„Hoe minder ik uit kabinet weet,
hoe minder ik gebonden ben"
Blank-N amibië
gaat over tot orde
van de dag
ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1978
..Het is toch ook zo dat dit kabinet
profiteert van de luwte na de storm De
mensen voelen zich verlost. Zij waren
het gedram van de socialisten goed
zat. Bij Den Uyl moest er zo nodig elke
dag wat spectaculairs gebeuren. Ik
vind het voldoende als. zo nu en dan. ri
vonk overspringt, dat hoeft, niet eens
dagelijks. Maar daarbij nog li opmer
king: behalve de drammerigheid en de
wereldhervormingsdrang zat er in het
kabinet-Den Uyl ook een geweldige
aansprekende onrust in het beleid met
de bestaande situatie. Dat willen we
niet missen. Wij willen een beleid op
basis van het uitgangspunt dat er een
heleboel in deze wereld niet deugt"
„Ik zou het onrechtvaardig vinden als
het verwijt dat de vonken nog te wen
sen overlaten alleen wordt gericht tot
de WD. Nog even terugkomend op de
opmerkingen van Den Uyl over de in
tellectuele armoede en de poverheid.
Neem nou een man als Van der
Klaauw (VVD-minister van buiten
landse zaken). Ik zou het jammer vin
den als die zou verdwijnen. Zijn beleid
ten aanzien van de mensenrechten in
Zuid-Afrika, bijvoorbeeld, spreekt mij
erg aan. En Van Aardenne (economi
sche zaken - VVD). Misschien komt hij
weinig overtuigend over. Maar hij was
toch degeen die bij de laatste nacht
van het UCN-beraad het meest van
allen probeerde om tot een compromis
te komen. En Ginjaar (volksgezond
heid en milieuhygiëne - VVD), die man
is bezeten van de milieuproblema
tiek"
Typisch Aantjes. Van de zes WD-mi-
nisters noemt hij er drie wel. Dan blij
ven er drie over. ..Dat besefik heel wel.
Ik wil die anderen ook nog wel even op
een rijtje zetten: Wiegel. Tuynman en
Pais".
Maar van het beleid van Pais springen
toch af en toe ook de vonken af? ..Wel
zeker. een hele vonkenregen, maar
niet de juiste".
„Ik moet het eerste voorbeeld nog ho
ren van beleid waarbij de VVD er voor
ons onderdoor is gegaan. Ik ontken
niet dat het kabinet een beleid heeft
gevoerd waarmee het CDA verant
woord uit de voeten kan. Dat kost nog
wel eens moeite. Ik moet zelf ook nog
wel eens op het katheder springen.
Misschien ook dat het CDA er beter in
is geslaagd overtuigend over te ko
men. Maar dat betekent nog niet dat er
enige reden voor de WD zou zijn om
met een meer eigen koers te komen".
Dat kan Aantjes nu wel zeggen, maar
als de trend in de verkiezingson-
derzoeken zich voortzet (CDA stabiel -
WD enig verlies) is het bij de volgende
verkiezingen nog maar de vraag of de
coalitie wel een meerderheid haalt.
Bijna olijk zegt Aantjes, de handen
heffend: „Ja maar. ik hoef toch niet
voor de WD te zorgen? Heus. elke
kiezer is bij het CDA welkom".
Januskop
„In het vorige kabinet werd er veel
meer op straat uitgevochten. Daarwas
er een sterke solidarisering tussen
fractie en ministers. De ploeg-Van Agt
slaagt er veel beter in om de zaken in
tern te regelen en met een homogeen
beleid naar buiten te komen. Dan ligt
het voor de hand dat de strijd zich ver
plaatst naar de fracties onderling. Men
moet zich goed realiseren dat het CDA
vier jaar lang in een andere coalitie
heeft gezeten. Ik wil deze combinatie
met plezier en loyaal een kans geven,
maar het moet niet zo zijn dat de men
sen zeggen dat het CDA plotseling een
geheel andere partij is geworden. Ik
moet er voor waken dat het CDA geen
Januskop krijgt. En daarmee bedoel ik
een Januskop volgens mijn eigen
normen, en niet volgens die van de op
positie".
Aantjes is te veel behoedzaam politi
cus om vooruit te lopen op de volgende
verkiezingen. („Na vier jaar", zegt hij
steevast). Van Agt moet eerste kan
didaat zijn voor het lijsttrekkerschap.
Houdt dat dan niet automatisch in dat
hetCDAnog vóór de verkiezingen kiest
voor een voortzetting van de coalitie
CDA-WD? Aantjes: „Het CDA kiest
nooit vooraf en zal dat ook nooit doen.
