HET EINDE VAN DE EERSTE
WERELDOORLOG IN VLAANDEREN
extiA
Herinneringen aan
zestig jaar geleden
MET DE
FBITH
WOENSDAG 27 SEPTEMBER 1978
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
De ódtste van de 110 uiterst ivaardevolle fotografische documenten uit het boek
"Front 14-'18uitg. Lannoo, Tielt-Den Haag. 1968. met teksten van samenstellers
drs. LucSchepens en drs. Luc Devliegher, beiden verbonden aan het iWestvlaams)
Provinciaal Cultureel Centrum te Brugge.
En die laatste foto is de meest ontroerende, wént de Eerste Wereldoorlog was
voorbij, althans voor deze Belgische soldaat, die na vier Jaar "IJzerfront" bij vrouw
en kind terug is gekeerd, nog met frontuitrusting van geweer, loopgraafmasker en
"gamelle" tveldketel
BRUGGE - Op het eind van deze maand verschijnt er in België een serietje van vier nieuwe
postzegels. Voor de eerste maal in zestig jaar tijds zal er dan weer een zegeltje te koop zijn, waarop
de naam 'Belgien' staat, met eronder 'Eupen-St. Vith', het Duitssprekende gebied, dat na de Eerste
Wereldoorlog bij België werd gevoegd. In de oorlog 1914-1918, onder de harde Duitse bezetting, zijn,
tot voorjaar 1918 toe, verscheidene postzegels met opschrift 'Belgien' gebruikt. Het waren echter
Duitse zegels, voorzien van een opdruk, plus vermelding van de waarde in centiemen!
Ik had al van die bezettingszegels in mijn bezit in 1917, waarschijnlijk naar Sluis gesmokkeld.toen.
Dag en jaar van die verwerving heb ik niet moeten aantekenen: het was 15 oktober 1917, op mijn
verjaardag. Hoe zou ik dat kunnen vergeten.
Ik hoef trouwens nooit data en jaartal
len aan te tekenen van belangrijke din
gen in mijn toch al 68 jarig leven en zeker
niet waar het 'de oorlogen' betreft, want
'ik ben een oorlogskind' (heb ik al meer
geschreven); un homme né de la guerre',
die ik ondergaan heb van op vrij grote
afstand (Sluis), in 14-18 althans. De
tweede wereldoorlog heb ik in Brugge
'beleefd'. Daar onthoud ik altijd de da
tum van vrijdag 8 september 1944 van.
Toen de eerste Canadese tank (te Brug-
ge-Sint Andries) voorbij 'mijn' straat
reed, en de Frans-Canadese tank-
schutter uit Qeubec mij na onze verwel
koming meteen vroeg: Cigarettes for
Papa? Please, have a smoke!
Augustus 1914
Doch ik vergeet evenmin 1 augustus
schreef in zijn boek: 'Twelve Days' (als:
'De laatste twaalf dagen van het oude
Europa'verschenen bij Bruna, Utrecht,
1965): dat de Belgen 'een ontmoedigend
schouwspel' ontwaarde. In de scheme
ring leefde en bewoog alles. Kampvu
ren gloeiden. Zij vermoeden: 6 cavale
rieregimenten, 2 regimenten infan
terie. een bataljon wielrijders. Lt. Pi-
card scheurde een blaadje uit zijn
agenda en schreef: Zij komen. Zag
groep Uhlanen. richting Re-
mouchamps, 4 aug. 2 uur. (get.) Lt; Pi-
card. Het bericht werd met een post
duif verzonden. De Belgen stonden te
genover de 9e Duitse Cavaleriedevisie!
