Ank van der Moer: „Pad
ging altijd over rozen
ZOMAAR WAT VROUWELIJKHEID
Shanty en forebitter:
tijd van zeilen en zingen
PZC/zaterdagk rant
VIJFENVEERTIG JAAR BIJ HET TONEEL
Dc actrice Ank van der Moer speelt 45 jaar toneel Mevrouw Van der
Moer kijkt daar met vreugde op terug. Zij vindt dat grote moeilijkheden
haar in haar toneelcarrière bespaard zijn gebleven. Bepaalde grote voor
keuren voor stukken of rollen heeft zij niet. De rollen die zij in haar rijke
toneelleven heeft gespeeld zgn er talloze, en van de meest uiteenlopende
karakters Treurspel Werd afgewisseld met komedie of blijspel.
Het meest vers in het geheugen liggert haar hoof drollen in ..Wie is er bang
voor Virginia Woolf'en ..De getatoeëerde roos die na de opvoering bu de
Nederlandse Comedie enkele jaren geleden in de vrije produktie werden
herhaald. Bgna een halve eeuw toneelontwikkeling heeft Ank van der
Moer doorgebracht met het. spelen van haar rollen Bgna altijd grote
rollen. Alles samenvattend zegt ze over haar toneelloopbaan „Mijn pad is
altijd over rozen gegaan
ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1978
Dc Boer Maritiem heeft met
"Zeemansliederen" een boekwerk
uitgebracht, dat heel wat meer beval
dan de titel doet vermoeden. Natuur
lijk vindt de lezer in dit verzamel
werk van Stan Hugiil op de eerste
plaats de liederen. Dal zijn er ruim
honderd.
Wie het notenschrift beheerst kan die
liedjes behalve lezen nog zingen ook.
want elk lied gaat vergezeld van de
bijbehorende notenbalken
Maar Hugiil heeft, meer dan een mu
ziekboek gemaakt Het is tevens een
beknopte geschiedenis van de
zeilvaart In een paar inleidende
hoofdstukken geeft de schrijver niet
alleen een overzicht van de ontwikke
ling van de zeilvaart, maar maakt de
leek ook alvast vertrouwd met een
reeks namen en begrippen uit het
zeemansleven uit de gloriedagen van
het grote zeilschip. Die toelichting is
onontbeerlijk voor het verkrijgen van
enig inzicht in het hoe en waarom van
de zeemansliederen. Bepaalde liedjes
werden gezongen aan bijvoorbeeld de
gangspil of bij het brassen. Voor de le
zer. die de betekenis van die woorden
niet zou kennen, zou ook de zin van het
zeemanslied in belangrijke mate ver
loren gaan.
Behalve zing- en leesboek is 'Zee
mansliederen' ook een grafisch voor
treffelijk uitgevoerd kijkboek gewor
den. Honderden oorspronkelijke pren
ten vertellen meer over het zeemans
leven - op zee en aan de wal - dan dik
wijls uit overigens goed bedoelde
"verhalen van de zee" valt te putten.
De typische zeemansliedjes die op alle
wereldzeeën - natuurlijk op schepen
uit het "westen" - werden gezongen,
zijn ruwweg in twee categorieën onder
te brengen, de "shanty", die er tijdens
het werk het plezier of de moed moest
inhouden en de "forebitter", die de
vrUe tijd van de zeeman veraange
naamden. De schrijver meent dat de
meestal korte shanty en de meer val
ladeachtige forebitter zo rond 1830 zijn
ontstaan en met het einde van de grote
zeilvaart, in de eerste decennia van de
ze eeuw zijn verstomd. Het laatste is
gelukkig niet helemaal het geval, want
er zijn ensembles en zelfs koren, die
zich specialisenen op het echte zeem
anslied en zo de shanty en de forebittez
aan de vergetelheid ontrukken
Het boek van Hugiil bevat een "dis
cografie" waarin, hoe kan het anders,
ook het Scheldeloodsenkoor, voor
komt. Bij wie, door het lezen van
"Zeemansliederen" een interesse voor
het zilte lied wordt gewekt, hoeft dus
maar op een optreden van dit Zeeuwse
koor te wachten om de soort liederen
die hij in het boek aantreft "life" te
horen zingen. Met het ten gehore
brengen van een lied als de "drunken
sailor" zullen trouwens veel lezers zeil
weinig moeite hebben.