Verder moeten we de stembusuitslag
nogmaareens afwachten". En hij zelf?
„Ach. ik zal al blij zijn als ik over een
paar jaar nog gezond ben. Het is een
slopende baan. Vanaf 1971 (het jaar
waarin hij fractievoorzitter van de AR
werd) zijn het trouwens zeven slopen
de jaren geweest. Ik ambieerzekerniet
om nog 10 jaar lang fractievoorzitter te
blijven. Kijk mijn agenda eens.
Woensdag krijgt mijn zoon zijn buil
voor zijn kandidaats rechten. Ik heb
gezegd, joh. moeder komt wel. maar ik
kan niet. Wanneer moet ik nou met
Ruud Lubbers aan onze bijdrage voor
het Bestekdebat gaan werken?".
Er wordt druk gespeculeerd dat Aan
tjes uiteindelijk Verdam zal opvolgen
als commissaris van de koningin in de
provincie Utrecht De vermeende
kandidaat haalt zijn schouders op.
„Ach, het commissariaat van Utrecht
is zeker een prachtige functie. Dat was
Zeeland ook". (Ook voor die post is
Aantjes nog genoemd; het werd uit
eindelijk zijn partijgenoot Boertien.)
„Ik ben op een leeftijd gekomen waar
op de mogelijkheden om je zinvol te
maken gaan afnemen, dat moet ik me
goed realiseren. Ik heb altijd nog mijn
adviseurschap bij de aannemersbond.
Geen beleidsadviseur, hoor, daar be
moei ik me niet mee. dat houd ik strikt
gescheiden. Ik vind het geweldig werk,
hoewel ik er niet meer veel aan kan
doen. Gouden mensen, die aannemers.
Afspraak is afspraak. Ik ben daar al
gemeen secretaris geweest en heb de
fusie met de katholieke bond voorbe
reid".
„Eigenlijk wilde ik na een paar jaar
de Kamer uit en weer full-time terug
bij de bond. Berghuis (de toenmalige
fractieleider) heeft me toen onder
druk gezet. „We hebben veel in je
geïnvesteerd", zei hij. „Jij bent een
toekomstig fractieleider". Nou ja.
daar sta je dan. Ik koos voor de poli
tiek. Maar toch. als ze vandaag hel
mes op mijn keel zouden zetten en me
voor de keus zouden zetten, dan weet
ik niet wat ik zou doen. Ik kan bij de
bond nog altijd full-time terug".
O i Door Karl Breyer)
ndanks alle discussies over de af
hankelijkheid van Namibië lijkt die
nog ver en onwezenlijk. In W indhoek,
de hoofdstad, valt er nog weinig van
te bespeuren. De politieke strijd
wordt nog altijd elders gevoerd. In
Pretoria, in het hoofdkwartier van de
Verenigde Naties in New York, in de
hoofdsteden van de zogenaamde
frontstatenen zelfs in Bonn, Oost-Ber-
lijn en Moskou, waar men ook zo zijn
eigen ideeën heeft over de weg, die
deze vroegere Duitse kolonie moet
volgen. De mensen in Namibië zeil
luisteren naar de voorstellen en de
plannen en gaan dan over tot de orde
van de dag. Hun scepsis zegt hen dat
het uiteindelijk toch de dagelijkse
gebeurtenissen in het land zelf zijn
die een staat als staat doen functione-
In Windhoek is een landbouw- en in-
dustriebeurs aan de gang. Veeboeren
(ook zwarte uit de vroegere thuislan
den). middenstanders en industriën
tonen hier wat ze aan de ontwikkeling
van het land willen bijdragen. Er is
veel pret en plezier. Er wordt Duitse
marsmuziek gemaakt en Duits biei
gedronken, maai- de beurs geeft ook
een kritische indruk van de Namibi-
sche economie. Die wordt nog over
troffen door een duidelijk aanwezige
golf van optimisme. Eigenlijk is ei
niemand, die gelooft dat het mis kan
gaan na de onafhankelijkheid. Ieder
een weet zeker dat het land er beter
van wordt.
