Kop Schouwen
is van
internationale
betekenis
Schouwen gDu Mand Extra
DONDERDAG 5 OKTOBER 1978
„Een verder gaande ontluistering van het duinlandschap van Schouwen dient te worden voor
komen. De duinen van Schouwen nemen een heel bijzondere plaats in onder met name de kalkrijke
duinen. In de eerste plaats is dat het geval vanwege de natuurhistorische en cultuurhistorische
betekenis van de binnenduinrand. Want nergens is deze zo gaaf gebleven als op Schouwen".
Bioloog P. J. M. van der Aart te Renesse,
hoofd van het biologisch station We
versduin te Oostvoorne. betoogde dit
onlangs in Goes tijdens een druk be
zochte bijeenkomst van het distriet
Zeeland van de Vereniging tot behoud
van Natuurmonumenten.
In aansluiting op de inleiding van de
heer Van der Aart trok zaterdagmiddag,
voortgestuwd door een van de eerste
najaarsstormen, een in regenkleding
gestoken gezelschap daadwerkelijk de
Schouwse duinen in Natuurmonumen
ten Zeeland vestigde met deze activitei
ten in woord en daad opnieuw de aan
dacht op de Kop van Schouwen als "na
tuurmonument van internationale be
tekenis". Nog vóór 8 december van dit
jaar zal de minister van CRM een beslis
sing moeten nemen en wordt de Kop
van Schouwen al dan niet definitie!
aangewezen als beschermd natuurmo-
nument. „We hopen natuurlijk dat dit
geweldige gebied inderdaad beschermd
natuurmonument zal worden. Maar ook
Taktisch met in
verre toekomst
„De meest fundamentele waarden
van het duingebied liggen in het
praktische nut op middellange ter
mijn en in de verre toekomst".
Bioloog P. J M. van der Aart is over
tuigd van het grote belang van het
duinterrein als natuurlijk terrein
voor onderzoek naar fundamentele
oecologische relaties, energiek
ringlopen in natuurlijke levensge
meenschappen en gebruik van stof
fen en recycling van stoffen in na
tuurlijke levensgemeenschappen
Hij meent dat dit soort onderzoek op
middellange termijn van vitaal be
lang voor de mensheid kan zijn
Als voorbeelden van dit soort onder
zoek noemt Van der Aart plan
tengroei op voedselarme bodems,
selectie-ondei-zoek en onderzoek
naar het optreden van ziektes in mo
nocultures
„De lijst van experimenten waarbij
de mens by de natuur afkijkt hoe je
een systeem zonder schadelijke ne
venverschijnselen kunt exploiteren
kan met vele voorbeelden worden
aangevuld. Voorwaarde om dit fun
damentele onderzoek te kunnen
doen is echter dat er in allerlei mi
lieus gebieden zo natuurlijk mogelijk
behouden blijven", aldus Van der
Aart.
in dat geval zijn we nog niet helemaal
tevreden, want er zijn nog flinke stuk
ken die buiten de begrenzing van het
beschermde gebied zullen vallen", aldus
een bestuurslid van Natuurmonumen
ten Zeeland tijdens de excursie in het
duingebied.
In zijn causerie over de Kop van Schou
wen zei de heer Van der Aart „Het feit
dat de minister overweegt het gebied
aan te wijzen als natuurmonument be
tekent dat de Schouwse duinen onder
de Nederlandse duingebieden een bij
zondere plaats innemen". Hij hield van
uit zijn eigen vakgebied, de duinecolo-
gie. een warm pleidooi in de hoop velen
te doordringen van de hoge kwaliteit
van het Schouwse duingebied in land
schappelijk. recreatief en natuurweten-
schappelyk opzicht
Van der Aart: „Op Schouwen kan de
mens de duinen nog zien in hun meest
dynamische omstandigheden, namelijk
duinverstuivingen, duinvorming, ver
jonging van het duin en het verdwijnen
van complete duinvegetaties onder het
stuivende zand. Indrukwekkend zijn
bijvoorbeeld de zandverstuivingen van
de Meeuwenduinen en van de Verklik
kerduinen"
Tijdens de wandeling naar de
Meeuwenduinen, die onder leiding
stond van de heer F. Jansen, voorzitter
van de Natuur- en Vogelwacht Schou-
wen-Duiveland. konden de na
tuurliefhebbers ervaren dat de Schouw
se duinen "zo breed zijn dat plaatselijk
zonder risico's de verstuiving aan de na
tuur kan worden overgelaten" Van der
Aart: „Nagenoeg overal langs de Hol
landse en Zeeuwse kust zijn de duinen
vastgelegd. De functie van waterkering
van het duin wordt op deze wijze ge
diend. Een van de meest elementaire
processen in het duin wordt hiermee
echter aan banden gelegd. Er zijn na
melijk zeer specifieke duinplanten die
zich juist in stuivend zand optimaal
thuis voelen, zoals helm. roodzwenkgras
en zandzegge Het verstuiven van de
duinen geeft het duin ook de gelegen
heid zich te verjongen".
