AMNESTY Het is en blijft steeds aftasten „je kunt het nooit echt rustig aan doen PZC/oud en nieuw ZATERDAG 30 DECEMBER 1978 (Door Roelie Meijer j,]Vïeer dan een half miljoen mensen op de wereld zitten gevangen vanwege hun ras of geloof, omdat ze een andere taal spreken of omdat ze een andere overtuiging uitdragen. Wij kennen alleen het topje van de ijsberg. Acht of negenduizend politieke gevangenen kennen wij bij naam. Ook al slagen wij erin door internationale pressie jaarlijks 2000 gewetensgevangenen vrij te krijgen, dan nog moeten er honderdduizenden onbekenden achter de tralies zitten. De schending van de mensenrechten, wij noemen het vrijheidsrechten, gebeurt in alle landen, Zowel links als rechts. De situatie verbetert niet echt. Je kunt het nooit rustiger aan doen". Dit zegt Hans de Vrij, woordvoerder van Amnesty International, in het kantoor van de Nederlandse sectie in Amsterdam. De afgelopen maand heeft Amnesty International de prijs voor de mensenrechten ontvangen van de VN. Het was niet de eerste waardevolle onderscheiding. Een jaar geleden kreeg Amnesty International de Nobelprijs voor de vrede, waaraan een bedrag van 328.000 gulden was verbonden. De Nederlandse sectie is in 1976 onderscheiden met de Eras musprijs. ten bedrage van 100.000 gul den. Deze geldbedragen zijn bijzonder wel kom, want Amnesty International is een onpartijdige organisatie die geen geld accepteert van regeringen of poli tieke partijen. De inkomsten van AI bestaan uit contributies van meer dan 170.000 leden in ruim 100 landen en verder uit giften van individuelemen- sen. Nederland behoort met 40.000 le den, waarvan 10.000 actief, tot een van de grootste en meest invloedrijke af delingen van AL Verzet Tien jaar geleden begon het in Neder land met een heel kleine groep, waar in nogal wat mensen uit het voorma lig verzet zaten. De eerste voorzitter van de Nederlandse afdeling, de heer H. A. van Geuns, herinnert zich de vergaderingen in een paar kamertjes ten huize van „De engel van Amers foort", mevrouw Van Overeem. Tot het actiecomité behoorde ook Her man van Kuilenburg, de inmiddels overleden oud-directeur van de Ar beiderspers. de Rotterdammer Van der Vlies, Herbart Ruitenberg en de jurist Menting, die later wethouder zou worden in Rotterdam. Menting heeft de statuten opgesteld van de Nederlandse afdeling. „We hadden niet meer dan 100 leden in het begin. Je kende iedereen", zegt Van Geuns. „De grote vlam sloeg pas in de pan aan het eind van de jaren '60, toen het in Amsterdam gonsde van de actiegroepen. De Hervormde Jeugdraad, en met name Lidy Horo witz, hebben toen acties voor AI opge zet die overal aansloegen. We hebben in die tijd geweldig gewerkt". Het Engelse hoofdkwartier van AI en verschillende nationale afdelingen werden overrompeld door de werkwij ze van de Nederlanders, die een infor- matiegolf loslieten over terreur, mar telingen, en andere schendingen van mensenrechten. „Men heeft ons er erg op aangekeken", zegt Van Geuns. „Het systeem van adoptiegroepen, dat zo typerend is voor AI. is bij ons veel later gekomen In Duitsland ging het allemaal heel „tuchtig". Misschien niet leuk om het zo te zeggen, maar je had daar per aantal groepen keurig een „gruppenfuhrer". Wat in Neder land gebeurde, was uniek voor de hele ontwikkeling van AI. In Frankrijk komt AI op het ogenblik ook op die manier van de grond". duizenden vrijwilligers die actief zijn in een van de 560 groepen in het land. Duimschroef Onpartijdig „We voeren de laatste twee jaar geen promotie meer op landelijk niveau", zegt Al-woordvoerder Hans de Vrij. „Er zijn in Nederland 220 werkgroe pen en 260 adoptiegroepen, die via het internationaal secretariaat in Lon den individuele gevangenen toege wezen krijgen. Dat gebeurt per tradi tie zoveel mogelijk in drietallen: één politieke gevangene in een com munistisch land, eén in een westers land en één in een ontwikkelingsland in de Derde Wereld". „De adoptiegroepen doen al het mo gelijke om deze overtuigingsgevange nen vrij te krijgen. Ze sturen brieven en kaarten aan de gevangenen en aan de overheden en als het kan geld aan1 de familieleden van de gevangenen. Adoptiegroepen werken ook mee aan landelijke acties waarbij voorlichting wordt gegeven over