De blanken verbergen hun nervositeit
of zetten die om in een min of meer
naief optimisme. Een „farmer" van
Duitse afkomstig, die anoniem wü
blijven, reageert wat lacherig als de
nabije toekomst ter sprake komt: „Ja
ren geleden zei dr. Verwoerd al dat
Zuid-Aftika dit land nooit zou opge
ven. Wij zijn zuidwesters, dat moetje
goed begrijpen". Dat doet me aan iets
anders denken. „Ja mijn vriend, aan
Hitier. Nu. je weet wat er toen gebeur
de. Ik heb ervan geleerd dat je nooit
weer in een politicus moet geloven,
wat hij je ook vertelt". Desondanks is
hij nie t van plan om uit Namibië weg te
gaan. Dit ln tegenstelling tot Herr
Reichert. ook een ex-Duitser en een
zakenman in de meubelindustrie. „Ik
doe nog steeds goede zaken", zegt hij.
„maar ik heb inmiddels mijn huis ver
kocht voor een goede prijs. Zodra de
zaken hier mis gaan ben ik weg".
Duitsland
De blanken in Namibië zijn nog altijd
buitengewoon sterk op Duitsland
georiënteerd. Er wonen 25.000 (voor
malige) Duitsers. Er zijn Duitse dag
bladen, winkels, straatnamen. Het
land zit vol Duitse invloeden. De
Duitse uitgever Dieter Lauwenstein
kocht onlangs voor vier miljoen mark
het uitgeversbedrijf John Meinert in
Windhoek, dat onder meer het
Duitstalige dagblad „AUgemeine
Zeitung" uitgeeft. Een van zijn eerste
maatregelen was het ontslag van
Kurt Dahlman, de hoofdredacteur,
die in de oorlogsjaren als Duitse
jachtvlieger van Hitier persoonlijk
een IJzeren Kruis kreeg uitgereikt.
Dahimann is nu boos. omdat hij „pre
cies op Hitiers verjaardag werd ont
slagen".
Inmiddels groeit ook de belangstelling
van de Bondsrepubliek voor de oude
keizerlijke kolonie. Al maanden ko
men er politici van CDU en CSU op
bezoek, die zich het verleden van Na
mibië als Duits West-Affika uitste
kend weten te herinneren. Van 1884 tot
1915 stond het land onder Duits be
stuur. waarna het door Zuid-Afrika
werd geannexeerd.
..Die Duitse politici praten met de
DTA en vliegen dan weer naar Bonn",
zegt een kriticus. (DTA staat voor de
Tumhalle Alliantie die in de sporthal
van Windhoek tot stand kwam. Het is
een conglomeraat conservatieve van
alle partijen, behalve de SWAPO.
Zuidwestafrikaanse Volksorganisatie,
die onder voorzitterschap staat van
Dirk Mudge. De Duitse socialisten
hebben ondertussen het gematigde
NNF (Namibian National Front) in
hun armen gesloten en Hans-Dietrich
Genscher. Duitsland minister van
buitenlandse zaken, stuurde eind
augustus zijn persoonlijke vertegen
woordiger Klaus Kinkel naar Namibië
om zich daar persoonlijk op de hoogte
te stellen van de zorgen van de
Duitsers.
Overigens hebben de leiders van het
Namibian National Front jarenlang
het gevoel gehad een vergeten groep t e
zijn in de strijd om de onafhankelijk
heid van hun land. Pas toen duidelijk
werd dat de partijen van de ..Tum
halle" en de SWAPO steeds verder uit
elkaar dreven, werd het NNF als poli
tieke koepel van een aantal kleinere
partyen herontdekt. Onlangs profi
leerde het NNF zich door een manifest
te publiceren, dat duidelijk is geèntop
de liberale en socialistische politieke
opvattingen van de meeste Westeuro-
pese landen. Het NNF eist daarin een
aantal fundamentele democratische
garanties voor de toekomstige onaf
hankelijkheid.
In de inleiding staat dat mensen als
gelyk zijn geboren en dat voor allen
dezelfde onvervreemdbare rechten
geldig zijn. De verklaring is geïnsp
ireerd op de Amerikaanse onafhan
kelijkheidsverklaring en de Ameri
kaanse grondwet. Het NNF eist verder
dat in een toekomstig Namibië de
„wettelijke apartheid als een mis
daad" wordt beschouwd en dat een
„Bill of rights" de onafhankelijkheid
van de justitie moet garanderen De
federatie-partij van Zuidwest^Afrika,
die vroeger nauw samenwerkte met de
„United Party" in Zuid-Afrika. is van
de invloedrijkste groeperingen in het
NNF. Haar leider, de advocaat Brian
O'Lynn. beschouwt het NNF als de
politieke partij, die de ontwikkelingen
tussen de revolutionaire SWAPO en
de conservatieve DTA in balans zal
kunnen houden. Het NNF is in elk ge
val. na de SWAPO, de oudste zwarte
nationalistische beweging in Namibië.
