KLM-New York
danig in opspraak id
De 'Gereformeerden' zijn
niet allemaal gereformeerd
Regenbui,
bittere kou,
hittegolf:
we eten ijs
PZC/opinie en achtergrond
GOEDKOPE TICKETS VAN ASCHWIN
WOENSDAG 12 JULI 1978
M ASCHWIN
Jdoor hen* Kolb)
Prins Aschwin zur Lippe Biesterfeld, broer van voormalig KLM-commissaris prins Bernhard,
voorheen curator voor oosterse kunst van het Metropolitan Museum in New York, thans woonach
tig te Parijs, heeft in de loop der jaren voor meer dan honderdduizend gulden aan gratis KLM-
reisbiljetten uitgereikt gekregen. De luchtvaartmaatschappij heeft uiteindelijk aan zichzelf be
taald. Om de affaire boekhoudkundig „schoon" te houden, werden aan Aschwin wel rekeningen
gezonden. De KLM stortte echter het bedrag van een Zwitserse bankrekening op de rekening van
het Newyorkse kantoor.
De affaire-Aschwin is aan het licht ge
komen als bijprodukt van een aantal ge
rechtelijke procedures in de VS. waarbij
general-manager van de KLM in Ame
rika. Frederik O Kielman betrokken is,
In een van die processen, aangespannen
door Jos de Wit (39), voormalig intern
accountant van die KLM-vestiging. die
werd ontslagen omdat hij zich tegen te
rugplaatsing naar Nederland verzette
wordt de nationale luchtvaartmaat
schappij beschuldigd van geldverspil
ling bij de nieuwbouw van vracht- en
passagiersgebouwen op het John F
Kennedy-vliegveld in New York. De
KLM ziet voorlopig af van formeel
commentaar op de dagvaarding die ei
tegen het bedrijf en tegen directeur Or-
landini. hoofdaccountant H. A. Bakkei
als tegen de heer Kielman is uitge
bracht, maar het is wel duidelijk dat hel
bedrijf meent dit proces zonder pro
blemen te kunnen winnen.
Kielman staat aan het hoofd van een
KLM-vestiging waar in de afgelopen
jaren een spectaculaire groei in hel
vervoer werd bereikt. Niettemin fronsl
men in het KLM-hoofdkantoor te Am
stelveen de wenkbrauw en over het feit
dat de eerste man van het bedrijf in
Noord-Amerika het middelpunt is ge
worden van gerechtelijke twisten over
de financiële nasleep van een voor de
heer Kielman onfortuinlijk verlopen
particuliere zaak.
Veel van Kielmans zakelijke KLM-rela-
ties figureren ook als deelnemers in zijn
prive-projecten. Sommigen treden op
als mede-aangeklaagden, onder meei
bij processen over geld dat zij en
Kielman aan de First National City
Bank schuldig zouden zijn na het faillis
sement van een door die bank voor 100
procent gefinancierd hotel op Bonaire.
Daarin was Kielman voor 30 procent de
grootste aandeelhouder. Tegen
Kielman is de verdenking gewekt dat hij
zich op grond van zijn nauwe relatie met
de KLM in ondernemingen heeft bege
ven, waarvan het welslagen mede af
hankelijk was van die binding met de
luchtvaartmaatschappij.
Beschuldigingen
De ontslagen (niet gediplomeerde) ac
countant De Wit heeft tegen de KLM op
brede schaal beschuldigingen geuit:
behalve van wanbeheer, wrijft hij zijn
voormalige werkgever contractbreuk
aan (op grond van voortijdige terug
roeping) en samenzwering om hem
(vanwege zijn voor de bedrijfsleiding
zeer compromitterende rapportage)
naar Nederland terug te roepen. De Wit,
die sedert 1967 in de VS verblijft, staaft
zijn beweringen doorgaans met een
ferme greep in de KLM-dossiers, die hij
bij zijn vertrek als vrucht van jaren
lang verzamelen heeft meegenomen.
Kielman is iemand van ruime levens
stijl, een man met een robuuste en vrij
algemeen bewonderde persoonlijkheid,
die naar het heet in New York vrijzinnig
met geldmiddelen en gunsten, zoals
reisfaciliteiten, zou zijn omgesprongen.