de situatie in een bepaald land". „Soms moet je voorzichtig ma noeuvreren", zegt De Vrij. „Je zoekt contact met de plaatselijke vakbon den of kerkelijke instanties, of je oefent beleefde druk uit op de ambas sades in Nederland. Het kan jaren du ren voor je resultaten bereikt. Het is heel begrijpelijk dat mensen afknap pen op den duur. Je moet een lange adem hebben. Ja, misschien is het ook een kwestie van geroepenheid. Maar je merkt telkens dat je veel zeg genskracht hebt en je hebt ook het be sef dat de regering van Chili hier 100 meter vandaan zit, in de brievenbus op de hoek". „Regeringen doen erg hun best om een goede reactie te geven op de rappor ten die AI geregeld over de schending van mensenrechten uitbrengt. Voor de medewerkers van AI is het niet vrijblijvend wat ze doen. AI is in En geland wel eens vergeleken met een diplomatieke duimschroef. Het re- searchteam van 100 specialisten op het internationale secretariaat in Londen weet dat geen enkel land zichzelf graag te kijk zet". De huidige voorzitter van AI in Ne derland. de Haagse psychiater Cees van der Kroef, zegt: „We hebben de ervaring dat de meldingen van AI over schendingen bij de VN met groot ver trouwen worden meegenomen in hun besluiten". De werkgroepen, de adoptiegroepen, de landelijke coördinatiegroepen en de regionale contactgroepen van AI ontvangen maandelijks uitvoerig do cumentatiemateriaal vanuit Am sterdam. Op het secretariaat werken 120 vrijwilligers: studenten, huis vrouwen, werklozen en gepensio neerden. die een paar dagen per week vrij maken voor deze activiteiten. Op het secretariaat werken verder 11 be taalde krachten op basis van het mi nimumloon met een toeslag van 15 procent. Vraag niet aan een van de vrijwilligers naar het beleid in Londen, en evenmin naar de 30 punten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die in 1948 door de VN is aange nomen. De meesten zijn uit pure menslievendheid bezig het apparaat van AI geolied te houden. „Amnesty International trekt gewo ne, niet erg politiek bewuste burgers aan", zegt oud-voorzitter Van Geuns nadenkend. „Ze worden door alle pu- blikaties op zoveel feiten gedrukt, dat ze een beetje gepolitiseerd raken en als ze dat willen uitdragen, komen ze in conflict met de structuur van Am nesty International, die is opgebouwd op onpartijdigheid. In het verleden is het moeilijk geweest om de grenzen af te bakenen tussen Amnesty en actieg roepen zoals het Angola Komité. Daar ontstonden mistige discussies over. Voor allerlei mensen was dat heel moeilijk. Het had iets weg van schizofrenie. Je moest vreselijk op passen dat je geen aanhangwagentje kreeg". Van de Al-leden is wel beweerd dat het merendeel uit oude dames zou be staan, dat er een halfzacht sfeertje van morele herbewapening-adepten zou heersen. Hans de Vrij zegt heftig: „Amnesty zou nooit zo groot zijn ge worden als er een politieke stel- lingname was geweest". Oud-voorzit ter Van Geuns voegt er aan toe „Ik heb de betiteling neutraal en a-poli tiek altijd afgehouden. De vrijwilligers zijn wel mensen die ervoor willen uit komen dat er rottigheden in onze maatschappij voorkomen, zowel als in naar de fascistische kant ontspoorde staten en in de communistische". Symptonen Tot de soms geuite kritiek hoort ook de opmerking dat AI, door het werken voor gevangenen, in feite de oppositie in een bepaald land in de kaart speelt. Hans de Vrij zegt: „Wij baseren ons uitsluitend en alleen op de gevolgen van een politiek systeem. Als organi satie interesseren we ons helemaal niet voor het politieke systeem zelf. Wij zijn symptoombestrijders". Een oorlogssituatie biedt voor Am nesty geen mogelijkheden tot actie, omdat het dan onduidelijk is wie de overheid is die mensenrechten schendt. Een noodtoestand is heel wat anders, omdat dan een opschorting van alle burgerrechten ontstaat. „Soms is het gods-onmogelijk je werk te doen. bijvoorbeeld in Oeganda, waar de onberekenbare Amin zit. Daar moet je in stilte werken. Je mag geen mens ter dood brengen ten behoeve van grotere belangen. Je kunt met zeggen: hoeveel doden mag de strijd om de mensenrechten kosten. Wij kie zen dan andere kanalen. Het is geen leuk actie'tje spelen watje doet". Toekomst „Je mag nooit teren op groot, mooi, sympathiek. Je