Barre winter
ARABIEREN
onschuldig begin ontaardde
in rancune en grote wrok
SPOORWEGEK
'INGESPEELD
furieus over dreigende vrede Israël-Egyptc
VRIJDAG 9 MAART 1979
PZC/opinie en achtergrond
NSB
Door Elly van Hoeven
„XXet nationaliteitsgevoel en het volksbewustzijn worden stelselmatig ondermijnd door poli
ticasters die partijbelangen trachten te dienen ten koste van nationale belangen en die onder het
mom van democratie het volk verleidelijke voorspiegelingen weten te doen welke gaarne
worden aanvaard zonder dat de ontwrichtende betekenis daarvan wordt doorgrond. Er is
verwarring, onzekerheid, overal en in alles. De vaste lijn, de krachtige hand die redding kan
brengen in de chaos van het heden, wordt gemist".
het rode Amsterdam gemolesteerd.
Een spotliedje uit die tijd gaat als
volgt:
„Op de hoek van een straat
staat een NSB'er.
't Is geen man, 't is geen vrouw,
Dat schreef, strikt vertrouwelijk, be
gin november 1930 ingenieur Anton A.
Mussert, liberaal en lid van de Vrij
heidsbond wiens denken steeds ster
ker autoritaire wegen gingen volgen,
aan een groep vertrouwde vrienden en
relaties, die hij wilde winnen voor zijn
gedachte: het oprichten van de Natio
naal Socialistische Beweging. Wat
Mussert voor ogen stond was in Ne
derland een autoritair en corporatief
ingerichte staat te vestigen.
In dat streven stond hij bepaald niet
alleen. Al vanaf 1923 was er in ons land
een groot aantal snipperpartytjes. dat
hetzelfde doel nastreefde: een staat
naar het patroon van het fascisme a la
Mussolini of. later, naar het patroon
van Hitiers nationaal-socialisme. De
invloed van die partijtjes was niet.
noemenswaardig.
Mussert zei van zijn NSB toen hij die
eind 1931 aarzelend van de grond
kreeg: „De NSB wil in de eerste plaats
vernieuwing van de geest, op staat
kundig en economisch terrein, in het
Rijk der Nederlanden. Er is binnen dit
Rijk een zodanig toenemende geest
van futloosheid, onmacht, onwil, on
verschilligheid, ongeloof, verdeeld
heid. schotjesgeest, krakeelzucht, dat
het de spuigaten uitloopt, dat het
somtijds lijkt of de natie de ontbin
dende krachten verzamelt om zelf
moord te plegen". Het koningshuis, de
rijksvlag en het rijkswapen mochten,
ja moesten zelfs van Mussert gehand
haafd blijven: zij waren onze onaan
tastbare symbolen van éénheid. In het
- zwakke - partijprogramma is nog
geen spoor van antisemitisme te vin
den.
Wat was Mussert voor een man? Een
fatsoenlijke idealist en een typisch
Nederlandse kleinburger, zoon van
een hoofdonderwijzer, op z'n 24e cum
laude afgestudeerd in Delft, later
hoofdingenieur bij Provinciale Water
staat in Utrecht en bepaald geen ra
cist. Echter ook een man met een wat
onvast karakter en de daarbij beho
rende onvaste opvattingen, zo bleek
later.
Verklaring
Waarom wel zijn beweging en niet al
die andere snipperpartijen naar bo
venkwam drijven, heeft men achteraf
als volgt verklaard. De autoritaire
gedachtengangen waren met name
onder invloed van de crisisjaren vol
doende verbreid om bereidheid te
wekken een autoritair leider te vol
gen. En autoritair was Mussert, lij
dend als hij was aan een over
schreeuwd minderwaardigheid
complex. Daarbij maakte Mussert
gebruik van een uitstekende truc: hij
noemde de NSB geen partij, maar uit
drukkelijk een beweging, om de
doodeenvoudige reden dat men in vrij
brede kring een afkeer had van het
partijwezen (we kenden meer dan
vijftig partijen in die tijd). Het begrip
nationaal-socialisme was tot 1936 bo
vendien nog bij lange na niet zo in
discrediet als later.