Duinvalleien
De wandeling in de Meeuwenduinen
vormde ook een goede gelegenheid een
kijkje te nemen bij de duinvalleien, die
volgens de heer Van der Aart "door
duinbeheerders zorgzaam gekoesterd
worden". Hij geeft deze verklaring
voor het ontstaan van de duinvalleien:
„Een duin stuift uit tot het grondwater
niveau, dat wil zeggen tot op het voch
tige zand. Na het uitstuiven blijft een
vlakke vochtige zandplaat achter en
daarop vormt zich een duinvallei"
Onderzoek van het biologisch station
Weversduin heeft echter geleerd dat
zelfs bij een elk jaar op dezelfde wijze
uitgevoerd beheer de duinvalleien ver
anderen. De valleien verouderen en de
soortensamenstelling van de begroeiing
wijzigt zich De jonge pionierssoorten
verdwijnen en andere soorten verschij
nen
Het vastleggen van het duin bleef vele
eeuwen een vrijwel hopeloze strijd
Enerzijds laat een stuivend duin zich
nauwelijks vastleggen - ook nu nog niet -
en anderzijds wordt, in oude geschriften
gesuggereerd dat beroepshelmplantcrs
probeerden om werk te houden"
De bioloog wijst erop. dat steeds gepro
beerd is om het duin te gebruiken „Inde
allerlaagste delen die in de winter lang
durig onder water stonden werden elzen
geplant, die om de zoveel jaren geknot
werden. Om deze percelen toegankelijk
te houden werden ontwateringsgrep
pels gegraven Op Schouwen worden
nog op tal van plaatsen de restanten van
de oude elzenhakhoutpercelen aange
troffen. Een dergelijk akkertje met elzen
wordt, een "meet" genoemd. Drogere
duingraslanden werden gebruikt voor
het weiden van vee. De Vroongronden
op Schouwen zijn hiervan een goed
voorbeeld".
Akkerbouw
„Op hoger gelegen plekken in het duin
werd akkerbouw bedreven. Omdat
echter de duinen nooit echt vastgelegd
werden, stoven boerderijtjes en perce
len steeds weer onder. De grote ver
stuivingen werd eerst eind achttiende
en begin negentiende eeuw bedwon
gen. Dit was mede een gevolg van een in
1774 door de Hollandse Maatschappij
der Wetenschappen gehouden prijs
vraag. als gevolg waarvan onder ande
re boksdoorn in de duinen werd inge
voerd. Het vegetatiedek van de duinen
sloot zich. maar daarna ontstond een
langzame verdroging van het duin. Ve
getatie veroorzaakt namelijk toename
van de verdamping en in een vast
gelegd duin bestaat nog altijd de nei
ging om de dalen langzaam op te vul
len. De afstand tot het grondwater
wordt steeds hoger, omdat de bodem
van de duinvalleien zich ophoogt. Ag
rarische bedrijfjes konden zich dan ook
alleen aan de uiterste binnenduinrand
instandhouden".
Van der Aart noemt ln dit verband als
karakteristiek voor Schouwen de
boomgaarden en vroeger de bol-
lenveldjes op de grens tussen duin en
polder. Hij signaleert ook de vroegere
"wekkens": smalle en meestal doodlo
pende weggetjes die toegang gaven tot
moeilijk bereikbare perceeltjes bouw- ol
weiland. Die "wekkens" waren vroeger
vooral te vinden bij de Lage Zoom te
Renesse. de Burghse Polder en de Arme
Hoek onder Haamstede. Dit landschap
verdween echter na de inundatie in de
tweede wereldoorlog, de ra mp in 1953 en
als gevolg van de ruilverkavelingen.
Volgens de bioloog worden de duinen
tegenwoordig intensiever dan ooit tevo
ren door de mens beïnvloed. „De ver an-
deringen zijn grootschaliger". Hy denkt
hierbij aan de aanleg van de domaniale
bossen, openlegging van de duinen voor
de recreatie en intensiever gebruik van
het duin als waterwingebied
Ingrepen
De duinen zijn overigens, aldus Van der
Aart. in verschillende mate bestand te
gen ingrepen. Zo zijn met uitzondering
van de droge korstmosvlakten en de
natte duinvalleien de duinen goed be
stand tegen betreding. Maar het duin
kan slecht tegen grondroering en ver
rijking met meststoffen. Deze ingrepen
leiden tot hetzelfde resultaat: verho
ging van de voedingstoestand van de
bodem.
Dit is bijvoorbeeld goed te zien aan de
kaveltjes aan de Strandweg te
Haamstede die verkocht zijn aan par
ticulieren. Alleen al het egaliseren van
de terreintjes had tot gevolg het tevoor
schijn komen van brandnetelvegetatie.
Een vegetatie die vele jaren standhoudt
en het gevolg is van een ogenschijnlijk
kleine ingreep.
Van der Aart benadrukt dat ook infiltra
tie met vervuild water snel leidt tot on
omkeerbare veranderingen in de vege
tatie: riet en brandnetels en wil
genroosjes Deze langlevende soorten
uit vervuilde milieus vestigen zich voor
goed. „Het onomkeerbare karakter van
deze processen maakt ze voor het duin
fataal", aldus Van der Aart.
Verzamelen voor de excursie
naar de Meeuwenduinen en de
Verklikkerduinen. iFoto rechts
boveni
Uitleg over de Kop van Schouwen
op de top der duinenFoto on
der)
Gevarieerde vegetatie m een
duinvallei bij de vuurtoren van
Haamstede. Foto rechtsmidden
Stuivende duinen in het na
tuurreservaat de Meeuwendui
nen iFoto rechtsonder)
Zandverstuiving, een nieuwe
vallei in wording. Foto links on
der)