Zy wordt gesteund door de nationale
onafhankelykheidspartij. die hoofd
zakelijk zwarte aanhangers heeft en
door de volksgroep van de Damaras.
In Zuid-Afrika staat de progressieve
federale partij van Colin Eglin volledig
achter de politiek van het NNF.
Teruggekeerd
Inmiddels is de meest belangrijke en
waardevolle man voor het NNF, An
dreas Shipanga naar Windhoek te
ruggekeerd en heeft daar zijn organi
satie SWAPO-d (voor democratischl
opgericht. Oorspronkelijk was hij
blijkbaar van plan om ook de eigen
lijke oprichter van SWAPO, Herman
Toivo, die op Robben-eiland gevan
gen zit, mee terug te brengen. Maar
dat is blijkbaar niet gelukt. Toivo
heeft vanuit zijn gevangenis laten
weten dat hij niet in een opsplitsing
van de SWAPO is geïnteresseerd en
dat de zogenaamde interne geschillen
pas ter sprake moeten komen, als
Namibië vrij is. Dit wordt in politieke
kringen in Windhoek als een politiek
standje voor Shipanga beschouwd.
Ondanks een groots opgezette propa-
ganda-actie is zijn succes minder
groot dan werd verwacht. Ook staat
nog steeds niet helemaal vast of hij nu
wei of niet lid van het NNF gaat wor
den. ondanks het feit dat dit ver
schillende keren werd verklaard.
Toch is het een belevenis om naar An
dreas Shipanga te luisteren. Binnen
enkele dagen sprake hij in Katura, de
zwarte woonbuurt van Windhoek en
feitelijk het hoofdkwartier van Sam
Nujoma's SWAPO. Zijn eerste rede
begon hij met een dramatisch hoog
tepunt. Hij stelde zes vroegere SWA
PO-vertegenwoordigers in Bombay,
Stockholm, Nairobi, New York en
Athene voor, die evenals hij in op
dracht van Sam Nujoma waren
gearresteerd en in gevangenissen in
Zambia en Tanzania hadden gezeten.
„Alleen mensen met duidelijke prin
cipes - en geen opportunisten - kun
nen een vrije uitwisseling van ge- j
dachten toelaten", zei Shipanga
daarna. In zijn ogen behoort Sain Nu
joma niet tot de belachelijke figuren,
net zo min als Idi Amin, maar tot de
gevaarlijke mensen, die slechts door
honger naar macht worden gedreven.
„SWAPO belooft de zwarte mensen in
dit land dat met de invoering van het
wetenschappelijk socialisme de ar-
moede zal verdwijnen en dat iedereen
een huis zal bezitten. Maar nergens
ter wereld bestaat er een klassenloze
maatschappij, ook in Moskou niet".
Volgens Shipanga heeft Sam Nujomo
in vrije verkiezingen geen enkele
kans. Dat is ook een van de redenen
dat hij tot nog toe niet terugkeerde,
De leider van SWAPO-d maakte dan
duidelijk dat de wil van het volk zijn
uitdrukking moet vinden in vrije en
goed voorbereide verkiezingen. Hij is
in de regel voorstander van de voor
stellen, die door d r. Kurt Waldheim in
de Veiligheidsraad werden voorge
legd. Volgens dit plan kunnen verkie
zingen in Namibië pas over zeven
maanden plaatsvinden. Dat is tot nog
toe tegen de Zuidafrikaanse opvat
tingen en tegen de bedoelingen van dc
Turnhalle-AIliantie van Dirk Mudge.
„Maar do hoofdzaak is", aldus Shi
panga. „dat alle partijen een eerlijke
kans krijgen om de verkiezingen voor
te bereiden. Wij kunnen slechts hopen
op een democratische en vreedzame
ontwikkeling. Anders gaan we een
ramp tegemoet".
'Door Frans Kok en Dirk Ktum
..Wat er in het concept-abortuswetsontwerp staat? Geen idee. Ik weet het niet. echt niet. en ik
vraag er ook niét om. Er is geen contact hierover geweest tussen de ondertekenaars (de ministers
De Ruiter en Ginjaar) en mij. Als het kabinet mij voor een gesprek uitnodigt, of als men de stukken
wil laten zien, dan ben ik beschikbaar. Zolang dat niet gebeurt, ook best. Ik ben nu veel minder
gecommitteerd. Zo is het nu eenmaal: hoe minder ik uit het kabinet weet, hoe minder ik gebonden
ben".