Ik zag die dag al in Sluis: hele groepen
Belgische vluchtelingen. En gemobili
seerde Nederlandse soldaten die 'kwar
tier maakten'. De vluchtzou aanhouden
1914. ik was toen nog geen vier. toen de tot 13 oktober 1914. 78 Belgische bin-
alarmklok in het Sluisse belfort 'klipte'
(klepte), om de Nederlandse
'dienstplichtigen en landstormmannen'
onder de wapens te roepen. Want het
'wereld-onweer' was begonnen, vrijwel
voor mij als kind al 'aangekondigd'; 25
juli 1914. Toen vader thuiskwam uit
Knokke. het onweerde echt. en hij zei:
Jongen, het wordt oorlog. Vier weken
daarvoor. 28 juni. had de Bosnische stu
dent Gavrilo Princip in Serajewo. op de
brug over de Miljacka. de Oostenrijkse
troonopvolger Frans-Ferdinand, en zijn
morganatisch-gehuwde vrouw. Sophie
von Hobenberg, vermoord. Van nadien
vermeld ik alleen, dat op 1 augustus
1914 in Berlijn de staat van oorlog was
afgekondigd, nadat Rusland gemobili
seerd had. De Duitse regering zond Bel
gië een ultimatum: 'laat onze legers
door uw land marcheren, naar Frank
rijk, en België zal door ons niet worden
aangevallen'. Koning Albert wees het
schandelijke 'verzoek' verontwaardigd
van de hand. België had in juli reeds drie
extra lichtingen onder de wapens ge
roepen, om het leger op 'versterkte vre-
desvoet' te brengen. 3 augustus '14 be
trokken kleine Belgische eenheden
wachtposten nabil de Belgisch-Duitse
grens, in de Ardennen.
Dinsdag 4 augustus '14 keek de Belgi
sche luitenant Picard van de heuvel
naar het bosrijke terrein even over de
Duitse grens. George Malcolm Thomas
nenschepen vonden een schuilplaats i
de Kaai van Sluis.
Na weken van verkenningstochten,
Uhlanen-aanvallen, veldslagen (Halen,
waar de bloem der Pruisische 'Junker',
zij droegen zilveren helmen vaak:
sneuvelde), de inname van Antwerpen.
Luik. Brussel, enz., werd 14 oktober 1914
Brugge bezet. Meteen wapperde 'die
Kriegsflagge' op het Brugse belfort.
Trompetgeschal en 'soldatenzang'! en,
schreef Norbert Fonteyne in 'Kinderja-
Passendale nog niet geheel voorbij. 31
augustus j.l. (1978!) werd de jonge land
bouwer Anton Ledoux uit Passendale
uiteengereten, nadat hij een Duitse gra
naat van 1917 op zijn erf had opgeraapt!
Er gaat trouwens geen week voorbij of
men vindt op de voormalige Belgische
slagvelden projectielen, (tot in Wou-
men toe, vorig jaar), enorme hoeveelhe
den gasgranaten. in Duitse ondergrond
se opslagplaatsen.
Om een heel lange historie kort te ma
ken: in drie Duitse wanhoops-offensie-
ven. 1918. bloedde de 'Keizerlijke
krijgsmacht' vrijwel totaal leeg. Bevel
hebber generaal Ludendorff liet er zijn
(Franse) champagne niet voor staan, in
zjjn verre, veilige schuilplaats. Op 28
september 1918 zetten de geallieerden
het tegenoffensief in. De Duitsers verlie
ten het IJzerfront, maar kwamen terug,
tot zij 16 oktober voorgoed dat front
gedeelte prijs gaven, dat 35.000 Belgi
sche soldatenlevens heeft gekost. De
dappere 'Jongens van den IJzer' met
aan het hoofd de Koning-Soldaat, Al-
bert de Eerste.