moet blijvend actie voeren", zegt De Vrij, en hij herhaalt: „Je moet geduld hebben en een hele lange adem hebben". Nu in Europa een anti-terroristenwet geving groeit, wordt de kwestie van politieke gevangenen dicht bij huis steeds ondoorzichtiger. Amnesty In ternational erkent politieke gevange nen alleen als zodanig zolang zij geen geweld hebben gebruikt. De bezetting van het secretariaat van Amnesty In ternational in Amsterdam door het Rood Verzetsfront, dat AI wilde dwin gen een standpunt in te nemen ten aanzien van de RAF-gevangenen, is een voorbeeld van deze ontwikkeling. „We hebben ons tot nog toe een beetje kunnen koesteren in de veiligheid van de afstand", aldus Van Geuns. ..Dat van bezettingen ken ik ook internatio naal Een paar jaar geleden is AI Lon den ook bezet. Het waren toen Iranese studenten, die stellingname eisten ten opzichte van Iran. Wij hebben met ze gepraat en net als in Amsterdam is die bezetting met een sisser afgelopen. Maar het is duidelijk dat de situatie nu delicater gaat worden". Cees van der Kroef, de huidige voor zitter, meent dat AI gedwongen zal worden ook de maatschappelije ont wikkeling te volgen en af te stemmen op de bewustwordingsprocessen. „De wereld wordt gecompliceerder. Je merkt dat ook wetenschapsmensen duidelijker Stelling gaan nemen te genover mensenrechtschcndingen. Een goed voorbeeld daarvan was de houding van een groep weten schappers ten opzichte van het kan kercongres dat in Argentinië zou worden gehouden, sie prijs van de Verenigde Naties drukt je met ver zwaarde kracht op je verantwoor delijkheden". Van Geuns trad in 1973 in het inter nationale bestuur van AI en gaf daar voor het voorzitterschap van de Ne derlandse afdeling op. Bovendien stapte hij uit de PvdA-fractie van provinciale staten. „Ik vond het een vermenging van belangen, maar de Engelsen waren het daarmee niet eens. Die waren dol op parlementsle den binnen AI". AI heeft in Nederland een stormachti ge groei doorgemaakt en dat heeft drie jaar geleden tot interne spanningen geleid, die m 1976 resulteerden in het opstappen van het hele bestuur. Van Geuns zegt over de structurele moei lijkheden in die tyd: „Er zat toen op het secretariaat in Amsterdam een kleine groep die in uiterste democrati sering het beleid uitvoerden. Daarbij vergetend dat het om een club van 20.000 mensen in het land ging, die geen notie had van wat zich in Am sterdam afspeelde". „Ik heb altijd gewaarschuwd tegen een te zware top, tegen bureaucratise ring", zegt Van Geuns. „Het is een vrijwilligersorganisatie. Dat kun je overigens ook tot totempaal maken. Het zogenaamde heilig moeten. Ik heb wel eens de indruk gehad dat men te veel op het vlak van democratise ringsprocessen werkte, ten koste van het efficiënt gaande houden van de or ganisatie". Volgens de oud-voorzitter is er nu een soort evenwicht ontstaan tussen professionalisme en ama teurisme, tussen de sociologen, politi cologen en nieuwe vrijgestelden en de iDoor Henk Leffelaart ,,Deze imperialistische organisatie... Een gevaarlijke inter nationale politieke organisatie die zijn smerige neus in de aan gelegenheden van andere landen steekt... Ze protesteren zelden tegen het geweld dat in de ontwikkelde landen wordt ge bruikt (ze) hebben meer dan honderd landen gechanteerd als overtreders van menselijke rechten... (ze) bevorderen straatro verij, corruptie en anti-regeringsactiviteiten". Dat zijn een paar onwelwillende uitr spraken over Amnesty International i AI) die deze organisatie zelf bijeen bracht als een bloemlezing en pu bliceerde in een brochure onder de ti tel „AI tussen aanhalingstekens" Wat dat illustreert, is dat Amnesty Inter national na 17jaarnog steeds geen bu reaucratisch en lomp apparaat is ge worden dat zichzelf niet meer in een driedimensionaal perspectief kan zien. Erzullen weinig lezers van deze krant zijn die op zijn minst niet éen keer de naam Amnesty International hebben gehoord of gelezen, ook al zullen er meer zijn die niet precies weten wat deze organisatie wil en doet. Die be kendheid is op zichzelf al een presta tie waar menig reclamebureau dat probeert een tandpastamerk in ieders geheugen te griffen, jaloers op kan zijn. Juist omdat AI nooit een organi satie is geweest