Sommigen noemen dat in de sfeer van
dit „zakenleven" onvermijdelijk.
Het is een vraagteken waard dat
Kielmans advocaten, Fellner en Rovins,
ook de advocaten zijn van de KLM en
dat zij verder een ingewikkeld bestaan
hebben geleid als stro-mannen voor
KLM-bemoeienis met reisbureaus en
agentschappen, deel hebben genomen
aan zakelijke ondernemingen van
Kielman.
Frits Kielman, die zo graag de handen
schudt van koninklijke personen en an
dere levende wezens van enig maat
schappelijk aanzien (en aan bezoekers
op indrukwekkende wijze zo nu en dan
„een pakje voor het Koninklijk Huls"
meegeeft) kan het in zijn vak niet stellen
zonder een uitbundige kring van rela
ties op allerlei gebieden. Het is blijkbaar
niet mogelijk daarbij altijd even
kieskeurig te werk te gaan, wanneer za
kelijke belangen in het geding zijn en
vooral niet indien bij een eventueel
faillissement van een onderneming zou
blijken dat de KLM, Neerlands natio
nale trots, zoals vrijwel elke andere on
derneming in het reiswezen, volop heeft
meegedaan aan praktijken die niet door
de beugel konden.
Verkeerd spoor
Van KLM-zijde wordt De Wit beschre
ven als „een briljante man" met enor
me mogelijkheden, die op een verkeerd
spoor is geraakt. Is deze Jos de Wit van
wraak bezield? „Neen", verklaart hij,
„er is geen sprake van wraak doch van
onrecht. Ik vecht daar tegen. En je
vecht hard of niet".
Het zgn. wanbeheer, een punt waarbij,
ai is dat niet precies berekend, over een
verloop van jaren toch miljoenen gul
dens in het geding zouden moeten zijn:
Kielman wijst dit geheel van de hand.
Hij zegt: „Die meneer De Wit ziet maar
één facet van de zaak en niet het totale
beeld". Het ene facet waarop De Wit zijn
oog heeft laten vallen, betreft de finan
ciering van nieuwbouw en de vraag of
met het beschikbare geld op een ef
ficiënte manier wordt omgesprongen;
een kwestie waarmee hij volgens KLM's
bedrijfsleiding niets te maken had.
Welnu: het laden en lossen van de KLM-
vliegtuigen die New Hork aandoen is
uitbesteed aan de firma „Triangle"
(Driehoek). Met dit bedrijf bestonden
contracten, die elkaar zo overlapten.
dat voor sommige diensten tweemaal
werd betaald. Over de Jaren 1966-1969
berekende De Wit dat de KLM minstens
260.000 dollar teveel had betaald (dat
was tegen de dollarkoers van'toen en
voor een smachtende luchtvaartmaat
schappij. vrijwel een miljoen gulden...).
Een terugbetaling werd overeengeko
men van 175.000 dollar, die aanvanke
lijk niet werd betaald, zelfs al was een
periode van ruim anderhalfjaar voor de
vereffening overeengekomen.
De „Triangle"-affaire heeft de KLM, on
danks de terugbetaling, naar volgens
Jos de Wit uit nadere becijferingen zou
zijn gebleken, bijna een half miljoen
gulden gekost. Het contract met het be
drijf is verlengd en duurt nog steeds
voort
Te groot
De aannemer Dember, ook al aandeel
houder in het hotel op Bonaire, heeft
voor 26,4 miljoen gulden op pas
sagiersgebouwen en vrachtafhan
delingsruimten op het Kennedy
vliegveld uitgebreid. De schaal van de
uitbreidingen was weliswaar in over
eenstemming met de ramingen over
uitbreiding van het passagiers- en
vrachtvervoer tot in 1975 (zij werden
vervaardigd in 1971), maar die schat
tingen deugden niet en dat was al be
kend voordat de Raad van commissa
rissen van de KLM op 25 februari 1971
de voorgestelde investeringen moest
goedkeuren. Het boekjaar 1970-1971
was toen vrijwel afgesloten (het loopt
tot maart) en de vervoerscijfers van dat
jaar bleven verre achter bij de projec
tie die was vervaardigd op grond van
een vermeerdering van jaarlijks 15 tot
20 procent, te beginnen bij 1968-1969.