Het komt telkens terug in het ruim twee uur durende gesprek: de vrijheidsdrang van Willem
Aantjes. fractievoorzitter van het CDA. Ruimte om te onderhandelen, ruimte om een eigen
standpunt te bepalen of om een zo gunstig mogelijk resultaat voor de CDA-fractie binnen te halen.
De bewindslieden in het kabinet-Van Agt - wiens controleur Aantjes nu eenmaal is - en de
coalitiepartners, met wie altijd een dubbelzinnige haat-liefde-verhouding behoort te bestaan,
zullen het weten. Aantjes houdt zich loyaal aan afspraken, maar waar geen afspraken zijn is het
jachtseizoen open.
„CDA en WD moeten geven en ne
men, daar heb ik geen moeite mee.
Maar het is anders bij de problemen
die ten tijde van het regeerakkoord
voorzien waren, maar toch niet wer
den geregeld. Die problemen worden
niet met een compromis opgelost. Ik
behoud me de vrijheid in die gevallen
en zal proberen een kamermeerder
heid achter mijn standpunt te krij
gen. Neem bijvoorbeeld die zaak van
het doorverkopen van woning
wetwoningen en een recenter geval,
de Wet ondernemingsraden. De Beer
en Keja (de betrokken specialisten
van dc WD) beweren tegen beter we
ten in dat die zaken in het regeerak
koord wel waren geregeld. Daar heb ik
lak aan. De WD mag. net zo goed als
het CDA, proberen in het parlement
een meerderheid voor het eigen
standpunt te krijgen. Wat lachen jul
lie? Ja. natuurlijk weet ik dat het
CDA veel groter is dan de VVD (49 ze
tels tegenover 28 zetels), maar dat had
de WD zich maar moeten realiseren
toen het regeerakkoord werd opge
steld. Het moest toch zo nodig vlug
klaar zijn? De WD heeft deze situatie
met open ogen geaccepteerd".
Argwaan
Een bijna permanente argwaan bin
nen de WD. Argwaan jegens het CDA,
maar vooral jegens Aantjes. Zit die
man nog steeds aan het eerste kabi
net-Den Uyl te denken. Of nu al aan
het tweede Echt geliefd is Aantjes
nergens, maar dat is een zeer normale
eigenschap voor een actief politicus.
By de PvdA zijn ze ook niet meer zo op
hem gesteld. Het gerucht wil dat Den
Uyl nog wel een zwak voor hem heeft,
maar dat lijkt - zo blijkt uit het inter
view - vooralsnog allerminst weder
zijds. Tenminste, niet voor de politicus
Den Uyl.
„Ja. ik heb gelezen dat Den Uyl het
heeft over de intellectuele armoede
van dit kabinet Ik vond dat in Vry
Nederland een nogal zelfbewuste op
merking. Alsof drammerigheid en ge
drevenheid het synoniem zijn voor in
tellect, ijver. Over intellectuele ar
moede gesproken: dit was nou dom
van Den Uyl".
„Ach, ik weet niet hoe ze in de PvdA
echt over me denken. De ene keer ben
ik weer prima, de andere keer wordt er
weer geschreven dat ik onder het juk
van Van Agt doorga, nou ja Hoe onze
relatie met de PvdA nu is? Wij zijn niet
van die terugstaarders. Daarover
wordt eigenlijk niet gesproken. Mijn
opvattingen en kritiek over en op de
PvdA ten tijde van de formatie is be
kend. Te hoog spel. te veel willen eisen
van ons. Ik heb er geen enkel vertrou
wen in dat de socialisten intussen wij-
jzerzijn geworden. Ik ben eigenlijk niet
'zo geïnteresseerd in de PvdA. Ik denk
niet in termen van: de PvdA is het al
ternatief'.
En zelfs binnen zijn eigen club - het
CDA - zijn er nog genoeg die Aantjes
en de overige acht „loyalisten" bekij
ken als - bruusk gezegd - de losliggen
de roeden op de trap van het Catshuis.
Een bekwaam man. die Aantjes. dat
wel. Hij zegt weliswaar steeds het ka-
binetrVan Agt niet ten val te willen
brengen, maar verbindt daar altijd
weer de voorwaarde aan dat het kabi
netsbeleid die ontvankelijkheid dan
ook wel mogelijk moet maken. Aantjes
behoudt dus de vrijheid om het kabi
net weg te sturen zodra de heren het te
bont maken.