van experts. De organisatie werd (het is voor velen een bekend verhaal i in 1961 opgericht door de toen nog jonge Britse ad vocaat Peter Benenson, 'die' veront waardigd was door een bericht in zijn ochtendkrant waarin werd gemeld dat twee studenten in Portugal in een res taurant waren gearresteerd omdat zij een dronk uitbrachten op „de vrij heid". De studenten werden tot zeven jaar gevangenisstraf veroordeeld. Be nenson had in de jaren "50 politieke rechtszaken bijgewoond in Hongarije. Cyprus. Zuid-Afrika en Spanje, en zijn verontwaardiging was gestaafd aan de hand van feiten. Na overleg met vrienden schreef hij een artikel. ..De vergeten gevange nen". dat.in het Bntse zondagsblad The Observer en tegelijkertijd in het Franse dagblad he Monde verscheen. Dat was op 28 mei 1961. de dag die nu wordt aangenomen als de datum waarop Amnesty International werd opgericht tde oorspronkelijke naam van AI was ..Oproep voor Amnesty De twee artikelen werden gevolgd door publicaties in andere buiten landse bladen. Het was duidelijk dat Benenson en zijn vrienden iets in be weging hadden gezet, iets los hadden gemaakt., nok al hadden zij er nog maai- een flauw idee van hoe de organi satie vorm gegeven moest worden. Maar al in juli van dat Jaar 11961) vond de eerste mtemationale conferentie plaats in Luxemburg, waarbij spijkers met koppen werden geslagen. Men be sloot onder meer tot de oprichting van een „permanente internationale be weging ter verdediging van vrijheid van meningsuiting en religie". Adoptie Inmiddels had AI al een systeem ont wikkeld dat nog steeds en met toene mend succes wordt gevolgd: de „adoptie" van individuele politieke gevangenen. De grondslag ervan is dat lokale Al-groepen in het buiten land (sympathysanten) twee of drie politieke gevangenen, die door AL als zodanig zijn geverifieerd, adopteren. Om iedere schijn van politieke be vooroordeeldheid te mijden, kunnen de groepen geen gevangenen uit hun eigen land adopteren. De „adoptie" bestaat uit het organiseren van een brieven- en brieikaartencampagne waarin om de vrijlating van de ge vangenen wordt gevraagd. Het is een doeltreffende methode gebleken, om dat desbetreffende regeringen ge dwongen worden rekening te houden met reacties uit het buitenland wan neer de gevangenen iets zou overko men dat anders weieens zou kunnen worden „toegeschreven" aan „zelf moord", „dood door ziekte,", of aan andere aanvechtbare omstandighe den. Twee jaar na de oprichting van AI wa ren 770 politieke gevangen „geadop teerd". en 140 vrijgelaten. Er zijn dan 260 Al-groepen in 12 landen. De jaar begroting is ongeveer80.000 gulden uit vrijwillige bijdragen en inzamelings acties. Weer twee jaar later, in 1965, zijn er 1200 gevangenen geadopteerd en 800 vrijgelaten. In 1969 meldt het jaarrapport vap Amnesty International dat er 4000 gevangenen zijn ageadopteerd, en 2000 vrijgelaten sinds de oprichting van de organisatie. Er zijn dan 640 ac tiegroepen in 21 landen en de begro ting is geslegen tot 200.000 gulden. Niet ieder jaar is even goed wat de statistieken betreft. Soms is het aan tal vrijgelatenen minder dan vorige jaren, soms blijven de binnengeko men fondsen beneden de verwachtin gen van wat men nodig heeft. Maar in 1978 bestaat, er geen twijfel meer aan dat. Amnesty International zich een permanente plaats verworven heeft in de gelederen van de inter nationale organisaties. Het is een li chaam geworden met een eigen leven, waar regermgen rekening mee hou den. Na de beginjaren, waarin Al-afge vaardigden nog gearresteerd en zelfs tot gevangenisstraffen werden ver oordeeld wanneer zij openlijk een land bezochten om inlichtingen in te win nen, zijn Al-delegaties weliswaar nog steeds in vele landen met welkom, maar zij hebben een status verworven die vergelijkbaar is met diplomatieke immuniteit. Lijsten Jaarlijks publiceert AI rapporten over zorgvuldig onderzochte gevallen van martelingen en vrijheidsbero ving om geen andere dan politieke re denen, of andere regeringsmaatrege len die indruisen tegen de maatstaven van menselijkheid en recht. Hel hoofdkwartier in Londen heeft een permanente staf van 130 man per soneel uit 22 landen. De helft daarvan (65) doet niets anders dan research om binnengekomen rapporten te