Kortom; de KLM beschikte na verloop
van tijd over ruimten die vrijwel waren
verdubbeld, meer personeel vergden en
zeer aanmerkelijk hogere kosten meeb
rachten, nog afgezien van de investe
ring. die toch ook niet gering was. terwfj 1
daar wat het passagiersvervoer betreft
teleurstellingen tegenover stonden.
Jos de Wit wijt dit verloop van zaken
aan wanbeheer, maar hij gaat voorbij
aan de in die Jaren doorslaggevende om
standigheid van een zich sterk ver
scherpende economische crisis, die de
hele wereld besloeg en op het vervoer
door de lucht van grote invloed is ge
weest. Gebouwen moeten bovendien
worden opgetrokken naar de maat van
hun maximale bezetting, zelfs al spitst
die zich toe op enkele uren per dag.
Grosso modo geldt dit tevens voor de
vrachtruimte die op het Newyorkse
vliegveld sterk werd uitgebreid. Voor De
Wit is het uitblijven van een doorslag
gevende en verwachte groei in de eerste
jaren na de uitbreiding een reden om de
nieuwbouw als „mismanagement" te
bestempelen.
De heer Freaenu L>. Kielman is momen
teel te New York aangeklaagd in een
proces dat de Citibank tegen hem heeft
aangespannen, omdat hij weigert de
bank (geldschieter voor het failliet ge-
gane hotel op Bonaire) een garantiesom
van 100.000 dollar te betalen. Kielman
en enkele vrienden hadden die garantie
in 1972 verstrekt in de veronderstelling
dat de Antilliaanse overheid (gespitst
op bevordering van het toerisme) na
enige tijd de.garanties voorde 100 pro
cent financiering zou overnemen. Voor
de aankoop legde de Citibank 838.000
dollar op tafel en kreeg uit het faillis
sement, na verkoop aan een Antilliaans
staatsbedrijf 854.000 dollar terug,
hoewel de waarde van het hotel op 2,15
miljoen dollar werd geschat. „Daar zit
een luchtje aan" suggereert Kielman in
zijn verweerschrift...)
Zo doende raakte de directeur van de
Amerikaanse KLM-vestiging ais prive-
persoon in een proces gewikkeld met de
bank waar de KLM een zeer goede klant
was. terwijl die grote KLM-rekening
volgens sommigen een van de argumen
ten zou zijn geweest die Kielman heeft
uitgespeeld om van die bank de finan
ciering voor het hotel op Bonaire los te
krijgen.
Voor de aankoop van het hotel werd een
consortium gevormd („van mensen",
zegt Kielman. „van wie ik mocht aan
nemen dat ze niet meteen hun geld weer
zouden komen terugvragen"): de be
kende en steenrijke familie Gerharts
van het eiland Bonaire, die het grootste
deel van de „tijdelijke" garantiesom op
tafel legde, alsmede wat Kielman in zijn
verweerschrift aanduidt als een groep
„Amerikaanse zakenlieden". Dit nu is
een uiterst ontoereikende beschrijving
de familie Gerharts is KLM-agent op
Bonaire, een eiland dat vrijwel alleen
via KLM-vervoer bereikbaar is voor toe
risten van verre - de advocaat van de
KLM - Ralph Fine. is directeur van de
firma Triangle die KLM's vliegtuigen in
New York laadt en lost - de ontwerper
Kees van Dijk is in dienst van de KLM in
New York - de aannemer Dember heeft
geprofiteerd van KLM's bouwcon
tracten - Andre dela Varre vervaardigde
als cineast films voor de KLM. - de heer
Vonno is manager van Hoechstinde VS
en staat om onduideljke redenen op een
lijstje van mensen die reisfaciliteiten
genieten, evenals Norbert Leroy. een
jachtvriend van Kielman - Warren
Kraemer is vertegenwoordiger van de
vliegtuigfabriek McDonnell-Douglas,
die aan de KLM de Douglas-toestellen
verkoopt en stond ooit op de per-
soneelslijst van de KLM ais raadgever
op het gebied van marktonwikkeling
Dit is geen groep van „Amerikaanse za
kenlieden". maar een clubje heren wier
belangen op velerlei manieren nauw zijn
vervlochten.
