Honderdvijftig jaar veerdiensten in Zeeland te boek DE VEREN VAN DE HAAN TIJDSCHRIFTEN Conrad Detrez symbolische internaatsroman PZC/zaterdagkrant 23 Chrysallis Maatstaf De Gids Tirade ZATERDAG 27 MEI 1978 We konden eerder in deze rubriek het nieuwe tijdschrift 'Chrysallis' aan kondigen, een halfjaarlijkse bunde ling van zaken betreffende literatuur en kunst en van en door (voorname lijk) vrouwen. Chrysallis-I ls er inmiddels. Het bevat foto-cvcll van Ariane Amsberg en Nan Hoover. 'Bittere gedichtjes' van Maar- tje Lucciohï. andere gedichten van Herma Vergouwe Maria de Groot. Chris Yperman en Luclenne Stassaert. vertaalde gedichten van Susan Sher man. Susan Griffin. Jacqueline Lapi- dus en Elsa Gidlow Sonja Prins ver taalde Mao In Chrysallis verhalen van Nh Dini, Ethel Portnoy. Hannes Meinkema. Lidv van Marissing en Beverley Lo- wry De - boeiende - afdeling 'docu mentaire' is gewijd aan lady Mary Wortley Montagu die. bewogen, leefde van 1689 en 1762 Silvia Steiger ver zorgde notities bij eigen beeldend werk Twee opstellen, een van An- genies Brandenburg over vrouwen en de vrouw' in boeken, het andere van Elaine Showalter over Schrijfsters en de ervaringswereld van vrouwen Elsevier geeft 'Chrysallis'uit Het kost 16.90. is 200 bladzijden dik en ziet er uit als een echt boek Het aprilnummer van Maatstaf opent met veel Mondriaan Carel Blotkamp schrijft over 'Mondriaan als literator' en vervolgens komt de literator zelf aan bod In twee magere verhaaltjes 'De grote boulevards' en 'Klein restau rant-Palmzondag' Literatuur in de marge heet zoiets, aardig als docu mentair materiaal, niet meer Portfolio moet het ditmaal ook al van de aardige notities hebben, want al die droeve tekeningetjes op zich zullen de achting voor Wilhelm Raabe niet op zienbarend doen stijgen Gedichten van J B Charles en F G Dalenoord, een verhaal van Hilbert Kuik en een - interessant - fragment van Jean A. Schalekamp's manuscript over de Franco-terreur op Mallorca 1936) ma ken deze Maatstaf vol. De Arbeiderspers Singel 262) Het derde nummer in 1978 van De Gids opent met een bijdrage van re dacteur Anton Constandse 'Een her denking: Rousseau en Voltaire", over de verlichting en de emancipatie van de geest derhalve De arts L van der Sluis beschrijft. 'Honderd jaar Euthanasie'. Bemlef en Rudolf Geel leverden enig proza Géén poëzie dit maal. wél zeer veel reactie op de eerder verschenen 'Enige beschou wingen over het wetenschappelijk on derwijs in Nederland' van Derek Phil lips De reacties zijn van Jan de Bruin. Jelle Jan Klinkert. Geert Rooijakkers. Jan Noordzij en J Kommandeur. Stichting De Gids-Meulenhoff-Neder- land Van Oorschot's 'Tirade' presenteert een 'polemisch nummer'. Dat wil zeggen dat de Russische Noti ties van Charles B Timmer voortgang vinden, Kees Helsoot Rein Bloem een weinig fleurig aandoend ruikertje aanbiedt, Jeroen Brouwers de enkele blaadjes (Harriet Freezer, Guus (Ge lul) Luyters, Doeschka Meijsing en het Spook van Bomans) van zijn kladboek omslaat en dat Jaap Goedegebuure het over K L. Poll en zyn AH-NRC- Cultureel Suplement heeft als hy 'Een predikant en zijn Kerkblad' sig naleert.. Ok in Tirade: vier gedichten van Rob Schouten en een opstel van Bert Sam- som ober realisme en symbolisme in Van het Reve's 'De Avonden' Van Oorschot geeft Tirade uit. Dit mei-nummer kost 7.50 Alsover tien jaar de vaste oever verbinding over en onder de Wester- schclde er ligt, is voor de provinciale stoombootdiensten in Zeeland het verhaal van de tien kleine negertjes zo goed als uit. Er is er dan nog maar een. Eén veerdienst: die tussen Vlis- singen en Breskens. Het wordt dan zelfs de enige veerverbinding in Zee land. waar mensen nog naar een overkant worden gevaren: als in 1985 achterin de Oosterschelde Sint-Phi- lipsland met