con troleren. Er zijn drie advocaten in permanente dienst. De jaarbegroting is gestegen tot vijf miljoen gulden. De salarissen van het personeel zijn minimaal 10.000 gulden per jaar voor de laagstbetaalden, 30.000 voor de hoogste functionaris, de algemeen se cretaris. Om volledige onafhankelijk heid te garanderen, heeft het bestuur van AI vastgesteld dat bijdragen aan Al-groepen in het buitenland, waar ook ter wereld, die meer bedragen dan vijf procent van het normale door de groep ingezamelde totaalbedrag, on derworpen moeten worden aan een controle. Daarmee wil men voorko men dat personen, groepen, of rege ringen door onevenredig grote giften invloed kunnen gaan uitoefenen op het beleid van de organisatie Grote giften worden soms geweigerd, in andere gevallen wordt gevraagd het bedrag in een speciaal fonds te storten waaruit „neutrale" uitgaven worden bekostigd, zoals betalingen van pu blicaties en speciale reiskosten. Amnesty International is bijzonder voorzichtig met het publiceren van rapporten over misstanden. Verhalen van vluchtelingen, familieleden, mis sionarissen, ex-gevangenen worden niet zonder meer geloofd. In veel ge vallen wordt contact opgenomen met de desbetreffende' regeringen voor een bevestiging of een ontkenning. In andere gevallen worden delegaties uitgestuurd om de feiten ter plaatse te controleren. In alle gevallen wil Amnesty Inter national namen. data. concrete details hebben, die via andere bronnen nage trokken kunnen worden. Krijgs gevangenen vallen buiten het man daat van de organisatie. Vooral laat Amnesty International zich niet in met berichten die de schijn wekken dat ze door de politieke oppositie in een land zijn doorgespeeld. „Wij zijn onderhevig aan verschillende pressies", zegt een Al-zegsman. „Aan de ene kant die van de echtgenoten of familie van de slachtoffers, dan is er de druk die door de oppositie in landen wordt uitgeoefend, en ook de pressie van binnen Amnesty International zelf om de dialoog met een regering open te houden. Want uiteindelijk gaat het ons erom dat politieke ge vangenen worden vrijgelaten en niet om een regering in discreaiet te bren gen" Iran Een voorbeeld van het laatste is het rapport dat de organisatie nog maar enkele dagen geleden uitbracht over martelingen in Perzié. juist nu de pauwentroon van de sjah wankelt door de massale demonstraties in het land. Waarom juist nu deze publica tie; laadt Amnesty International daarmee niet de verdenking op zich in dienst te staan van de oppositie tegen de sjah? „Nee", verklaart de zegsman, „wij zijn geleid door de belofte van de sjah zelf. afgelegd in 1977 in een gesprek met Martin Ennals. onze algemeen secre taris,dat erin Perziê geen martelingen meer zullen plaatsvinden. Bovendien was aan het rapport al begonnen voordat de huidige onlusten tol uit barsting kivamen Hebben icij dan het recht deze gegevens nu achter te hou denDat zou ook een vorm van poli tiek stellingnemen kunnen zijn" Is er dan geen sprake van dat Amnesty International selectief te werk gaat in de keuze van landen? „Wij selecteren niet", aldus de zegs man„dat doen de regeringen zelf door politieke arrestaties, door onmense lijke behandeling van de gevangenen, of door veroordelingen waar geen rechtzittingen aan vooraf zijn ge gaan". Het geheim van het succes van Am nesty International heeft minder te maken met een geraffineerde puhlici- teitstechniek, dan met het simpele feit dat het duizenden mensen waar ook ter wereld heeft aangesproken in hun gevoel voor recht en menselijk heid. Amnesty International voorzag in een leemte, waar organisaties als het Rode Kruis, de Verenigde Naties. Unicef geen mandaat hebben of daar van geen gebruik maken. Amnesty Intematial bood een kans persoonlijk iets te doen, niet op het stratosferische niveau van minis terieel overleg, internationale con ferenties of dialogen tussen staats hoofden, maar op het plan van huis vrouwen, enthousiaste tieners, stu denten of kantoorslaven. Men kan persoonlijk, op een man tot man-basis, iets doen. Amnesty International, met andere woorden, ontdekte een reser voir aan mankracht en menselijkheid waar niemand anders nog een beroep op had gedaan.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1978 | | pagina 23