Op 18 oktober 1918 liep het Duitse front
ten noordoosten van de vaart Zeebrug-
ge (Heist)-Gent, en langs de Leie, 4 da
gen na de Belgisch-Frans-Engelse ver
overing van de z.g. 'Flandem Stellung'
(Zarren-Hooglede-Handzame-Roesela-
ren', op sterke voorposten van het Duitr re-Ledegem). Die 18e oktober bereikten
se leger volgde dan een dammenloze
vloed van veldgrijze mannen', met
paarden, kanonnen, munitiewagens,
veldkeukens, vrachtauto's. Een week
nadien ongeveer begon de 'Slag aan de
IJzer'. die de vijand vele duizenden do
den heeft gekost. In 1917 wist admiraal
von Schroder, opperbevelhebber van
het zeer sterke 'Marinekorps Flandem'
waaronder ook de duikbootbasis Zee-
de Belgische voorposten Sint-Andries.
tot aan de Brugse Smedenpoort toe. Na
een 'letzte Parade' (van hongerende
Krieger', vol griepkoorts en ongedierte)
op de Brug van Brugge verlieten de
laatste Duitsers de stad: in de vroege
morgen van 19 oktober. Om 11 uur be
gon de Brugse 'Zegeklokke' te galmen
en te bonzen over de bevrijde stad met
de duizenden en duizenden uitbundige
brugge ressorteerde zijn hoofdkwartier 0f van geiuk verstilde mensen in destra-
was Brugge, dat Duitsland de oorlog
niet meer kon winnen. Zeker niet meer
na de massaslachting die de 'Slag van
Passendale' was. van zomer tot novem
ber 1917. toen (schrijft Churchill in zijn
memoires): 'de grote slag versmoord
werd in het bloed, de stormen en de
modder van de sector leper'. De
schandelijke moordpartij kostte vriend
en vijand in totaal meer dan 200.000
mensenlevens. In feite is die Slag van
ten, onder ontelbare Belgische vlaggen.
In de lucht schoven vriendelijk brom
mend geallieerde vliegtuigjes naar de
Nederlandse grenskant toe, Aan de kust
volgde ontploffing na ontploffing: de
laatste tijdbommen vernielden de Duit
se forten in en achter de duinen met In
totaal zo'n 250 stuks geschut, tot zeer
zwaar kaliber, van 280 tot 360 mm toe.
De regen der vorige dagen had 19 ok
tober opgehouden. De Duitsers trokken
tot achter Maldegem-Kleit en Zomer-
gem terug. De oorlog bleef duren. 1 en 2
november 1918 sneuvelden daar nog
familieleden van een mijner beste Brug
se vrienden. De wapenstilstand kwam
pas 11 november 1918 Toen het al zowat
3 weken geleden was, dat Koning Albert
(21 okt) een eerste onofficieel bezoek aan
het Brugse stadhuis had gebracht,
waarop 25 oktober 'de Blijde Intrede'
was gevolgd, van de Koning-Soldaat,
met koningin Elisabeth. Prins Leopold
(latere Koning Leopold III), prins Karei
en prinses Marie-Jose en toen de
Bruggelingen eindelijk over hun verba
zing heen raakten: om het feit dat zij
zomer-najaar 1914 hun lanciers piotten,
karabiniers en artilleristen hadden zien
vertrekken in 't blauw, donkergroen,
rood zelfs!, met veel geel en goud van
biezen en schouderstukken, terwijl het
hele zwaar-geteisterde maar jong geble
ven Belgische leger 19 oktober was
weergekeerd in eenkleurig Khaki. Met
een overvloed van witbrood, chocolade,
Unieke foto. 60 jaar oud en nooit eerder gepubliceerd: de eerste Belgische troepen. 'potle^tr^^zuÜe
zojuist in het bevrijde Brugge binnengerukt, 19 okt. 1918. om via de weg langs het ;.een PotJe straften, zulle,
kanaal Gent-Brugge meteen door te trekken, richting Sijsele-Maldegem, waar de rnaaammetje.