een dam aan de Greve- lingendam is gekoppeld, ligt er ook van die kant een vaste verbinding naar Schouwen-Duiveland en is een overtocht over het Zijpe tussen Anna Jacobapoldcr en Bruinisse niet lan ger nodig. Honderdvyftig jaar geleden begun in Zeeland op geregelde tijden een vee rboot te varen. „Na anderhalve eeuw staan de provinciale stoombootdien sten weer bijna bü het vertrekpunt van 1828: het onderhouden van de vee rdienst tussen Vlissingen en Bres kens." noteert de ïournalist Rinus An- tonisse in het boek ..Varen tussen overkanten", dat hij in opdracht van het provinciaal bestuur van Zeeland schreef ter herdenking van hon derdvijftig jaar ..openbaar vervoer" te water Er is éen verschil de stoomboot van toen heeft plaatsgemaakt - of maakt plaats - voor de dubbeldekker van een tijd. die meer dan in 1828 op efficiency is ingesteld en dat heeft zo zijn gevolgen „Chnstophorus wordt steeds verder uit Zeeland verbannen.' noteerde G.A. de Kok in 1973 „Wat moet hy er in deze tijd nog? Wat weet hij van een dubbeldeksveerboot? Een dergelijk schip heeft weinig met een veer te maken, het is een stuk auto weg. dat exact, volgens de dienstrege ling wordt verplaatst." Aan de andere kant de inzet van een „met stoom bewogen" boot was in 1828 een daad van modem beleid, die aansloot bij de technische vooruit gang Het was de aanzet, voor een uit gebreid net van veervcrbindingen over de Zeeuwse wateren. In de tweede helft van de vorige eeuw ontstaat bij voorbeeld een ..boemelroute" (An- tonisse) van Middelburg naar Bergen op Zoom, waarin ook Veere. Noord- Beveland, Wolphaartsdijk, Kat- seveer-Wemeldinge. Yerseke.Zierik- zee, Gorishoek. en Tholen zijn opge nomen. En Antonisse wyst ook op de „slalom", die over de Westerschelde wordt uitgevoerd: van Breskens via Vlissingen naar Borssele. Temeuzen. Hoedekenskerke. Hansweert en Wal soorden. De veerdiensten annderhalve eeuw lang met zer grote regelmaat stof gele verd voor - vaak - bewogen discussies in de Zeeuwse staten. De roerselen rond de teruggave van gelden voor verlopen meervaartenkaarten aan Zeeuwsvlamingen - begin dit jaar - zijn daarbij met meer dan een vonkje, ver geleken bij het heilig vuur. waarmee i n de statenzaal - en nog sterker in het Zeeuwsvlaamse land - in de jaren vijftig de ..vrije veren" werden bepleit. En de nadruk, waarmee de tegen woordige vlootvoogd J Stenvert be toogt dat er een chaos op Vlissingen- Breskens dreigt als er niet snel een dubbeldekker bijkomt, is geserreerd by de bewogen taal. die in de tweede helft van de vorige eeuw werd gebruikt in de strijd over de vraag of de vee rdiensten nu volledig onder exploita tie van de (provincie)overheid moest vallen of dat het een zaak voor par ticulieren moest zijn. In die dagen weerde de „actieve zakenman" en aannemer Dirk Dronkers zich ge ducht. de Zeeuwse Zwolsman uit de tweede helft van de vorige eeuw. De vraag naar particuliere exploitatie steekt tot het eind van de negentiende eeuw de kop op. tot het moment in 1895. waarop gedeputeerde staten met een betoog dat in feite nog steeds geldt voor de manier, waarop de provincie de veren exploiteert: ..Bij eene par ticuliere vennootschap staat het bel- qng der aandeelhouders, by de pro vincie het algemeen belang op den voorgrond. Het komt ons zelfs voor. dat bfj de beslissing over de vraag, par ticuliere of overheidsexploitatie fi nanciële overwegingen niet in de eerste plaats den doorslag mogen ge ven. Het is niet de vraag, hoe de dienst het goedkoopst maar hoe die het best uitgeoefend zal worden." Later daalt, trouwens de animo van particulieren om de veerdiensten uit te oefenen: hel .kwaad slot" van het eerste jaar blijkt een verschijnsel, dat vrijwel elk jaar terugkeert in 1828 gaat het, om een tekort van ruim 4500 gulden, in 1977 om een