De prys van "Zeemansliederen be
draagt/ 65.-.
Eveneens bij De Boer Maritiem ver
scheen "Zwervend langs het IJs-
selmeer" van de hand van Wim
Kuyper (prijs 32,50). Het is natuur
lijk niet op de eerste plaats het IJs-
selmeer maar de voormalige Zuider
zee, die een dominante rol speelt in de
beschrijving van het bont gevarieerde
leven rond deze binnenzee. Juist het
ontstaan van het IJsselmeer. door het
leggen van de Afsluitdijk, heeft het
einde van veel van deze authentieke
bestaansvormen -met een veelal ge
heel eigen eeuwenoude wordingsge
schiedenis -ingeluid.
Kuyper heeft een belangwekkend
boek samengesteld omdat hij nu eens
meer heeft gedaan dan alleen maar
het aaneenrijgen van plaatjes, voor
zien van de obligate teksten. Ook dit
boek bevat een groot aantal (ruim 200)
illustraties, veelal van uitstekende
kwaliteit. Maar van een obligaat
tekstje is geen sprake. Kuyper kent
het water, de oevers en vooral ook de
bewoners van die oevers - vissers, he-
venmeesters, vuurtorenwachters, ca
fébazen of zo maar typen langs de ha
ven op zijn duimpje. Hij heeft er zo'n
halve eeuw - ook per boot - rond
gezworven. Wim Kuyper noteerde in
die talloze gesprekken wat hij belang
wekkend genoeg vond en leende - en
passant - ook de familie albums en al
wat bruikbaar was om dit prachtige
boek te illustreren. Behalve een fijn
lees- en kijkboek levert "Zwervend
langs het IJsselmeer" daarom ook de
bezoeker van het IJsselmeer te lartd en
te water een belangrijk stuk achter
grondinformatie. die hij in een andere
gids tevergeefs zal zoeken.
Charles Schets
Bij de tekening:
Er werd gezongen bij ieder touw dal
nog een laatste rukje moest hebben.
Die ruk werd bij het laatste woord van
het refrein gegeven en daarom werd
dit woord dan ook altijd uitge
schreeuwd
Haul the bowline, for Kilty she's
me darlin,
refrein:
Haul the bowline, the bowline
HAUL
of:
Oh! Do me Johnny Boivker. come
rock '7t' roll me over.
refrein:
Oh! Do me Johnny Bowker DO1
(illustratie en tekst uil: "Zeemans
liederen.)
honden spelen Nee. dat was niet juist
Ik heb vee) met hem samen gespeeld.
Moeilijk? Helemaal niet. Niet voor z'n
medespelers. „Macbeth". ..Oom
Wanja", „De drie zusters", „De grote
liefde", van Roussin. dat heb ik alle
maal met hem gespeeld. En dan heeft
hij als regisseur van „De getatoeëerde
roos' een fantastische voorstelling
gemaakt Ik speelde er een Siciliaanse
vrouw in en daar had ik het erg moei
lijk mee. Hij heeft me daar fantastisch
mee geholpen"
„Ja. ja. dat zou ik heel graag willen,
weer vast aan een gezelschap. Maar
dat is niet meer mogelijk als je gepen
sioneerd bent, hè. Dan mag je nu een
maal niet. meer vast aan een gezel
schap verbonden zijn Het zouden dus
steeds gastrollen worden. Het liefst,
hier in Amsterdam, bij het Publieks
theater Ik wil wei doorspelen Me
vrouw Royaards was negentig, toen
speelde ze nog. Ik heb zelf eens een
voorstelling geregisseerd met alle
maal oude mensen. Een énige voor
stelling. Met mevrouw Royaards, die-
was toen tachtig, Ko Arnold! Mien
Duymaer van Twist. Mimi Boesnach,
en met Mien van Kerkhoven-Kling als
gast. In het eerste stuk dat ik regis
seerde debuteerde Kitty Janssen, ,,'n
Engeltje van niets", heette dat. een
Frans stuk. Kitty speelde er de hoofd
rol in. Ze was een leerling van mij op de
toneelschool"
„Van experimenten weet ik weinig.