op die dag uit Brugge vertrokken Duitsers nieuwe stellingen hebben bezet i Kpitli f
Déze Belgische infanterie, direct komend van het IJzerfront (16 okt.!). passeert de 'iUl
Kruispoört. waardoor die morgen de allerlaatsten van het "mannekorps Flan- Ik heb nog een datum om nooit te verge-
dem". de stad hebben verlaten, waarna zij de brug over de vaart hebben opgebla- ten. Maandag 28 september, doch het
zen. toont duidelijk de vermoeidheid na dagen van geforceerde marsen en gevech- was in 1929, kocht ik voor een dubbeltje
ten. Sommigen dragen hun vcldmuts. Op de voorgrond een Belgische strijder met aan een boekenstalletje op de Haagse
een Amerikaanse helm op! Jonge Brugse zonen vergezellen vader lot een eindweegs maandagmarkt' (Grote Markt, einde
op de Male-Steenweg, richting Maldegem-Gent. Schoolstraat, bij de Vlamingenstraat
aldaar) een boekje van 32 pagina's
waarvan het omslag mij direct aan
sprak: de Belgische driekleur, zwart-
geel-rood. en eronder. 'Met de Belgische
troepen door West-Vlaanderen', ok
tober 1918. Door (jonkheer) Jan Feith,
Amsterdam journalist, die voor zijn
blad die reportage geschreven had. om
ze met een in 'boekvorm' (brochuurtjei
uit te laten geven door Scheltens Gil-
tay De schrijver schonk de opbrengst
ervan, en zijn hele honorarium aan het
pas opgerichte Nederlandse comité
o.l.v. C.J.K. van Aalsten W Westerman.
dat zich ten doel stelde: 'de smarten te
verzachten van de inwoners der in Bel
gië door de Duitsers ontruimde gebie
den'.
Wacht even: al zou deze ontboezeming
wellicht beter het slot vormen van deze
1918 bijdrage, zestig jaar na de bevrij
ding van het Brugse gebied, de kust en
het nog altijd ontroerend schone Belgi
sche Kustland ik ken het al van myn
kinderjaren. 1919-1920. en ik woon 41
jaar in de schoonste stad van de EEG
Brugge, ik zeg nu al. dat het unieke
boekje van Jan Feith nog altijd waard is
herdrukt te worden. Al was het maar om
in het kader van de huidige, zo geluk
kige Belgisch-Nederlandse vriend
schap, de Nederlanders een blik op die
herfst, 1918. met zijn 'in geforceerde
marsen oprukkende Belgische leger' te
gunnen en de Belgen.dic allang de eigen
historie van die bevrijding van dat deel
van West-Vlaanderen zijn vergeten
eraan te herinneren 'hoe het. toen was'
rond de overwinning, rond....'De Een
heid van België' niet minder, in de uren
dat er een 'Hollandse journalist' nabij
Retrachement onder 'den Duutschen
draad' kroop, waarop gelukkig geen
hoogspanningsstroom meer stond, met
zijn Amsterdamse fiets, en met een
vriend die vlak over de Belgische grens
het al niet meer aandurfde om met hem
mee te gaanhet verlaten land in, met de
donderende ontploffingen vlakbij, door
het geschonden Knokke, naar de ravage
van voormalig Duitse piratennest Zee-
brugge. Tot het 'halt' klonk van een ver
borgen Belgische schildwacht: -Halte!
On ne passera pas!, met de klik van het
tot meteen vuren gerede geweer
Slechts een dag is Jan Feith. 19 oktober
1918, in dat naar herfst, naar leed en
naar uitbundige vreugde riekende brok
laag. vet-vruchtbaar kustland geweest.
Eerst beschouwd, nu ja, de mogelijk
heid bestond toch!, als Du its spion en zo
snel mogelijk voor de Belgische com
mandant (majoor H) geleid, die streng,
maar niet onvriendelijk, 'omdat de
spion' er zo Engels uitzag!, verwonderd
vroeg: -Maar hoe komt gij hier. en wat
komt gij hier doen? -Copij verzamelen
voor mijn krant in Amsterdam, majoor,
iets zien van de Belgische opmars in
deze geschonden hoek!