De definitieve vorming van het CDA -
en daaraan gekoppeld de definitieve
verdwijning van de drie afzonderlijke
partijen - is nog steeds een tere zaak
by Aantjes. De enige keer dat hij in zijn
ruime werk- annex vergaderkamer uit
zijn slof schiet is als hem een vraag
wordt gesteld over het CDA en de
ARP.
Vraag: Een AR-leider stuurt een kabi
net nooit naar huis. Maar nu bent u
geen AR-man meer. maar CDA-frac-
tievoorzitter en de KVP heeft een nog
al rijke geschiedenis
Antwoord (fel): „Wat. ben ik geen AK-
man meer? Dat laat ik me niet zeg
gen..Het CDA waar ik voor werk is
een CDA waarin ik AR-man kan blij
ven Niet dat ik een AR-club in het
CDA wil maken, dat is helemaal niet
mijn bedoeling. Ik verwacht wel dat
het er komt. De stroom is er helemaal
op gericht. De procedure en de voor
waarden zijn vastgelegd".
Veel AR-leden krygen bij voorbaat
heimwee als zij over het CDA en het
jaartal 1980 praten. De AR zal dan - als
tenminste aan de voorwaarden wordt
voldaan - na 101 jaar ophouden te be
staan. Wat zijn nou de karakterologi
sche verschillen tussen een voormali
ge AR-fractie en de fractie van het
CDA? Aantjes was en is voorzitter van
beide geweest.
„In de AR-fractie waren we harder
voor elkaar. Als er iets was. dan knet
terde het even, maar dan was het ook
voorbij. Dat was toch wel beter. In de
CDA-fractie - maar ja. die is ook veel
groter - heeft het daaraan tot nu toe
wel eens ontbroken. Ik vind het af
schuwelijk als er iets scheef zit. zonder
dat het even knalt. Misschien is het
een kwestie van aan elkaar wennen".
Eensgezind
Een van de voornaamste taken van
een fractievoorzitter is om de fractie
op éen lijn te houden, zolang dat ten
minste politiek wenselijk is. Zo was
Aantjes ook niet zonder blijdschap
toen vlak voor het zomerreces de frac
tie eensgezind uit het langdurige
UCN-debat kwam. hoewel het uit
eindelijke resultaat sommige CDA-
leden met een fikse kater de vakantie
liet ingaan. Een van de vragen van het
interview was of dat nu geen proble
men oplevert: aan de ene kant moet de
loyalist Aantjes toch een warm ge
voel van verwantschap voelen als hij
in het fractieberaad een loyalisten
standpunt - dus een afwijkend geluid
- waarneemt, terwijl hij aan de ande
re kant moet zorgen dat de fractie op
één lijn blijft.
„Zeker, het is een ontzaggelijke kluif.
Het vreet aan me. Er zijn natuurlijk
verschillen binnen de fractie, maar tot
nu toe heeft dat niet verhinderd dat we
uiteindelijk een gezamenlijk stand
punt innemen. Het profileren is zeker
mogelijk. Maar het doet zich bij
loyalisten niet meer voor dan by ande
ren op een andere vleugel". Dit laatste
herhaalt Aantjes nog een keer, terwijl
hij met instemmend geknik zyn eigen
woorden beluistert.
Het is beslist geen gemakkelijke man
om te interviewen. Na twintig jaar po
litieke ervaring beheerst hij als weinig
anderen de dressuur van het vraagge
sprek. Geen man die op de wandel
gangen van het Binnenhof door
journalisten wordt aangeklampt voor
een lekkere uitspraak. Hij gooit het er
niet uit. zoals zijn partijgenoot
Boersma en - vroeger - oud-minister
Vredeling. Het aantal uitglijers is mi
nimaal
Niet dat het een onhartelijke man is.
integendeel. Gekleed ïn npfluwelen
broek, overhemd met los boordje en op
pantoffels staat hij zijn gehoor uitvoe
rig te woord, en schenkt met gulle
hand zwarte koffie. Ook zichzelf, want
hij is in de ochtenduren nog niet op zijn
sterkst. De omgeving' zijn ruime
werkkamer in een groot Utrechts he
renhuis. Het onderste deel van het
pand is kantoor: vroeger van de
bouwondememersbond waarvan hij
algemeen secretaris was. Het gezin
Aantjes bewoont de tweede etage.
Zijn werkkamer was vroeger het direc-
tievertrek. Vandaar nog de conferen
tietafel met stoelen. De aannemers
zyn al jaren geleden naar een nieuwer
onderkomen vertrokken. Het verga-
derdeel van de kamer wordt nogal
eens gebruikt door het CDA-bestuur.