bedrag van 20 miljoen gulden. JLn dit dit land van - geleidelijk ver dwenen overkanten heeft vrijwel iede reen met de veerboten te maken, of te maken gehad. Iedereen in Zeeland heeft wel veer-ervaringen. Wanneer heb ik zelf eigenlijk voor het eerst op de „Breskense boot" gezeten? Dat. moet op een kermis-zaterdag in de eerste helft van de jaren vijftig zijn ge weest. als de zondagschool in Wesl- kappel het jaarlijkse kermisgeweld ontvluchtte, omdat er zéér druk ge dronken werd en het als niet stichtend werd beschouwd om daar de hele dag rond te lopen. In groepsverband ging het daarom op kennis-zaterdagen per fiets richting Groede De overtocht van Vlissingen naar Breskens gold dan als een van de at tracties - dat maakte je niet dagelijks mee - en als de tocht werd begunstigd door fraai weder werd er bij Groede naar het strand gegaan en bij minder gunstige omstandigheden een bezoek gebracht aan het. hertekamp. Daarna kon je naar het dorp gaan: daar was het ook kermis, maar het feest gold daar niet als heidens, omdat er minder gedronken werd dan op Westkappel Later, in de jaren zestig, moest ik ter vervulling van de werkzaamheden, die my voor dit blad waren opgelegd, nogal eens de Oosterschelde over naar Zierikzee De boot voer dan meestal om de twee uur en je kon in De Val" mooi ervaring opdoen in het wachten en de uitspraak van Simon Carmiggeltopjelaten inwerken: „Da s het aardige van wachten: je doet niks en je bent toch bezig." Je ging zelden voor je plezier naar een overkant, maar plezierig waren die tochten vaak wel En ook dat is veranderd: tegenwoordig is een vaartochtje over de Wester schelde soms wel doel Kreeg m'n dochtertje laatst niet een uitnodiging voor een verjaardags-feestje. waarop een vaart met het veer Vlissingen- Breskens als hoogtepunt werd aange kondigd? "Varen tussen overkanten" is een „documentaire", die honderdvijftig jaar geregelde veerdiensten in Zee land - en met name die over de Wes terschelde handzaam bijeenbrengt en ruimte laat voor de invulling van de persoonlijke ervaringen van de con sument. Het is een uitgave, waarin auteur Antonisse de geschiedenis van de veerdiensten in Zeeland en van de mensen, die erbij betrokken waren en zijn. zeer leesbaar toegankelijk maakt. Kr staan veel feitjes en cijfer tjes in het boek. maar die zijn dienstbaar gemaakt aan de ontwik kelingsgang van de veerdiensten in Zeeland. Voor de uitgave - technisch verzorgd door Den Boer. Middelburg is de vorm van .een gewoon boek" gekozen, waarin isfeeritekeningen zyn opge nomen van G.J Frans Naerebout uit Vlissingen en foto's van Charles Strijd, het Zeeuws documentatiecentrum, de PSD en Slagboom en Peeters (lucht fotografie). Het zou naar mijn indruk de levendigheid van de uitgave ten goede zjjn gekomen als er bij de fotog rafieën voor een royalere maat geko zen zou zyn en minder zou zyn gewerkt met het soms wat archaisch aan doende ansichten-formaat. Datzelfde geldt wat my betreft voor de - journa listiek veelal geslaagde - impressies, die nu onder de verzamelnaam „Mo mentopnamen 1978" ach term het boek zyn samengebracht en die in een minder statische indeling wellicht be ter tot. hun recht zouden zijn gekomen. Maar ook in de opzet, waarin het boek nu is uitgegeven, biedt het een lezen swaardig doorkykje in de ontwikke ling van anderhalve eeuw veerdien sten in Zeeland K.C. i Varen tussen overkanten". Rlnus An tonisse. een uitgave in opdracht van het provinciaal bestuur van Zeeland 36 gul den i. H. let boek 'Les plumes du coq* van de Franstalige Belgische schrijver Conrad Detrez dateert uit 19"5. en het is nu in vertaling van Jenny Tuin en onder de titel 'De veren van de haan' in het Nederlands verschenen. Het verhaal speelt echter omstreeks 1950, toen de ko- ningskwestie de gemoederen in Belgic