Officieren en onderofficieren, midden
standers en vertegenwoordigers uit de
groep vrije beroepen, mét een groot
aantal vrouwen, werden lid van de
NSB. Onder hen waren aanvankelijk
ook vele joden, zelfs nog na de macht
sovername in 1933 van Hitler in
Duitsland.
Eind 1932 richtte Mussert de zoge
naamde Weer-afdelingen op: een soort
burgerwacht in semi-militair, Duits
aandoende kledij. Een paar maanden
later volgde het weekblad Volk en Va
derland. Helemaal vertrouwen deed
de regering de NSB niet. maar er wa
ren geen duidelijk aanwijsbare facto
ren om de NSB te verbieden. Wel werd
in 1933 het aan militaire kaderleden
verboden om lid te zijn van de NSB,
wat een ware uittocht van leden bete
kende. En eind 1933 werd het voor
rijks- en gemeenteambtenaren verbo
den lid te zijn van deze beweging. Toch
rapporteerde de Centrale Inlich
tingendienst in 1934 aan de regering
dat de NSB regeringstrouw was, en
een goed tegenwicht vormde tegen het
communisme en het socialisme.
Dat Mussert. als hoofdingenieur bij
Provinciale Waterstaat, zelf het
slachtoffer werd van zijn eigen partij -
hij werd namelijk in 1934, al protes
teerde hij nog zo heftig ontslagen -
legde hem bepaald geen windeieren.
In die tijd van grote werkloosheid za
gen zijn partijleden dit ontslag als een
soort offer, door een martelaar ge
bracht voor een heilige zaak. Meer en
meer ontwikkelde zich de NSB als een
politieke kracht die een beroep deed
op de gevoelens van agressieve ontev
redenheid die bij vele leefden. Ieder
vond in het fascisme van Mussert wel
iets van zijn gading: de jeugd uit de
bourgeoisie hoopte via de NSB aan het
werk te kunnen komen, de winkeliers
hoopten op verminderd succes van de
warenhuizen en de zgn. joodse invloed
op het zakenleven, anderen hoopten
weer op versterking van de weer
machtsgedachte.
Ook in Indië kwam de NSB op - zij was
één van de grote geldschieters van de
Nederlandse NSB. Bij de verkiezingen
voorde f»rovinciale Staten in 1935 wist
de NSB 8 procent van de stemmen te
behalen. Langzamerhand ontpopte de
NSB zich als een politieke hulptroep
van de fascistische agressie. Mussert
begon te verkondigen dat hij met Hit-
Ier en Mussolini in één lijn streed. Dat
viel niet zo goed. De eerste geruchten
over jodenvervolging uit Duitsland
kwamen hier binnen, bovendien was
Mussolini's inval in Abessinië hier met
grote verontwaardiging ontvangen.
Rond die t^jd-eind 1935-ontstond het
begin van de grote kloof tussen wel
denkende Nederlanders en de aan
hangers van de NSB
Rellen
Er kwamen rellen. De venters van
Volk en Vaderland werden vooral in
Door de 'affaire-Luns' is de
vroege geschiedenis weer in de
belangstelling gekomen
Ome redactrice Elly van Hoeven
schuift er over op deze pagina.
Elders in deze editie xcordt be
richt over de kamerbehandeling
van de zaak-Luns
maar een ras-plebeeèr.
Met z'n hoed in z'n hand
staat-ie daar te venten,
en verkoopt z'n vaderland
voor vijf losse centen".
Nederland begint na te denken; velen
verlaten de partij. Bij de verkiezingen
in i937 krijgt de NSB nog maar 4 pro
cent van alle stemmen: een complete
halvering, in twee jaar tijd. Waarom?
We hadden gezamenlijk wel een af
schuw van het communisme en een
beduchtheid voor de Sowjet-Unie,
maar óók waren we vagelijk bang voor
de ontwikkelingen in Hitler-Duits-
land; zelfs Mussert, zo gaf hij vlak voor
zijn executie toe, deelde die angst. En
tegen een Duce- of Fuehrersysteem
verzette de aard van de Nederlander
zich óók. Meer en meer werd de NSB
geïdentificeerd met Hitler-Duitsland
en moest Nederland, per traditie chris-
telijk-humanitair, soms hier ook be
ginnen aan concentratiekampen?