Ook Van Agt komt er regelmatig om
met Aantjes wat zaken door te nemen,
meestal op maandagmorgen. Langs de
muren veel ordners en boeken. In de
hoek een metershoge stapel kranten.
Allemaal nog over de formatie. Een
secretaresse moet de berichten uit
knippen en archiefarisch opslaan.
Weinig kunst: alleen een blauw-grijs
modern landschap boven de gemak
kelijke fauteuils. En een klok die stil
staat.
Explosief
Aantjes is op zijn hoede. Hij weet dat
zyn uitspraken van de politiek leider
van de grootste regeringspartij ex
plosief zijn Als hij in een in terview wat
kwijt wil raken aan kritiek, dan zit dat
zelden in zijn uitspraken. Het zit tus
sen de regels. Hij heeft bovendien de
gewoonte sterk met zijn wenkbrauwen
te praten - maar dat is moeilijk in een
krante-interview weer te geven.
Met ironiserende en sardonische un
derstatements dekt hij zich zorgvuldig
in. Maar als hij grijnzend zijn
geestverwanten of partners aanduidt
met de term ..de heren", dan heeft hij
doorgaans minder hoffelijke bedoelin
gen dan zijn woordkeus op het eerste
gezicht doet vermoeden.
Een voorbeeldje.' „Die kwestie van het
contraseign onder het abortuswets
ontwerp ligt nu heel anders dan onder
het kabinet-Den Uyl. Toen leefde bij
ons de sterke verdenking dat de PvdA
de procedure zou kunnen gebruiken
om het in het kabinet niet eens te wor
den en dan met een eigen initiatief te
komen. Dit argument is komen te ver
vallen nu De Ruiter en Ginjaar
klaarblijkelijk tot overeenstemming
zijn gekomen. Ik weet daar overigens
niets van. maar ja... Bovendien is de
aankondiging van een eventueel niet-
zetten van een contraseign moeilijker
te verdedigen nu we met de WD rege
ren".
„Ten tijde van het kabinet-Den Uyl
leefde de angst dat wij de greep zouden
kwijtraken als het kabinet bij voor
baat zich aan het contraseign zou ver
binden. Maar op de WD hebben wij
geen greep nodig, heb ik begrepen. Dat
hoor je toch vaak. dat wij die greep op
de VVD niet nodig hebben?", vraagt
hij. kwasi-informerend.
Hij verontschuldigt zich voor zyn be
hoedzaamheid en vraagt begrip voor
het feit dat hij. aan de vooravond van
de behandeling van Bestek '81. de
mond op slot heeft gedaan zolang de
fractie nog geen uiteindelijk stand
punt heeft bepaald Het blijft bij een
paai" algemene opmerkingen (overi
gens niet zonder politieke betekenis!
over de hoogte van het bedrag van de
totale operatie en - alweer - de ruimte
die hij zich toeeigent in het debat.
„Op grond van wat het vorige kabinet
van plan was laat de noodzaak tot be
zuinigingen zich zeer wel in 10 mil
jard gulden vertalen. Het blijft een
willekeurig bedrag, maar dat is 11 of
14 of 8 miljard ook. Het kabinet kan
makkelijk zeggen dat de Kamer met
alternatieven mag komen zolang men
maar voor dekking zorgt. Maar het is
natuurlijk niet uitgesloten dat wij
ofwel met nieuwe voorstellen komen
die het kabinet over het hoofd heeft
gezien - maar gezien de tijd die men er
voor nodig had. lijkt me dat toch niet
waarschijnlijk - ofwel dat wij som
mige overwegingen, in tegenstelling
tot het kabinet, niet te licht bevin
den".
Ruimte
Het kabinet hoeft er niet op te rekenen
dat Aantjes staat te trappelen om de
plannen van Van Agt, Andnessen en
de hunnen in een voorbespreking voor
wat betreft het CDA-oordeel veilig te
stellen. Hy spreekt het weer niet in
ronde bewoordingen uit, maar het is
duidelijk: bij het opstellen van de be
stekplannen is Aantjes niet op uitno
diging van het kabinet kind aan
(Cats)huis geweest. „Er zal nu niet
meer overleg tussen CDA en kabinet
komen dan de ruimte die het kabinet
bij het opstellen van de plannen in
acht heeft genomen".
Een van de grote zorgen die Aantjes bij
het bepalen van het CDA-standpunt
over Bestek '81 koestert is de dreiging
dat het arbeidsvoorwaardenbeleid
voor het komend jaar - het gesprek
tussen werkgevers, werknemers en re
gering - hopeloos vast komt te zitten.