Stromannen
De reizen (althans het verblijf aldaar)
naar Bonaire werden verkocht door
CES (Continental Royal Services)
waarvan, althans volgens de boeken,
Fellner, van KLM's advocatenbureau,
de eigenaar was. CRS heeft op een ge
geven moment voor een partnerschap
John Stone benaderd, een Amerikaan
die bezig was met allerlei twijfelachti
ge bankleningen, met name in Wis
consin, een groot reis-imperium op te
zetten waarin de CRS-groothandel uit
stekend zou passen. Vertegenwoordi
ger van CRS bij de besprekingen was
niet „eigenaar" Fellner. maar KLM-di-
recteur Kielman.
Continental Royal Services werkte ter
zijde van het agentschap Dee Travel in
een holdingmaatschappij Gran Tours
Incorporated. Dee Travel, een reisagen
tschap dat een belangrijk stuk joodse
markt aan de KLM leverde, zou worden
verkocht en de luchtvaartmaatschappij
wilde proberen het reisbureau te kopen
teneinde het joodse marktaandeel te
behouden. Weliswaar was dat bij de
Amerikaanse wet streng verboden,
maar de KLM en haar advocaten in New
Hork hadden een aantal pasklare oplos
singen voor de hand liggen. Er ging een
geheime KLM-lening van 200.000 dollar
via de Zwitserse Union bank, naarCRS.
CRS zou daarmee Dee Travel kopen via
een lege maatschappij Continental
Express Company. Achter al deze na
men gaat het advocatenkantoor Gelln-
er en Rovins schuil, dat voor CRS in
Zwitserland. Liechtenstein en Bermuda
nog kleine afdelinkjes had gesticht ter-
wille van opzichtige belastingvoorde
len, en die uitsluitend dienden als geld-
sluis.
Dee travel, geheim eigendom van de
KLM. mislukte. Een faillissement van
Dee Travel moest resulteren in een
faillissement van Gran Tours, inclusief
CRS. De KLM draaide op voor een mi
nimaal verlies van 305.000 dollar.
KLM's interne accountant Bakker
schetst nauwkeurig hoe zonder verder
ingrijpen KLM's eigendom van Dee
Travel als „een nadeel" naar voren zou
komen. Onder meer vanwege de niet in
omvang te bepalen IATA-boetes,
waarvoor de maatschappij in aanmer
king zou komen.
Maar CRS. een bedrijf met belangrijke
schulden onder meer aan de Chase
Manhattan Bank en de Holland River
Line in Rotterdam (die cruise-tochten
op de Rijn organiseerde) schoot ter
zelfder tijd wel geld voor aan hotel Bo
naire. waarvan Kielman voor 40 procent
eigenaar was. Een voorschot van 100.000
dollar voor commissies aan Dee Travel,
die een werkkapitaal zouden moeten
vormen, ging naar CRS. 48.000 dollar
aan verdiende commissies die CRS aan
Dee Travel zou moeten afdragen, is
nimmer overgemaakt. Kortom: een
rommeltje, dat ontrafeling verdient. Al
was het alleen maar vanwege zulke
zinsneden in accountantsrapporten van
de KLM (eigenaar van Dee Travel, via
de geheime lening) als: „Het leencon
tract tussen Dee Travel en Fellner en
Rovins inzake de lening van 200.000
dollar kon de heer Rovins niet vinden..".
Domme zaak
Wat zegt Frits Kielman van dit alles?
„Dit is een domme zaak die in een
rechtsstrijd zal worden beslist. Ik heb
met De Wit nooit iets te maken gehad -
hij viel niet onder mijn jurisdictie. Ik
wist niks van zijn doen en laten af. Ik
verwonder mij over zijn beschuldigin
gen en kreten ten aanzien van de KLM
of personen, die wat mij betreft kant
noch wal raken".
De Wits aantijgingen over misstanden
bij de bouw van de uitbreidingen die
KLM in de afgelopen jaren heeft onder
nomen? Kielman doet die af met het
kernachtige Amerikaanse woord
„bullshit", hetgeen zoveel wil zeggen
als „stierestront" ofte wel „flauwekul",
want „het is allemaal met Holland be
sproken".
Idoor Frits Rekke)
Ne.