Dat heb ik nooit gezien. De actie to
maat. daar weet ik niets van. Ik was
toen net uitgeleend aan Globe en in dc
provincie gooiden ze niet met toma
len Bij Globe speelde ik de hoofdrol in
De Spaanse hoer" van Hugo Claus
- U verving Loudi Nijhoff, die de rol
had teruggegeven.
„Ja. Loudi moest die rol in drie we
kenZe vond dat ze dat niet kon Toen
heeft Ton Lutz mij gevraagd. Ik heb
Loudi daar nog over opgebeldof ze het
erg vond als ik het deed. Ze had er geen
bezwaar tegen. Een mooie rol. Mijn
pad is over rozen gegaan, altijd. Ik
vond het heerlijk om 1e doen. Ja de
repetities vond ik het fijnst. Dan ben je
nog helemaal op ontdekkingstocht
Vervelend mens
„Alle rollen die ik deed vond ik fijn
Rollen die ik niet fijn vond. heb ik ge
woon nooit gekregen. Zo heb ik nooit
gevoeld voor Hedda Gablcr Niet voor
de rol en niet, voor het stuk. Een ver
velend stuk, een vervelend mens. die
Hedda Gabler Geëmancipeerd? Wel
nee. gewoon een vervelend mens De
vrouwen van Ibsen? Nora vind ik wel
erg mooi"
De ontwikkelingen in de bewustwoor-
ding van de vrouw, emancipatie, het al
of niet militante feminisme, mevrouw
Van der Moer reageert er stoïcijns op
„Het is al zo lang bezig Ik zou het niet
weten... Nee, weet ik niks van. Actrices
zijn natuurlijk altijd al geëmancipeerd
geweest, ja".
„Nou, een fijn en gemakkelijk leven?
Kom, ik heb mc wel een leven lang rot
gewerkt, maar altijd met vreugde.
Moeite met regisseurs heb ik hele
maal nooit gehad. Ik doe altijd erg
braaf wat ze zeggen. Nee. daar heb ik
over het algemeen niet veel moeite
mee. Ach, de ontwikkeling... Ik vind
dat het Publickstheater nou niet zo'n
grote verandering is, vergeleken bij
de Nederlandse Comedie. Ze herhalen
aldoor die Tsjechovs. Ze spelen Sha
kespeare. Nou, dat deed de Neder
landse Comedie ook en we hadden
nog heel wat meer stukken op het re
pertoire. Nu is het genoeg geweest
(Door Ko van Leeuweni
Rika Hopper ook speelde en ik kreeg
direct een kleine, maar wel heel mooie
rol in Maya. een stuk dat in de hoeren-
buurt van Marseille speelt. Vlak daar
op kwam mijn eerste grote rol in „Jon
ge Liefde" En van toen af is het als
maar doorgegaan. Al voor de oorlog
heb ik ook nog in een film gespeeld,
met Jan Teullngs en Dick Swidde.
toen allebei nog heel jong Uw voor
ganger bij het Haarlems Dagblad. Si
mon Koster, regisseerde die film.
„Lentelied", zo heette die. Twee weken
opnamen in Zeeland. Het moest
prachtig weer zijn en het deed niet an
ders dan regenen".
Vijfentwintig jaar lang gaf mevrouw
Van der Moer les aan de Toneelschool
in de hoofdstad „Je nam fragmenten
uit stukken met de leerlingen door. of
eenakters.-Dat deed je met ze. een
soort, regie maar dan als lessen Vijf
jaar geleden ben ik ermee opgehou
den"
Veel kijken
- Er is nogal wal gebeurd in de toneel
wereld. in de lange periode dat me
vrouw Van der Moer actief bij het toneel
betrokken was. als actrice, regisseuse
en als docente Hoe heeft zij die ont
wikkelingen gevolgd
„Ik ga wel veel kijken, ik volg het wel.
ja Naar het Publiekstheater ga ik al
tijd wel. En wat ik vorig jaar erg mooi
vond is „Herfst in Riga" Stuk prach
tig. zij alle twee prachtig. Ko van Dijk
en Mary Dresselhuys. Erg mooi van Ko
van Dijk. Hij had de naam van uitbun
dig of... Maar dat was niet zo hoor. O,
nee. hij kon heel goed prachtig inge-
Nooit gedacht
„Ik heb zoveel prachtige rollen in
mijn leven gespeeld, ik zou er geen
keus uit kunnen doen. Een blijspel of
een tragedie, dat maakt me helemaal
niets uit. Niets. Als ik maar kon spe
len, Dit is de eerste keer dat ik absur
distisch toneel doe. Ik had nooit ge
dacht dat het ooit zover zou komen. Ik
vind het erg interessant... Ja. er is toch
een ontwikkeling geweest, de mensen
zijn cr nu meer aan toe, geloof ik wel.