„Het wordt erg moeilijk om met Be
stek '81 een verantwoord beleid uit te
stippelen en daarmee de basis voor
overleg tussen de sociale partners'en
regering overeind te houden. Maar je
kunt niet een noodzakelijk bevonden
beleid ondergeschikt maken aan de
wensen van belangengroepen. De ver
houding tussen de partners is er
barmelijk slecht. Ik ben geschrokken
van het cynisme".
Aantjes is zeer te spreken over FNV-
voorzitter Wim Kok. die laatst een on
derhoud met de fractie heeft gehad
over de bestekplannen. „Ik was
buitengewoon blij met dat gesprek.
Het was een goede discussie De con
frontatie tussen Kok en onze fractie
kan karikatuurvorming voorkomen.
Koks benadering is er niet een van:
met dit kabinet willen we geen zaken
doen. Ik heb de stellige indruk dat hy
zich niet laat gebruiken om weer een
links kabinet op poten te zetten. Toen
hij er pas zat dacht ik wel eens dat hy
het allemaal niet zou aankunnen.
Maar ik heb grote bewondering voor
de evenwichtigheid van zijn beleid. Hij
groeit naarmate hij hoger op de ladder
komt".
Over sommige uitlatingen .van Koks
tegenspeler - VNO-voorzitter Van
Veen i een voormalig CHU-minister) -
is Aantjes minder te spreken. „Won
derlijk. dat Van Veen heeft gezegd dat.
als Bestek '81 niet onverkort wordt
uitgevoerd, het aantal werklozen met
200.000 zal toenemen. Terwijl hij niet
kan zeggen hoeveel arbeidsplaatsen er
door het bedrijfsleven worden ge
creëerd als Bestek '81 wel wordt uitge
voerd. Ik begrijp dat niet. dat hij het
ene sommetje wel kan maken en het
andere niet".
Weddenschappen
Het gaat het kabinet - zeker gezien de
drukkende omstandigheden - rede
lijk voor de wind. De eerste wedden
schappen in het perscentrum
Nieuwspoort op een snelle val van
Van Agt zijn reeds verloren. De uit
slagen van de staten- en raadsverkie
zingen hebben het CDA meer zelf
vertrouwen gegeven. Aantjes wil op
zijn manier wel een paar kantteke
ningen maken bij het klaarblijkelijke
succes.
Vertrouwensmannen
„Ik heb best bezwaren tegen dit kabi
net, maar er moet wel heel wat gebeu
ren voor ik het laat stranden.Ik kan
me trouwens niet voorstellen dat er
een desastreus conflict zou uitbreken
tussen kabinet en CDA-fractie. Zo'n
conflict zou namelijk eerst in het ka
binet zijn uitgevochten, daar zitten
onze vertrouwensmannen".
De eigenschap om bij tyd en wijle
recht tegen de stroom in te gaan heeft
ongetwijfeld bijgedragen aan het wan
trouwen waarmee Aantjes hier en daar
in eigen kring wordt bekeken. Zo we
ten nog genoeg mensen maar al te
goed hoe Aantjes in '75 en '76 het
Christen Democratisch Appel zo hard
handig wakker schudde, dat de jong
geborene er bijna in gebleven was. En
recentere historie, na de verkiezingen
was Aantjes eerst fervent voorstander
van een coalitie met de PvdA Toen
dat niet mogelijk bleek en het CDA in
ras tempo met de WD tot overeen
stemming kwam, stemde Aantjes met
nog zeven fractiegenoten tegen het re
geerakkoord CDA-VVD.
Daags na de verkiezingen ontbrandde
in de fractie een weinig elegante strijd
over de opvolging van Van Agt. An-
driessen werd eerst als vice-fractie-
voorzitter gekozen (in feite tot fractie
leider. want het was duidelijk dat Van
Agt zou doorschuiven naar het kabi
net). maar daama kwam de fractie op
dat besluit terug en koos alsnog voor
Aantjes. Die stond immers bij de ver
kiezingen overal als tweede op de lijst
En het zou toch te gek worden: een
katholieke premier, een katholieke
partijvoorzitter (Steenkampi en dan
zeker ook nog een katholieke fractie
leider in de persoon van Frans An
dnessen. Elke federatie heeft zo zyn
gevoeligheden In 1980 moet het CDA
één partij'zyn Aantjes: hoe minder ik uit het kabinet weet. HOE MINDER GEBONDEN IK BEN