Musserts nieuwe bestuursschema
werd bekend: Wilhelmina moest uit-
gerangeerd worden, het Oranjehuis
was overleefd en afgedaan, hij zelf zou
moeten regeren met zes door hem ge
kozen staatsministers. En steeds meer
richtte de NSB zich naar de in Duits
land oppermachtige NSDAP. Als ant
woord werd in Nederland de EDD op
gericht, Eenheid Door Democratie,
een vereniging waarin Nederlanders
van alle partijen zich de bestrijding
van de NSB ten doel stelden.
In de lente van 1936 had de NSB wel
iswaar het hoogste ledenaantal in haar
historie, daarna ging het snel berga
fwaarts. Het antisemitisme in de partij
stak in alle heftigheid de kop op, zeker
na het verschijnen van het Nationale
Dablad in eind 1936 onder hoofdredac
teurschap van Rost van Tonningen,
een antisemiet pur sang. Hij was het
die in 1938 eiste dat de NSB gesloten
zou worden voor joden en een jaar later
het joodse volk als vijand aanduidde.
Mussert protesteerde zwakjes, maar
had te weinig karakter om aan de ver
anderende stroming iets te kunnen
doen, bang als hij was zijn leiders
plaats af te moeten staan.
De kwalijke opzet van de NSB had tijd
nodig om zich te manifesteren en
eigenlijk gingen de ogen van de meeste
Nederlanders pas open tijdens het be
gin van de Tweede Wereldoorlog, on
danks de waarschuwingen van de ge
zamenlijke kerken, die óf NSB'ers al
vanaf 1936 de heilige sacramenten
weigerden, óf hen onder kerkelijke cu
ratele plaatsten.
Maar de beginjaren? Dr. L. de Jong
schrijft er in zijn eerste deel van ,,Het
Koninkrijk der Nederlanden" het vol
gende over: „De NSB heeft in haar be
ginfase, maar ook later, leden gehad
die zich zonder zichzelf te zoeken, voor
hun beweging, voor hun Mussert, het
vuur uit de sloffen liepen en aan wier
overtuiging en instelling, men moge
hun effect nog zo schadelijk achten,
het predikaat „idealistisch" niet ont
houden kan worden. Dezulken waren
er in alle eerlijkheid van overtuigd dat
zij. Mussert volgend, hun gehele volk
naar een gelukkiger toekomst zouden
leiden".
Helaas: die idealisten hebben nooit
het karakter van de beweging kunnen
bepalen. Mussert appelleerde slechts
aan wrok en aan rancune. En zo werd
zijn partij in de oorlog de draagster
van de collaboratie.
It Door Harry Kuiper)
□dien er eind dit jaar weer zo'n
slechte winter komt, krijgen we niet
opnieuw een even slechte treindienst.
Dat is de overtuiging van NS-direc-
teur ir. D. C. Hasselman, al wil hij
daarmee niet gezegd hebben dat een
volgende maal alle treinen punctueel
af en aan zullen rijden en dat alle au
tomatische koppelingen zullen func
tioneren zonder een spoor van sto
ring.
Een evaluatieteam van NS. aldus ir.
Hasselman onder wie de dienst van
exploitatie, de uitvoerende dienst,
ressorteert, is thans bijna rond met
een voorlopig rapport over hoe een
volgende keer veel onheil kan worden
opgevangen en vermeden. Vooral de
informatie aan het publiek - zowel via
de media als op de stations - lijkt
daarin een prominente plaats te krij
gen. Meer wellicht dan de aanpassing
van de treindienst. Er schortte nogal
wat aan de interne verzameling en
verwerking van gegevens over de in
die situaties dikwijls snel wisselende
stand van zaken, en de vertaling ervan
teneinde het reizende en nog thuis zit
tende publiek in te lichten. En al snel
werd er schamper gelachen: eindelijk
krijgt NS de kans iedereen te tonen
van hoe grote waarde het bedrijf voor
de samenleving is, en dan rijden er
geen treinen.
Reden er „geen treinen"? Afgaande op
wat de heer Hasselman „uit het hoofd,
niet precies maar wel bij benadering"
weet te melden, viel dat nogal nee.
Werd het land getroffen door drie pe
riodes van onbegaanbare, wegen
(vanaf 29 december, de ijzel vanaf 20
januari en vanaf 14 februari), NS heeft
van de spekgladde ijzel in de tweede
periode weinig hinder ondervonden.