De persoon waar het om gaat, die
vrouw, ze is ook erg romantisch... Dat
liedje wat ze zingt".
Zacht zingt mevrouw Van der Moer
hel voor. Haar omfloerste stem laat
het heel teder klinken. Dan: „Ik kan
helemaal niet zingen, maar dat hoeft
ook niet In Mutter Courage heb ik ook
gezongen. Brecht vind ik een heel fijne
schrijver. Prachtige stukken en on
danks dat hy er iets mee heeft willen
zeggen, is het niet alleen maar pamflet
Ank van der Moer
He! is enige Lijd wat rustig geweest rond Ank van dér Moer. Ze
is nu 66 jaar maar denkt er niet aan met toneelspelen op te
houden. Dit seizoen komt zij terug op het toneel in een genre dat
zij nog nooit gespeeld heeft: „Happy Days" van Samuel Beckett,
bijna solo-toneel. Het stuk gaat samen met een kort stuk van
Albee (Counting the Ways) in een vrije produktie bij Kitty Jans
sen en André van den Heuvel. Op 30 september is de première
van deze produktie in de Stadsschouwburg in Haarlem.
In'Gelukkige Dagen'zet Samuel Beck-
etl de mens op een verbijsterende
wijze tegenover zijn eigen eenzaam
heid. Ank van der Moer speelt de rol
van dc vrouw Winnie die tot haar
middel, later zelfs tot aan haar hoofd,
in dc aarde verzonken is. Zij houdt
zich nog slechts bezig met het ont
kennen van de realiteit door haar ei
gen eenzaamheid voortdurend weg te
praten. Zij blijft steeds bezig met on
benullige handelingen, zoals het
poederen van haar gezicht. Li
chaamsbeweging is er nauwelijks
meer bij. Een trieste rol, soms gruwe
lijk somber.
Ank van der Moer: „Maar toch ook met
heel veel humor. Ja. een beetje een
clownsnummer. De hele situatie De
dingen die gezegd worden, ze zijn
eigenlijk niet zo tragisch. Ik zie wel
overeenkomsten met Virginia Woolf.
Ondanks verschrikkelijke dingen
wordt er toch gelachen. Omdat 't ook
aan een clown doet denken, willen ze
me een kostuum met pailletten aan
trekken. Ja. zoals de witte clown heeft,
een tragische clown. Dat mens hecht
zo absurd aan het leven, met die tas.
die nutteloze voorwerpen om haar
heen. alsmaar bezig zijn met niets"
„Ja, ik ben nu 45 jaar aan het toneel
Geen jubileum óp het toneel. Nee. ach.
dat vind ik zo. Al die toespraken elke
keer ergens anders opnieuw. Het is
toch ook een beetje uit de tijd. Er komt
wel een gezellige avond, met vrienden,
na de voorstelling ln Amsterdam"
Vóór de officiële premiere zal de eerste
confrontatie met het publiek gebeuren
door een aantal try-outs. probeer-
voorstellingen.
..Nee. vroeger had je dat niet. toen be
stond dat niet. try-outs. Dat vond ik
altijd zo onbillijk, dan speelden we de
allereerste voorstelling als première
en dan was ook de pers er Als er in ons
land dan buitenlandse voorstellingen
kwamen, dan waren er altijd zeer lo
vende kritieken. Daar werden onze
voorstellingen dan mee vergeleken
Echt onbillijk, want die produktles uit
het buitenland waren altijd al hele
maal ingespeeld, soms ai maanden".
geworden. Ik vond het jammer dat die
kar in onze voorstelling toen niet echt
reed Alleende wielen draaiden en dan
moest je maar net doen of je liep. ter
wijl Je eigenlijk echt met. die wagen
over het toneel moet kunnen zeulen
Wel een fijne rol".