Wie had erin Nederland in die dagen een
echt paspoort-5 Vrijwel niemand, en de
passen van toen hadden nog geen pas
foto, geloof ik. Jan Feith had alleen zijn
'diploma' van de Nederlandse Journa
listenkring, metfoto.een 'stuk'(ook met
foto) van de Vereniging De Amsterdam
se Pers, een treinabonnement (foto),
brood en vetbonnen. En enkele sigaren,
jawel- met Deli-zandbladdek
Na de vermoeiende tocht 'tot bij de Bel
gische commandantnaast een nog ver
moeiender strompelende IJzersoldaat
met geweer, en na Feith's omstandige
verklaring, werd de toen weer glun
derende Amsterdamse kranteman 'op
genomen' in het commando van de Bel
gische voorpost, majoor, luitenant en
aalmoezenier. En samen met de Belgi
sche bevrijdingsbataljons rukte hij 'op'
om zo te zeggen At hij sobere zeer
kloeke soldatenkost, dronk de inkt
zwarte koffieovermaat van cichoreien
rookte de vredespijp in sigaarvorm. Met
zijn nieuwe, verbazingwekkende Belgi
sche vrienden! De vieve majoor met
zijn stick' voorop, aldoor zijn mannen
aanmoedigend. Maar hfj zei: 'mijn jon
gens'. of 'mijn kinderen' -Et continuez.
continuez toujours, mes enfants' Voor
waarts mars. tot de avond valt. en de
uitgeputte zwaarbepakte Soldaten-dcr-
Vrijheid neer zouden vallen waar ?4j
stonden. In gras of stro of op een pla
vuizen vloeitje ergens in een boeren-
keuken
Ik zou graag vele alinea's uit het sub
lieme. onvergetelijke boekje van Jan
Feith aanhalen. Over: hoe de majoor
vertelde, hoe dan toch eindelijk, eind
september-begin oktober, de getergde
Belgische jongens uit de loopgraven aan
de IJzer waren gestormd, om het eerste
aanvalssignaal, om den 'Verdoomesen
boche' het land uit te smijten. Zo over
moedig geen gevaar achtend waren zij.
dat alleen al de bestorming van het
vrijwel onneembare Bos van Houthulst
vele honderden het leven heeft gekost.
En met 'De Brabangonne7
-Continuez toujours, mes enfants! Ja. en
de majoor zegt laconiek, als er in de
buurt van de Lapscheure-Moerkerk
waar de troep juist is gepasseerd, een
viertal Duitse 'Blokhuizen' met. een
munidiedepot. door een 'tijdbom' de
lucht indondert met vlaggen en wolken
daarna van steenbrokken. aardkluiten,
griezel en stof: -C'est la guerre! Mais il
faut 'continuez toujours" Dat doen zij
ook. soms toch even, in de gauwte. de
sappigrijke appelen aannemend die de
boeren de jongens in overvloed toerei
ken, en even ook de veldfles vullend met
nog warme verse melk. die de boerin
nen en dochters en meiden van het hof
met emmers en emmers aandragen heel
de marsroute voor die dag langs, van
buiten Blankenberge. via Lissewege en
Ramsjtapelle. via Westkapelle. Hoeke
en Lapscheure-Moerkerke tot dicht te
gen Heilleen 'de Biezen', niet ver van
Aardenburg.
Maar over de smalle weg met onmoge
lijke kasseien oprukkend, hoort de sol
daat dan het geluid, uit een groenig uit
geslagen 'cornet, a piston' dat hem doet
opveren. Het is een lied.het is zelfs het
lied, dat de majoor doet zeggen, ontroert
zonder dat hij het wil laten blijken: en
zing dan maar kinderen, dan gaat het
beter! Altijd voorwaarts! Tussen de
groepjes en rijtjes soldaten klinkt hét
lied, dat met hen meemarcheert. Het
lied, dat hen dierbaar is.