Voornaamste oorzaak daarvan was
eenvoudig dat de grondvorst die de
regen deed bevriezen, niet tot de bo
venleiding reikte.
Dat was dan weliswaar een meevaller,
maar intussen kostten de eerste en de
derde periode NS zoveel materieel en
niet zelden ook een baanvak, dat al
met al twee maanden lang, tot eind
februari, er flink wat minder treinen
reden. Hoeveel minder? „Gewoonlijk
hebben we. behalve op vrijdagmidda
gen, een reserve van zeven a acht pro
cent. Nu kwamen we 15 tot 25 procent
(zitplaatsen) te kort", zegt Hasselman.
Blij als ik rij
Of vanuit een andere benadering, in
de woorden van NS' chef van de cen
trale verkeersleiding M. Daniéls: „We
waren al blij als ze reden". Nogal ver
rassend voor iemand van de afdeling
waar ervaren, over het algemeen niet
piepjonge verkeersleiders - in ploe
gen, veertien tegelijk - in de omstan
digheid kwamen te verkeren dat ze nu
eens naar hartelust konden „treintje
spelen", zoals een hunner het noemt,
want er moest onafgebroken worden
ingegrepen in de dienstregeling.
,,'t Was een en al rood", zegt laconiek
de man bij de normaal zwarte grafiek
van wat tegenwoordig Nederlands
drukste baanvak blijkt te zijn. Den
Haag HS-Rotterdam CS (Amsterdam-
Haarlem tot voor een jaar of tien),
doelend op de vele wijzigingen die op
de dag zelf in de treindienst moesten
worden aangebracht.
Drie kwart van alle treinen was on
derweg, aldus Daniëls, „maar met ver
tragingen tot dertig minuten". De in
tercity's vielen daar nog buiten, want
die reden in het geheel niet Voor pas
sagiers die verder moesten dan het
eerstvolgende spoorwegknooppunt
betekende dat in veel gevallen over
stappen op een andere trein-met-ver-
traging, zodat het - op 5 januari bij
voorbeeld - voorkwam dat een ge
woonlijk eenvoudige trip van Utrecht
naar Den Haag d.e vorige-eeuwse
reistijd vergde van twee uren.
Brood per trein
Soms op weinig alledaagse wijze, van
de nood een deugd makend. Treinen
reden met een lokomotief voor en
achter over één spoor heen en weer,
zodat vastgevroren wissels en trekd-
raden van de mechanische seïhen
geen weerkerend probleem vormden.
De treinen reden niet alleen met ge
wone passagiers, maar vervoerden
ook zieken en gladheidsslachtoffers
en een enkele maal werd de trein ge
bruikt om een partij brood op te zen
den - een wagen vol.
Bij NS nam een team van spoorbazen
(zoals chefs in NS-j argon worden ge
noemd) dat qua beslissingsstructuur
overeenkomst vertoont met dat van
kapingen en andere bijzondere om
standigheden, de dagelijkse leiding in
handen. De managers van het spoor
wegbedrijf en vaklieden die het meeste
allemaal al eens eerder hebben mee
gemaakt.
Hasselman wijst erop dat de manier
waarop de NS'ers de zaken nu hebben
aangepakt en de ervaringen dit
daarmee van hoog tot laag hebben,"
gedaan, hem de betrekkelijke
heid geven dat indien de volgE
winter weer zo genadeloos toeslaat',
kans op verstoringen aanziet,
kleiner is.
De vorige felle winter was dieu
1962-'63. „Sindsdien", aldus ik
selman, „zijn er duizenden
mensen bij NS komen werken, tere
duizenden anderenin nieuwefuntk
gekomen zijn. Op zijn manier am
vrijwel iedereen leren inspelenopd
nieuwe toestand. Maar het is goedi
merken geweest dat de mensen te
kansen hebben aangegrepen".
„Om een klein voorbeeld te geve
Zwollenaren plaatsten op zeker u
ment een rij VAM-wagens (vuilafvö
wagens die hoger èn lager staan dan:
gemiddelde goederenwagen) als s
permanent scherm tegen stuifsnee:
op het emplacement, zodat de acht"
liggende wisselgroepen beschermd!
bruikbaar bleven".