I ederlanders gebruiken de
laatste jaren zo'n kleine zeven liter
ijs per jaar. Van die zeven liter
wordt er ongeveer twee liter via de
kleine ijsbereiders doorgegeven en
wordt er rond vijf litèr industrieel
geproduceerd. In totaal wordt in ons
land ongeveer 90 miljoen liter ijs per
jaar gelikt, gehapt en geknabbeld:
een totale omzet van ongeveer 350
miljoen. Het meeste ijs wordt „in
impuls" aangekocht: ongeveer 52
procent. Gezinsijs maakt 31 procent
van de markt uit en buikijs (meer
dan 2 liter) 17 procent. Er is de
laatste veertig jaar nogal wat ver
anderd op het gebied van ijsberei-
ding, -verkoop, enz. Rond 1940 ston
den er bij de keuringsdiensten zo'n
5000 ijsbereidingsbedrijven en -be
drijfjes geregistreerd.
Vaak gold het een banketbakker, die
er een automatiek op nahield voor de
uit België „geïmporteerde" en vooral
na '45 in zwang gekomen patates fri
tes. Maar ook het ijs ging er in snel
stijgende hoeveelheden best in. Het
ijsje van vijf centen en een dubbeltje
maakte plaats voor een likkertje van
een kwartje. En zo'n schepij^je, of
tussen twee wafels, daar betaal je nu
alweer op z'n minst drie kwartjes of
een piek voor.
IJsbereiding werd allengs meer spe
cialisme. IJs haal je niet meer zozeer
aan 'n karretje (o ja. ze zijn er hier en
daar nog wel), maar in een salon of in
de reeds genoemde automatiek. IJs
is specialiteit a la carte als voor
laatste onderdeel van een menu in
een gerenommeerd restaurant. Of er
nu een koufront over ons heen
huivert, dan wel een loomte van ons
meester maakt op snikhete, be-
nauwd-warme dagen en weken: ijs
blijft altijd in. Als het goed warm is,
likt het pubhek er uiteraard heel wat
meer van weg dan tijdens de zonloze,
regenachtige dagen. Het fabrieks
matige ijs kwam na de oorloghevig in
de belangstelling (het zgn. hardijs) en
hoewel het zelf-ijsbereiden op dat
moment financieel aantrekkelijker
was, liep het aantal ijsbereiders te
rug.
In het begin van de jaren '60 kwam er
een opvallende verandering in de
ijsmarkt. Het aantal ambachtelijke
ijsbereiders slonk vrij snel tot circa
2500 doordat meer en meer kant-en-
klaar-ijs werd verkocht.
Soft-freezer
Wat zien we als de soft-freezer zijn
entree maakt: het apparaat opent de
mogelijkheid zelf vers ijs te be
reiden, zonder al te veel rompslomp,
apparatuur en personeel. De soft-
freezer is bereidings- en verkoopap-
paratuur tegelijk. Het produkt soft-
ice is al geruime tijd goed aangesla
gen bij het Nederlandse publiek.
Overigens neemt het aantal bedrij
ven dat weer zelf jjs gaat bereiden toe
en volgens betrouwbare gegevens
werd er eind 1977 in 3297 bedrijven ijs
bereid. Onder andere door het ver
anderen van eet- en leefgewoontes.
meer vrije tijd. meer mobiliteit en
meer belangstelling voor de
diepvries, toont ook in ons land de
consumptie-ijsmarkt duidelijke
groeikansen.
De consument haalt meer ijs in huis,
vooral in handige meeneemverpak-
kingen (de ijstaarten en de liter- of
zelfs tweeliterverpakkingen). Van de
pure ijsprodukten zijn er vervolgens
weer heel wat nevenprodukten afge
leid: we denken aan de milkshakes
en - hoewel in mindere mate - het
yoghurt-ijs. Als het yoghurtrijs aan
populariteit wint. zou dat wel eens
een omzetverschuiving teweeg kun
nen brengen. En wie yoghurt-ijs erg
lekker gaat vinden, zal mogelijker
wijs snel overgaan om ook meer tra
ditionele yoghurt te gaan eten (dan
raken we dus weer in de zuivelberei
ding verzeild).