'Den Hollander'. Jan Feith. vergeet het
ontroerende tafreeltje van pas geleden,
toen een jong meisje in Zuidenkerke.
met bloemen, met een bedeesd stem
metje vooral, een soldaat vroeg: -Hebt
gy Fredrik Ruiters niet gekend aan het
front? Hij is mijn broer, wij hebben in
jaren niets over hem gehoord. -Wij zijn
met zo heel velen antwoordde de jonge
Waalse Infanterist, nee, ik weet
niet....En meteen lacht de commadant:
-Zeg, grote sufferd maar geeft dat kind
dan toch een kus! Waarna de soldaat
blozend, met de bloemen onder de kop
pelriem de meisjeskus nog naproevend,
verder stapt, op ineens weer willende
voeten En even later op de tonen van
pïstonmuziek!
Want aan de wegkant is een oude
'vierkante' boer op een herbergsstoel
geklommen, en hij speelt hevig blazend
dat zijn wangen blauw opspannen. Hij
'de Brabangonne'. het Belgische volks
lied, als het uit is zet hij hijgend weer in.
En telkens weer, met alleen die ene op
merking tussen twee brabangonnes in:
dat hij desnoods voort zal blazen tot de
laatste soldaat van zijn Belgische leger
zal zijn voorbijgegaan, nondedju.
Als de avond gekomen is. wil Jan Feith
van zijn onvermoeibare majoor, de aal
moezenier en de jonge luitenant af
scheid nemen. Maar hu kan hen in de
drukte rond de veldketel en de bij elkaar
gedrumde soldaten die de bevolen
dagmars eindelijk achter de rug hebben,
rüet vinden. Hij gaat door de Nederland
se schildwachten aan de grens van de
ene post naar de volgende, doorge-
stuurd.om eindelijk het silouet te zien
van de vierkante kerktoren van Sint-
Anna ter Muiden, met het gelukkige ge
voel. eindelijk dan toch ook 'thuis' te
geraken, de weg op naar Sluis en naar
een bed in 'De Korenbeurs' op de Kaai.
Hij hoort in zijn gedachten nog de
laatste woorden van de Belgische com
madant: -straks gaat hij historie schrij
ven en een brok literatuur ook! Dat was
in de buurt van Westkapelle. Jan Feith
had geantwoord: 'Historie, wel. com
mandant. maar literatuur met! En hij
stak zijn papieren vol aantekeningen
vluchtig doorgekeken door een glim
lachende majoor, in zijn zak.
Met de overtuiging dat hij iets geweldigs
had gezien en meegemaakt: een stukje
bevrijding wan een dag. In het na ruim
vier jaar weer oplevende, vrij-ademende
kustland.
Tot heel België straks door de laatste
veldgrijze vijand verlaten zou zijn.
EMILE BUYSSE
-BELG5JXHE TRWPEN DOOR
i WEST-VLAANDEREN
ocr.ioie
r
De omslag van hel in brochurevorm uitgegeven krantenrelaas van Jan Feith. die
één dag (19 okt j met de Belgische voorposten - troepen door het pas - ontruimde
kustland trok. Het allang onvindbare boekje kocht ik voor één dubbeltje in 1929' De
Amsterdamse journalist Feith schreef die reportage onder de titel: "Met de Belgi
sche troepen door West-Vlaanderen". okt. 1918. Omslag tekening met het Belgische
zwart-geel-rood. en eronder Jan Feith wordt, verdacht, van spionage, opgebracht
naar de Belgische commandant. Tekening van Willy Sluiter
Nadat 19 okt. 1918 de Belgen Brugge hadden bevrijd, bracht 21 oktober koning-
Albert reeds een met officieel bezoek aan het stadsbestuur Maar 25 oktober vond de
"Blijde Intrede" van de koning plaats in de eerste bevrijde provincie-hoofdplaats.
Koningin Elisabeth iwrgezelde hem. en hun kinderen de prinsen Leopold en
Karei en prinses Marie-Jose Foto. v In r prtns Leopold i dc latere koning Leopold
HIi, koning Albert, koningin Elisabeth op de Brugse Markt, met burgemeester
Visart de Bocarmè en de gouverneur der prov West-Vlaanderen Janssens de
Bisthoven
