijds en Washington anderzijds is terug te voe ren op de weigering van genoemde Arabische landen om in te stemmen met de Camp-David-akkoorden, en de overtuiging van Arabische zijde dat de Carter-regering president Sadat in zijn huidige isolement gema noeuvreerd heeft. In Riad bijvoorbeeld Is men de laatste maanden veel meer teleurgesteld in Washingtons politiek dan in Sadats machteloze politieke capriolen. Bo vendien zijn de Saoedl's ziedend'"# de tegen hen gerichte campagne ve de Amerikaanse Senaat (waart» pro-Israelische senator Frank C& voorop loopt) en vanuit de AmenC se pers. in welke acties de S»* duidelijk de invloed menen te hk de machtige joodse lobby in df enigde Staten. De komende dagen zullen wat het» den-Oosten betreft cruciaal zijn.' ters succes zal inhouden dat eenK tisch-Israëlische vrede een reï> wordt. Amerika. Israël en Egypte2? het verdrag als een geweldige b$ tot vrede in het Midden-Oost# schouwen, een mening die d»" overgrote meerderheid van dev<® in de regio niet zal worden ged«* Arabieren zullen hun acties var-: tieke en economische quaranta® gen Egypte - waartoe tijdens dejf sche topconferentie in Bagdad b vember j.l. besloten werd - gaan#:

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1979 | | pagina 4