Geschiedenis
Om tën slotte nog iets te vertellen
over een ver verleden als we ons in
het consumptie-ijs verdiepen. Dan
komen er ettelijke beroemde namen
uit de geschiedenisboekjes boven
drijven. Wist u dat het waarschijn
lijk de Chinezen zijn die ergens in de
oudheid de basis hebben gelegd voor
ons hedendaagse roomijs? De Ven-
etiaanse ontdekkingsreiziger Marco
Polo zou in de 13e eeuw het recept
voor roomijs uit China naar Europa
hebben gebracht.
De al even beroemde (of roemruchte)
veroveraar Alexander de Grote in
troduceerde roomijs, samengesteld
uit honing, vruchtensappen en melk,
gekoeld door bergsneeuw en na
tuurijs, in de Europese landen.
En Catharine de Medici zou in de 15e
eeuw het roomijsrecept naar Frank
rijk hebben gebracht als huwelijks
cadeau voor haar gemaal Hendrik IL
En een andere Fransman, een zekere
Gérard Tissain. hofkok van Karei I
van Engeland, bracht het recept
daarheen.
Hij kreeg van Karei I een pensioen
van 20 pond per jaar op voorwaarde
dat het recept geheim bleef. Dat is
hem, zoals men zal begrijpen, niet
gelukt, want inmiddels wordt over
de gehele wereld ijs gegeten, mees
tal zelfs veel meer dan in Nederland
per hoofd van de bevolking het ge
val is.
Het gezin haalt ook veelvuldiger ijs
in huis en vult er de koelbox mee. En
dan krijgt het gezin (of de club), die
getracteerd wordt, het soms van ver
gehaalde ijs nog net zo lekker opge
diend alsof het vers geschept ijs is.
Een paar koelelementen of wat plas
tic zakjes met ijsklontjes kunnen bij
langere afstanden uitstekend helpen
om het ijs gekoeld te houden. Het is
dan wel zaak om de wafeltjes los in
een papieren zakje mee te nemen.
Door Curver-kunststoffen wordt er
op dit gebied heel wat gefabriceerd.
En of we nu met schep-, soft- of har
dijs te maken hebben, de zomer ons
verlaat en plaats maakt voor een
herfstachtige juli en augustus, ijs
eten zullen we, altijd.
(Door Ceea tppel
»De gereformeerden" zijn de afge
lopen weken weer eens flink in het
nieuws. De slachtoffers van de polio-
epidemie vallen namelijk in die ker
kelijke groeperingen, die men met de
„gereformeerden" pleegt aan te duiden.
De leden van de „Gereformeerde Ker
ken in Nederland"; eigenlijk de enigen
die „recht" hebben op deze aanduiding,
behoren echter niet tot de groeperin
gen, waarin men de tegenstanders van
vaccinatie aantreft.
Tot de principiële tegenstanders van
vaccinatie horen leden van de Gerefor
meerde Bond in de Hervormde Kerk, de
Christelijke Gereformeerde Kerken, de
Christelijke Gereformeerde Gemeen
ten. de Gereformeerde Gemeenten in
Nederland en Noord-Amerika. de Ge
reformeerde Gemeenten ln Nederland
en verschillende groeperingen die -
hoewel niet allemaal tot een zelfde
kerkverband behorend - zich aandui
den als Oud-Gereformeerde Gemeen
ten. Bovendien bestaan er nog plaatse
lijke groeperingen, die geen band heb
ben meteenlandelljk kerkgenootschap.
Gewoonlijk voeren zij in hun naam
combinatie ook het woord „gerefor
meerd"
In de eerste drie groeperingen is het
vaccinatieverbod geen „leerstuk". De
meeste, zo niet alle, predikanten van
deze groeperingen zullen hun gemeen
teleden de raad geven tot inenting over
te gaan. In de Gereformeerde Gemeen
ten in Nederland en Noord-Amerika is
sinds enkele weken een discussie op
gang gekomen, waarbij het ernaar uit
ziet, dat er in deze groepering een kente
ring ten voordele van vaccinatie aan de
gang is. De andere kerken lijken vast te
blijven staan op hun oude overtuiging,
dat vaccinatie in strijd is met „Gods
voorzienigheid".