sterk verhitte. Conrad Detrez was destijds als Waalse, Franstalige jongen op een Vlaams internaat in het Luikse, en zijn roman is een neerslag van wat hij daar beleefde. De hoofdpersoon uit het boek is. naar een bekentenis van Detrez. een 'vrij nauwkeurig autobiografisch portret van de schrijver'. Ieder die het boek gelezen heeft, zal dit toch met een flinke korrel zout nemen, want de verhaaltechniek, de hele aanpak, zijn van die aard dat men geen ogenblik kan geloven dat alles gebeurd is zoals het wordt ver haald. In tegendeel, het is alsof Detrez alle gebeurte nissen en handelingen in het symbolische heeft willen overhevelen, en meestal gaat dat dan naar het gro teske. burleske en absoluut ongeloofwaardige toe. Het is wel een zéér originele aanpak, ik heb nog nooit een boek gelezen waarin zo consequent, echte gebeur tenissen in een zo droomachtig-absurde sfeer werden verplaatst Het is al direct zo bij het begin, als do ik, een dan dertienjarige jongen, by het internaat, arriveert, hele maal volgeklonterd met. klevende klei waardoor hy. met zyn koffer, heeft moeten sjouwen. Hy wordt door de rector ontvangen, en dat gaat dan zo ..Mijn bagage weegt als een karrevracht mijn voet komt neer op een kluit modder, ik struikel, een van mijn turftrappers blijft aan de grond vastkleven Mijn enkel begint op te zwellen. Ik sta alleen, met de schoen in mijn ene. het handvat van mijn koffer in mijn andere hand en scheuten door hel bot en het vlees van mijn wreef, alleen midden op het voorplein. De leem biedt me het voordeel dat ik mijn bagage kan voortschuiven tot onder aan de stoep, op de eerste tree waarvan ik op mijn knieën neerval ..Uitstekende aanleg, mijn zoon". Ik kijk. op: een man met een vierkante hoed op heeft zijn hoofd uil het ronde raampje boven de deur gesto ken. Ik krabbel eerbiedig overeind. Op je knieën buldert de man ..Kruip zo verder de treden op. Naar zijn voorbeeld'" Ik gehoorzaam, zonder te. durven vragen naar de iden titeit van die voorbeeldige klauteraar De man met de vierkante hoed is op het bordes gestapt. Hij heeft een fraaie lange toog aan van een gevlamde stof. getooid met talrijke zakken en met. een brede zijden ceintuur, op de heup m een strik bijeenge bonden. Ik druk mijn lippen op de rug van zijn hand. De man streelt mijn wang. glimlacht, nodigt me uit hem naar binnen te volgen. ..Au.'" Mijn been doet me piin. Mijn koffer is verzwaard met een onderbouw van klei Ik hink ,.Au!" Het lukt me niet mijn kreten in te houden. De gastheer draait zich om met een zwaai die zijn rok doet uit waaieren. ..Een verzwikking, meneer." verklaar ik Een verzwikking! Dus daarom kroop je de trap op je knieen op?" De gastheer geeft me een oorvijg, ik heb mijn eerste straf verdiend ik heb niet naar zon voorbeeld, het gemak verzaakt Op het kruispunt tussen dc wegen van het genoegen en van de versterving heb ik dc u eg van het genoegen gekozen ik noodzaak hem. mijn rec tor. me die waarheid via al mijn lichaamsdelen, via mijn handen mijn hoofd en mijn ogen in te prenten Ik veroordeel me zelf om dc rest. van de dag door te bren gen met het vijfhonderd maal overschrijven, van dc zin die gedrukt staat op het roze kaartje dat hij uit een van zijn zakken heeft gehaald MIJN BRUIDEGOM. IK ZWFF.R U DAT IK ALTIJD DE MOEILIJKSTE WEG ZAL KIEZEN D, "e lezer beseft dan meteen dat dit geen grwonc, realistische manier van vertellen is. maar een sterk gechargeerde, symbolische. Datgene wat Conrad De- hans warren LETTERKUNDIGE KRONIEK trez die jaren op het jnngensintrrnaat meegemaakt heeft, blijft zelfs versluierd, het wordt telkens haast als een droomprotoco! verteld, en cle lezer moet niaar proheren, de visioenen te duiden. Ik w il trachten, dal te doen, op gevaar af, ine te vergissen. Hoe het op Katholieke