KAAR TEN
al langer dan een eeuw "wensen per post...
PZC/oud en nieuw
55
ZATERDAG 30 DECEMBER 1978
Ik kan Oud en Nieuw met een gerust hart tegemoetzien. De
wintervoorraad aardappelen is al van november binnen. De
kleurige kaarten voor Kerst- en Nieuwjaarswensen liggen ge
reed, daar zorgt mijn vrouw altijd voor. Er is nog een hompje
boterletter voor vanavond, daar moet je een edele Bordeaux bij
drinken. Daarin volg ik de goede raad van mijn Sluisse groot
vader; die had zelfs in februari nog een stuk letter over, om er,
goed-katholiek als hij was, al ging hij nooit naar de kerk, Onze
Lieve Vrouw Lichtmis mee te vieren, 2 februari.
Om met Pieter Brueghel te spreken: -
Ik kan de wereld nu op mijn duim laten
draaien. Zelfs de speciale Kerst- en
Nieuwjaarspostzegels heb ik al van
begin december, als men in het goede
Waalse land nog gelukwenskaarten
verzendt met: 'Vive St. Eloi' ero. want
St-Eloi is al eeuwen de patroon van al
wie met 'metaal' te maken heeft, van
alle spoorwegmannen en van alle boe
ren. Dat feest valt op 1 december, en 4
december versturen weer andere men
sen andere kaartjes. ..in kleuren van
suikergoed en marsepein', meestal
'imprimé en France'; dan vieren mijn
werkers. schutters, wapenmakers en
kanonniers hun patronèsse: - Sinte-
Barbara.
Vier miljoen
zegel voor de Kerst en
Nieuwjaarspost in België kost nu 6
frank, goed 40 ct. Oplage 4.000.000.
Voorstelling: fragment uit het beeld!
houwwerk 'De Geboorte' dat prijkt in
het 'portaal van Bethlehem' van Onze
Lieve Vrouwekerk te Hoei. midden
der 14e eeuw. De eerste Belgische
Kerstpostzegel werd in 1967 ver
kocht. Toen verzond je je goede wen
sen nog voor één frank. De verkoop is
er niet op vooruitgegaan. De zegel
voor 1971 werd nog op 9.000.000
exemplaren gedrukt.
Er worden véél minder Kerst- en
Nieuwjaarskaarten, speciale dan. ver
zonden. Het is ook een dure traditie
geworden. Al zijn er overal nog pracht-
stukken van Nieuwjaarskaarten. De
Londense 'Daily Telegraph' schreef
dat het wat over zijn hout gaat: 'Merry
Christmas - Happy New Year', met een
kaart van een pond, pure 'luxury'.
Liever van 40 ets
De Engelsman wordt zuinig; vin
dingrijk ook. De mooiste 'wenskaart'
die gij u denken kunt is toch een
kaart, gewoon formaat, met een re-
produklic van een der miniaturen uit
de verscheidene 'Vlaamse Kalenders'
(begin 16e eeuw), Flemisch Calen
dars!, die in vele gevallen uit Brugse
ateliers gekomen zijn, uit de werk
plaats van Simon Bening bijvoor
beeld, zoals de 'Flamischer Kalender'
die in de Beierse Staatsbibljotheek
bewaard wordt, en die in Brugge door
Bening van de fijnste miniaturen, rijk
van coloriet, werd voorzien, rond
1530. Ik schrijf dal expres, omdat de
'kalenders'die in het British Museum
berusten, ofwel ook door Bening zijn
'geschilderd', ofwel door een van zijn
leerlingen. De miniaturen van die
'Londense boekjes' lijken vaak als
twee druppels water op die van ge
noemde 'Flamischer Kalender'.
In het Brits museum koopje kaartjes,
met een miniatuur van één der 12
maanden, voor 40 cent. Ik probeer
hierbij het verrukkelijke tafereeltje te
plaatsen van een van die kaartjes, 'ja
nuari' voorstellend in dit geval mét
een 'ouwe Vlaming' die hout hakt in
een sneeuwen landschapje, maar links
kijkje in een open deel van een huisje,
waar Onze Lieve Vrouw zit met het
Kindje op haar schoot; achter haar
ziet Sint-Jozef toe.
Die prachtkaarten. helemaal niet gek
bekeken van 'de modale Britse man'
om die als Nieuwjaarswens te sturen.
Engeland is hét land der tradities,
waar al m 1898 de eerste Kerstpostze
gel werd verkocht.
Ik ken een man in Brugge die zes al
bums vol heeft, uitsluitend met Kerst
zegels. uit heel de wereld. Een van de
mooiste is een Australisch zegeltje van
1959, 5 pence, met 'de Wijzen uit het
Oosten', op kamelen zich spoedend
naar 'het Licht der Wereld', in een stal
geboren, bijna 2.000 jaar geleden. Maar
men heeft er in 1948 toch zéér goed aan
gedaan, in Oostenrijk een aparte zegel
van 60 Groschen uit te geven, met de
koppen van Josef Mohr en Franz Gru-
ber. respectievelijk de dichter en de
componist van het 'Stille nacht, heili
ge nacht'; het was toen 130 jaar gele
den dat het beroemdste Kerstlied van
alle tijden ontstond, en ten gehore
werd gebracht in het kleine kerkje van
Oberndorf an der Salzbach.
Ik heb een 'Vlaémse voorkeur', omdat
ik tussen Sluis en Hoeke. even over de
Belgische grens, in 1922 nog een paar
arme. en armzalige verklede mensen.
Kerstliederen heb horen zingen, 'bij
het draaien van de Sterre' van verguld
bordpapier op een stok. Die voorkeur?
De Belgische Kerstzegel van 1972.
voorstellend En waar de Ster bleef
stillestaan'. het bekende stuk, voor
toneel bewerkt in 1924 door Eduard
Veterman, van Felix Timmermans.
Het was in 1972: 25 jaar geleden dat
Timmermans in Lier overleed.
Ik houd evenveel van oude en merk
waardige Kerst- en Nieuwjaarskaar
ten. doch ik moet eerst nog die gekke
Kerstzegel vermelden, uit 1955. toen
Fidel Castro nog niet 'de Cubaanse
kerstman-met-baard' was. De Ameri
kanen die het daar voor het zeggen
hadden, lieten een Cubaanse Kerst-
postzegel' drukken, met de afbeelding
van de vetste kalkoen die men zich
kan voorstellen. Het beest barst zo uit
het 'lijstje' met de kartelrand! Nieteén
arme Cubaan die zo'n 'turkey' (kal
koen) kon betalen, in vlezige wer
kelijkheid. terwijl men. als bijna over
al. er niet wist. en nóg niet weet. dat
het 'kerstslachtvee helemaal niets
met Turkije te maken heeft. De kal
koen is van oorsprong echt Ameri
kaans pluimvee
Eerste: 1843
Engeland komt een beetje de eer toe,
de eerste Kerstpostzegel te hebben
'verkocht'. '7 december 1898', staat op
de zegel vermeld, die echter niet in
Engeland w erd gedrukt, maar in Ca
nada. Het succes was niet overweldi
gend. Véél belangrijker is, dat in En
geland, Londen, de eerste gedrukte
Nieuwjaarskaart van de wereld ge
maakt werd.
Geschreven nieuwjaarswensen wa
ren er al in de 15e eeuw. Dat waren
meer 'kerstbrieven', om de eenvoudi
ge reden dat men toen het nieuwe jaar
liet beginnen met Kerstmis. Een ja
nuari als Nieuwjaarsdag is er pas van
1576; een decreet van 6 juli 1575 van
koning Philips II van Spanje. (De 'op
standige Hollanders' deden daar in de
Vrije Republiek der Verenigde Neder
landen toen natuurlijk nóg niet aat
mee; dat was weer een van die 'room
se plakkaten van de gehate Spanjool.
Philips'! Ja-ja, ook dat is een fragmen
tje "Nederlafidse historie'. Waarna ik
naar de Engelse historie terugkeer,
neen: vooruitspring).
Want in 1843 had de Londense zaken
man (Sir) Henry Cole het 'zo druk aan
zijn hoofd', met zijn 'business', dat hij
er niet aan dacht, kostbare uren te
verspillen aan het schrijven van
nieuw jaarsbrieven. Hij gaf de beken
de kunstenaar J. C. Horsley opdracht,
een Kerst- en Nieuwjaarskaart voor
hem te ontwerpen. Joseph Cundall,
die zijn winkel had in de vermaarde
Old Bondstreet, moest er duizend van
drukken en diezelfde Cundall heeft ze
dan alle duizend nog met de hand ge
kleurd. Sir Henry Cole zat er eigenlijk
mee in zijn maag, hij had er maar goed
250 nodig. Business is business, hij
liet mr. Cundall de rest in zijn winkel
verkopen. Prijs: éen shilling. Het was
nog geen Kerstmis 1843 toen de hele
voorraad uitgeput was. Net op tijd
voor Joseph om er nog 1500 bij te
drukken. Ook die vlogen de winkel uit
als verse broodjes.
Zelfs de beroemde 'Times' (zal ik die
heerlijke krant met haar bladzijden
ingezonden stukken nog ooit kunnen
savoureren?), heeft er jaren later ko
lommen druks aan besteed om et ach
ter te komen of het nu Henry Cole en
consorten die voor de eerste
nieuwjaarskaart zorgden, of een ze
kere William Maw Egley. die al in
1842 voor de allereerste gedrukte
'wenskaart' gezorgd zou hebben.
Neen. Iemand had het jaartal ver
keerd gelezen. Egley kwam met zijn
kaarten pas in 1848 voor de dag. En
dat scheelt zoveel.
Made in Germany
Dat 'Engelse drukwerk' zal wel zijn
vervolgen hebben gekregen. Doch de
massa der gedrukte, al of niet ge
kleurde Kerst- en/of Nieuwjaarskaar
ten is er toch pas gekomen nadat men
in Duitsland, rond 1870, met prent
kaarten in het algemeen voor de dag
was gekomen. Eerst in Neurenberg, óf
in Dresden, óf in Berlijn. Lieb Vater-
land. magst rullig sein! Laat ons het
maar houden op Neurenberg. Ten
slotte zijn Nieuwjaarskaarten toch
ook een vorm van 'speelgoed', zodus.
Ik heb van die Duitse. Neurenbergse
Kerst- en Nieuwjaarskaarten van wat
later, rond 1900 De grünaliche Deut
sche Genialilat. een kwestie van vals
sentiment, namaak Jugendstil, com
plete Kitsch, ging geen zeeen te hoog
Merkwaardig genoeg: voor 1910 is het
een zeldzaamheid als je op de goedko
pe Nieuwjaarskaarten een gedrukte
wens. voorkant, vindt Wel op in
Boedapest gemaakte kaarten met
veel goud. vooral op de wens. die toch
een beetje in overeenstemming was
met de Oostenrijk s-Hongaarse dub
belmonarchie. Er staat op: Glüc-
kliches Neujahr' - 'Boldog Ujsag" (dat
is hetzelfde), Maar op de achterkant v
van alle wenskaarten 'Made in Ger
many' van 1880 tot 1914 toe soms. lees
je wel het woord 'Postkarte'. en dan
een stuk of twaalf vertalingen: Hon
gaars. Servisch. Kroatisch. Zweeds.
Deens. Italiaans, Russisch, tot het be
kende woord 'Briefkaart' toe
Natuurlijk heeft een der 'manskerels',
die van 1933 tot 1940 méér Lebens-
raum zeiden nodig te hebben, een ze
kere Manfred Orlik, in 1941 toch nog
even uitgerekend, geloof hem of geloof
hem niet, dat er tussen 1870 en 1935
alleen in Duitsland in totaal
478.000.000 'kunstvolle'
nieuwjaarskaarten werden gedrukt Ik
heb' een afbeelding van zo'n wens
kaart. waar alleen het jaartal '1914' op
staat. met vette cijfers gedrukt op de
achterkant van een gewone speel
kaart. En een ander kunstvol plaatje
toont (schrik niet. het is zo lang gele
den!) een gewonde Duitse soldaat, bij
een kapot kanon, over wie een nog
kerngezonde andere Duitse soldaat,
met 'Pickelhaube'. zich heenbuigt.
met de wens die erboven staat. 'Frohe
Weihnachten'.
Brugghe die Scone
Voordat ik alvast een eerlijk verdien
de Bordeaux mag drinken, met de
wens voor u allen: 'Gelukkig
Nieuwjaar 1979' (mijzelf inbegrepen),
moet ik nog zeggen dat er in 1912-1913
een kleine serie Brugse wenskaarten
(die wens moest je er dan zelf wel op
schrijven), verscheen, naar fraaie te
keningen, die bijvoorbeeld 'Drieko
ningendag' in beeld brengen: een ro
mantisch. wat te fantasierijk tafe
reeltje, een stukje stedeschoon uit het
centrum van Brugge: Rozenhoed-
kraai - Huidevctterspleintje, met op
de voorgrond Driekoningenzanger
tjes. met de Ster. een jonguitziend
'oud-Brugs wuvetje' met kapmantel
en sneeuw natuurlijk.
In die tijd, voor de eerste Wereldoor
log. sjouwden de Brugse 'facteurs' (be
stellers). 8 tot 10 maal per dag. van
kerstavond tot 2 of 3 januari, met leren
tassen 'Nieuwjaarspost', van telkens
zo n 30 tot 35 kilo zwaar.
Bij die Nieuwjaarskaarten waren niet
die. welke' de Brugse kunstschilder
Edmond van Hove (1843-1913) had
willen laten drukken, steendruk in
prachtige kleuren, met de reproductie
van zijn rond 1880 geschilderd paneel
tje, uit de triptiek 'De Drie Zusterste
den" (Antwerpen. Gent. Brugge), wel
ke geïnspireerd was op het lange ge
dicht van die naam van Karei Lode-
wijk Ledeganck. 1805-1847. Dat pa
neeltje stelt voor de Brugse Maagd,
een zeer fijn kopje, met op de achter
grond: de Groene Rei, het Brugse
Vrije, het belfort. De brave Edmond
van Hove (directeur van de Brugse
Academie) verkeerde in 1883 nog in
de mening, dat er geen (mooie) ge
kleurde Nieuwjaarskaarten waren. Hij
zou dan de eerste zelfs typisch-Brugse
Nieuwjaarskaart laten drukken. Maar
zijn vriend en kunstbroeder. Flori Van
Acker 11858-19371. zei - Edmond, bfj
een oplage van 500 exemplaren zullen
die dingen een goudfrank moeten kos
ten; de Bruggelingen zijn (volgens de
zegswijze), wél, 'zot', maarom daar een
frank aan uit te geven, daarvoor is de
zotste Bruggeling toch niet zo genoeg'.
Jammer, dat dat Nieuwjaarskaartje
er niet gekomen is. Maar gelukkig: in
werkelijkheid zijn er zulke mooie
meisjes genoeg in Brugge-die-Schone.
EMILE BUYS SE
Hier is ze. zo was ze: de eerste gedrukte Nieuwjaarskaart van de wereld Good Old England op zijn best. in 1843.
Speciale kaart uit Brugge, met Driekoningenzangertjes. Het beeld van oud-Brugge mag een beetje fantasie zijn. die zanger
tjes waren er. leest u er de kinderherinneringen van Guido Gezelle maar op na!
Nieuivjaarskaart van ver voor 1914. Duitsland, mét hoefijzer en idubbel is eens zo dik) een klavertje-vier.
Miniatuurkunst uit 16e eeuws Vlaanderen. Nu vaak als Nieuwjaarskaart gebruikt De Brugse maagd, als symbool van Brugge die Schone linkerpaneeltje van het
in Engeland. Het "prentje" stelt de maand 'januari" voor uit een der Vlaamse drieluik, een eeuw geleden ypschilderd door Edmond van Hove. Maar een tyousch
Kalenders, die in het Brits Museum. Londen, worden bewaard. Brugse Nieuwjaarskaart is er niet uit ontstaan!
Duitse Kerstkaart, uit Neurenberg, rond 1900: echte Gretchenvlak voor het slapengaan, het Imker meiske toch. He!
andere is immers een engeltje geworden, en Duitse "Engelein" blijven waarschijnlijk héél de Kerst tijd wakker, t Alles samen
wel erg braaf, maar nog nét geen Kitsch, niet'.').