„Ja. Nee. lievelingsrollen Nee. ik zou
zo tientallen rollen kunnen noemen. Ik
heb altijd grote rollen gehad" Me
vrouw Van der Moer stond voor het
eerst van haar leven op het toneel in de
Haarlemse Stadsschouwburg. „Toen
zat ik nog op de Toneelschool We tra
den daar toen op met elementaire scè
nes"
Vijftien jaar was Ank van der Moer
toen zij toelatingsexamen deed voor
de Amsterdamse Toneelschool: „Dat
was te vroeg. Ik was nog te jong. Ik
slaagde wel. maar ik werd toch nog
niet toegelaten- Ze waren zo sportief
dat ik het volgende jaar terug mocht
komen. Ik hoefde toen geen examen
meer te doen. Ik was negentien jaar
toen ik eindexamen deed. Ook rijke
lijk jong. maar wèl héérlijk. Ik kwam
bij het gezelschap van Verkade, waar
D.
e poëzie van Patricia Lasoen, een ui Brugge woon
achtige Vlaamse dichteres, vindt veel weerklank
iliaar bundels 'Het Souvcnirswinkeltjc van Lucas' cn
'Ken zachte, vvreede, okerbruine dood' moesten wor
den herdrukt en dat is geen wonder: wie haar werk
leest (of hoort, ze draagt erg prettig voor) wordt on
herroepelijk ingenomen door haar charme, oprecht
heid en de fierheid bij alle weerloosheid en weemoed
die haar kenmerken. U zult mij niet horen beweren
dat ik Patricia Lasoen een groot dichteres acht (ai
thans nu nog niet. ze is evenwel pas dertig), wèl vind
ik haar een dichteres met een herkenbaar, eigen en
bovendien sympathiek geluid. Zij heeft distinctie, zij
vermijdt met smaak alle show, alle grofheid: ze heeft
geen behoefte tot shockeren (al gebruikt ze als het te
pas geeft zeer realistische woorden en beelden), ze is
heel genuanceerd, gevoelig en ze schrijft een Neder
lands dat, op een doodenkele zinswending of hier en
daar een woord na, ook voor een Noord-Nederlander
aanvaardbaar is.
Bovendien is Patricia Lasoen in zoverre uniek dat zij
nu eens een moderne vrouw is die zich er totaal niet
voor geneert te zijn wat ze is: een echtgenote, moeder
behoedster en verzorgster van het gezinhuis en hof (al
verwaarloost ze blijkbaar schromelijk haar kamer
planten). Ze voelt zich stellig meer een Sarah in de tent
dan een rooie vrouw op de feministische barricades,
oók al heeft, ze daar dan weer niet helemaal vrede mee
maar wie heeft er vrede, volkomen vrede, met wat hij
heeft? Dan schreef zij toch geen poëzie? Patricia La
soen is een aantrekkelijke vrouw <u moet me maai
geloven er staan geen foto's op haar bundels, die goede
smaak heeft ze óók al!) ze is dus nog vrij jong, ze heeft
een man, een stel kinderen en verder alles rondom zich
om gelukkig te zijn in huis en tuin. Soms schrijft ze van
dit, geluk, soms zijn haar verzen gedrenkt in de stem
ming van een milde avond in de voorzomer (De natuur
heeft een vrij sterk stempel op haar werk gedrukt).
Maar vaak toch hangt er een sluier van weemoed en
vergankelijkheid over haar wezen en haar werk, ge
tuigt, ze van verdriet en onvervuldheid.
Haar bundel 'Een zachte, wrede, okerbruine dood',
waarvan de eerste druk enkele jaren geleden ver
scheen (er is nu een t-weede) is over het algemeen iets
opgewekter en blijder van toon dan het onlangs ver
schenen en met de Prijs voor Letterkunde van dc Pro
vincie West-Vlaanderen bekroonde bundeltje 'Veel
Ach een beetje O'.
Patricia Lasoen schrijft een zeer zintuigelijke poëzie en
vooral de geur. het reukvermogen, neemt in menig ge
dicht een belangrijke plaats in.