W aarom
Het is niet duidelijk - zelfs niet voor
velen binnen deze kerkelijke groepe
ringen - waarop de gedachte, dat vac
cinatie in strijd zou zijn met de wet van
God, stoelt. Veelal beroept men zich op
enkele bijbelteksten („Die gezond zijn
hebben de medicijnmeester niet van
node" - Matth. 9), de zogenaamde
„oud-vaders", een aantal voornamelijk
piëtistische predikanten uit de zeven-
tiende en achttiende eeuw. wier preken
nog steeds gelezen worden en die veel
gezag hebben binnen deze kringen, en
op de Heidelbergse Catechismus.
Dat laatste is een in 1613 in Heidelberg
ontstaan geschrift, verdeeld in 52 „zon
dagen" en 129 vragen en antwoorden,
dat als belijdenisgeschrift voor alle „ge
reformeerden" (in de ruimste betekenis
van het woord) geldt. Veelal verwijst,
men naar Zondag 10. het antwoord op
vraag 29:datspijze en drank, ge
zondheid en krankheid, rijkdom en ar
moede en alle dingen, niet bij geval
maar van zijn Vaderlijke hand ons toe
komen".
Deze mensen leven sterk bij de „Voor
zienigheid Gods", de gedachte, dat God
alle dingen, de goede en kwade, heeft
voorbeschikt - en dat de mens niet ont
komt aan de dingen die „voor hem be
stemd zijn". Het oude spreekwoord „De
mens wikt, maar God beschikt" is in
deze kringen bijna de korte inhoud van
het belijden.
Hoewel men het zal ontkennen, leidt
deze houding ten opzichte van de din
gen die in dit leven gebeuren, tot een
bijna islamitische noodlotsgedachte
„Als het de wil is van God. dan ontkom
je er niet aan". - „Inshallah", zegt de
vrome Mohammedaan.
Brief
Staatssecretaris mevrouw Veder-Smit
heeft „vijf gereformeerde kerkbestu
ren" een brief gestuurd, waarin zij er op
aandringt zich nog eens te bezinnen op
de bezwaren tegen vaccinatie. Het is
een op het oog zinnige poging van een
wereldlijk bestuurder om te trachten
zoveel mogelijk mensen het leed van
polio te besparen.
Het is echter de vraag of de brief veel zal
uithalen. De reden daarvoor is de ont
staansgeschiedenis van de gerefor
meerde gezindte in Nederland. In die
geschiedenis spelen scheuringen en het
niet-meedoen aan verenigingen van be
paalde groeperingen een grote rol. In
beide gevallen speelt een gevoel van
„rechtzinniger" te zijn dan de ander een
woordje mee
Geschiedenis
Het is daarom goed heel in het kort in te
gaan op de geschiedenis van de protes
tantse kerken in Nederland.
Deze begon in de eerste helft van de
zestiende eeuw, met de „hervorming"
of„reformatie"-twee woorden met ge
lijke betekenis. Van de grote hervor
mers, Luther en Calvijn, kreeg de
laatste de meeste aanhang in Neder
land. Zijn volgelingen verenigden zich
in wat na de Nationale Synode van
Dordrecht (1618-1619) zou gaan heten de
Gereformeerde Kerken van de Ver
enigde Nederlanden (later ook wel de
Nederduitsch Gereformeerde Kerk).
Ondanks alle verschillen in leer en leven
van predikanten en gemeenteleden,
bleef deze kerk onverdeeld tot in het be
gin van de vorige eeuw In 1816 gaf ko
ning Willem 1 deze Gereformeerde Ker
ken een op Pruisische leest gestoeld sta
tuut, waarin ze tot „staatskerk" werden
verklaard. De naam werd gewijzigd in
„Nederlandse Hervormde Kerk". Dit
was een bron van onenigheid, die in 1834
leidde tot de ..afscheiding". Grote
voorman ds H deCockuitUlrum(Gr
De plaatsen, waar men ds. De Cock
volgde, kregen „afgescheiden gemeen
ten", die zich het liefst de Gerefor
meerde Kerken wilden noemen - te
rugdenkend aan de oude naam van de
hervormde kerk, die ze verlaten had
den. Ze voelden zich de rechtmatige
erfgenamen van de „gereformeerde va
deren" uit de zeventiende en acht
tiende eeuw.