Van de andere kant was er echter:
passagier, die d trein aangreep a
toch nog ergens te komen, maar a
dervond dat dat niet, of met grote ve
tragingen ging. „De kritiek kwamnf
zozeer van de forensen", zegt I'
selman. „maar het meest van de
nieuwe klanten".
Niet steeds terecht naar Hasselms
oordeel, want „onervaren als ze
zouden ze ook in de zomer meer
nodig hebben gehad om hun wegi
vinden".
Ietwat sarcastisch voegt hij eraan i:
„Het waren vooral deze klanten dis
meeste moeite hadden met hetfeitd
zij zelf geen, en NS wel last had
stuifsneeuw"
Elders nog slecht
In dit verband wijst ir. Hassela
erop dat terwijl in Nederland
treindienst nu al weer meer dasr
week geheel normaal is, in landen
veel grotere winterervaring de
tragingen nog steeds doorwerken
„Goederenwagens uit Oost-Eu:!!
komen hier met weken vertrap
binnen. Naar Kopenhagen rijdenlf
maart geen doorgaande treinen
Noorwegen bestaan nog vertrap?
van vier a vijf uur en in het gt
Stockholm waren op zeker moe
400 defecte treinstellen. In N«
Duitsland en Groot-Brittanniè
sommige baanvakken nog steedil
sloten".
Wanneer het weer gebeurt, wil
grotere bedrijfszekerheid, Vcrr
king en verstrekking van de inb
matiestroom is daarin een elf®
Betrouwbaarheid van elektrisch
stallaties en wisselstraten e<
De beveiliging heeft het geluk
nergens laten afweten. Hasselt
„Er is niet een ongeluk gebeurd"
(Door onze correspondent Rienko Wil
ton)
De
te komst van de Amerikaanse pre
sident Carter naar het Midden-Oosten
teneinde de eerder vastgelopen Egyp-
tisch-Israélische vredesbesprekingen
te redden heeft tot nu toe geleid tot
zeer negatieve reacties in de Arabische
wereld, althans in dat deel ervan dat
de Egyptisch-Israëlische toenadering
afwijst.
Niet alleen de kranten en radiocom
mentaren spugen vuur: zodra het
nieuws van Carters komst afgelopen
maandag bekend werd. braken er ge
vechten uit tussen de recentelijk door
Israël herbewapende christen-rechtse
militia's in Beiroet en Syrische troepen
van de Arabische vredesmacht in Liba
non. Tot vandaag zijn de artillerie
duels in Oost-Beiroet met tussenpozen
doorgegaan.
Ook in Zuid-Libanon is de spanning
aanzienlijk opgelopen* de Israëlische
luchtmacht vliegt dagelijks zeer laag
over het zuiden en het Palestijnse
hoofdkwartier Nabatiyah en de Druzi-
sche stad Hasbaya werden met fos-
forgranaten bestookt, afkomstig van
posities van christen-rechtse militia's
en legermuiters onder leiding van ex-
majoor Haddad in het uiterste zuiden
van Libanon.
Ook Haddad, een doorn in het oog van
de VN-troepenmacht in Zuid-Libanon
idie aanstaande zaterdag met 700 Ne
derlandse „blauwhelmen" wordt ver
sterkt) is kort geleden tot de tanden toe
bewapend door Israël
In Beiroet verklaarde PLO-woordvoer-
der Mahmoud Labadi gisteren dat pre
sident Carter zou moeten begrijpen dat
vrede in het Midden-Oosten ondenk
baar is zonder herstel van de nationale
rechten van de Palestijnen. Het Pales
tijnse persbureau WAFA legt een ver
band tussen Carters Mtdden-Oosten-
trip en de komende presidentsverkie
zingen in de Verenigde Staten
Bezoek
Maar ook de Palestijnse notabelen op
de westelijke Jordaanoever en in Gaza
hebben zich tegen het bezoek van Car
ter aan Egypte en Israél verklaard. De
burgemeester van Halhoul, Moham
med Kassem, zegt dat Carter aan het
verkeerde adres is: „Hij zou met de
PLO moeten praten, niet met ons". Ka-
rim Khalaf. eerste burger van Ramal-
lah, zegt dat als Carter vrede wil, hij de PqI i tick
PLO zou moeten erkennen en zou moe
ten staan op Israëlische terugtrekking
uit alle bezette Arabische gebieden.
dat hem niet in de steek zal laten, vliegt
Carter vandaag hoogst persoonlijk
naar Cairo, alwaar in regeringskringen
de afgelopen 24 uur de vrees is uitge
sproken dat Carter nieuwe concessies
van de Egyptenaren zal eisen.