jongensinternaten toegaat is vrij alge meen bekend, en geen fabel. De opgroeiende jongens hebben cr hun begeerten en frustraties, de leraren eveneens, en het allesoverheersende godsbeeld, hier 'De Bruidegom' genoemd, kan in fantasieën de vreemdste, zinncli.jkstr vormen aannemen Voorop gesteld dit boek is buitengew oon kuis verteld, wat er aan 'erge' dingen in gebeurt wordt meer gesug gcereerd. dan gedetailleerd geschreven Wel is het hele boek geladen met een vreemde erotiek, die uitgaat naar de Bruidegom, maar die ook spanningen wekt en banden weeft lussen de jongens onderling en de jon gens en de ouderen. Al direct ontstaat er een onverbreekbare vriendschap tussen dc hoofdpersoon en een zekere Victor De 'ik' houdt van zwarte mensen, niet van die vale en blonde Vlamingen, maar van 'turco's, zigeunertypen En Vic tor is i'n jongen met ravenzwart krulhaar en iets uit heems De kleur en structuur van zijn haar iVictor's haar is een van de belangrijkste motieven in het boek) doet ook denken aan de metalliek glanzende veren van ei'n haan dte de verteller een keer kortwieken moet. Hy raakt dan Victors haar aan. dezelfde nacht kruipt Vic tor in zyn bed om zyn haar te laten bevoelen. Verder gebeurt er niets, maar de jongens worden, zoals ge bruikelijk. óp een barbaarse manier gestraft Tegenspeler is de rector, die zich 's nachts aan de kip pen en hanen in de neerhof van het internaat vergrijpt, en die beslist ook niet alkerig is van de jongens, wan neer die wat troost nodig hebben Maar boven alles heerst de Bruidegom die uiterst ja loers te voorschijn treedt in de vreemdste en meest wulpse vermommingen zodra een sprankje genegen heid naar een medemens uitstraalt Hh et hele bock door blijft die grote nooit echt uitge sproken liefde tussen Victor en dc ik bestaan. Wol vat dc verteller liefde op voor een meisje uit een dorps herberg. even zwart en exotisch als Victor, maar bij de eerste kus komt dc Bruidegom lussen beide om alles voorgoed te verijdelen. De ik was toen van het internaat weggevlucht Maar hy keert terug terug naar de Bruidegom, en naar de 'rec tor. die zich aan hem vergrijpt. De rector vindt of zoekt de dood. de jongen herstelt na een paar dagen Een nieuwe rector geeft hem de kans vrijwillig weg te gaan van het internaat, dringt zelfs heel sterk aan Maar hij blijft, om Victor. ..Ik draaide me om. liep in de richting van de uitgang. Op dat moment viel mijn blik. op het haar van Victor, op de dichte bloementuil, de ruiker van lokken door drenkt met de mooiste inkt. op het heuvelland van zijn blauwzwarte krullen. Ik bleef staan. Victor hief zijn hoofd op. Zijn ogen. even donker als de bloemblaadjes en oneindig zacht, werden vochtig. Van de twee ge vangenen ging de ene u eg. de andere keek hem na Ik zou de drempel overschrijden, de straal oplopen, maar wie. in het dorp. in de stad zou me zo aankijken'' Ik deed een paar stappen achteruit, ging weer op mijn plaats zitten." „Samen hebben we gezworen de Liefde lief té hebben" luidt de laatste regel Een groot gedeelte van het bock wordt ingenomen door dc Belgische koningskw estie. die destijds haast op een burgeroorlog uitliep. Detrez heeft die toestan den scherp hekelend, burlesk neergezet, het is alles stommiteit op het debiele af. klei en beetw ortelblade- ren. „Ik sterf van verlangen om de klcrikalen in Vlaanderen te schofferen." zegt hij nu nog. na zoveel jaren. Ik vind die passages w at erg wijdlopig, ze hadden m i geserreerder gekund Ik betrapte me vaak op de ge dachte he duurt dat nu nog lang Het ls myn enige bezwaar tegen dit zeer lezenswaar dige originele en uitstekend vertaalde boek Conrad Detrez De veren van de haan. vert Jenny Tuin. Arbei derspers, Amsterdam Grote ABC' i

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1978 | | pagina 23