Na veel vervolging, onder meer ver
plichte inkwartiering van soldaten, kre
gen ze van de overheid toestemming tot
zelfstandig bestaan Het woord „gere
formeerd" mocht echter niet worden
gebruikt.
Een deel der kerken noemde zich sinds
dien de Christelijke Afgescheidene Ge
meenten. anderen, die dat niet wilden -
over het algemeen genomen de een
voudiger denkende en „zwaardere"
mensen - wilden niet onder die naam
verder en noemden zich „Gerefor
meerde kerk onder het kruis" (het kruis
namelijk van de verdrukking, niet dat
van Golgatha).
In 1869 verenigden de „afgescheidenen"
en de „kruisgemeenten" zich tot de
Christelijke Gereformeerde Kerk
Doleantie
Het aantal van degenen, die niet met de
afscheiding waren meegegaan, maar
zich ook in de hervormde kerk niet
meer thuisvoelden, groeide. Hierdoor
kwam het in 1886 tot een nieuwe af
splitsing, bekend geworden onder de
naam „doleantie". Deze uit de her
vormde kerk gestapten namen de oude
naam Nederduits Gereformeerde Kerk
aan. Onder toevoeging van het woord
„dolerend" (d.i. klagend, namelijk over
de „onwettige" afneming van het ker-
kegoed).
In 1892 ging het grootste deel van de
Christelijke Gereformeerde Kerk (van
1869) samen met de Nederduits Gere
formeerde kerk Hieruit werd gevormd,
wat we nu kennen als de Gereformeerde
Kerken in Nederland. (In 1944 scheidde
zich zich daarvan de Vrijgemaakt Ge
reformeerde Kerk - vroeger aangeduid
als Art. 31 - af. Ook deze groepering
kende in de jaren '60 een afsplitsing.
Voor dit verhaal zijn deze kerken niet
interessant, want afwijzing van vac
cinatie komt hier niet voor).
De „rechtervleugel" van de christelijke
gereformeerden deed in 1892 niet mee
met. het samengaan met de gerefor
meerden en hielden hun eigen naam.
Zo bestonden toen dus naast elkaar de
overgebleven „kruisgemeenten", de
christelijke gereformeerden, de gere
formeerden en de hervormden, (een
weergave van „rechts naar links"). In
1841 was bovendien de groepering „le-
deboerianen" ontstaan, genoemd naar
de in dat Jaar om zijn weigering gezan
gen te laten zingen geschorste her
vormde ds. Ledeboer Deze groepering
zou men russen de kruisgemeenten en
de christelijke gereformeerden kunnen
plaatsen
Bundeling
In 1907 verenigde ds. Kersten (een der
grondleggers van de SGP) de meeste
van deze groeperingen tot de Gerefor
meerde Gemeenten. Een aantal ge
meenten, dat niet meedeed - en ook la
ter ontstane rechtse protestantse
groeperingen - noemde zich Oud-Gere
formeerde Gemeenten, waarbij het
woord „oud" altijd bedoelt te zeggen,
dat ze de „oude" gereformeerde leer uit
de zeventiende eeuw willen handha-
In 1953 ontstaat de Gereformeerde Ge
meente in Nederland, door het uittreden
van dr. C. Steenblok. De oude groep
noemt zich dan Gereformeerde Ge
meenten in Nederland en Noord-Ame
rika. (Gewoonlijk wordt de Gerefor
meerde Gemeenten in Nederland en
Noord-Amerika echter kortheidshalve
aangeduid als Gereformeerde Ge
meente en de andere groep ais Gerefor
meerde Gemeente in Nederland).
Van rechts naar links ziet de gerefor
meerde gezindte in Nederland er thans
als volgt uit: (verschillende) Oud-Ge
reformeerde Gemeenten, Gerefor
meerde Gemeenten in Nederland, Ge
reformeerde Gemeenten in Nederland
en Noord-Amerika, Christelijke Gere
formeerde Gemeenten, afsplitsingen
van de Christelijke Gereformeerde
Kerken, Christelijke Gereformeerde
Kerken. De Gereformeerde Bond in de
Hervormde Kerk zit ergens tussen de
Gereformeerde Gemeenten en de Chris
telijke Gereformeerde Kerken in