De Libanees Clovis Maksoud, professor
aan de Georgetown-University in
Washington en vroeger rondreizend
ambassadeur voor de Arabische liga,
legt met zijn commentaar in het Bei-
roetse dagblad „Ike" de vinger op de
zere plek.
Nu probeert de Amerikaanse president
Anwar Sadat zo ver te krijgen de eerder
uitgedachte Camp David-compromis-
sen te verlaten en in te stemmen met
een nieuwe formule voor een Egyptisch-
Israëlisch verdrag In de hoop dat Sa-
„Het feit dat president Carter meent
dat een aantal dramatische diploma
tieke gebaren zijn vruchteloze politiek
kan redden, bewijst dat hij de ver
keerde adviezen krijgt en onderstreept
zijn onmacht in de verste verte niet te
bevatten dat het niet zozeer Egypte en
Israël zijn die het grote struikelblok
vormen, maar het basisgegeven dat de
Camp David-formule in essentie voor
bij gaat aan de kern van het Midden-
Oostenconflict: realisering van de Pa
lestijnse rechten".
„Als het maximaal haalbare van Car
ters politiek iets is dat de Arabieren en
vooral de Palestijnen zelfs als mini
mum-doel geheel onacceptabel achten,
dan zal de persoonlijke interventie van
de Amerikaanse president in het Mid
den-Oosten niet alleen voor Jimmy's
binnenlandse positie averechts wer
ken. maar even hard een sterk destabi
liserende invloed hebben op het Mid
den-Oosten als geheel'
Voor zover de nieuwe Amerikaanse
voorstellen zijn uitgelekt, zal Carters
compromis inderdaad weer ten koste
gaan van de Palestijnen op de westoe
ver en Gaza: de voorstellen zouden de
betekenis van de „linkage" tussen het
Egyptisch-Israëlische vredesverdrag
en de Palestijnse „autonomie" willen
afzwakken, of voorlopig willen beper
ken tot Gaza alleen.
In ruil hiervoor zou artikel 6 van het
verdrag door separate „brieven" zo
geamendeerd worden, dat Israél het
gevoel zou hebben dat Egypte geen
prioriteit zal geven aan haar militaire
verplichtingen ten opzichte van andere
Arabische landen boven het verdrag
met Israël.
Gespannen
De gespannen relaties tussen pro-wes
terse regimes zoals Jordanië Saoedi-
Arabië en de golfstaatjes enerzijds en
Washington anderzijds is terug te voe
ren op de weigering van genoemde
Arabische landen om in te stemmen
met de Camp-David-akkoorden, en de
overtuiging van Arabische zijde dat de
Carter-regering president Sadat in
zijn huidige isolement gema
noeuvreerd heeft.
In Riad bijvoorbeeld Is men de laatste
maanden veel meer teleurgesteld in
Washingtons politiek dan in Sadats
machteloze politieke capriolen. Bo
vendien zijn de Saoedl's ziedend'"#
de tegen hen gerichte campagne ve
de Amerikaanse Senaat (waart»
pro-Israelische senator Frank C&
voorop loopt) en vanuit de AmenC
se pers. in welke acties de S»*
duidelijk de invloed menen te hk
de machtige joodse lobby in df
enigde Staten.
De komende dagen zullen wat het»
den-Oosten betreft cruciaal zijn.'
ters succes zal inhouden dat eenK
tisch-Israëlische vrede een reï>
wordt. Amerika. Israël en Egypte2?
het verdrag als een geweldige b$
tot vrede in het Midden-Oost#
schouwen, een mening die d»"
overgrote meerderheid van dev<®
in de regio niet zal worden ged«*
Arabieren zullen hun acties var-:
tieke en economische quaranta®
gen Egypte - waartoe tijdens dejf
sche topconferentie in Bagdad b
vember j.l. besloten werd - gaan#: