20.000
OUDERLOZE
KINDEREN
'We zijn gevlucht zonder
iemand iets te zeggen...'
*1
Van Rhodesie naar Zambia
PZC/oud en nieuw
ZATERDAG 30 DECEMBER 1978
i door Ian Smiths rebellen uiteraard, in
deze kring erkent men alleen de moor
den van de tegenpartij), of omdat ze
zelf. na betrokken te zijn geweest bij
een schermutseling, verdwaald zijn.
Als tijdens de kinderkruistocht lopen
honderden groepjes jongens en meis
jes door het grensgebied van Rhodesië
en Botswana, gevlucht uit angst of op
gejut door verhalen over de romanti
sche vrijheidstrijd
Terwijl wij daarover praten hoor ik
Elias Hananda tegen de kamp
commandant zeggen ..Duizend kilo
zout dus. oké. geef me straks maar een
briefje mee. dan zorg ik dat het er
komt"
Een gigantische operatie, het voeden,
onderwijzen en gezond houden van
deze 12 .000 ontheemde jongens. Maar
ondervoeding hebben wij niet gezien,
en. rekening houdend met het feit dat
de meesten hun ouders kwijt zijn.
veelal voor altijd, lijkt de stemming
behoorlijk goed
Sommige jongens maken zelf mu
ziekinstrumenten. Een ervan is na
enig aandringen bereid iets voor te
spelen op zijn zelfgemaakte gitaar. Hij
vertoont dezelfde volgorde van gêne,
serieus en eindeloos stemmen, con
centratie en, eindelijk, spelen, als een
Hollands kind van negen dat een paar
weken gitaarles heeft gehad.
De rondrit langs de ZAPU-kampen
was 's morgens begonnen bij de ZA-
PU-kliniek iri Makeni, bij Loesaka.
Deze kliniek is mede tot stand geko
men dank zij een gift van de Neder
landse regering, een feit dat ertoe
heeft bijgedragen dat wij toestem
ming kregen om te komen kijken.
Ook hier alom modder. Het is regen
tijd in Zambia, en dat gaat niet onop
gemerkt voorbij. Buiten staan wat pa-
viljoentjes. waar mensen met verban
den om hun arm. been of stomp zitten
te lezen. Vrijwel zonder uitzondering
werken van en over Marx, Lenin en
andere socialistische profeten. Een
lusteloze stemming, die in tegenstel
ling tot de opwinding in Zimbabwe
House nauwelijks wordt verbeterd
door de berichten over de vuurzee in
Salisbury. ..De verveling is hier het
grootste probleem", zegt. hoofdver
pleegster Sipho Dube. kraakhelder, de
universele verpleegster, vriendelijk
maar kordaat
Veel verwondingen en amputaties
aan armen en benen. Die zijn dikwijls
veroorzaakt bij de bombardementen
van oktober-november. Veel brand
wonden ook: napalm, dat grote gaten
brandt in het lichaam. Een man, ge
naamd Fraction Niomi (ook onze ZA-
PU-begeleiders grinniken om die
vreemde naam), was in Freedom
Camp tijdens het bombardement. Hij
weet niet precies wat er gebeurde, het
ging zo snel. Maar nu heeft hij een
zwaar gewonde voet, granaatsplin
ters.
Een jongen die erg gruwelijk uitziende
wonden heeft aan zijn benen blijkt die
te hebben opgelopen bij een ongeluk
in de keuken. Een andere man is gero-
pereerd aan een galsteen.
De kliniek wordt, voornamelijk ge
bruikt als herstellingsoord voor ZA-
PU-mensen die ofwel 3an het front of
wel in Zambia gewond zijn geraakt of
ziek zijn Operaties worden verricht in
het Zambiaanse Academisch Zieken
huis m Loesaka. Hoofdzuster Dube
vertelt nog dat de kliniek 56 bedden
heeft en 200 patiënten, van wie dus de
meesten op de grond liggen. Maar er
wordt gewerkt aan uitbreiding Ge
brek heeft zij vooral aan invalidewa
gens en krukken.
Stank
Van de kliniek gaan we naar een van
de gebombardeerde kampen. Works
Camp. een soort opslagplaats annex
reparatiewerkplaats, die met brand
bommen volledig is verwoest. Het
stinkt er nog steeds naar brand en
overal tussen de puinhopen liggen
verwrongen gesmolten massa's me
taal. (vorken, messen en lepels) en
glas. Hier zijn tien doden gevallen.
..Oppassen", zegt Elias Hananda. „er
kunnen nog onontplofte bommen lig
gen".
Een oude man is hier belast met
schoonmaken, een sisyphus-arbeid.
mag men wel zeggen. Yoko Ndbele
heet hij. Gevlucht uit het gebied rond
Plumtree met zijn zes kinderen. Vrouw
is achtergebleven, geen nieuws over
haar lot.
Na het al beschreven bezoek aan
Camp JZ rijden we ten slotte naar Vic
tory Camp. waar de vrouwen en meis
jes zijn. Achtduizend in totaal. Een ge
heel andere aanblik dan het geïmpro
viseerde jongenskamp. Hier heerst
rust, er staan slaapgebouwen. tenten
voor onderwijs, dat soms ook in de
open lucht wordt gegeven, het kamp is
verspreid over een groot gebied
Victory Camp bestaat al lang. Het was
oorspronkelijk gebouwd voor de An
golese vrijheidstrijders en is intussen
uitgebreid Er is een naaischool, waar
tegelijk kleding wordt vervaardigd
voor vluchtelingen en vrijheidstrij-
ders. Zo te zien zullen heel wat ge
vluchte Rhodesiërs binnenkort rond
lopen in kleurige hemden met Russi
sche motieven
Maar in het algemeen krijgen de
meisjes hetzelfde onderwijs als de jon
gens. ..We hebben natuurlijk de meis
jes ondergebracht in dit kamp. met be
tere voorzieningen. Je weet dat vrou
wen zwakker zijn, die hebben betere
omstandigheden nodig", meent Elias
Hananda.
Peil
In elk geval lijkt het onderwijs op een
zeer behoorlijk peil te staan. We be
kijken het Tekenschrift van een
twaalfjarig meisje en dat ziet er keu
rig uit. Elias wil samen op de foto met
een meisje van 15 jaar. dat hij kent uit
zijn geboortestad Gwelo, in West-
Rhodesie. Ze heet Sikhonzile Vundla
en ze is net zo verlegen als de meeste
jonge meisjes, want dat is een teken
van deugdzaamheid.
De kampregels zorgen er intussen voor
dat die deugdzaamheid met al te
zwaar op de proef wordt gesteld. In
principe mogen jongens noch meisjes
hun eigen kamp verlaten, tenzij voor
bepaalde gemeenschappelijke lessen
Als een meisje toch zwanger wordt,
dan dient zij voor de „disciplinaire
raad" te verschijnen. Wat gebeurt er
dan met de betrokken jongen, vragen
wij. getraind in de feministische ge-
dachtengang. Oh. die wordt ook ge
straft, klinkt het aarzelend.
In deze twee kampen. Camp JZ en Vic
tory Camp. leven in totaal ongeveer
20Ó00 van de naar schatting bijna
50.000 vluchtelingen uit het ver
scheurde Rhodesie. Nog eens 5000
schijnen in Francistown. Botswana, te
wachten op vervoer naar Zambia.
Ontvoerd, zoals Salisbury beweert?
Het is maar hoe je er tegenaan kijkt.
Waar ligt de grens tussen gezamen
lijke vlucht en hulp van volwassenen
aan vluchtende kinderen enerzijds,
en ontvoering anderzijds? Een snelle
vrede in Rhodesie-Zimbabwe en een
snelle repratiëring van al deze kinde
ren, dat is het enige waar men op mag
hopen.
De ommekeer in de houding tegen
over „de westerse pers" vindt toeval
lig juist plaats als Peter Brusse van dc
Volkskrant en ik op bezoek zijn in
Zimbabwe House, het van activiteit
bruisende hoofdkwartier van de ZA-
PU in Loesaka. Een heel verschil
trouwens met de verveloze, uitzicht
loze armoedige aanblik die datzelfde
Zimbabwe House een jaar geleden
bood toen ik er voor het eerst kwam.
..Gaan jullie maar mee", zegt Willy
Muzorawa, hoofd informatie van de
ZAPU. „we zullen jullie laten zien dat
er hier geen guerrillakampen zijn. dat
Ian Smith zijn bombardementen richt
op onschuldige kinderen, op onverde
digde kampen".
Camp J2. genoemd naar de begin vo
rig jaar door een briefbom om het le
ven gebrachte ZAPU-leider Jason Za-
papa Moyo (afzender: Joshua Nkomo,
beweert de „westerse pers") overtreft
alle verwachtingen. Oris busje, waarin
we hebben plaats genomen samen met
Candy en Steve, blije Amerikanen,
leiders van een Califomisch steunco
mité voor bevrijdingsbewegingen, in
de VS altijd omringd door vijanden of
voorhoofdwijzers. hier eindelijk be
mind en serieus genomen, kan niet
doorrijden tot JC De weg is één grote
modderpoel.
We lopen verder. Plotseling verschijnt
er tussen het hoge gras een zwart
hoofd, een ZAPU-manmeteen geweer.
De onafscheidelijke AK 47. Ruslands
bijdrage aan de ontwikkeling van
Afrika, zoals een cynicus eens dit alom
aanwezige automatische wapen
noemde Dan komen er van alle kan
ten mannen met geweren op ons af.
Willy Muzorawa en Elias Hananda.
een van de mannen in Zimbabwe Hou
se die belast zijn met de leiding van de
kampen, vertellen de wachtposten dat
het hier goed volk betreft. Verder, door
de modder.
Chaos
Dan staan we opeens midden in het
kamp. verbijsterd te kijken naar een
schijnbaar volslagen chaos. Van
rechts komt een groep van een twin
tigtaljongens, 12 of 13 jaar. aanhollen,
op weg naar een overdekt soort keu
ken. Gelijk loopt een andere ploeg
weg uit de keuken, de borden vol met
gries en wat vis. De derde groep is al
ik wil vrijheidstrijder worden. Ik ben hierheen gekomen met
een groepje andere jongens. We wilden gaan vechten voor de
vrijheid van ons land. Ik kom uit het gebied van Plumtree (het
zuidwesten van Rhodesië, dicht bij de grens met Botswana). Ik
weet nog wel waar mijn ouders wonen. Zij weten niet waar ik
ben, ik ben weggelopen zonder ze iets te zeggen".
Hoewel we Freedom Camp niet te zien
hebben gekregen, lijkt de verklaring
van Nkomo wel juist te zijn, hoewel
lichamelijke oefening die de kamp
bewoners krijgen natuurlijk vrij dicht
staat bij militaire training.
Rebellen
het kamp juist hier ingericht, omdat
we hier voldoende fris water hebben
uit een paar bronnen. Er zijn op het
ogenblik 18 zieken, voor de rest is ie
dereen gezond"
Volgens de ZAPU-mensen heelt het
feit dat hier in JZ bronnen zijn en in
Freedom Camp. waar de jongens bin
nenkort naar toe gaan. nog geen wa
tervoorziening, waarschijnlijk hon
derdenjongens het leven gered. Want
Freedom Camp. waar nu nog alleen
enkele honderden geselecteerde vol
wassen ZAPU-mensen verblijven, in
afwachting van allerlei beroeps- en
min of meer academische opleidingen,
is twee maanden geleden door Smiths
vliegtuigen zwaar gebombardeerd.
Nkomo verklaarde toen dat er in
Freedom Camp. in tegenstelling tot
wat Salisbury beweerde, geen
guerrillastrijders werden opgeleid
Anders staat het met de ZAPU-bewc-
ring dat er in Zambia helemaal geen
ZAPU-gucrrilla's aanwezig zijn, dat
het ZAPU-leger (dat ZIPRA wordt
genoemd) voltallig in Zimbabwe is
om te vechten tegen de „rebellen van
Ian Smith". Dat lijkt meereen leugen
tje om bestwil, om Zambia niet nog
meer problemen te bezorgen dan het
land toch al ondervindt door de aan
wezigheid van bijna 50.000 gevluchte
zwarte Rhodesiërs. onder wie naar
schatting acht- of negenduizend
guerrillastrijders.
Paul Matjaka is hoofdonderwijzer van
zowel Camp JZ als Victory Camp. drie
kilometer verderop, waar de meisjes
zijn ondergebracht De problemer
waar hij mee te kampen heeft ziji
igroot. Bevoorrading met schoolboe
ken. schriften, schrijfgerei, schoolbor
den, het lesrooster alleen al. van
buitenaf lijkt het onoplosbaar. „Ach.,
het probleem is vooral dat de bevoor
rading lang duurt Je hebt altijd van
het een meer dan genoeg, terwijl het
andere op is Maar we spelen het wel
klaar", zegt hij ernstig.
Volgens Paul Matjaka kun je de jon
gens die hier zijn, in Camp JZ, onder
scheiden in twee groepen. Enerzijds
degenen die welbewust,enthousiast de
lange tocht naar Zambia hebben on
dernomen. omdat zij wilden meedoen
aan de bevrijdingsoorlog. Sommigen
hebben daareoor meer dan duizend
kilometer moeten lopen. Ze zijn vaak
teleurgesteld, want ze worden, omdat
ze nog te jong zijn. gewoon naar school
gestuurd en krijgen geen geweer in de
handen gedrukt, zoals ze hadden ge
dacht Anderzijds de jongens en meis
jes die zijn gevlucht omdat hun ouders
gevangen zijn genomen of vennoord
Afgezonderd van de anderen, voorzover dat in deze mieren
hoop van 12.000 jongens op ongeveer driekwart vierkante ki
lometer mogelijk is, zit een jochie van 9 of 10 jaar op de grond te
eten. Met zijn vingers stopt hij de stijve griesmeelpap, basis
voedsel in grote delen van Afrika, in zijn mond. „Ik heet Velem-
pini Vuma", antwoordt hij, via een tolk. „Ik ben twaalf jaar en
Wij zijn in Camp JZ. ten noorden van
Zambia's hoofdstad Loesaka. het door
Joshua Nkomo's ZAPU beheerde
vluchtelingenkamp waar jongens van
ongeveer 7 tot 15 jaar zijn onderge
bracht. Anderhalve maand lang zijn
de vluchtelingenkampen rondom
Loesaka verboden terrein geweest
voor buitenlanders. Speciaal voor „de
westerse pers", die zowel van Zambia's
Kaunda als van ZAPU's Nkomo gere
geld collectief de schuld krijgt van al
les wat er misgaat in de wereld in het
algemeen en in zuidelijk Afrika in het
bijzonder.
Maar de spanningen zijn wat vermin
derd. Onmiddellijk na de bombarde
menten van Ian Smiths luchtmacht op
een aantal ZAPU-kampen. waarbij
eind oktober-begin november enkele
honderden doden vielen, barstte bij
Zambianen zowel als ontheemden, uit
hun kampen gevluchte zwarte Rhode-
siérs de haat los tegen alles wat blank
was. Gezien de opgekropte machtelo
ze woede is er eigenlijk nog niet veel
gebeurd, die eerste weken van novem-
ber.
De vreemdelingenhaat is echter al
weer al wat gesleten. Bovendien zijn
op 12 december de verkiezingen in
Zambia gehouden, zonder incidenten,
dus ook die spanningshaard is ver
dwenen. Verder verkeert de ZAPU in
feeststemming, want de geslaagde
aanslag op het benzinedepot van Sa
lisbury is waarschijnlijk de zwaarste
slag geweest die de guerrillabewegin
gen het bewind van Ian Smith hebben
toegebracht.
Ommekeer
bezig zijn bord en beker af te wassen
in een modderig stroompje.
Wat verder weg staan de volgende
groepen gereed om in looppas naar de
keuken te hollen. Dit alles tegen een
achtergrond van modder, gras en
duizenden kleine zwarte jongens, zo
ver het oog reikt.
Al gauw blijkt dat het bepaald geen
chaos is, die we aanschouwen, maar
een goed georganiseerd vluchtelin
genkamp waar een staf van driehon
derd volwassenen, onder wie twee
honderd onderwijzers, erin slaagt de
jongens bij elkaar te houden, onder
wijs te geven (voor zover wij kunnen
nagaan geen militaire training) en. wat
nog het wonderbaarlijkste is, gezond
te houden.
We platen met John Nengo. leider van
Camp JZ. „Natuurlijk letten wij hier
heel goed op de hygiëne. We hebben