Het allereerste gedicht, 'De Mussen' begint al met 'Het
dode mussejong kun je nog ruiken/in het tuinhok', en
heel typerend zijn in dit opzicht de verzen beginnend
met 'Dan. op een dag/ruikt alles naar bederf (p. 20) en
'De liederlijke geur van knoflook', pag. 38, of dit
EEN OUDERWETSE ZOMER
De kelder: in dit statige huts
ruikt luj nog oudenvets:
een mengeling van muffe
aardappel - en stof - en oude grondgeur
fris door de tegels dringend
koel en bijna een verademing
op een zomerse dag
De sanseviera bloeit
de woonkamer doordrongen
van de zoete druppels die
als suikerparels aan de magere bloemetjes
hangen en onmerkbaar vallen
als het donker is
De trap ruikt eerder zuur
een beetje naar de kater
en een beetje van de bruine zeep
waarmee de gang geschuurd wordt
In de kinderkamer hangt de geur
van melk. en tandstroop boven de wieg
een weldaad voor de slaap
En op zolder
is er oud papier en hout
en de verdampte lucht van
versgekookte luiers
Mijn handen ruiken elk moment
weer anders: soms naar inkt
en rozenhoning-glycerine
soms naar waspoeder of naar ajuin.
hans warren
LETTERKUNDIGE KRONIEK
U ziet het: dit is geen hemelbestormende poezie, maar
het zijn wel verzen van een oprechte, haast verfrissen
de eenvoud. Dagelijkse huishoudelijke taken als het
schillen van de aardappels, het opschenken van de
koffie of het op de pot zetten van een kleuter kunnen bij
Patricia Lasoen aanleiding worden tot. het schrijven
van gedichten die elke banaliteit, uitbannen. Het is
typisch-vrouwelljk gemijmer, het heeft voor de man
nelijke lezer iets vertederende en menige lezeres zal
zichzelf er in herkennen. Vandaar, vermoed ik. de aan
trekkingskracht van deze poezie Vooral omdat de
dichteres het werkelijk sentimentele weet te vermij
den. Zo wijdt zij menig gedicht aan het moederschap
(Handleiding voor aanstaande moeders heet zelfs een
afdeling in haar bundel) en ln haar nieuwe bundel 'Veel
Ach en een beetje O' staat een vers dat tot de merk
waardigste en openhartigste moederschapsgedichten
hoort die ik ooit, las
Dc eerste tinteling 'een beetje spanning
in de tepels) nauwelijks merkbaar
enkele weken na de eerste proef
Later, wanneer het ronder-worden
dag aan dag belangrijker, overdrachtelijk.
halfweg pathetisch wordt en
met een zeker ongemak.
de haren dierlijker, de aders brozer,
de gevoelens instinktief -
en o' de durende, durende dagen
zo gevuld als jezelf
met witgoed en speentjes en borstkolfjcs
De baringlessen lijken ongepast
en de spiegel wat obsceen
De plaats tussen fornuis en tafel,
het bed. het bad. de schoenen
en de trouwring worden te eng.
benauwend het gevoel van smalheid
in de doorgang
Gedrenkt in bloed en water
de laatste dagen van het kind
en daarna weent hij eerst
'bijna verdronken - wordt geboren.
en verloren, losgeknipt,
totdat hy drinkt en ademt.
Dan. middenin de pijn
(gevreesd, gewenst, gelaakt)
Loop je langzaam weer leeg -
tot. aan de Laatste druppels melk
enkele maanden later.t
Meteen lijkt het wel zonde
om niet te herbeginnen.
Aangrijpende verzen heeft Patricia Lasoen ook ge
schreven op de dood van haar vader. 'Die ochtend in
april' uit haar tweede bundel wordt in zeggingskracht
nog overtroffen door 'Een korte storm in november'
waarin de dichteres, op een sombere morgen, opeens
aan prettige dagen in het vaderlijke huls denkt en dan
aan zijn sterven. Zij eindigt:
Toen ook stierf hij
Uil de plastieken buisjes
druppelde nog nodeloze vloeistof
in de aders van zijn gave handen
en dan vielen ze gorgelend stil
Tenvijl hg trager ademde,
al aan het einde van de weg
werd door spaarzame handen
de verwarming alvast laag gezeb
en daarna hoorde men nog uren
het getik van afkoelend metaal
in de bleke kamer.
Painrm l asoen. Een zachte, wrede. ogrronjir.ed'
en Veel Ach óc een beetje O. belde uitgaven Maiiu
Den Haag
